महाभारत 5.88 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 88→

[mh-5-88] • 104 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। अथोपगम्य विदुरम् अपराह्णे जनार्दनः। पितृष्वसारं गोविन्दः सो ऽभ्यगच्छद् अरिंदमः।

vaiśaṃpāyana uvāca. athopagamya viduram aparāhṇe janārdanaḥ. pitṛṣvasāraṃ govindaḥ so 'bhyagacchad ariṃdamaḥ.

सा दृष्ट्वा कृष्णम् आयान्तं प्रसन्नादित्यवर्चसम्। कण्ठे गृहीत्वा प्राक्रोशत् पृथा पार्थान् अनुस्मरन्।

sā dṛṣṭvā kṛṣṇam āyāntaṃ prasannādityavarcasam. kaṇṭhe gṛhītvā prākrośat pṛthā pārthān anusmaran.

तेषां सत्त्ववतां मध्ये गोविन्दं सहचारिणम्। चिरस्य दृष्ट्वा वार्ष्णेयं बाष्पम् आहारयत् पृथा।

teṣāṃ sattvavatāṃ madhye govindaṃ sahacāriṇam. cirasya dṛṣṭvā vārṣṇeyaṃ bāṣpam āhārayat pṛthā.

साब्रवीत् कृष्णम् आसीनं कृतातिथ्यं युधां पतिम्। बाष्पगद्गदपूर्णेन मुखेन परिशुष्यता।

sābravīt kṛṣṇam āsīnaṃ kṛtātithyaṃ yudhāṃ patim. bāṣpagadgadapūrṇena mukhena pariśuṣyatā.

ये ते बाल्यात् प्रभृत्येव गुरुशुश्रूषणे रताः। परस्परस्य सुहृदः संमताः समचेतसः।

ye te bālyāt prabhṛtyeva guruśuśrūṣaṇe ratāḥ. parasparasya suhṛdaḥ saṃmatāḥ samacetasaḥ.

निकृत्या भ्रंशिता राज्याज् जनार्हा निर्जनं गताः। विनीतक्रोधहर्षाश् च ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः।

nikṛtyā bhraṃśitā rājyāj janārhā nirjanaṃ gatāḥ. vinītakrodhaharṣāś ca brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ.

त्यक्त्वा प्रियसुखे पार्था रुदन्तीम् अपहाय माम्। अहार्षुश् च वनं यान्तः समूलं हृदयं मम।

tyaktvā priyasukhe pārthā rudantīm apahāya mām. ahārṣuś ca vanaṃ yāntaḥ samūlaṃ hṛdayaṃ mama.

अतदर्हा महात्मानः कथं केशव पाण्डवाः। ऊषुर् महावने तात सिंहव्याघ्रगजाकुले।

atadarhā mahātmānaḥ kathaṃ keśava pāṇḍavāḥ. ūṣur mahāvane tāta siṃhavyāghragajākule.

बाला विहीनाः पित्रा ते मया सततलालिताः। अपश्यन्तः स्वपितरौ कथम् ऊषुर् महावने।

bālā vihīnāḥ pitrā te mayā satatalālitāḥ. apaśyantaḥ svapitarau katham ūṣur mahāvane.

शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषैर् मृदङ्गैर् वैणवैर् अपि। पाण्डवाः समबोध्यन्त बाल्यात् प्रभृति केशव।

śaṅkhadundubhinirghoṣair mṛdaṅgair vaiṇavair api. pāṇḍavāḥ samabodhyanta bālyāt prabhṛti keśava.

ये स्म वारणशब्देन हयानां हेषितेन च। रथनेमिनिनादैश् च व्यबोध्यन्त सदा गृहे।

ye sma vāraṇaśabdena hayānāṃ heṣitena ca. rathanemininādaiś ca vyabodhyanta sadā gṛhe.

शङ्खभेरीनिनादेन वेणुवीणानुनादिना। पुण्याहघोषमिश्रेण पूज्यमाना द्विजातिभिः।

śaṅkhabherīninādena veṇuvīṇānunādinā. puṇyāhaghoṣamiśreṇa pūjyamānā dvijātibhiḥ.

वस्त्रै रत्नैर् अलंकारैः पूजयन्तो द्विजन्मनः। गीर्भिर् मङ्गलयुक्ताभिर् ब्राह्मणानां महात्मनाम्।

vastrai ratnair alaṃkāraiḥ pūjayanto dvijanmanaḥ. gīrbhir maṅgalayuktābhir brāhmaṇānāṃ mahātmanām.

अर्चितैर् अर्चनार्हैश् च स्तुवद्भिर् अभिनन्दिताः। प्रासादाग्रेष्व् अबोध्यन्त राङ्कवाजिनशायिनः।

arcitair arcanārhaiś ca stuvadbhir abhinanditāḥ. prāsādāgreṣv abodhyanta rāṅkavājinaśāyinaḥ.

