महाभारत 4.8 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 8→

[mh-4-8] • 33 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः कृष्णा सुकेशी सा दर्शनीया शुचिस्मिता। ततः केशान् समुत्क्षिप्य वेल्लिताग्रान् अनिन्दितान्। कृष्णान् सूक्ष्मान् मृदून् दीर्घान् समुद्ग्रथ्य शुचिस्मिता। जुगूह दक्षिणे पार्श्वे मृदून् असितलोचना।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ kṛṣṇā sukeśī sā darśanīyā śucismitā. tataḥ keśān samutkṣipya vellitāgrān aninditān. kṛṣṇān sūkṣmān mṛdūn dīrghān samudgrathya śucismitā. jugūha dakṣiṇe pārśve mṛdūn asitalocanā.

वासश् च परिधायैकं कृष्णं सुमलिनं महत्। नरनार्यश् च संप्रेक्ष्य विस्मयं परमं गताः। कृत्वा वेषं च सैरन्ध्र्याः कृष्णा व्यचरद् आर्तवत्। प्रविष्टा नगरं भीरुः सैरन्ध्रीवेषसंयुता।

vāsaś ca paridhāyaikaṃ kṛṣṇaṃ sumalinaṃ mahat. naranāryaś ca saṃprekṣya vismayaṃ paramaṃ gatāḥ. kṛtvā veṣaṃ ca sairandhryāḥ kṛṣṇā vyacarad ārtavat. praviṣṭā nagaraṃ bhīruḥ sairandhrīveṣasaṃyutā.

तां नराः परिधावन्तीं स्त्रियश् च समुपाद्रवन्। अपृच्छंश् चैव तां दृष्ट्वा का त्वं किं च चिकीर्षसि। अथ सा छिन्नपट्टाभ्यां वल्कलाजिनसंवृताम्।

tāṃ narāḥ paridhāvantīṃ striyaś ca samupādravan. apṛcchaṃś caiva tāṃ dṛṣṭvā kā tvaṃ kiṃ ca cikīrṣasi. atha sā chinnapaṭṭābhyāṃ valkalājinasaṃvṛtām.

सा तान् उवाच राजेन्द्र सैरन्ध्र्य् अहम् उपागता। कर्म चेच्छामि वै कर्तुं तस्य यो मां पुपुक्षति।

sā tān uvāca rājendra sairandhry aham upāgatā. karma cecchāmi vai kartuṃ tasya yo māṃ pupukṣati.

तस्या रूपेण वेषेण श्लक्ष्णया च तथा गिरा। नाश्रद्दधत तां दासीम् अन्नहेतोर् उपस्थिताम्।

tasyā rūpeṇa veṣeṇa ślakṣṇayā ca tathā girā. nāśraddadhata tāṃ dāsīm annahetor upasthitām.

विराटस्य तु कैकेयी भार्या परमसंमता। अवलोकयन्ती ददृशे प्रासादाद् द्रुपदात्मजाम्।

virāṭasya tu kaikeyī bhāryā paramasaṃmatā. avalokayantī dadṛśe prāsādād drupadātmajām.

