महाभारत 5.166 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 166→

[mh-5-166] • 39 श्लोकाः

भीष्म उवाच। समुद्यतो ऽयं भारो मे सुमहान् सागरोपमः। धार्तराष्ट्रस्य संग्रामे वर्षपूगाभिचिन्तितः।

bhīṣma uvāca. samudyato 'yaṃ bhāro me sumahān sāgaropamaḥ. dhārtarāṣṭrasya saṃgrāme varṣapūgābhicintitaḥ.

तस्मिन्न् अभ्यागते काले प्रतप्ते लोमहर्षणे। मिथोभेदो न मे कार्यस् तेन जीवसि सूतज।

tasminn abhyāgate kāle pratapte lomaharṣaṇe. mithobhedo na me kāryas tena jīvasi sūtaja.

न ह्य् अहं नाद्य विक्रम्य स्थविरो ऽपि शिशोस् तव। युद्धश्रद्धां रणे छिन्द्यां जीवितस्य च सूतज।

na hy ahaṃ nādya vikramya sthaviro 'pi śiśos tava. yuddhaśraddhāṃ raṇe chindyāṃ jīvitasya ca sūtaja.

जामदग्न्येन रामेण महास्त्राणि प्रमुञ्चता। न मे व्यथाभवत् का चित् त्वं तु मे किं करिष्यसि।

jāmadagnyena rāmeṇa mahāstrāṇi pramuñcatā. na me vyathābhavat kā cit tvaṃ tu me kiṃ kariṣyasi.

कामं नैतत् प्रशंसन्ति सन्तो ऽऽत्मबलसंस्तवम्। वक्ष्यामि तु त्वां संतप्तो निहीन कुलपांसन।

kāmaṃ naitat praśaṃsanti santo ''tmabalasaṃstavam. vakṣyāmi tu tvāṃ saṃtapto nihīna kulapāṃsana.

समेतं पार्थिवं क्षत्रं काशिराज्ञः स्वयंवरे। निर्जित्यैकरथेनैव यत् कन्यास् तरसा हृताः।

sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ kāśirājñaḥ svayaṃvare. nirjityaikarathenaiva yat kanyās tarasā hṛtāḥ.

ईदृशानां सहस्राणि विशिष्टानाम् अथो पुनः। मयैकेन निरस्तानि ससैन्यानि रणाजिरे।

īdṛśānāṃ sahasrāṇi viśiṣṭānām atho punaḥ. mayaikena nirastāni sasainyāni raṇājire.

त्वां प्राप्य वैरपुरुषं कुरूणाम् अनयो महान्। उपस्थितो विनाशाय यतस्व पुरुषो भव।

tvāṃ prāpya vairapuruṣaṃ kurūṇām anayo mahān. upasthito vināśāya yatasva puruṣo bhava.

युध्यस्व पार्थं समरे येन विस्पर्धसे सह। द्रक्ष्यामि त्वां विनिर्मुक्तम् अस्माद् युद्धात् सुदुर्मते।

yudhyasva pārthaṃ samare yena vispardhase saha. drakṣyāmi tvāṃ vinirmuktam asmād yuddhāt sudurmate.

संजय उवाच। तम् उवाच ततो राजा धार्तराष्ट्रो महामनाः। माम् अवेक्षस्व गाङ्गेय कार्यं हि महद् उद्यतम्।

saṃjaya uvāca. tam uvāca tato rājā dhārtarāṣṭro mahāmanāḥ. mām avekṣasva gāṅgeya kāryaṃ hi mahad udyatam.

चिन्त्यताम् इदम् एवाग्रे मम निःश्रेयसं परम्। उभाव् अपि भवन्तौ मे महत् कर्म करिष्यतः।

cintyatām idam evāgre mama niḥśreyasaṃ param. ubhāv api bhavantau me mahat karma kariṣyataḥ.

भूयश् च श्रोतुम् इच्छामि परेषां रथसत्तमान्। ये चैवातिरथास् तत्र तथैव रथयूथपाः।

bhūyaś ca śrotum icchāmi pareṣāṃ rathasattamān. ye caivātirathās tatra tathaiva rathayūthapāḥ.

बलाबलम् अमित्राणां श्रोतुम् इच्छामि कौरव। प्रभातायां रजन्यां वै इदं युद्धं भविष्यति।

balābalam amitrāṇāṃ śrotum icchāmi kaurava. prabhātāyāṃ rajanyāṃ vai idaṃ yuddhaṃ bhaviṣyati.

भीष्म उवाच। एते रथास् ते संख्यातास् तथैवातिरथा नृप। य चाप्य् अर्धरथा राजन् पाण्डवानाम् अतः शृणु।

bhīṣma uvāca. ete rathās te saṃkhyātās tathaivātirathā nṛpa. ya cāpy ardharathā rājan pāṇḍavānām ataḥ śṛṇu.