ते नूनं निनदं श्रुत्वा श्वापदानां महावने। न स्मोपयान्ति निद्रां वै अतदर्हा जनार्दन।

te nūnaṃ ninadaṃ śrutvā śvāpadānāṃ mahāvane. na smopayānti nidrāṃ vai atadarhā janārdana.

भेरीमृदङ्गनिनदैः शङ्खवैणवनिस्वनैः। स्त्रीणां गीतनिनादैश् च मधुरैर् मधुसूदन।

bherīmṛdaṅganinadaiḥ śaṅkhavaiṇavanisvanaiḥ. strīṇāṃ gītaninādaiś ca madhurair madhusūdana.

बन्दिमागधसूतैश् च स्तुवद्भिर् बोधिताः कथम्। महावने व्यबोध्यन्त श्वापदानां रुतेन ते।

bandimāgadhasūtaiś ca stuvadbhir bodhitāḥ katham. mahāvane vyabodhyanta śvāpadānāṃ rutena te.

ह्रीमान् सत्यधृतिर् दान्तो भूतानाम् अनुकम्पिता। कामद्वेषौ वशे कृत्वा सतां वर्त्मानुवर्तते।

hrīmān satyadhṛtir dānto bhūtānām anukampitā. kāmadveṣau vaśe kṛtvā satāṃ vartmānuvartate.

अम्बरीषस्य मान्धातुर् ययातेर् नहुषस्य च। भरतस्य दिलीपस्य शिबेर् औशीनरस्य च।

ambarīṣasya māndhātur yayāter nahuṣasya ca. bharatasya dilīpasya śiber auśīnarasya ca.

राजर्षीणां पुराणानां धुरं धत्ते दुरुद्वहाम्। शीलवृत्तोपसंपन्नो धर्मज्ञः सत्यसंगरः।

rājarṣīṇāṃ purāṇānāṃ dhuraṃ dhatte durudvahām. śīlavṛttopasaṃpanno dharmajñaḥ satyasaṃgaraḥ.

राजा सर्वगुणोपेतस् त्रैलोक्यस्यापि यो भवेत्। अजातशत्रुर् धर्मात्मा शुद्धजाम्बूनदप्रभः।

rājā sarvaguṇopetas trailokyasyāpi yo bhavet. ajātaśatrur dharmātmā śuddhajāmbūnadaprabhaḥ.

श्रेष्ठः कुरुषु सर्वेषु धर्मतः श्रुतवृत्ततः। प्रियदर्शनो दीर्घभुजः कथं कृष्ण युधिष्ठिरः।

śreṣṭhaḥ kuruṣu sarveṣu dharmataḥ śrutavṛttataḥ. priyadarśano dīrghabhujaḥ kathaṃ kṛṣṇa yudhiṣṭhiraḥ.

यः स नागायुतप्राणो वातरंहा वृकोदरः। अमर्षी पाण्डवो नित्यं प्रियो भ्रातुः प्रियंकरः।

yaḥ sa nāgāyutaprāṇo vātaraṃhā vṛkodaraḥ. amarṣī pāṇḍavo nityaṃ priyo bhrātuḥ priyaṃkaraḥ.

कीचकस्य च सज्ञातेर् यो हन्ता मधुसूदन। शूरः क्रोधवशानां च हिडिम्बस्य बकस्य च।

kīcakasya ca sajñāter yo hantā madhusūdana. śūraḥ krodhavaśānāṃ ca hiḍimbasya bakasya ca.

पराक्रमे शक्रसमो वायुवेगसमो जवे। महेश्वरसमः क्रोधे भीमः प्रहरतां वरः।

parākrame śakrasamo vāyuvegasamo jave. maheśvarasamaḥ krodhe bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ.

क्रोधं बलम् अमर्षं च यो निधाय परंतपः। जितात्मा पाण्डवो ऽमर्षी भ्रातुस् तिष्ठति शासने।

krodhaṃ balam amarṣaṃ ca yo nidhāya paraṃtapaḥ. jitātmā pāṇḍavo 'marṣī bhrātus tiṣṭhati śāsane.

तेजोराशिं महात्मानं बलौघम् अमितौजसम्। भीमं प्रदर्शनेनापि भीमसेनं जनार्दन। तं ममाचक्ष्व वार्ष्णेय कथम् अद्य वृकोदरः।

tejorāśiṃ mahātmānaṃ balaugham amitaujasam. bhīmaṃ pradarśanenāpi bhīmasenaṃ janārdana. taṃ mamācakṣva vārṣṇeya katham adya vṛkodaraḥ.