सा समीक्ष्य तथारूपाम् अनाथाम् एकवाससम्। स्त्रीभिश् च पुरुषैश् चापि सर्वतः परिवारिताम्। विराटभार्या तां देवीं कारुण्याज् जातसंभ्रमा। अप्रेषयत् समीपस्थाः स्त्रियो वृद्धाश् च तत्पराः। अपनीय ततः सर्वा आनयध्वम् इहैव ताम्। यदा दृष्टा मया साध्वी कम्पते मे मनस् तदा। तस्माच् छीघ्रम् इहानाय्य दर्शयध्वं यदीच्छथ। तास् तथोक्ता उपागम्य द्रौपदीं परिसंगताम्। आनीय सर्वथा त्व् एनाम् अब्रुवन् मधुरां गिरम्। भद्रे त्वां द्रष्टुम् इच्छन्ती सुदेष्णा हर्म्यभूतले। स्थिता तदर्थं हि वयं त्वत्समीपम् इहागताः। अथ सा छिन्नपट्टाभ्यां वल्कलाजिनसंवृता। राजवेश्म उपागम्य यत्राग्रमहिषी स्थिता। सुदेष्णाम् अगमत् कृष्णा राजभार्यां यशस्विनीम्। कृष्णान् केशान् मृदून् दीर्घान् समुद्ग्रथ्यायतेक्षणा। कुञ्चिताग्रान् सुसूक्ष्मांस् तान् दर्शनीयान् निबध्य च। जुगूह दक्षिणे पार्श्वे मृदून् असितलोचना। सा प्रविश्य विराटस्य द्रौपद्य् अन्तःपुरां शुभा। ह्रीनिषेधान्विता बाला कम्पमाना लतेव सा। अभिगम्य च सुश्रोणी सर्वलक्षणसंयुता। ददर्शावस्थितां हैमे पीठे रत्नपरिच्छदे। रक्तसूक्ष्मांशुकधरां मेघे सौदामिनीम् इव। नानावर्णविचित्रां च सर्वाभरणभूषिताम्। सुभ्रूं सुकेशीं सुश्रोणीं कुब्जवामनमध्यगाम्। बहुपुष्पोपकीर्णायां भूम्यां वेदिम् इवाध्वरे। सुदेष्णां राजमहिषीं सर्वालंकारभूषिताम्। श्रीमतीं राजपुत्रीणां शतेन परिवारिताम्। ताः सर्वा द्रौपदीं दृष्ट्वा संतप्ताः परमाङ्गनाः। त्वरिताश् चोपतस्थुस् ताः सहसोत्थाय चासनात्। निरीक्षमाणास् ताः सर्वाः शचीं देवीम् इवागताम्। गूढगुल्फां वरारोहां कृष्णां ताम्रायतेक्षणाम्। अतिसर्वानवद्याङ्गीं नतगात्रीं सुमध्यमाम्। नह्रस्वां नातिमहतीं जातां बहुतृणे वने। ऋश्यरोहीम् इवानिन्द्यां सुकेशीं मृगलोचनाम्। तां मृगीम् इव वित्रस्तां यूथभ्रष्टाम् इव द्विपाम्। लक्ष्मीम् इव विशालाक्षीं विद्याम् इव यशस्विनीम्। रोहिणीम् इव ताराणां दीप्ताम् अग्निशिखाम् इव। पार्वतीम् इव रुद्राणीं वेलाम् इव महोदधेः। सुलभाम् इव नागीनां मृगीणाम् इव किंनरीम्। गङ्गाम् इव विशुद्धाङ्गीं शारदीम् इव शर्वरीम्। ताम् अचिन्त्यतमां लोके इलाम् इव यशस्विनीम्। सावित्रीम् इव दुर्धर्षां ब्राह्म्या लक्ष्म्या समन्विताम्। सुदेष्णा पर्यपृच्छत् तां विस्मयोत्फुल्ललोचना। का त्वं सर्वानवद्याङ्गी कुतो ऽसि त्वम् इहागता। कस्य वा त्वं विशालाक्षि किं वा ते करवाण्य् अहम्। समाहूयाब्रवीद् भद्रे का त्वं किं च चिकीर्षसि।

