महाभारत 5.187 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 187→

[mh-5-187] • 40 श्लोकाः

राम उवाच। प्रत्यक्षम् एतल् लोकानां सर्वेषाम् एव भामिनि। यथा मया परं शक्त्या कृतं वै पौरुषं महत्।

rāma uvāca. pratyakṣam etal lokānāṃ sarveṣām eva bhāmini. yathā mayā paraṃ śaktyā kṛtaṃ vai pauruṣaṃ mahat.

न चैव युधि शक्नोमि भीष्मं शस्त्रभृतां वरम्। विशेषयितुम् अत्यर्थम् उत्तमास्त्राणि दर्शयन्।

na caiva yudhi śaknomi bhīṣmaṃ śastrabhṛtāṃ varam. viśeṣayitum atyartham uttamāstrāṇi darśayan.

एषा मे परमा शक्तिर् एतन् मे परमं बलम्। यथेष्टं गम्यतां भद्रे किम् अन्यद् वा करोमि ते।

eṣā me paramā śaktir etan me paramaṃ balam. yatheṣṭaṃ gamyatāṃ bhadre kim anyad vā karomi te.

भीष्मम् एव प्रपद्यस्व न ते ऽन्या विद्यते गतिः। निर्जितो ह्य् अस्मि भीष्मेण महास्त्राणि प्रमुञ्चता।

bhīṣmam eva prapadyasva na te 'nyā vidyate gatiḥ. nirjito hy asmi bhīṣmeṇa mahāstrāṇi pramuñcatā.

भीष्म उवाच। एवम् उक्त्वा ततो रामो विनिःश्वस्य महामनाः। तूष्णीम् आसीत् तदा कन्या प्रोवाच भृगुनन्दनम्।

bhīṣma uvāca. evam uktvā tato rāmo viniḥśvasya mahāmanāḥ. tūṣṇīm āsīt tadā kanyā provāca bhṛgunandanam.

भगवन्न् एवम् एवैतद् यथाह भगवांस् तथा। अजेयो युधि भीष्मो ऽयम् अपि देवैर् उदारधीः।

bhagavann evam evaitad yathāha bhagavāṃs tathā. ajeyo yudhi bhīṣmo 'yam api devair udāradhīḥ.

यथाशक्ति यथोत्साहं मम कार्यं कृतं त्वया। अनिधाय रणे वीर्यम् अस्त्राणि विविधानि च।

yathāśakti yathotsāhaṃ mama kāryaṃ kṛtaṃ tvayā. anidhāya raṇe vīryam astrāṇi vividhāni ca.

न चैष शक्यते युद्धे विशेषयितुम् अन्ततः। न चाहम् एनं यास्यामि पुनर् भीष्मं कथं चन।

na caiṣa śakyate yuddhe viśeṣayitum antataḥ. na cāham enaṃ yāsyāmi punar bhīṣmaṃ kathaṃ cana.

गमिष्यामि तु तत्राहं यत्र भीष्मं तपोधन। समरे पातयिष्यामि स्वयम् एव भृगूद्वह।

gamiṣyāmi tu tatrāhaṃ yatra bhīṣmaṃ tapodhana. samare pātayiṣyāmi svayam eva bhṛgūdvaha.

एवम् उक्त्वा ययौ कन्या रोषव्याकुललोचना। तपसे धृतसंकल्पा मम चिन्तयती वधम्।

evam uktvā yayau kanyā roṣavyākulalocanā. tapase dhṛtasaṃkalpā mama cintayatī vadham.

ततो महेन्द्रं सह तैर् मुनिभिर् भृगुसत्तमः। यथागतं ययौ रामो माम् उपामन्त्र्य भारत।

tato mahendraṃ saha tair munibhir bhṛgusattamaḥ. yathāgataṃ yayau rāmo mām upāmantrya bhārata.

ततो ऽहं रथम् आरुह्य स्तूयमानो द्विजातिभिः। प्रविश्य नगरं मात्रे सत्यवत्यै न्यवेदयम्। यथावृत्तं महाराज सा च मां प्रत्यनन्दत।

tato 'haṃ ratham āruhya stūyamāno dvijātibhiḥ. praviśya nagaraṃ mātre satyavatyai nyavedayam. yathāvṛttaṃ mahārāja sā ca māṃ pratyanandata.