आस्ते परिघबाहुः स मध्यमः पाण्डवो ऽच्युत। अर्जुनेनार्जुनो यः स कृष्ण बाहुसहस्रिणा। द्विबाहुः स्पर्धते नित्यम् अतीतेनापि केशव।

āste parighabāhuḥ sa madhyamaḥ pāṇḍavo 'cyuta. arjunenārjuno yaḥ sa kṛṣṇa bāhusahasriṇā. dvibāhuḥ spardhate nityam atītenāpi keśava.

क्षिपत्य् एकेन वेगेन पञ्च बाणशतानि यः। इष्वस्त्रे सदृशो राज्ञः कार्तवीर्यस्य पाण्डवः।

kṣipaty ekena vegena pañca bāṇaśatāni yaḥ. iṣvastre sadṛśo rājñaḥ kārtavīryasya pāṇḍavaḥ.

तेजसादित्यसदृशो महर्षिप्रतिमो दमे। क्षमया पृथिवीतुल्यो महेन्द्रसमविक्रमः।

tejasādityasadṛśo maharṣipratimo dame. kṣamayā pṛthivītulyo mahendrasamavikramaḥ.

आधिराज्यं महद् दीप्तं प्रथितं मधुसूदन। आहृतं येन वीर्येण कुरूणां सर्वराजसु।

ādhirājyaṃ mahad dīptaṃ prathitaṃ madhusūdana. āhṛtaṃ yena vīryeṇa kurūṇāṃ sarvarājasu.

यस्य बाहुबलं घोरं कौरवाः पर्युपासते। स सर्वरथिनां श्रेष्ठः पाण्डवः सत्यविक्रमः। यं गत्वाभिमुखः संख्ये न जीवन् कश् चिद् आव्रजेत्। यो जेता सर्वभूतानाम् अजेयो जिष्णुर् अच्युत।

yasya bāhubalaṃ ghoraṃ kauravāḥ paryupāsate. sa sarvarathināṃ śreṣṭhaḥ pāṇḍavaḥ satyavikramaḥ. yaṃ gatvābhimukhaḥ saṃkhye na jīvan kaś cid āvrajet. yo jetā sarvabhūtānām ajeyo jiṣṇur acyuta.

यो ऽपाश्रयः पाण्डवानां देवानाम् इव वासवः। स ते भ्राता सखा चैव कथम् अद्य धनंजयः।

yo 'pāśrayaḥ pāṇḍavānāṃ devānām iva vāsavaḥ. sa te bhrātā sakhā caiva katham adya dhanaṃjayaḥ.

दयावान् सर्वभूतेषु ह्रीनिषेधो महास्त्रवित्। मृदुश् च सुकुमारश् च धार्मिकश् च प्रियश् च मे।

dayāvān sarvabhūteṣu hrīniṣedho mahāstravit. mṛduś ca sukumāraś ca dhārmikaś ca priyaś ca me.

सहदेवो महेष्वासः शूरः समितिशोभनः। भ्रातॄणां कृष्ण शुश्रूषुर् धर्मार्थकुशलो युवा।

sahadevo maheṣvāsaḥ śūraḥ samitiśobhanaḥ. bhrātṝṇāṃ kṛṣṇa śuśrūṣur dharmārthakuśalo yuvā.

सदैव सहदेवस्य भ्रातरो मधुसूदन। वृत्तं कल्याणवृत्तस्य पूजयन्ति महात्मनः।

sadaiva sahadevasya bhrātaro madhusūdana. vṛttaṃ kalyāṇavṛttasya pūjayanti mahātmanaḥ.

ज्येष्ठापचायिनं वीरं सहदेवं युधां पतिम्। शुश्रूषुं मम वार्ष्णेय माद्रीपुत्रं प्रचक्ष्व मे।

jyeṣṭhāpacāyinaṃ vīraṃ sahadevaṃ yudhāṃ patim. śuśrūṣuṃ mama vārṣṇeya mādrīputraṃ pracakṣva me.

सुकुमारो युवा शूरो दर्शनीयश् च पाण्डवः। भ्रातॄणां कृष्ण सर्वेषां प्रियः प्राणो बहिश्चरः।

sukumāro yuvā śūro darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ. bhrātṝṇāṃ kṛṣṇa sarveṣāṃ priyaḥ prāṇo bahiścaraḥ.

चित्रयोधी च नकुलो महेष्वासो महाबलः। कच्चित् स कुशली कृष्ण वत्सो मम सुखैधितः।

citrayodhī ca nakulo maheṣvāso mahābalaḥ. kaccit sa kuśalī kṛṣṇa vatso mama sukhaidhitaḥ.

सुखोचितम् अदुःखार्हं सुकुमारं महारथम्। अपि जातु महाबाहो पश्येयं नकुलं पुनः।

sukhocitam aduḥkhārhaṃ sukumāraṃ mahāratham. api jātu mahābāho paśyeyaṃ nakulaṃ punaḥ.