sā samīkṣya tathārūpām anāthām ekavāsasam. strībhiś ca puruṣaiś cāpi sarvataḥ parivāritām. virāṭabhāryā tāṃ devīṃ kāruṇyāj jātasaṃbhramā. apreṣayat samīpasthāḥ striyo vṛddhāś ca tatparāḥ. apanīya tataḥ sarvā ānayadhvam ihaiva tām. yadā dṛṣṭā mayā sādhvī kampate me manas tadā. tasmāc chīghram ihānāyya darśayadhvaṃ yadīcchatha. tās tathoktā upāgamya draupadīṃ parisaṃgatām. ānīya sarvathā tv enām abruvan madhurāṃ giram. bhadre tvāṃ draṣṭum icchantī sudeṣṇā harmyabhūtale. sthitā tadarthaṃ hi vayaṃ tvatsamīpam ihāgatāḥ. atha sā chinnapaṭṭābhyāṃ valkalājinasaṃvṛtā. rājaveśma upāgamya yatrāgramahiṣī sthitā. sudeṣṇām agamat kṛṣṇā rājabhāryāṃ yaśasvinīm. kṛṣṇān keśān mṛdūn dīrghān samudgrathyāyatekṣaṇā. kuñcitāgrān susūkṣmāṃs tān darśanīyān nibadhya ca. jugūha dakṣiṇe pārśve mṛdūn asitalocanā. sā praviśya virāṭasya draupady antaḥpurāṃ śubhā. hrīniṣedhānvitā bālā kampamānā lateva sā. abhigamya ca suśroṇī sarvalakṣaṇasaṃyutā. dadarśāvasthitāṃ haime pīṭhe ratnaparicchade. raktasūkṣmāṃśukadharāṃ meghe saudāminīm iva. nānāvarṇavicitrāṃ ca sarvābharaṇabhūṣitām. subhrūṃ sukeśīṃ suśroṇīṃ kubjavāmanamadhyagām. bahupuṣpopakīrṇāyāṃ bhūmyāṃ vedim ivādhvare. sudeṣṇāṃ rājamahiṣīṃ sarvālaṃkārabhūṣitām. śrīmatīṃ rājaputrīṇāṃ śatena parivāritām. tāḥ sarvā draupadīṃ dṛṣṭvā saṃtaptāḥ paramāṅganāḥ. tvaritāś copatasthus tāḥ sahasotthāya cāsanāt. nirīkṣamāṇās tāḥ sarvāḥ śacīṃ devīm ivāgatām. gūḍhagulphāṃ varārohāṃ kṛṣṇāṃ tāmrāyatekṣaṇām. atisarvānavadyāṅgīṃ natagātrīṃ sumadhyamām. nahrasvāṃ nātimahatīṃ jātāṃ bahutṛṇe vane. ṛśyarohīm ivānindyāṃ sukeśīṃ mṛgalocanām. tāṃ mṛgīm iva vitrastāṃ yūthabhraṣṭām iva dvipām. lakṣmīm iva viśālākṣīṃ vidyām iva yaśasvinīm. rohiṇīm iva tārāṇāṃ dīptām agniśikhām iva. pārvatīm iva rudrāṇīṃ velām iva mahodadheḥ. sulabhām iva nāgīnāṃ mṛgīṇām iva kiṃnarīm. gaṅgām iva viśuddhāṅgīṃ śāradīm iva śarvarīm. tām acintyatamāṃ loke ilām iva yaśasvinīm. sāvitrīm iva durdharṣāṃ brāhmyā lakṣmyā samanvitām. sudeṣṇā paryapṛcchat tāṃ vismayotphullalocanā. kā tvaṃ sarvānavadyāṅgī kuto 'si tvam ihāgatā. kasya vā tvaṃ viśālākṣi kiṃ vā te karavāṇy aham. samāhūyābravīd bhadre kā tvaṃ kiṃ ca cikīrṣasi.

सा ताम् उवाच राजेन्द्र सैरन्ध्र्य् अहम् उपागता। कर्म चेच्छाम्य् अहं कर्तुं तस्य यो मां पुपुक्षति।

sā tām uvāca rājendra sairandhry aham upāgatā. karma cecchāmy ahaṃ kartuṃ tasya yo māṃ pupukṣati.

सुदेष्णोवाच। नैवंरूपा भवन्त्य् एवं यथा वदसि भामिनि। प्रेषयन्ति च वै दासीर् दासांश् चैवंविधान् बहून्।

sudeṣṇovāca. naivaṃrūpā bhavanty evaṃ yathā vadasi bhāmini. preṣayanti ca vai dāsīr dāsāṃś caivaṃvidhān bahūn.

गूढगुल्फा संहतोरुस् त्रिगम्भीरा षडुन्नता। रक्ता पञ्चसु रक्तेषु हंसगद्गदभाषिणी।

gūḍhagulphā saṃhatorus trigambhīrā ṣaḍunnatā. raktā pañcasu rakteṣu haṃsagadgadabhāṣiṇī.

सुकेशी सुस्तनी श्यामा पीनश्रोणिपयोधरा। तेन तेनैव संपन्ना काश्मीरीव तुरंगमा। सार्वभौमस्य महिषी रक्तैः पञ्चभिर् अङ्गना।

sukeśī sustanī śyāmā pīnaśroṇipayodharā. tena tenaiva saṃpannā kāśmīrīva turaṃgamā. sārvabhaumasya mahiṣī raktaiḥ pañcabhir aṅganā.

स्वरालपक्ष्मनयना बिम्बोष्ठी तनुमध्यमा। कम्बुग्रीवा गूढसिरा पूर्णचन्द्रनिभानना। शारदोत्पलपत्राक्ष्या शारदोत्पलगन्धया। शारदोत्पलसेविन्या रूपेण सदृशी श्रिया। सर्वलक्षणयुक्ता च भार्या त्वं पृथिवीपतेः।

svarālapakṣmanayanā bimboṣṭhī tanumadhyamā. kambugrīvā gūḍhasirā pūrṇacandranibhānanā. śāradotpalapatrākṣyā śāradotpalagandhayā. śāradotpalasevinyā rūpeṇa sadṛśī śriyā. sarvalakṣaṇayuktā ca bhāryā tvaṃ pṛthivīpateḥ.

