महाभारत 5.80 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 80→

[mh-5-80] • 49 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। राज्ञस् तु वचनं श्रुत्वा धर्मार्थसहितं हितम्। कृष्णा दाशार्हम् आसीनम् अब्रवीच् छोककर्षिता।

vaiśaṃpāyana uvāca. rājñas tu vacanaṃ śrutvā dharmārthasahitaṃ hitam. kṛṣṇā dāśārham āsīnam abravīc chokakarṣitā.

सुता द्रुपदराजस्य स्वसितायतमूर्धजा। संपूज्य सहदेवं च सात्यकिं च महारथम्।

sutā drupadarājasya svasitāyatamūrdhajā. saṃpūjya sahadevaṃ ca sātyakiṃ ca mahāratham.

भीमसेनं च संशान्तं दृष्ट्वा परमदुर्मनाः। अश्रुपूर्णेक्षणा वाक्यम् उवाचेदं मनस्विनी।

bhīmasenaṃ ca saṃśāntaṃ dṛṣṭvā paramadurmanāḥ. aśrupūrṇekṣaṇā vākyam uvācedaṃ manasvinī.

विदितं ते महाबाहो धर्मज्ञ मधुसूदन। यथा निकृतिम् आस्थाय भ्रंशिताः पाण्डवाः सुखात्।

viditaṃ te mahābāho dharmajña madhusūdana. yathā nikṛtim āsthāya bhraṃśitāḥ pāṇḍavāḥ sukhāt.

धृतराष्ट्रस्य पुत्रेण सामात्येन जनार्दन। यथा च संजयो राज्ञा मन्त्रं रहसि श्रावितः।

dhṛtarāṣṭrasya putreṇa sāmātyena janārdana. yathā ca saṃjayo rājñā mantraṃ rahasi śrāvitaḥ.

युधिष्ठिरेण दाशार्ह तच् चापि विदितं तव। यथोक्तः संजयश् चैव तच् च सर्वं श्रुतं त्वया।

yudhiṣṭhireṇa dāśārha tac cāpi viditaṃ tava. yathoktaḥ saṃjayaś caiva tac ca sarvaṃ śrutaṃ tvayā.

पञ्च नस् तात दीयन्तां ग्रामा इति महाद्युते। कुशस्थलं वृकस्थलम् आसन्दी वारणावतम्।

pañca nas tāta dīyantāṃ grāmā iti mahādyute. kuśasthalaṃ vṛkasthalam āsandī vāraṇāvatam.

अवसानं महाबाहो किं चिद् एव तु पञ्चमम्। इति दुर्योधनो वाच्यः सुहृदश् चास्य केशव।

avasānaṃ mahābāho kiṃ cid eva tu pañcamam. iti duryodhano vācyaḥ suhṛdaś cāsya keśava.

तच् चापि नाकरोद् वाक्यं श्रुत्वा कृष्ण सुयोधनः। युधिष्ठिरस्य दाशार्ह ह्रीमतः संधिम् इच्छतः।

tac cāpi nākarod vākyaṃ śrutvā kṛṣṇa suyodhanaḥ. yudhiṣṭhirasya dāśārha hrīmataḥ saṃdhim icchataḥ.

अप्रदानेन राज्यस्य यदि कृष्ण सुयोधनः। संधिम् इच्छेन् न कर्तव्यस् तत्र गत्वा कथं चन।

apradānena rājyasya yadi kṛṣṇa suyodhanaḥ. saṃdhim icchen na kartavyas tatra gatvā kathaṃ cana.

शक्ष्यन्ति हि महाबाहो पाण्डवाः सृञ्जयैः सह। धार्तराष्ट्रबलं घोरं क्रुद्धं प्रतिसमासितुम्।

śakṣyanti hi mahābāho pāṇḍavāḥ sṛñjayaiḥ saha. dhārtarāṣṭrabalaṃ ghoraṃ kruddhaṃ pratisamāsitum.

न हि साम्ना न दानेन शक्यो ऽर्थस् तेषु कश् चन। तस्मात् तेषु न कर्तव्या कृपा ते मधुसूदन।

na hi sāmnā na dānena śakyo 'rthas teṣu kaś cana. tasmāt teṣu na kartavyā kṛpā te madhusūdana.

साम्ना दानेन वा कृष्ण ये न शाम्यन्ति शत्रवः। मोक्तव्यस् तेषु दण्डः स्याज् जीवितं परिरक्षता।

sāmnā dānena vā kṛṣṇa ye na śāmyanti śatravaḥ. moktavyas teṣu daṇḍaḥ syāj jīvitaṃ parirakṣatā.