पक्ष्मसंपातजे काले नकुलेन विनाकृता। न लभामि सुखं वीर साद्य जीवामि पश्य माम्।

pakṣmasaṃpātaje kāle nakulena vinākṛtā. na labhāmi sukhaṃ vīra sādya jīvāmi paśya mām.

सर्वैः पुत्रैः प्रियतमा द्रौपदी मे जनार्दन। कुलीना शीलसंपन्ना सर्वैः समुदिता गुणैः। पुत्री द्रुपदराजस्य विख्याता सत्यवादिनी।

sarvaiḥ putraiḥ priyatamā draupadī me janārdana. kulīnā śīlasaṃpannā sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ. putrī drupadarājasya vikhyātā satyavādinī.

पुत्रलोकात् पतिलोकान् वृण्वाना सत्यवादिनी। प्रियान् पुत्रान् परित्यज्य पाण्डवान् अन्वपद्यत।

putralokāt patilokān vṛṇvānā satyavādinī. priyān putrān parityajya pāṇḍavān anvapadyata.

महाभिजनसंपन्ना सर्वकामैः सुपूजिता। ईश्वरी सर्वकल्याणी द्रौपदी कथम् अच्युत।

mahābhijanasaṃpannā sarvakāmaiḥ supūjitā. īśvarī sarvakalyāṇī draupadī katham acyuta.

पतिभिः पञ्चभिः शूरैर् अग्निकल्पैः प्रहारिभिः। उपपन्ना महेष्वासैर् द्रौपदी दुःखभागिनी।

patibhiḥ pañcabhiḥ śūrair agnikalpaiḥ prahāribhiḥ. upapannā maheṣvāsair draupadī duḥkhabhāginī.

चतुर्दशम् इमं वर्षं यन् नापश्यम् अरिंदम। पुत्राधिभिः परिद्यूनां द्रौपदीं सत्यवादिनीम्।

caturdaśam imaṃ varṣaṃ yan nāpaśyam ariṃdama. putrādhibhiḥ paridyūnāṃ draupadīṃ satyavādinīm.

न नूनं कर्मभिः पुण्यैर् अश्नुते पुरुषः सुखम्। द्रौपदी चेत् तथावृत्ता नाश्नुते सुखम् अव्ययम्।

na nūnaṃ karmabhiḥ puṇyair aśnute puruṣaḥ sukham. draupadī cet tathāvṛttā nāśnute sukham avyayam.

न प्रियो मम कृष्णाय बीभत्सुर् न युधिष्ठिरः। भीमसेनो यमौ वापि यद् अपश्यं सभागताम्।

na priyo mama kṛṣṇāya bībhatsur na yudhiṣṭhiraḥ. bhīmaseno yamau vāpi yad apaśyaṃ sabhāgatām.

न मे दुःखतरं किं चिद् भूतपूर्वं ततो ऽधिकम्। यद् द्रौपदीं निवातस्थां श्वशुराणां समीपगाम्।

na me duḥkhataraṃ kiṃ cid bhūtapūrvaṃ tato 'dhikam. yad draupadīṃ nivātasthāṃ śvaśurāṇāṃ samīpagām.

आनायिताम् अनार्येण क्रोधलोभानुवर्तिना। सर्वे प्रैक्षन्त कुरव एकवस्त्रां सभागताम्।

ānāyitām anāryeṇa krodhalobhānuvartinā. sarve praikṣanta kurava ekavastrāṃ sabhāgatām.

तत्रैव धृतराष्ट्रश् च महाराजश् च बाह्लिकः। कृपश् च सोमदत्तश् च निर्विण्णाः कुरवस् तथा।

tatraiva dhṛtarāṣṭraś ca mahārājaś ca bāhlikaḥ. kṛpaś ca somadattaś ca nirviṇṇāḥ kuravas tathā.

तस्यां संसदि सर्वस्यां क्षत्तारं पूजयाम्य् अहम्। वृत्तेन हि भवत्य् आर्यो न धनेन न विद्यया।

tasyāṃ saṃsadi sarvasyāṃ kṣattāraṃ pūjayāmy aham. vṛttena hi bhavaty āryo na dhanena na vidyayā.

तस्य कृष्ण महाबुद्धेर् गम्भीरस्य महात्मनः। क्षत्तुः शीलम् अलंकारो लोकान् विष्टभ्य तिष्ठति।

tasya kṛṣṇa mahābuddher gambhīrasya mahātmanaḥ. kṣattuḥ śīlam alaṃkāro lokān viṣṭabhya tiṣṭhati.