का त्वं ब्रूहि यथा भद्रे नासि दासी कथं चन। यक्षी वा यदि वा देवी गन्धर्वी यदि वाप्सराः। देवकन्या भुजङ्गी वा नगरस्याथ देवता। विद्याधरी किंनरी वा यदि वा रोहिणी स्वयम्। अप्सरा वापि नागी वा तारा वा त्वं विलासिनि।

kā tvaṃ brūhi yathā bhadre nāsi dāsī kathaṃ cana. yakṣī vā yadi vā devī gandharvī yadi vāpsarāḥ. devakanyā bhujaṅgī vā nagarasyātha devatā. vidyādharī kiṃnarī vā yadi vā rohiṇī svayam. apsarā vāpi nāgī vā tārā vā tvaṃ vilāsini.

अलम्बुसा मिश्रकेशी पुण्डरीकाथ मालिनी। मेनका वा अहल्या वा रम्भा वापि तिलोत्तमा। इन्द्राणी वारुणी वा त्वं त्वष्टुर् धातुः प्रजापतेः। देव्यो देवेषु विख्यातास् तासां त्वं कतमा शुभे। तव ह्य् अनुपमं रूपं भूषणैर् अपि वर्जितम्। त्वां सृष्ट्वोपरतं मन्ये लोककर्तारम् ईश्वरम्। न तृप्यन्ति स्त्रियो दृष्ट्वा का नु पुंसां रतिर् भवेत्। प्रवालपुष्पस्तबकैर् आचिता वनदेवता। त्वाम् एव हि निरीक्षन्ते विस्मिता रूपसंपदा। अन्तःपुरगता नार्यो मृगपक्षिगणाश् च ये। सर्वे त्वाम् एव कल्याणि निरीक्षन्ते सुविस्मिताः। न त्वादृशी का चन मे त्रिषु लोकेषु सुन्दरी। दृष्टपूर्वा श्रुता वापि वपुषा विद्यते शुभे। एवम् उक्ता सुदेष्णां तां कृताञ्जलिपुटा स्थिता। अब्रवीद् विस्मयाविष्टा द्रौपदी योषितां वरा।

alambusā miśrakeśī puṇḍarīkātha mālinī. menakā vā ahalyā vā rambhā vāpi tilottamā. indrāṇī vāruṇī vā tvaṃ tvaṣṭur dhātuḥ prajāpateḥ. devyo deveṣu vikhyātās tāsāṃ tvaṃ katamā śubhe. tava hy anupamaṃ rūpaṃ bhūṣaṇair api varjitam. tvāṃ sṛṣṭvoparataṃ manye lokakartāram īśvaram. na tṛpyanti striyo dṛṣṭvā kā nu puṃsāṃ ratir bhavet. pravālapuṣpastabakair ācitā vanadevatā. tvām eva hi nirīkṣante vismitā rūpasaṃpadā. antaḥpuragatā nāryo mṛgapakṣigaṇāś ca ye. sarve tvām eva kalyāṇi nirīkṣante suvismitāḥ. na tvādṛśī kā cana me triṣu lokeṣu sundarī. dṛṣṭapūrvā śrutā vāpi vapuṣā vidyate śubhe. evam uktā sudeṣṇāṃ tāṃ kṛtāñjalipuṭā sthitā. abravīd vismayāviṣṭā draupadī yoṣitāṃ varā.

द्रौपद्य् उवाच। नास्मि देवी न गन्धर्वी नासुरी न च राक्षसी। सैरन्ध्री तु भुजिष्यास्मि सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते। पतीनां प्रेक्षमाणानां कस्मिंश् चित् कारणान्तरे। केशपक्षे परामृष्टा साहं त्रस्ता वनं गता। तत्र द्वादश वर्षाणि वन्यमूलफलाशना। चराम्य् अनिलया सुभ्रु सा तवान्तिकम् आगता।

draupady uvāca. nāsmi devī na gandharvī nāsurī na ca rākṣasī. sairandhrī tu bhujiṣyāsmi satyam etad bravīmi te. patīnāṃ prekṣamāṇānāṃ kasmiṃś cit kāraṇāntare. keśapakṣe parāmṛṣṭā sāhaṃ trastā vanaṃ gatā. tatra dvādaśa varṣāṇi vanyamūlaphalāśanā. carāmy anilayā subhru sā tavāntikam āgatā.