तस्मात् तेषु महादण्डः क्षेप्तव्यः क्षिप्रम् अच्युत। त्वया चैव महाबाहो पाण्डवैः सह सृञ्जयैः।

tasmāt teṣu mahādaṇḍaḥ kṣeptavyaḥ kṣipram acyuta. tvayā caiva mahābāho pāṇḍavaiḥ saha sṛñjayaiḥ.

एतत् समर्थं पार्थानां तव चैव यशस्करम्। क्रियमाणं भवेत् कृष्ण क्षत्रस्य च सुखावहम्।

etat samarthaṃ pārthānāṃ tava caiva yaśaskaram. kriyamāṇaṃ bhavet kṛṣṇa kṣatrasya ca sukhāvaham.

क्षत्रियेण हि हन्तव्यः क्षत्रियो लोभम् आस्थितः। अक्षत्रियो वा दाशार्ह स्वधर्मम् अनुतिष्ठता।

kṣatriyeṇa hi hantavyaḥ kṣatriyo lobham āsthitaḥ. akṣatriyo vā dāśārha svadharmam anutiṣṭhatā.

अन्यत्र ब्राह्मणात् तात सर्वपापेष्व् अवस्थितात्। गुरुर् हि सर्ववर्णानां ब्राह्मणः प्रसृताग्रभुक्।

anyatra brāhmaṇāt tāta sarvapāpeṣv avasthitāt. gurur hi sarvavarṇānāṃ brāhmaṇaḥ prasṛtāgrabhuk.

यथावध्ये भवेद् दोषो वध्यमाने जनार्दन। स वध्यस्यावधे दृष्ट इति धर्मविदो विदुः।

yathāvadhye bhaved doṣo vadhyamāne janārdana. sa vadhyasyāvadhe dṛṣṭa iti dharmavido viduḥ.

यथा त्वां न स्पृशेद् एष दोषः कृष्ण तथा कुरु। पाण्डवैः सह दाशार्ह सृञ्जयैश् च ससैनिकैः।

yathā tvāṃ na spṛśed eṣa doṣaḥ kṛṣṇa tathā kuru. pāṇḍavaiḥ saha dāśārha sṛñjayaiś ca sasainikaiḥ.

पुनर् उक्तं च वक्ष्यामि विश्रम्भेण जनार्दन। का नु सीमन्तिनी मादृक् पृथिव्याम् अस्ति केशव।

punar uktaṃ ca vakṣyāmi viśrambheṇa janārdana. kā nu sīmantinī mādṛk pṛthivyām asti keśava.

सुता द्रुपदराजस्य वेदिमध्यात् समुत्थिता। धृष्टद्युम्नस्य भगिनी तव कृष्ण प्रिया सखी।

sutā drupadarājasya vedimadhyāt samutthitā. dhṛṣṭadyumnasya bhaginī tava kṛṣṇa priyā sakhī.

आजमीढकुलं प्राप्ता स्नुषा पाण्डोर् महात्मनः। महिषी पाण्डुपुत्राणां पञ्चेन्द्रसमवर्चसाम्।

ājamīḍhakulaṃ prāptā snuṣā pāṇḍor mahātmanaḥ. mahiṣī pāṇḍuputrāṇāṃ pañcendrasamavarcasām.

सुता मे पञ्चभिर् वीरैः पञ्च जाता महारथाः। अभिमन्युर् यथा कृष्ण तथा ते तव धर्मतः।

sutā me pañcabhir vīraiḥ pañca jātā mahārathāḥ. abhimanyur yathā kṛṣṇa tathā te tava dharmataḥ.

साहं केशग्रहं प्राप्ता परिक्लिष्टा सभां गता। पश्यतां पाण्डुपुत्राणां त्वयि जीवति केशव।

sāhaṃ keśagrahaṃ prāptā parikliṣṭā sabhāṃ gatā. paśyatāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ tvayi jīvati keśava.

जीवत्सु कौरवेयेषु पाञ्चालेष्व् अथ वृष्णिषु। दासीभूतास्मि पापानां सभामध्ये व्यवस्थिता।

jīvatsu kauraveyeṣu pāñcāleṣv atha vṛṣṇiṣu. dāsībhūtāsmi pāpānāṃ sabhāmadhye vyavasthitā.