सा शोकार्ता च हृष्टा च दृष्ट्वा गोविन्दम् आगतम्। नानाविधानि दुःखानि सर्वाण्य् एवान्वकीर्तयत्। जन्मप्रभृति संप्राप्तं दुःखं नानाविधं बहु। अश्रुपूर्णमुखी खिन्ना सर्वं चैवान्वचिन्तयत्।

sā śokārtā ca hṛṣṭā ca dṛṣṭvā govindam āgatam. nānāvidhāni duḥkhāni sarvāṇy evānvakīrtayat. janmaprabhṛti saṃprāptaṃ duḥkhaṃ nānāvidhaṃ bahu. aśrupūrṇamukhī khinnā sarvaṃ caivānvacintayat.

पूर्वैर् आचरितं यत् तत् कुराजभिर् अरिंदम। अक्षद्यूतं मृगवधः कच्चिद् एषां सुखावहम्। तन् नः क्लेशतमं मे स्यात् पुत्रैः सह परंतप।

pūrvair ācaritaṃ yat tat kurājabhir ariṃdama. akṣadyūtaṃ mṛgavadhaḥ kaccid eṣāṃ sukhāvaham. tan naḥ kleśatamaṃ me syāt putraiḥ saha paraṃtapa.

तन् मां दहति यत् कृष्णा सभायां कुरुसंनिधौ। धार्तराष्ट्रैः परिक्लिष्टा यथा नकुशलं तथा।

tan māṃ dahati yat kṛṣṇā sabhāyāṃ kurusaṃnidhau. dhārtarāṣṭraiḥ parikliṣṭā yathā nakuśalaṃ tathā.

निर्वासनं च नगरात् प्रव्रज्या च परंतप। नानाविधानां दुःखानाम् आवासो ऽस्मि जनार्दन। अज्ञातचर्या बालानाम् अवरोधश् च केशव।

nirvāsanaṃ ca nagarāt pravrajyā ca paraṃtapa. nānāvidhānāṃ duḥkhānām āvāso 'smi janārdana. ajñātacaryā bālānām avarodhaś ca keśava.

न स्म क्लेशतमं मे स्यात् पुत्रैः सह परंतप। दुर्योधनेन निकृता वर्षम् अद्य चतुर्दशम्।

na sma kleśatamaṃ me syāt putraiḥ saha paraṃtapa. duryodhanena nikṛtā varṣam adya caturdaśam.

दुःखाद् अपि सुखं न स्याद् यदि पुण्यफलक्षयः। न मे विशेषो जात्व् आसीद् धार्तराष्ट्रेषु पाण्डवैः।

duḥkhād api sukhaṃ na syād yadi puṇyaphalakṣayaḥ. na me viśeṣo jātv āsīd dhārtarāṣṭreṣu pāṇḍavaiḥ.

तेन सत्येन कृष्ण त्वां हतामित्रं श्रिया वृतम्। अस्माद् विमुक्तं संग्रामात् पश्येयं पाण्डवैः सह। नैव शक्याः पराजेतुं सत्त्वं ह्य् एषां तथागतम्।

tena satyena kṛṣṇa tvāṃ hatāmitraṃ śriyā vṛtam. asmād vimuktaṃ saṃgrāmāt paśyeyaṃ pāṇḍavaiḥ saha. naiva śakyāḥ parājetuṃ sattvaṃ hy eṣāṃ tathāgatam.

पितरं त्व् एव गर्हेयं नात्मानं न सुयोधनम्। येनाहं कुन्तिभोजाय धनं धूर्तैर् इवार्पिता।

pitaraṃ tv eva garheyaṃ nātmānaṃ na suyodhanam. yenāhaṃ kuntibhojāya dhanaṃ dhūrtair ivārpitā.

बालां माम् आर्यकस् तुभ्यं क्रीडन्तीं कन्दुहस्तकाम्। अददात् कुन्तिभोजाय सखा सख्ये महात्मने।

bālāṃ mām āryakas tubhyaṃ krīḍantīṃ kanduhastakām. adadāt kuntibhojāya sakhā sakhye mahātmane.

साहं पित्रा च निकृता श्वशुरैश् च परंतप। अत्यन्तदुःखिता कृष्ण किं जीवितफलं मम।

sāhaṃ pitrā ca nikṛtā śvaśuraiś ca paraṃtapa. atyantaduḥkhitā kṛṣṇa kiṃ jīvitaphalaṃ mama.

यन् मा वाग् अब्रवीन् नक्तं सूतके सव्यसाचिनः। पुत्रस् ते पृथिवीं जेता यशश् चास्य दिवं स्पृशेत्।

yan mā vāg abravīn naktaṃ sūtake savyasācinaḥ. putras te pṛthivīṃ jetā yaśaś cāsya divaṃ spṛśet.

हत्वा कुरून् ग्रामजन्ये राज्यं प्राप्य धनंजयः। भ्रातृभिः सह कौन्तेयस् त्रीन् मेधान् आहरिष्यति।

hatvā kurūn grāmajanye rājyaṃ prāpya dhanaṃjayaḥ. bhrātṛbhiḥ saha kaunteyas trīn medhān āhariṣyati.