केशाञ् जानाम्य् अहं कर्तुं पिंषे साधु विलेपनम्। मल्लिकोत्पलपद्मानां चम्पकानां तथा शुभे। सिन्दुवारकजातीनां रचयाम्य् अवतंसकान्। पत्रं मृणालम् अगरुं पिङ्क्ष्ये च हरिचन्दनम्। ग्रथयिष्ये विचित्राश् च स्रजः परमशोभनाः।

keśāñ jānāmy ahaṃ kartuṃ piṃṣe sādhu vilepanam. mallikotpalapadmānāṃ campakānāṃ tathā śubhe. sinduvārakajātīnāṃ racayāmy avataṃsakān. patraṃ mṛṇālam agaruṃ piṅkṣye ca haricandanam. grathayiṣye vicitrāś ca srajaḥ paramaśobhanāḥ.

आराधयं सत्यभामां कृष्णस्य महिषीं प्रियाम्। कृष्णां च भार्यां पाण्डूनां कुरूणाम् एकसुन्दरीम्। तयास्मि सुभृता चाहम् इष्टलाभेन तोषिता।

ārādhayaṃ satyabhāmāṃ kṛṣṇasya mahiṣīṃ priyām. kṛṣṇāṃ ca bhāryāṃ pāṇḍūnāṃ kurūṇām ekasundarīm. tayāsmi subhṛtā cāham iṣṭalābhena toṣitā.

तत्र तत्र चराम्य् एवं लभमाना सुशोभनम्। वासांसि यावच् च लभे तावत् तावद् रमे तथा।

tatra tatra carāmy evaṃ labhamānā suśobhanam. vāsāṃsi yāvac ca labhe tāvat tāvad rame tathā.

मालिनीत्य् एव मे नाम स्वयं देवी चकार सा। कृष्णा कमलपत्राक्षी सा मे प्राणसमा सखी। न चाहं चिरम् इच्छामि क्व चिद् वस्तुं शुभानने। व्रतं किलैतद् अस्माकं कुलधर्मो ऽयम् ईदृशः। यो ह्य् अस्माकं हरेद् द्रव्यं देशं वसनम् एव वा। न क्रोद्धव्यं किलास्माभिर् अस्मद् गुरुर् अरोषणः। साहं वनानि दुर्गाणि तीर्थानि च सरांसि च। शैलांश् च विविधान् रम्यान् सरितश् च समुद्रगाः। भर्तृशोकपरीताङ्गी भर्तृसब्रह्मचारिणी। विचरामि महीं दुर्गां यत्र सायंनिवेशना। वीरपत्नी यदा देवी चरमाणेषु भर्तृषु। साहं विवत्सा विधिना गन्धमादनपर्वतात्। शृणोमि तव सौशील्यं भर्तुर् मधुरभाषिणि। माहात्म्यं च ततः श्रुत्वा ब्राह्मणानां समीपतः। त्वाम् उपस्थातुम् इच्छामि ततश् चाहम् इहागता। गुरवो मम धर्मश् च वायुः शक्रस् तथाश्विनौ। तेषां प्रसादाच् च न मां कश् चिद् धर्षयते पुमान्। साहम् अभ्यागता देवि सुदेष्णे त्वन्निवेशनम्।

mālinīty eva me nāma svayaṃ devī cakāra sā. kṛṣṇā kamalapatrākṣī sā me prāṇasamā sakhī. na cāhaṃ ciram icchāmi kva cid vastuṃ śubhānane. vrataṃ kilaitad asmākaṃ kuladharmo 'yam īdṛśaḥ. yo hy asmākaṃ hared dravyaṃ deśaṃ vasanam eva vā. na kroddhavyaṃ kilāsmābhir asmad gurur aroṣaṇaḥ. sāhaṃ vanāni durgāṇi tīrthāni ca sarāṃsi ca. śailāṃś ca vividhān ramyān saritaś ca samudragāḥ. bhartṛśokaparītāṅgī bhartṛsabrahmacāriṇī. vicarāmi mahīṃ durgāṃ yatra sāyaṃniveśanā. vīrapatnī yadā devī caramāṇeṣu bhartṛṣu. sāhaṃ vivatsā vidhinā gandhamādanaparvatāt. śṛṇomi tava sauśīlyaṃ bhartur madhurabhāṣiṇi. māhātmyaṃ ca tataḥ śrutvā brāhmaṇānāṃ samīpataḥ. tvām upasthātum icchāmi tataś cāham ihāgatā. guravo mama dharmaś ca vāyuḥ śakras tathāśvinau. teṣāṃ prasādāc ca na māṃ kaś cid dharṣayate pumān. sāham abhyāgatā devi sudeṣṇe tvanniveśanam.