निरामर्षेष्व् अचेष्टेषु प्रेक्षमाणेषु पाण्डुषु। त्राहि माम् इति गोविन्द मनसा काङ्क्षितो ऽसि मे।

nirāmarṣeṣv aceṣṭeṣu prekṣamāṇeṣu pāṇḍuṣu. trāhi mām iti govinda manasā kāṅkṣito 'si me.

यत्र मां भगवान् राजा श्वशुरो वाक्यम् अब्रवीत्। वरं वृणीष्व पाञ्चालि वरार्हासि मतासि मे।

yatra māṃ bhagavān rājā śvaśuro vākyam abravīt. varaṃ vṛṇīṣva pāñcāli varārhāsi matāsi me.

अदासाः पाण्डवाः सन्तु सरथाः सायुधा इति। मयोक्ते यत्र निर्मुक्ता वनवासाय केशव।

adāsāḥ pāṇḍavāḥ santu sarathāḥ sāyudhā iti. mayokte yatra nirmuktā vanavāsāya keśava.

एवंविधानां दुःखानाम् अभिज्ञो ऽसि जनार्दन। त्राहि मां पुण्डरीकाक्ष सभर्तृज्ञातिबान्धवाम्।

evaṃvidhānāṃ duḥkhānām abhijño 'si janārdana. trāhi māṃ puṇḍarīkākṣa sabhartṛjñātibāndhavām.

नन्व् अहं कृष्ण भीष्मस्य धृतराष्ट्रस्य चोभयोः। स्नुषा भवामि धर्मेण साहं दासीकृताभवम्।

nanv ahaṃ kṛṣṇa bhīṣmasya dhṛtarāṣṭrasya cobhayoḥ. snuṣā bhavāmi dharmeṇa sāhaṃ dāsīkṛtābhavam.

धिग् बलं भीमसेनस्य धिक् पार्थस्य धनुष्मताम्। यत्र दुर्योधनः कृष्ण मुहूर्तम् अपि जीवति।

dhig balaṃ bhīmasenasya dhik pārthasya dhanuṣmatām. yatra duryodhanaḥ kṛṣṇa muhūrtam api jīvati.

यदि ते ऽहम् अनुग्राह्या यदि ते ऽस्ति कृपा मयि। धार्तराष्ट्रेषु वै कोपः सर्वः कृष्ण विधीयताम्।

yadi te 'ham anugrāhyā yadi te 'sti kṛpā mayi. dhārtarāṣṭreṣu vai kopaḥ sarvaḥ kṛṣṇa vidhīyatām.

इत्य् उक्त्वा मृदुसंहारं वृजिनाग्रं सुदर्शनम्। सुनीलम् असितापाङ्गी पुण्यगन्धाधिवासितम्।

ity uktvā mṛdusaṃhāraṃ vṛjināgraṃ sudarśanam. sunīlam asitāpāṅgī puṇyagandhādhivāsitam.

सर्वलक्षणसंपन्नं महाभुजगवर्चसम्। केशपक्षं वरारोहा गृह्य सव्येन पाणिना।

sarvalakṣaṇasaṃpannaṃ mahābhujagavarcasam. keśapakṣaṃ varārohā gṛhya savyena pāṇinā.

पद्माक्षी पुण्डरीकाक्षम् उपेत्य गजगामिनी। अश्रुपूर्णेक्षणा कृष्णा कृष्णं वचनम् अब्रवीत्।

padmākṣī puṇḍarīkākṣam upetya gajagāminī. aśrupūrṇekṣaṇā kṛṣṇā kṛṣṇaṃ vacanam abravīt.

अयं ते पुण्डरीकाक्ष दुःशासनकरोद्धृतः। स्मर्तव्यः सर्वकालेषु परेषां संधिम् इच्छता।

ayaṃ te puṇḍarīkākṣa duḥśāsanakaroddhṛtaḥ. smartavyaḥ sarvakāleṣu pareṣāṃ saṃdhim icchatā.

यदि भीमार्जुनौ कृष्ण कृपणौ संधिकामुकौ। पिता मे योत्स्यते वृद्धः सह पुत्रैर् महारथैः।

yadi bhīmārjunau kṛṣṇa kṛpaṇau saṃdhikāmukau. pitā me yotsyate vṛddhaḥ saha putrair mahārathaiḥ.