नाहं ताम् अभ्यसूयामि नमो धर्माय वेधसे। कृष्णाय महते नित्यं धर्मो धारयति प्रजाः।

nāhaṃ tām abhyasūyāmi namo dharmāya vedhase. kṛṣṇāya mahate nityaṃ dharmo dhārayati prajāḥ.

धर्मश् चेद् अस्ति वार्ष्णेय तथा सत्यं भविष्यति। त्वं चापि तत् तथा कृष्ण सर्वं संपादयिष्यसि।

dharmaś ced asti vārṣṇeya tathā satyaṃ bhaviṣyati. tvaṃ cāpi tat tathā kṛṣṇa sarvaṃ saṃpādayiṣyasi.

न मां माधव वैधव्यं नार्थनाशो न वैरिता। तथा शोकाय भवति यथा पुत्रैर् विनाभवः।

na māṃ mādhava vaidhavyaṃ nārthanāśo na vairitā. tathā śokāya bhavati yathā putrair vinābhavaḥ.

याहं गाण्डीवधन्वानं सर्वशस्त्रभृतां वरम्। धनंजयं न पश्यामि का शान्तिर् हृदयस्य मे।

yāhaṃ gāṇḍīvadhanvānaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam. dhanaṃjayaṃ na paśyāmi kā śāntir hṛdayasya me.

इदं चतुर्दशं वर्षं यन् नापश्यं युधिष्ठिरम्। धनंजयं च गोविन्द यमौ तं च वृकोदरम्।

idaṃ caturdaśaṃ varṣaṃ yan nāpaśyaṃ yudhiṣṭhiram. dhanaṃjayaṃ ca govinda yamau taṃ ca vṛkodaram.

जीवनाशं प्रनष्टानां श्राद्धं कुर्वन्ति मानवाः। अर्थतस् ते मम मृतास् तेषां चाहं जनार्दन।

jīvanāśaṃ pranaṣṭānāṃ śrāddhaṃ kurvanti mānavāḥ. arthatas te mama mṛtās teṣāṃ cāhaṃ janārdana.

ब्रूया माधव राजानं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्। भूयांस् ते हीयते धर्मो मा पुत्रक वृथा कृथाः।

brūyā mādhava rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram. bhūyāṃs te hīyate dharmo mā putraka vṛthā kṛthāḥ.

पराश्रया वासुदेव या जीवामि धिग् अस्तु माम्। वृत्तेः कृपणलब्धाया अप्रतिष्ठैव ज्यायसी।

parāśrayā vāsudeva yā jīvāmi dhig astu mām. vṛtteḥ kṛpaṇalabdhāyā apratiṣṭhaiva jyāyasī.

अथो धनंजयं ब्रूया नित्योद्युक्तं वृकोदरम्। यदर्थं क्षत्रिया सूते तस्य कालो ऽयम् आगतः।

atho dhanaṃjayaṃ brūyā nityodyuktaṃ vṛkodaram. yadarthaṃ kṣatriyā sūte tasya kālo 'yam āgataḥ.

अस्मिंश् चेद् आगते काले कालो वो ऽतिक्रमिष्यति। लोकसंभाविताः सन्तः सुनृशंसं करिष्यथ।

asmiṃś ced āgate kāle kālo vo 'tikramiṣyati. lokasaṃbhāvitāḥ santaḥ sunṛśaṃsaṃ kariṣyatha.

नृशंसेन च वो युक्तांस् त्यजेयं शाश्वतीः समाः। काले हि समनुप्राप्ते त्यक्तव्यम् अपि जीवितम्।

nṛśaṃsena ca vo yuktāṃs tyajeyaṃ śāśvatīḥ samāḥ. kāle hi samanuprāpte tyaktavyam api jīvitam.

माद्रीपुत्रौ च वक्तव्यौ क्षत्रधर्मरतौ सदा। विक्रमेणार्जितान् भोगान् वृणीतं जीविताद् अपि।

mādrīputrau ca vaktavyau kṣatradharmaratau sadā. vikrameṇārjitān bhogān vṛṇītaṃ jīvitād api.

विक्रमाधिगता ह्य् अर्थाः क्षत्रधर्मेण जीवतः। मनो मनुष्यस्य सदा प्रीणन्ति पुरुषोत्तम।

vikramādhigatā hy arthāḥ kṣatradharmeṇa jīvataḥ. mano manuṣyasya sadā prīṇanti puruṣottama.

गत्वा ब्रूहि महाबाहो सर्वशस्त्रभृतां वरम्। अर्जुनं पाण्डवं वीरं द्रौपद्याः पदवीं चर।

gatvā brūhi mahābāho sarvaśastrabhṛtāṃ varam. arjunaṃ pāṇḍavaṃ vīraṃ draupadyāḥ padavīṃ cara.