सुदेष्णोवाच। मूर्ध्नि त्वां वासयेयं वै संशयो मे न विद्यते। नो चेद् इह तु राजा त्वां गच्छेत् सर्वेण चेतसा। साहं त्वां न क्षमां मन्ये वसन्तीम् इह वेश्मनि। एष दोषो ऽत्र सुश्रोणि कथं वा भीरु मन्यसे।

sudeṣṇovāca. mūrdhni tvāṃ vāsayeyaṃ vai saṃśayo me na vidyate. no ced iha tu rājā tvāṃ gacchet sarveṇa cetasā. sāhaṃ tvāṃ na kṣamāṃ manye vasantīm iha veśmani. eṣa doṣo 'tra suśroṇi kathaṃ vā bhīru manyase.

स्त्रियो राजकुले पश्य याश् चेमा मम वेश्मनि। प्रसक्तास् त्वां निरीक्षन्ते पुमांसं कं न मोहयेः। त्वाम् एवैता निरीक्षन्ते विस्मयाद् वरवर्णिनि।

striyo rājakule paśya yāś cemā mama veśmani. prasaktās tvāṃ nirīkṣante pumāṃsaṃ kaṃ na mohayeḥ. tvām evaitā nirīkṣante vismayād varavarṇini.

वृक्षांश् चावस्थितान् पश्य य इमे मम वेश्मनि। ते ऽपि त्वां संनमन्तीव पुमांसं कं न मोहयेः। बिभर्षि परमं रूपम् अतिमानुषम् अद्भुतम्। तिर्यग्योनिगताश् चापि निरीक्षन्ते सविस्मयाः। तव रूपम् अनिन्द्याङ्गि किं पुनर् मानवा भुवि।

vṛkṣāṃś cāvasthitān paśya ya ime mama veśmani. te 'pi tvāṃ saṃnamantīva pumāṃsaṃ kaṃ na mohayeḥ. bibharṣi paramaṃ rūpam atimānuṣam adbhutam. tiryagyonigatāś cāpi nirīkṣante savismayāḥ. tava rūpam anindyāṅgi kiṃ punar mānavā bhuvi.

राजा विराटः सुश्रोणि दृष्ट्वा वपुर् अमानुषम्। विहाय मां वरारोहे त्वां गच्छेत् सर्वचेतसा।

rājā virāṭaḥ suśroṇi dṛṣṭvā vapur amānuṣam. vihāya māṃ varārohe tvāṃ gacchet sarvacetasā.

यं हि त्वम् अनवद्याङ्गि नरम् आयतलोचने। प्रसक्तम् अभिवीक्षेथाः स कामवशगो भवेत्। सुस्नातालंकृता च त्वं यम् ईक्षेथा हि मानवम्। ग्लानिर् न तस्य दुःखं वा न तन्द्री न पराजयः। न शोचेन् न च संतप्येन् न क्रुध्येन् नानृतं वदेत्। यं त्वं सर्वानवद्याङ्गि भजेथाः समलंकृता। न व्याधिर् न जरा तस्य न तृष्णा न क्षुधा भवेत्। यस्य त्वं वशगा सुभ्रु भवेर् अङ्कगता सती। पञ्चत्वम् अपि संप्राप्तं यदि त्वं परिषस्वजेः। बाहुभ्याम् अनुरूपाभ्यां स जीवेद् इति मे मतिः। यस्य हि त्वं भवेर् भार्या यं च हृष्टा परिष्वजेः। अतिजीवेत् स सर्वेषु देवेष्व् इव पुरंदरः। अध्यारोहेद् यथा वृक्षान् वधायैवात्मनो नरः। राजवेश्मनि ते सुभ्रु गृहे तु स्यात् तथा मम।