पुरुषांश् चादिशं प्राज्ञान् कन्यावृत्तान्तकर्मणि। दिवसे दिवसे ह्य् अस्या गतजल्पितचेष्टितम्। प्रत्याहरंश् च मे युक्ताः स्थिताः प्रियहिते मम।

puruṣāṃś cādiśaṃ prājñān kanyāvṛttāntakarmaṇi. divase divase hy asyā gatajalpitaceṣṭitam. pratyāharaṃś ca me yuktāḥ sthitāḥ priyahite mama.

यदैव हि वनं प्रायात् कन्या सा तपसे धृता। तदैव व्यथितो दीनो गतचेता इवाभवम्।

yadaiva hi vanaṃ prāyāt kanyā sā tapase dhṛtā. tadaiva vyathito dīno gatacetā ivābhavam.

न हि मां क्षत्रियः कश् चिद् वीर्येण विजयेद् युधि। ऋते ब्रह्मविदस् तात तपसा संशितव्रतात्।

na hi māṃ kṣatriyaḥ kaś cid vīryeṇa vijayed yudhi. ṛte brahmavidas tāta tapasā saṃśitavratāt.

अपि चैतन् मया राजन् नारदे ऽपि निवेदितम्। व्यासे चैव भयात् कार्यं तौ चोभौ माम् अवोचताम्।

api caitan mayā rājan nārade 'pi niveditam. vyāse caiva bhayāt kāryaṃ tau cobhau mām avocatām.

न विषादस् त्वया कार्यो भीष्म काशिसुतां प्रति। दैवं पुरुषकारेण को निवर्तितुम् उत्सहेत्।

na viṣādas tvayā kāryo bhīṣma kāśisutāṃ prati. daivaṃ puruṣakāreṇa ko nivartitum utsahet.

सा तु कन्या महाराज प्रविश्याश्रममण्डलम्। यमुनातीरम् आश्रित्य तपस् तेपे ऽतिमानुषम्।

sā tu kanyā mahārāja praviśyāśramamaṇḍalam. yamunātīram āśritya tapas tepe 'timānuṣam.

निराहारा कृशा रूक्षा जटिला मलपङ्किनी। षण् मासान् वायुभक्षा च स्थाणुभूता तपोधना।

nirāhārā kṛśā rūkṣā jaṭilā malapaṅkinī. ṣaṇ māsān vāyubhakṣā ca sthāṇubhūtā tapodhanā.

यमुनातीरम् आसाद्य संवत्सरम् अथापरम्। उदवासं निराहारा पारयाम् आस भामिनी।

yamunātīram āsādya saṃvatsaram athāparam. udavāsaṃ nirāhārā pārayām āsa bhāminī.

शीर्णपर्णेन चैकेन पारयाम् आस चापरम्। संवत्सरं तीव्रकोपा पादाङ्गुष्ठाग्रधिष्ठिता।

śīrṇaparṇena caikena pārayām āsa cāparam. saṃvatsaraṃ tīvrakopā pādāṅguṣṭhāgradhiṣṭhitā.

एवं द्वादश वर्षाणि तापयाम् आस रोदसी। निवर्त्यमानापि तु सा ज्ञातिभिर् नैव शक्यते।

evaṃ dvādaśa varṣāṇi tāpayām āsa rodasī. nivartyamānāpi tu sā jñātibhir naiva śakyate.

ततो ऽगमद् वत्सभूमिं सिद्धचारणसेविताम्। आश्रमं पुण्यशीलानां तापसानां महात्मनाम्।

tato 'gamad vatsabhūmiṃ siddhacāraṇasevitām. āśramaṃ puṇyaśīlānāṃ tāpasānāṃ mahātmanām.

तत्र पुण्येषु देशेषु साप्लुताङ्गी दिवानिशम्। व्यचरत् काशिकन्या सा यथाकामविचारिणी।

tatra puṇyeṣu deśeṣu sāplutāṅgī divāniśam. vyacarat kāśikanyā sā yathākāmavicāriṇī.

नन्दाश्रमे महाराज ततोलूकाश्रमे शुभे। च्यवनस्याश्रमे चैव ब्रह्मणः स्थान एव च।

nandāśrame mahārāja tatolūkāśrame śubhe. cyavanasyāśrame caiva brahmaṇaḥ sthāna eva ca.

प्रयागे देवयजने देवारण्येषु चैव ह। भोगवत्यां तथा राजन् कौशिकस्याश्रमे तथा।

prayāge devayajane devāraṇyeṣu caiva ha. bhogavatyāṃ tathā rājan kauśikasyāśrame tathā.