विदितौ हि तवात्यन्तं क्रुद्धाव् इव यथान्तकौ। भीमार्जुनौ नयेतां हि देवान् अपि परां गतिम्।

viditau hi tavātyantaṃ kruddhāv iva yathāntakau. bhīmārjunau nayetāṃ hi devān api parāṃ gatim.

तयोश् चैतद् अवज्ञानं यत् सा कृष्णा सभां गता। दुःशासनश् च कर्णश् च परुषाण्य् अभ्यभाषताम्।

tayoś caitad avajñānaṃ yat sā kṛṣṇā sabhāṃ gatā. duḥśāsanaś ca karṇaś ca paruṣāṇy abhyabhāṣatām.

दुर्योधनो भीमसेनम् अभ्यगच्छन् मनस्विनम्। पश्यतां कुरुमुख्यानां तस्य द्रक्ष्यति यत् फलम्।

duryodhano bhīmasenam abhyagacchan manasvinam. paśyatāṃ kurumukhyānāṃ tasya drakṣyati yat phalam.

न हि वैरं समासाद्य प्रशाम्यति वृकोदरः। सुचिराद् अपि भीमस्य न हि वैरं प्रशाम्यति। यावदन्तं न नयति शात्रवाञ् शत्रुकर्शनः। तावद् एव महाबाहुर् निशासु न सुखं लभेत्।

na hi vairaṃ samāsādya praśāmyati vṛkodaraḥ. sucirād api bhīmasya na hi vairaṃ praśāmyati. yāvadantaṃ na nayati śātravāñ śatrukarśanaḥ. tāvad eva mahābāhur niśāsu na sukhaṃ labhet.

न दुःखं राज्यहरणं न च द्यूते पराजयः। प्रव्राजनं च पुत्राणां न मे तद् दुःखकारणम्। पश्यतां कुरुपुत्राणां न मे तद् दुःखकारणम्।

na duḥkhaṃ rājyaharaṇaṃ na ca dyūte parājayaḥ. pravrājanaṃ ca putrāṇāṃ na me tad duḥkhakāraṇam. paśyatāṃ kuruputrāṇāṃ na me tad duḥkhakāraṇam.

यत् तु सा बृहती श्यामा एकवस्त्रा सभां गता। अशृणोत् परुषा वाचस् ततो दुःखतरं नु किम्।

yat tu sā bṛhatī śyāmā ekavastrā sabhāṃ gatā. aśṛṇot paruṣā vācas tato duḥkhataraṃ nu kim.

स्त्रीधर्मिणी वरारोहा क्षत्रधर्मरता सदा। नाध्यगच्छत् तथा नाथं कृष्णा नाथवती सती। स त्व् अस्या देवपुत्रायास् त्वं नाथो मधुसूदन।

strīdharmiṇī varārohā kṣatradharmaratā sadā. nādhyagacchat tathā nāthaṃ kṛṣṇā nāthavatī satī. sa tv asyā devaputrāyās tvaṃ nātho madhusūdana.

यस्या मम सपुत्रायास् त्वं नाथो मधुसूदन। रामश् च बलिनां श्रेष्ठः प्रद्युम्नश् च महारथः।

yasyā mama saputrāyās tvaṃ nātho madhusūdana. rāmaś ca balināṃ śreṣṭhaḥ pradyumnaś ca mahārathaḥ.

साहम् एवंविधं दुःखं सहे ऽद्य पुरुषोत्तम। भीमे जीवति दुर्धर्षे विजये चापलायिनि।

sāham evaṃvidhaṃ duḥkhaṃ sahe 'dya puruṣottama. bhīme jīvati durdharṣe vijaye cāpalāyini.

तत आश्वासयाम् आस पुत्राधिभिर् अभिप्लुताम्। पितृष्वसारं शोचन्तीं शौरिः पार्थसखः पृथाम्।

tata āśvāsayām āsa putrādhibhir abhiplutām. pitṛṣvasāraṃ śocantīṃ śauriḥ pārthasakhaḥ pṛthām.

का नु सीमन्तिनी त्वादृग् लोकेष्व् अस्ति पितृष्वसः। शूरस्य राज्ञो दुहिता आजमीढकुलं गता।

kā nu sīmantinī tvādṛg lokeṣv asti pitṛṣvasaḥ. śūrasya rājño duhitā ājamīḍhakulaṃ gatā.

महाकुलीना भवती ह्रदाद् ध्रदम् इवागता। ईश्वरी सर्वकल्याणी भर्त्रा परमपूजिता।

mahākulīnā bhavatī hradād dhradam ivāgatā. īśvarī sarvakalyāṇī bhartrā paramapūjitā.