yaṃ hi tvam anavadyāṅgi naram āyatalocane. prasaktam abhivīkṣethāḥ sa kāmavaśago bhavet. susnātālaṃkṛtā ca tvaṃ yam īkṣethā hi mānavam. glānir na tasya duḥkhaṃ vā na tandrī na parājayaḥ. na śocen na ca saṃtapyen na krudhyen nānṛtaṃ vadet. yaṃ tvaṃ sarvānavadyāṅgi bhajethāḥ samalaṃkṛtā. na vyādhir na jarā tasya na tṛṣṇā na kṣudhā bhavet. yasya tvaṃ vaśagā subhru bhaver aṅkagatā satī. pañcatvam api saṃprāptaṃ yadi tvaṃ pariṣasvajeḥ. bāhubhyām anurūpābhyāṃ sa jīved iti me matiḥ. yasya hi tvaṃ bhaver bhāryā yaṃ ca hṛṣṭā pariṣvajeḥ. atijīvet sa sarveṣu deveṣv iva puraṃdaraḥ. adhyārohed yathā vṛkṣān vadhāyaivātmano naraḥ. rājaveśmani te subhru gṛhe tu syāt tathā mama.

यश् च त्वां सततं पश्येत् पुरुषश् चारुहासिनि। एवं सर्वानवद्याङ्गि स चानङ्गवशो भवेत्।

yaś ca tvāṃ satataṃ paśyet puruṣaś cāruhāsini. evaṃ sarvānavadyāṅgi sa cānaṅgavaśo bhavet.

यथा कर्कटकी गर्भम् आधत्ते मृत्युम् आत्मनः। तथाविधम् अहं मन्ये वासं तव शुचिस्मिते। अनुमानये त्वां सैरन्ध्रि नावमन्ये कथं चन। भर्तृशीलभयाद् भद्रे तव वासं न रोचये।

yathā karkaṭakī garbham ādhatte mṛtyum ātmanaḥ. tathāvidham ahaṃ manye vāsaṃ tava śucismite. anumānaye tvāṃ sairandhri nāvamanye kathaṃ cana. bhartṛśīlabhayād bhadre tava vāsaṃ na rocaye.

द्रौपद्य् उवाच। नास्मि लभ्या विराटेन न चान्येन कथं चन। देवगन्धर्वयक्षैश् च द्रष्टुं दुष्टेन चेतसा। गन्धर्वाः पतयो मह्यं युवानः पञ्च भामिनि।

draupady uvāca. nāsmi labhyā virāṭena na cānyena kathaṃ cana. devagandharvayakṣaiś ca draṣṭuṃ duṣṭena cetasā. gandharvāḥ patayo mahyaṃ yuvānaḥ pañca bhāmini.

पुत्रा गन्धर्वराजस्य महासत्त्वस्य कस्य चित्। रक्षन्ति ते च मां नित्यं दुःखाचारा तथा न्व् अहम्। यश् च दुःशीलवान् मर्त्यो मां स्पृशेद् दुष्टचेतसा। स ताम् एव निशां शीघ्रं शयीत मुसलैर् हतः। यस्यापि हि शतं पूर्णं बान्धवानां भवेद् इह। सहस्रं वा विशालाक्षि कोटिर् वापि सहस्रिका। दुष्टचित्तश् च मां ब्रूयान् न स जीवेत् तवाग्रतः। न तस्य त्रिदशा देवा नासुरा न च पन्नगाः। तेभ्यो गन्धर्वराजेभ्यस् त्राणं कुर्युर् असंशयम्। सुदेष्णे विश्वस त्वं मे स्वजने बान्धवेषु वा। नाहं शक्या नरैः स्प्रष्टुं न च मे वृत्तम् ईदृशम्।

putrā gandharvarājasya mahāsattvasya kasya cit. rakṣanti te ca māṃ nityaṃ duḥkhācārā tathā nv aham. yaś ca duḥśīlavān martyo māṃ spṛśed duṣṭacetasā. sa tām eva niśāṃ śīghraṃ śayīta musalair hataḥ. yasyāpi hi śataṃ pūrṇaṃ bāndhavānāṃ bhaved iha. sahasraṃ vā viśālākṣi koṭir vāpi sahasrikā. duṣṭacittaś ca māṃ brūyān na sa jīvet tavāgrataḥ. na tasya tridaśā devā nāsurā na ca pannagāḥ. tebhyo gandharvarājebhyas trāṇaṃ kuryur asaṃśayam. sudeṣṇe viśvasa tvaṃ me svajane bāndhaveṣu vā. nāhaṃ śakyā naraiḥ spraṣṭuṃ na ca me vṛttam īdṛśam.

यो मे न दद्याद् उच्छिष्टं न च पादौ प्रधावयेत्। प्रीयेयुस् तेन वासेन गन्धर्वाः पतयो मम।

yo me na dadyād ucchiṣṭaṃ na ca pādau pradhāvayet. prīyeyus tena vāsena gandharvāḥ patayo mama.