यदि कौतूहलं ते ऽद्य पाण्डवानां बले नृप। रथसंख्यां महाबाहो सहैभिर् वसुधाधिपैः।

yadi kautūhalaṃ te 'dya pāṇḍavānāṃ bale nṛpa. rathasaṃkhyāṃ mahābāho sahaibhir vasudhādhipaiḥ.

स्वयं राजा रथोदारः पाण्डवः कुन्तिनन्दनः। अग्निवत् समरे तात चरिष्यति न संशयः।

svayaṃ rājā rathodāraḥ pāṇḍavaḥ kuntinandanaḥ. agnivat samare tāta cariṣyati na saṃśayaḥ.

भीमसेनस् तु राजेन्द्र रथो ऽष्टगुणसंमितः। न तस्यास्ति समो युद्धे गदया सायकैर् अपि। नागायुतबलो मानी तेजसा न स मानुषः।

bhīmasenas tu rājendra ratho 'ṣṭaguṇasaṃmitaḥ. na tasyāsti samo yuddhe gadayā sāyakair api. nāgāyutabalo mānī tejasā na sa mānuṣaḥ.

माद्रीपुत्रौ तु रथिनौ द्वाव् एव पुरुषर्षभौ। अश्विनाव् इव रूपेण तेजसा च समन्वितौ।

mādrīputrau tu rathinau dvāv eva puruṣarṣabhau. aśvināv iva rūpeṇa tejasā ca samanvitau.

एते चमूमुखगताः स्मरन्तः क्लेशम् आत्मनः। रुद्रवत् प्रचरिष्यन्ति तत्र मे नास्ति संशयः।

ete camūmukhagatāḥ smarantaḥ kleśam ātmanaḥ. rudravat pracariṣyanti tatra me nāsti saṃśayaḥ.

सर्व एव महात्मानः शालस्कन्धा इवोद्गताः। प्रादेशेनाधिकाः पुम्भिर् अन्यैस् ते च प्रमाणतः।

sarva eva mahātmānaḥ śālaskandhā ivodgatāḥ. prādeśenādhikāḥ pumbhir anyais te ca pramāṇataḥ.

सिंहसंहननाः सर्वे पाण्डुपुत्रा महाबलाः। चरितब्रह्मचर्याश् च सर्वे चातितपस्विनः।

siṃhasaṃhananāḥ sarve pāṇḍuputrā mahābalāḥ. caritabrahmacaryāś ca sarve cātitapasvinaḥ.

ह्रीमन्तः पुरुषव्याघ्रा व्याघ्रा इव बलोत्कटाः। जवे प्रहारे संमर्दे सर्व एवातिमानुषाः। सर्वे जितमहीपाला दिग्जये भरतर्षभ।

hrīmantaḥ puruṣavyāghrā vyāghrā iva balotkaṭāḥ. jave prahāre saṃmarde sarva evātimānuṣāḥ. sarve jitamahīpālā digjaye bharatarṣabha.

न चैषां पुरुषाः के चिद् आयुधानि गदाः शरान्। विषहन्ति सदा कर्तुम् अधिज्यान्य् अपि कौरव। उद्यन्तुं वा गदां गुर्वीं शरान् वापि प्रकर्षितुम्।

na caiṣāṃ puruṣāḥ ke cid āyudhāni gadāḥ śarān. viṣahanti sadā kartum adhijyāny api kaurava. udyantuṃ vā gadāṃ gurvīṃ śarān vāpi prakarṣitum.

जवे लक्ष्यस्य हरणे भोज्ये पांसुविकर्षणे। बालैर् अपि भवन्तस् तैः सर्व एव विशेषिताः।

jave lakṣyasya haraṇe bhojye pāṃsuvikarṣaṇe. bālair api bhavantas taiḥ sarva eva viśeṣitāḥ.

ते ते सैन्यं समासाद्य व्याघ्रा इव बलोत्कटाः। विध्वंसयिष्यन्ति रणे मा स्म तैः सह संगमः।

te te sainyaṃ samāsādya vyāghrā iva balotkaṭāḥ. vidhvaṃsayiṣyanti raṇe mā sma taiḥ saha saṃgamaḥ.

एकैकशस् ते संग्रामे हन्युः सर्वान् महीक्षितः। प्रत्यक्षं तव राजेन्द्र राजसूये यथाभवत्।

ekaikaśas te saṃgrāme hanyuḥ sarvān mahīkṣitaḥ. pratyakṣaṃ tava rājendra rājasūye yathābhavat.

