महाभारत 5.71 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 71→

[mh-5-71] • 37 श्लोकाः

भगवान् उवाच। संजयस्य श्रुतं वाक्यं भवतश् च श्रुतं मया। सर्वं जानाम्य् अभिप्रायं तेषां च भवतश् च यः।

bhagavān uvāca. saṃjayasya śrutaṃ vākyaṃ bhavataś ca śrutaṃ mayā. sarvaṃ jānāmy abhiprāyaṃ teṣāṃ ca bhavataś ca yaḥ.

तव धर्माश्रिता बुद्धिस् तेषां वैराश्रिता मतिः। यद् अयुद्धेन लभ्येत तत् ते बहुमतं भवेत्।

tava dharmāśritā buddhis teṣāṃ vairāśritā matiḥ. yad ayuddhena labhyeta tat te bahumataṃ bhavet.

न च तन् नैष्ठिकं कर्म क्षत्रियस्य विशां पते। आहुर् आश्रमिणः सर्वे यद् भैक्षं क्षत्रियश् चरेत्।

na ca tan naiṣṭhikaṃ karma kṣatriyasya viśāṃ pate. āhur āśramiṇaḥ sarve yad bhaikṣaṃ kṣatriyaś caret.

जयो वधो वा संग्रामे धात्रा दिष्टः सनातनः। स्वधर्मः क्षत्रियस्यैष कार्पण्यं न प्रशस्यते।

jayo vadho vā saṃgrāme dhātrā diṣṭaḥ sanātanaḥ. svadharmaḥ kṣatriyasyaiṣa kārpaṇyaṃ na praśasyate.

न हि कार्पण्यम् आस्थाय शक्या वृत्तिर् युधिष्ठिर। विक्रमस्व महाबाहो जहि शत्रून् अरिंदम।

na hi kārpaṇyam āsthāya śakyā vṛttir yudhiṣṭhira. vikramasva mahābāho jahi śatrūn ariṃdama.

अतिगृद्धाः कृतस्नेहा दीर्घकालं सहोषिताः। कृतमित्राः कृतबला धार्तराष्ट्राः परंतप।

atigṛddhāḥ kṛtasnehā dīrghakālaṃ sahoṣitāḥ. kṛtamitrāḥ kṛtabalā dhārtarāṣṭrāḥ paraṃtapa.

न पर्यायो ऽस्ति यत् साम्यं त्वयि कुर्युर् विशां पते। बलवत्तां हि मन्यन्ते भीष्मद्रोणकृपादिभिः।

na paryāyo 'sti yat sāmyaṃ tvayi kuryur viśāṃ pate. balavattāṃ hi manyante bhīṣmadroṇakṛpādibhiḥ.

यावच् च मार्दवेनैतान् राजन्न् उपचरिष्यसि। तावद् एते हरिष्यन्ति तव राज्यम् अरिंदम।

yāvac ca mārdavenaitān rājann upacariṣyasi. tāvad ete hariṣyanti tava rājyam ariṃdama.

नानुक्रोशान् न कार्पण्यान् न च धर्मार्थकारणात्। अलं कर्तुं धार्तराष्ट्रास् तव कामम् अरिंदम।

nānukrośān na kārpaṇyān na ca dharmārthakāraṇāt. alaṃ kartuṃ dhārtarāṣṭrās tava kāmam ariṃdama.

एतद् एव निमित्तं ते पाण्डवास् तु यथा त्वयि। नान्वतप्यन्त कौपीनं तावत् कृत्वापि दुष्करम्।

etad eva nimittaṃ te pāṇḍavās tu yathā tvayi. nānvatapyanta kaupīnaṃ tāvat kṛtvāpi duṣkaram.

पितामहस्य द्रोणस्य विदुरस्य च धीमतः। ब्राह्मणानां च साधूनां राज्ञश् च नगरस्य च। पश्यतां कुरुमुख्यानां सर्वेषाम् एव तत्त्वतः।

pitāmahasya droṇasya vidurasya ca dhīmataḥ. brāhmaṇānāṃ ca sādhūnāṃ rājñaś ca nagarasya ca. paśyatāṃ kurumukhyānāṃ sarveṣām eva tattvataḥ.

दानशीलं मृदुं दान्तं धर्मकामम् अनुव्रतम्। यत् त्वाम् उपधिना राजन् द्यूतेनावञ्चयत् तदा। न चापत्रपते पापो नृशंसस् तेन कर्मणा।

dānaśīlaṃ mṛduṃ dāntaṃ dharmakāmam anuvratam. yat tvām upadhinā rājan dyūtenāvañcayat tadā. na cāpatrapate pāpo nṛśaṃsas tena karmaṇā.

तथाशीलसमाचारे राजन् मा प्रणयं कृथाः। वध्यास् ते सर्वलोकस्य किं पुनस् तव भारत।

tathāśīlasamācāre rājan mā praṇayaṃ kṛthāḥ. vadhyās te sarvalokasya kiṃ punas tava bhārata.