वीरसूर् वीरपत्नी च सर्वैः समुदिता गुणैः। सुखदुःखे महाप्राज्ञे त्वादृशी सोढुम् अर्हति।

vīrasūr vīrapatnī ca sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ. sukhaduḥkhe mahāprājñe tvādṛśī soḍhum arhati.

निद्रातन्द्री क्रोधहर्षौ क्षुत्पिपासे हिमातपौ। एतानि पार्था निर्जित्य नित्यं वीराः सुखे रताः।

nidrātandrī krodhaharṣau kṣutpipāse himātapau. etāni pārthā nirjitya nityaṃ vīrāḥ sukhe ratāḥ.

त्यक्तग्राम्यसुखाः पार्था नित्यं वीरसुखप्रियाः। न ते स्वल्पेन तुष्येयुर् महोत्साहा महाबलाः।

tyaktagrāmyasukhāḥ pārthā nityaṃ vīrasukhapriyāḥ. na te svalpena tuṣyeyur mahotsāhā mahābalāḥ.

अन्तं धीरा निषेवन्ते मध्यं ग्राम्यसुखप्रियाः। उत्तमांश् च परिक्लेशान् भोगांश् चातीव मानुषान्।

antaṃ dhīrā niṣevante madhyaṃ grāmyasukhapriyāḥ. uttamāṃś ca parikleśān bhogāṃś cātīva mānuṣān.

अन्तेषु रेमिरे धीरा न ते मध्येषु रेमिरे। अन्तप्राप्तिं सुखाम् आहुर् दुःखम् अन्तरम् अन्तयोः।

anteṣu remire dhīrā na te madhyeṣu remire. antaprāptiṃ sukhām āhur duḥkham antaram antayoḥ.

अभिवादयन्ति भवतीं पाण्डवाः सह कृष्णया। आत्मानं च कुशलिनं निवेद्याहुर् अनामयम्।

abhivādayanti bhavatīṃ pāṇḍavāḥ saha kṛṣṇayā. ātmānaṃ ca kuśalinaṃ nivedyāhur anāmayam.

अरोगान् सर्वसिद्धार्थान् क्षिप्रं द्रक्ष्यसि पाण्डवान्। ईश्वरान् सर्वलोकस्य हतामित्राञ् श्रिया वृतान्।

arogān sarvasiddhārthān kṣipraṃ drakṣyasi pāṇḍavān. īśvarān sarvalokasya hatāmitrāñ śriyā vṛtān.

एवम् आश्वासिता कुन्ती प्रत्युवाच जनार्दनम्। पुत्राधिभिर् अभिध्वस्ता निगृह्याबुद्धिजं तमः।

evam āśvāsitā kuntī pratyuvāca janārdanam. putrādhibhir abhidhvastā nigṛhyābuddhijaṃ tamaḥ.

यद् यत् तेषां महाबाहो पथ्यं स्यान् मधुसूदन। यथा यथा त्वं मन्येथाः कुर्याः कृष्ण तथा तथा।

yad yat teṣāṃ mahābāho pathyaṃ syān madhusūdana. yathā yathā tvaṃ manyethāḥ kuryāḥ kṛṣṇa tathā tathā.

अविलोपेन धर्मस्य अनिकृत्या परंतप। प्रभावज्ञास्मि ते कृष्ण सत्यस्याभिजनस्य च।

avilopena dharmasya anikṛtyā paraṃtapa. prabhāvajñāsmi te kṛṣṇa satyasyābhijanasya ca.

व्यवस्थायां च मित्रेषु बुद्धिविक्रमयोस् तथा। त्वम् एव नः कुले धर्मस् त्वं सत्यं त्वं तपो महत्।

vyavasthāyāṃ ca mitreṣu buddhivikramayos tathā. tvam eva naḥ kule dharmas tvaṃ satyaṃ tvaṃ tapo mahat.

त्वं त्राता त्वं महद् ब्रह्म त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम्। यथैवात्थ तथैवैतत् त्वयि सत्यं भविष्यति। कुरूणां पाण्डवानां च लोकानां चापराजित। सर्वस्यैतस्य वार्ष्णेय गतिस् त्वम् असि माधव। प्रभावं बुद्धिवीर्यं च तादृशं तव केशव।

tvaṃ trātā tvaṃ mahad brahma tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam. yathaivāttha tathaivaitat tvayi satyaṃ bhaviṣyati. kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca lokānāṃ cāparājita. sarvasyaitasya vārṣṇeya gatis tvam asi mādhava. prabhāvaṃ buddhivīryaṃ ca tādṛśaṃ tava keśava.

ताम् आमन्त्र्य च गोविन्दः कृत्वा चाभिप्रदक्षिणम्। प्रातिष्ठत महाबाहुर् दुर्योधनगृहान् प्रति।

tām āmantrya ca govindaḥ kṛtvā cābhipradakṣiṇam. prātiṣṭhata mahābāhur duryodhanagṛhān prati.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...