पञ्च चैव महावीर्याः पुत्रा मे मधुसूदन। अभिमन्युं पुरस्कृत्य योत्स्यन्ति कुरुभिः सह।

pañca caiva mahāvīryāḥ putrā me madhusūdana. abhimanyuṃ puraskṛtya yotsyanti kurubhiḥ saha.

दुःशासनभुजं श्यामं संछिन्नं पांसुगुण्ठितम्। यद्य् अहं तं न पश्यामि का शान्तिर् हृदयस्य मे।

duḥśāsanabhujaṃ śyāmaṃ saṃchinnaṃ pāṃsuguṇṭhitam. yady ahaṃ taṃ na paśyāmi kā śāntir hṛdayasya me.

त्रयोदश हि वर्षाणि प्रतीक्षन्त्या गतानि मे। निधाय हृदये मन्युं प्रदीप्तम् इव पावकम्।

trayodaśa hi varṣāṇi pratīkṣantyā gatāni me. nidhāya hṛdaye manyuṃ pradīptam iva pāvakam.

विदीर्यते मे हृदयं भीमवाक्शल्यपीडितम्। यो ऽयम् अद्य महाबाहुर् धर्मं समनुपश्यति।

vidīryate me hṛdayaṃ bhīmavākśalyapīḍitam. yo 'yam adya mahābāhur dharmaṃ samanupaśyati.

इत्य् उक्त्वा बाष्पसन्नेन कण्ठेनायतलोचना। रुरोद कृष्णा सोत्कम्पं सस्वरं बाष्पगद्गदम्।

ity uktvā bāṣpasannena kaṇṭhenāyatalocanā. ruroda kṛṣṇā sotkampaṃ sasvaraṃ bāṣpagadgadam.

स्तनौ पीनायतश्रोणी सहिताव् अभिवर्षती। द्रवीभूतम् इवात्युष्णम् उत्सृजद् वारि नेत्रजम्।

stanau pīnāyataśroṇī sahitāv abhivarṣatī. dravībhūtam ivātyuṣṇam utsṛjad vāri netrajam.

ताम् उवाच महाबाहुः केशवः परिसान्त्वयन्। अचिराद् द्रक्ष्यसे कृष्णे रुदतीर् भरतस्त्रियः।

tām uvāca mahābāhuḥ keśavaḥ parisāntvayan. acirād drakṣyase kṛṣṇe rudatīr bharatastriyaḥ.

एवं ता भीरु रोत्स्यन्ति निहतज्ञातिबान्धवाः। हतमित्रा हतबला येषां क्रुद्धासि भामिनि।

evaṃ tā bhīru rotsyanti nihatajñātibāndhavāḥ. hatamitrā hatabalā yeṣāṃ kruddhāsi bhāmini.

अहं च तत् करिष्यामि भीमार्जुनयमैः सह। युधिष्ठिरनियोगेन दैवाच् च विधिनिर्मितात्।

ahaṃ ca tat kariṣyāmi bhīmārjunayamaiḥ saha. yudhiṣṭhiraniyogena daivāc ca vidhinirmitāt.

धार्तराष्ट्राः कालपक्वा न चेच् छृण्वन्ति मे वचः। शेष्यन्ते निहता भूमौ श्वशृगालादनीकृताः।

dhārtarāṣṭrāḥ kālapakvā na cec chṛṇvanti me vacaḥ. śeṣyante nihatā bhūmau śvaśṛgālādanīkṛtāḥ.

चलेद् धि हिमवाञ् शैलो मेदिनी शतधा भवेत्। द्यौः पतेच् च सनक्षत्रा न मे मोघं वचो भवेत्। द्यौः पतेत् पृथिवी शीर्येद् धिमवाञ् छिथिलीभवेत्। शुष्येत् तोयनिधिः कृष्णे न मे मोघं वचो भवेत्।

caled dhi himavāñ śailo medinī śatadhā bhavet. dyauḥ patec ca sanakṣatrā na me moghaṃ vaco bhavet. dyauḥ patet pṛthivī śīryed dhimavāñ chithilībhavet. śuṣyet toyanidhiḥ kṛṣṇe na me moghaṃ vaco bhavet.

सत्यं ते प्रतिजानामि कृष्णे बाष्पो निगृह्यताम्। हतामित्राञ् श्रिया युक्तान् अचिराद् द्रक्ष्यसे पतीन्।

satyaṃ te pratijānāmi kṛṣṇe bāṣpo nigṛhyatām. hatāmitrāñ śriyā yuktān acirād drakṣyase patīn.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...