वाग्भिस् त्व् अप्रतिरूपाभिर् अतुदत् सकनीयसम्। श्लाघमानः प्रहृष्टः सन् भाषते भ्रातृभिः सह।

vāgbhis tv apratirūpābhir atudat sakanīyasam. ślāghamānaḥ prahṛṣṭaḥ san bhāṣate bhrātṛbhiḥ saha.

एतावत् पाण्डवानां हि नास्ति किं चिद् इह स्वकम्। नामधेयं च गोत्रं च तद् अप्य् एषां न शिष्यते।

etāvat pāṇḍavānāṃ hi nāsti kiṃ cid iha svakam. nāmadheyaṃ ca gotraṃ ca tad apy eṣāṃ na śiṣyate.

कालेन महता चैषां भविष्यति पराभवः। प्रकृतिं ते भजिष्यन्ति नष्टप्रकृतयो जनाः। दुःशासनेन पापेन तदा द्यूते प्रवर्तिते। अनाथवत् तदा देवी द्रौपदी सुदुरात्मना। आकृष्य केशे रुदती सभायां राजसंसदि। भीष्मद्रोणप्रमुखतो गौर् इति व्याहृता मुहुः। भवता वारिताः सर्वे भ्रातरो भीमविक्रमाः। धर्मपाशनिबद्धाश् च न किं चित् प्रतिपेदिरे।

kālena mahatā caiṣāṃ bhaviṣyati parābhavaḥ. prakṛtiṃ te bhajiṣyanti naṣṭaprakṛtayo janāḥ. duḥśāsanena pāpena tadā dyūte pravartite. anāthavat tadā devī draupadī sudurātmanā. ākṛṣya keśe rudatī sabhāyāṃ rājasaṃsadi. bhīṣmadroṇapramukhato gaur iti vyāhṛtā muhuḥ. bhavatā vāritāḥ sarve bhrātaro bhīmavikramāḥ. dharmapāśanibaddhāś ca na kiṃ cit pratipedire.

एताश् चान्याश् च परुषा वाचः स समुदीरयन्। श्लाघते ज्ञातिमध्ये स्म त्वयि प्रव्रजिते वनम्।

etāś cānyāś ca paruṣā vācaḥ sa samudīrayan. ślāghate jñātimadhye sma tvayi pravrajite vanam.

ये तत्रासन् समानीतास् ते दृष्ट्वा त्वाम् अनागसम्। अश्रुकण्ठा रुदन्तश् च सभायाम् आसते तदा।

ye tatrāsan samānītās te dṛṣṭvā tvām anāgasam. aśrukaṇṭhā rudantaś ca sabhāyām āsate tadā.

न चैनम् अभ्यनन्दंस् ते राजानो ब्राह्मणैः सह। सर्वे दुर्योधनं तत्र निन्दन्ति स्म सभासदः।

na cainam abhyanandaṃs te rājāno brāhmaṇaiḥ saha. sarve duryodhanaṃ tatra nindanti sma sabhāsadaḥ.

कुलीनस्य च या निन्दा वधश् चामित्रकर्शन। महागुणो वधो राजन् न तु निन्दा कुजीविका।

kulīnasya ca yā nindā vadhaś cāmitrakarśana. mahāguṇo vadho rājan na tu nindā kujīvikā.

तदैव निहतो राजन् यदैव निरपत्रपः। निन्दितश् च महाराज पृथिव्यां सर्वराजसु।

tadaiva nihato rājan yadaiva nirapatrapaḥ. ninditaś ca mahārāja pṛthivyāṃ sarvarājasu.

ईषत्कार्यो वधस् तस्य यस्य चारित्रम् ईदृशम्। प्रस्कम्भनप्रतिस्तब्धश् छिन्नमूल इव द्रुमः।

īṣatkāryo vadhas tasya yasya cāritram īdṛśam. praskambhanapratistabdhaś chinnamūla iva drumaḥ.

वध्यः सर्प इवानार्यः सर्वलोकस्य दुर्मतिः। जह्य् एनं त्वम् अमित्रघ्न मा राजन् विचिकित्सिथाः।

vadhyaḥ sarpa ivānāryaḥ sarvalokasya durmatiḥ. jahy enaṃ tvam amitraghna mā rājan vicikitsithāḥ.

सर्वथा त्वत्क्षमं चैतद् रोचते च ममानघ। यत् त्वं पितरि भीष्मे च प्रणिपातं समाचरेः।

sarvathā tvatkṣamaṃ caitad rocate ca mamānagha. yat tvaṃ pitari bhīṣme ca praṇipātaṃ samācareḥ.

अहं तु सर्वलोकस्य गत्वा छेत्स्यामि संशयम्। येषाम् अस्ति द्विधाभावो राजन् दुर्योधनं प्रति।

ahaṃ tu sarvalokasya gatvā chetsyāmi saṃśayam. yeṣām asti dvidhābhāvo rājan duryodhanaṃ prati.