माण्डव्यस्याश्रमे राजन् दिलीपस्याश्रमे तथा। रामह्रदे च कौरव्य पैलगार्ग्यस्य चाश्रमे।

māṇḍavyasyāśrame rājan dilīpasyāśrame tathā. rāmahrade ca kauravya pailagārgyasya cāśrame.

एतेषु तीर्थेषु तदा काशिकन्या विशां पते। आप्लावयत गात्राणि तीव्रम् आस्थाय वै तपः।

eteṣu tīrtheṣu tadā kāśikanyā viśāṃ pate. āplāvayata gātrāṇi tīvram āsthāya vai tapaḥ.

ताम् अब्रवीत् कौरवेय मम माता जलोत्थिता। किमर्थं क्लिश्यसे भद्रे तथ्यम् एतद् ब्रवीहि मे।

tām abravīt kauraveya mama mātā jalotthitā. kimarthaṃ kliśyase bhadre tathyam etad bravīhi me.

सैनाम् अथाब्रवीद् राजन् कृताञ्जलिर् अनिन्दिता। भीष्मो रामेण समरे न जितश् चारुलोचने।

sainām athābravīd rājan kṛtāñjalir aninditā. bhīṣmo rāmeṇa samare na jitaś cārulocane.

को ऽन्यस् तम् उत्सहेज् जेतुम् उद्यतेषुं महीपतिम्। साहं भीष्मविनाशाय तपस् तप्स्ये सुदारुणम्।

ko 'nyas tam utsahej jetum udyateṣuṃ mahīpatim. sāhaṃ bhīṣmavināśāya tapas tapsye sudāruṇam.

चरामि पृथिवीं देवि यथा हन्याम् अहं नृपम्। एतद् व्रतफलं देहे परस्मिन् स्याद् यथा हि मे।

carāmi pṛthivīṃ devi yathā hanyām ahaṃ nṛpam. etad vrataphalaṃ dehe parasmin syād yathā hi me.

ततो ऽब्रवीत् सागरगा जिह्मं चरसि भामिनि। नैष कामो ऽनवद्याङ्गि शक्यः प्राप्तुं त्वयाबले।

tato 'bravīt sāgaragā jihmaṃ carasi bhāmini. naiṣa kāmo 'navadyāṅgi śakyaḥ prāptuṃ tvayābale.

यदि भीष्मविनाशाय काश्ये चरसि वै व्रतम्। व्रतस्था च शरीरं त्वं यदि नाम विमोक्ष्यसि। नदी भविष्यसि शुभे कुटिला वार्षिकोदका।

yadi bhīṣmavināśāya kāśye carasi vai vratam. vratasthā ca śarīraṃ tvaṃ yadi nāma vimokṣyasi. nadī bhaviṣyasi śubhe kuṭilā vārṣikodakā.

दुस्तीर्था चानभिज्ञेया वार्षिकी नाष्टमासिकी। भीमग्राहवती घोरा सर्वभूतभयंकरी।

dustīrthā cānabhijñeyā vārṣikī nāṣṭamāsikī. bhīmagrāhavatī ghorā sarvabhūtabhayaṃkarī.

एवम् उक्त्वा ततो राजन् काशिकन्यां न्यवर्तत। माता मम महाभागा स्मयमानेव भामिनी।

evam uktvā tato rājan kāśikanyāṃ nyavartata. mātā mama mahābhāgā smayamāneva bhāminī.

कदा चिद् अष्टमे मासि कदा चिद् दशमे तथा। न प्राश्नीतोदकम् अपि पुनः सा वरवर्णिनी।

kadā cid aṣṭame māsi kadā cid daśame tathā. na prāśnītodakam api punaḥ sā varavarṇinī.

सा वत्सभूमिं कौरव्य तीर्थलोभात् ततस् ततः। पतिता परिधावन्ती पुनः काशिपतेः सुता।

sā vatsabhūmiṃ kauravya tīrthalobhāt tatas tataḥ. patitā paridhāvantī punaḥ kāśipateḥ sutā.

सा नदी वत्सभूम्यां तु प्रथिताम्बेति भारत। वार्षिकी ग्राहबहुला दुस्तीर्था कुटिला तथा।

sā nadī vatsabhūmyāṃ tu prathitāmbeti bhārata. vārṣikī grāhabahulā dustīrthā kuṭilā tathā.

सा कन्या तपसा तेन भागार्धेन व्यजायत। नदी च राजन् वत्सेषु कन्या चैवाभवत् तदा।

sā kanyā tapasā tena bhāgārdhena vyajāyata. nadī ca rājan vatseṣu kanyā caivābhavat tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...