द्रौपद्याश् च परिक्लेशं द्यूते च परुषा गिरः। ते संस्मरन्तः संग्रामे विचरिष्यन्ति कालवत्।

draupadyāś ca parikleśaṃ dyūte ca paruṣā giraḥ. te saṃsmarantaḥ saṃgrāme vicariṣyanti kālavat.

लोहिताक्षो गुडाकेशो नारायणसहायवान्। उभयोः सेनयोर् वीर रथो नास्तीह तादृशः।

lohitākṣo guḍākeśo nārāyaṇasahāyavān. ubhayoḥ senayor vīra ratho nāstīha tādṛśaḥ.

न हि देवेषु वा पूर्वं दानवेषूरगेषु वा। राक्षसेष्व् अथ यक्षेषु नरेषु कुत एव तु।

na hi deveṣu vā pūrvaṃ dānaveṣūrageṣu vā. rākṣaseṣv atha yakṣeṣu nareṣu kuta eva tu.

भूतो ऽथ वा भविष्यो वा रथः कश् चिन् मया श्रुतः। समायुक्तो महाराज यथा पार्थस्य धीमतः।

bhūto 'tha vā bhaviṣyo vā rathaḥ kaś cin mayā śrutaḥ. samāyukto mahārāja yathā pārthasya dhīmataḥ.

वासुदेवश् च संयन्ता योद्धा चैव धनंजयः। गाण्डीवं च धनुर् दिव्यं ते चाश्वा वातरंहसः।

vāsudevaś ca saṃyantā yoddhā caiva dhanaṃjayaḥ. gāṇḍīvaṃ ca dhanur divyaṃ te cāśvā vātaraṃhasaḥ.

अभेद्यं कवचं दिव्यम् अक्षय्यौ च महेषुधी। अस्त्रग्रामश् च माहेन्द्रो रौद्रः कौबेर एव च।

abhedyaṃ kavacaṃ divyam akṣayyau ca maheṣudhī. astragrāmaś ca māhendro raudraḥ kaubera eva ca.

याम्यश् च वारुणश् चैव गदाश् चोग्रप्रदर्शनाः। वज्रादीनि च मुख्यानि नानाप्रहरणानि वै।

yāmyaś ca vāruṇaś caiva gadāś cograpradarśanāḥ. vajrādīni ca mukhyāni nānāpraharaṇāni vai.

दानवानां सहस्राणि हिरण्यपुरवासिनाम्। हतान्य् एकरथेनाजौ कस् तस्य सदृशो रथः।

dānavānāṃ sahasrāṇi hiraṇyapuravāsinām. hatāny ekarathenājau kas tasya sadṛśo rathaḥ.

एष हन्याद् धि संरम्भी बलवान् सत्यविक्रमः। तव सेनां महाबाहुः स्वां चैव परिपालयन्।

eṣa hanyād dhi saṃrambhī balavān satyavikramaḥ. tava senāṃ mahābāhuḥ svāṃ caiva paripālayan.

अहं चैनं प्रत्युदियाम् आचार्यो वा धनंजयम्। न तृतीयो ऽस्ति राजेन्द्र सेनयोर् उभयोर् अपि। य एनं शरवर्षाणि वर्षन्तम् उदियाद् रथी।

ahaṃ cainaṃ pratyudiyām ācāryo vā dhanaṃjayam. na tṛtīyo 'sti rājendra senayor ubhayor api. ya enaṃ śaravarṣāṇi varṣantam udiyād rathī.

जीमूत इव घर्मान्ते महावातसमीरितः। समायुक्तस् तु कौन्तेयो वासुदेवसहायवान्। तरुणश् च कृती चैव जीर्णाव् आवाम् उभाव् अपि।

jīmūta iva gharmānte mahāvātasamīritaḥ. samāyuktas tu kaunteyo vāsudevasahāyavān. taruṇaś ca kṛtī caiva jīrṇāv āvām ubhāv api.

संजय उवाच। एतच् छ्रुत्वा तु भीष्मस्य राज्ञां दध्वंसिरे तदा। काञ्चनाङ्गदिनः पीना भुजाश् चन्दनरूषिताः।

saṃjaya uvāca. etac chrutvā tu bhīṣmasya rājñāṃ dadhvaṃsire tadā. kāñcanāṅgadinaḥ pīnā bhujāś candanarūṣitāḥ.

मनोभिः सह सावेगैः संस्मृत्य च पुरातनम्। सामर्थ्यं पाण्डवेयानां यथाप्रत्यक्षदर्शनात्।

manobhiḥ saha sāvegaiḥ saṃsmṛtya ca purātanam. sāmarthyaṃ pāṇḍaveyānāṃ yathāpratyakṣadarśanāt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...