मध्ये राज्ञाम् अहं तत्र प्रातिपौरुषिकान् गुणान्। तव संकीर्तयिष्यामि ये च तस्य व्यतिक्रमाः।

madhye rājñām ahaṃ tatra prātipauruṣikān guṇān. tava saṃkīrtayiṣyāmi ye ca tasya vyatikramāḥ.

ब्रुवतस् तत्र मे वाक्यं धर्मार्थसहितं हितम्। निशम्य पार्थिवाः सर्वे नानाजनपदेश्वराः।

bruvatas tatra me vākyaṃ dharmārthasahitaṃ hitam. niśamya pārthivāḥ sarve nānājanapadeśvarāḥ.

त्वयि संप्रतिपत्स्यन्ते धर्मात्मा सत्यवाग् इति। तस्मिंश् चाधिगमिष्यन्ति यथा लोभाद् अवर्तत।

tvayi saṃpratipatsyante dharmātmā satyavāg iti. tasmiṃś cādhigamiṣyanti yathā lobhād avartata.

गर्हयिष्यामि चैवैनं पौरजानपदेष्व् अपि। वृद्धबालान् उपादाय चातुर्वर्ण्यसमागमे।

garhayiṣyāmi caivainaṃ paurajānapadeṣv api. vṛddhabālān upādāya cāturvarṇyasamāgame.

शमं चेद् याचमानस् त्वं न धर्मं तत्र लप्स्यसे। कुरून् विगर्हयिष्यन्ति धृतराष्ट्रं च पार्थिवाः।

śamaṃ ced yācamānas tvaṃ na dharmaṃ tatra lapsyase. kurūn vigarhayiṣyanti dhṛtarāṣṭraṃ ca pārthivāḥ.

तस्मिंल् लोकपरित्यक्ते किं कार्यम् अवशिष्यते। हते दुर्योधने राजन् यद् अन्यत् क्रियताम् इति।

tasmiṃl lokaparityakte kiṃ kāryam avaśiṣyate. hate duryodhane rājan yad anyat kriyatām iti.

यात्वा चाहं कुरून् सर्वान् युष्मदर्थम् अहापयन्। यतिष्ये प्रशमं कर्तुं लक्षयिष्ये च चेष्टितम्।

yātvā cāhaṃ kurūn sarvān yuṣmadartham ahāpayan. yatiṣye praśamaṃ kartuṃ lakṣayiṣye ca ceṣṭitam.

कौरवाणां प्रवृत्तिं च गत्वा युद्धाधिकारिकाम्। निशाम्य विनिवर्तिष्ये जयाय तव भारत।

kauravāṇāṃ pravṛttiṃ ca gatvā yuddhādhikārikām. niśāmya vinivartiṣye jayāya tava bhārata.

सर्वथा युद्धम् एवाहम् आशंसामि परैः सह। निमित्तानि हि सर्वाणि तथा प्रादुर्भवन्ति मे।

sarvathā yuddham evāham āśaṃsāmi paraiḥ saha. nimittāni hi sarvāṇi tathā prādurbhavanti me.

मृगाः शकुन्ताश् च वदन्ति घोरं; हस्त्यश्वमुख्येषु निशामुखेषु। घोराणि रूपाणि तथैव चाग्निर्; वर्णान् बहून् पुष्यति घोररूपान्। मनुष्यलोकक्षपणो ऽथ घोरो; नो चेद् अनुप्राप्त इहान्तकः स्यात्।

mṛgāḥ śakuntāś ca vadanti ghoraṃ; hastyaśvamukhyeṣu niśāmukheṣu. ghorāṇi rūpāṇi tathaiva cāgnir; varṇān bahūn puṣyati ghorarūpān. manuṣyalokakṣapaṇo 'tha ghoro; no ced anuprāpta ihāntakaḥ syāt.

शस्त्राणि पत्रं कवचान् रथांश् च; नागान् ध्वजांश् च प्रतिपादयित्वा। योधाश् च सर्वे कृतनिश्रमास् ते; भवन्तु हस्त्यश्वरथेषु यत्ताः। सांग्रामिकं ते यद् उपार्जनीयं; सर्वं समग्रं कुरु तन् नरेन्द्र।

śastrāṇi patraṃ kavacān rathāṃś ca; nāgān dhvajāṃś ca pratipādayitvā. yodhāś ca sarve kṛtaniśramās te; bhavantu hastyaśvaratheṣu yattāḥ. sāṃgrāmikaṃ te yad upārjanīyaṃ; sarvaṃ samagraṃ kuru tan narendra.

दुर्योधनो न ह्य् अलम् अद्य दातुं; जीवंस् तवैतन् नृपते कथं चित्। यत् ते पुरस्ताद् अभवत् समृद्धं; द्यूते हृतं पाण्डवमुख्य राज्यम्।

duryodhano na hy alam adya dātuṃ; jīvaṃs tavaitan nṛpate kathaṃ cit. yat te purastād abhavat samṛddhaṃ; dyūte hṛtaṃ pāṇḍavamukhya rājyam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...