यो हि मां पुरुषो गृध्येद् यथान्याः प्राकृतस्त्रियः। ताम् एव स ततो रात्रिं प्रविशेद् अपरां तनुम्।

yo hi māṃ puruṣo gṛdhyed yathānyāḥ prākṛtastriyaḥ. tām eva sa tato rātriṃ praviśed aparāṃ tanum.

न चाप्य् अहं चालयितुं शक्या केन चिद् अङ्गने। दुःखशीला हि गन्धर्वास् ते च मे बलवत्तराः। प्रच्छन्नाश् चापि रक्षन्ति ते मां नित्यं शुचिस्मिते। वैशंपायनः। एवं निवसमानायां मयि मा ते भयं ह्य् अभूत्। एवम् उक्ता तु सैरन्ध्र्या सुदेष्णा वाक्यम् अब्रवीत्।

na cāpy ahaṃ cālayituṃ śakyā kena cid aṅgane. duḥkhaśīlā hi gandharvās te ca me balavattarāḥ. pracchannāś cāpi rakṣanti te māṃ nityaṃ śucismite. vaiśaṃpāyanaḥ. evaṃ nivasamānāyāṃ mayi mā te bhayaṃ hy abhūt. evam uktā tu sairandhryā sudeṣṇā vākyam abravīt.

सुदेष्णोवाच। एवं त्वां वासयिष्यामि यथा त्वं नन्दिनीच्छसि। न च पादौ न चोच्छिष्टं स्प्रक्ष्यसि त्वं कथं चन। वसेह मयि कल्याणि यदि ते वृत्तम् ईदृशम्। कश् च ते दातुम् उच्छिष्टं पुमान् अर्हति शोभने। प्रधावयेच् च कः पादौ लक्ष्मीं दृष्ट्वैव बुद्धिमान्। एवम् आचारसंपन्ना एवं दैवपरायणा। रक्ष्या त्वम् असि भूतानां सावित्रीव द्विजन्मनाम्। देवता इव कल्याणि पूजिता वरवर्णिनि। वस भद्रे मयि प्रीता प्रीतिर् हि मम वर्तते। सर्वकामैः समुदिता निरुद्विग्नमनाः सुखम्।

sudeṣṇovāca. evaṃ tvāṃ vāsayiṣyāmi yathā tvaṃ nandinīcchasi. na ca pādau na cocchiṣṭaṃ sprakṣyasi tvaṃ kathaṃ cana. vaseha mayi kalyāṇi yadi te vṛttam īdṛśam. kaś ca te dātum ucchiṣṭaṃ pumān arhati śobhane. pradhāvayec ca kaḥ pādau lakṣmīṃ dṛṣṭvaiva buddhimān. evam ācārasaṃpannā evaṃ daivaparāyaṇā. rakṣyā tvam asi bhūtānāṃ sāvitrīva dvijanmanām. devatā iva kalyāṇi pūjitā varavarṇini. vasa bhadre mayi prītā prītir hi mama vartate. sarvakāmaiḥ samuditā nirudvignamanāḥ sukham.

वैशंपायन उवाच। एवं कृष्णा विराटस्य भार्यया परिसान्त्विता। उवास नगरे तस्मिन् पतिधर्मवती सती। निर्विशङ्का विराटस्य विवेशान्तःपुरं तदा। याज्ञसेनी सुदेष्णां तु शुश्रूषन्ती विशां पते। न चैनां वेद तत्रान्यस् तत्त्वेन जनमेजय। एवं विराटे न्यवसन्त पाण्डवाः। कृष्णा तथान्तःपुरम् एत्य शोभना। अज्ञातचर्यां प्रतिरुद्धमानसा। यथाग्नयो भस्मनिगूढतेजसः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ kṛṣṇā virāṭasya bhāryayā parisāntvitā. uvāsa nagare tasmin patidharmavatī satī. nirviśaṅkā virāṭasya viveśāntaḥpuraṃ tadā. yājñasenī sudeṣṇāṃ tu śuśrūṣantī viśāṃ pate. na caināṃ veda tatrānyas tattvena janamejaya. evaṃ virāṭe nyavasanta pāṇḍavāḥ. kṛṣṇā tathāntaḥpuram etya śobhanā. ajñātacaryāṃ pratiruddhamānasā. yathāgnayo bhasmanigūḍhatejasaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents