महाभारत 4.7 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 7→

[mh-4-7] • 11 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। अथापरो भीमबलः श्रिया ज्वलन्न्; उपाययौ सिंहविलासविक्रमः। असिं प्रवेके प्रतिमुच्य शाणके। खजं च दर्वीं च करेण धारयन्न्; असिं च कालाङ्गम् अकोशम् अव्रणम्। त्वचं च गोचर्ममयीं सुमर्दितां। समुक्षितां पानकरागषाडवैः। कीलासमालम्ब्य करेण चायसं। सशृङ्गिबेरार्द्रकभूस्तृणाङ्कुरम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. athāparo bhīmabalaḥ śriyā jvalann; upāyayau siṃhavilāsavikramaḥ. asiṃ praveke pratimucya śāṇake. khajaṃ ca darvīṃ ca kareṇa dhārayann; asiṃ ca kālāṅgam akośam avraṇam. tvacaṃ ca gocarmamayīṃ sumarditāṃ. samukṣitāṃ pānakarāgaṣāḍavaiḥ. kīlāsamālambya kareṇa cāyasaṃ. saśṛṅgiberārdrakabhūstṛṇāṅkuram.

स सूदरूपः परमेण वर्चसा; रविर् यथा लोकम् इमं प्रभासयन्। सुकृष्णवासा गिरिराजसारवान्; स मत्स्यराजं समुपेत्य तस्थिवान्। सभां हि तां वारणयूथपोपमस्। तमिस्रहा रात्रिम् इवावभासयन्। सहस्रनेत्रावरजान्तकोपमस्। त्रिलोकपालाधिपतिर् यथा हरिः। तम् आव्रजन्तं गजयूथपोपमं। निरीक्षमाणो नवसूर्यवर्चसम्। भयात् समुद्विग्नविषण्णचेतनो। दिशश् च सर्वाः प्रसमीक्ष्य चासकृत्। तम् एकवस्त्रं परसैन्यवारणं। सभाविदूरान् नृपतिर् नृपात्मजम्। समीक्ष्य वैक्लव्यम् उपेयिवाञ् शनैर्। जनाश् च भीताः परिसर्पिरे भृशम्।

sa sūdarūpaḥ parameṇa varcasā; ravir yathā lokam imaṃ prabhāsayan. sukṛṣṇavāsā girirājasāravān; sa matsyarājaṃ samupetya tasthivān. sabhāṃ hi tāṃ vāraṇayūthapopamas. tamisrahā rātrim ivāvabhāsayan. sahasranetrāvarajāntakopamas. trilokapālādhipatir yathā hariḥ. tam āvrajantaṃ gajayūthapopamaṃ. nirīkṣamāṇo navasūryavarcasam. bhayāt samudvignaviṣaṇṇacetano. diśaś ca sarvāḥ prasamīkṣya cāsakṛt. tam ekavastraṃ parasainyavāraṇaṃ. sabhāvidūrān nṛpatir nṛpātmajam. samīkṣya vaiklavyam upeyivāñ śanair. janāś ca bhītāḥ parisarpire bhṛśam.

तं प्रेक्ष्य राजा वरयन्न् उपागतं; ततो ऽब्रवीज् जानपदान् समागतान्। सिंहोन्नतांसो ऽयम् अतीव रूपवान्; प्रदृश्यते को नु नरर्षभो युवा। अथाब्रवीन् मत्स्यपतिः सभागतान्। भृशातुरोष्णं परिनिःश्वसन्न् इव। यो ऽयं युवा वारणराजसंनिभः। सभाम् अभिप्रैति हि मामिकाम् इमाम्। को वा विजानाति पुरास्य दर्शनं। मृगेन्द्रशार्दूलगतेर् हि मामकः। व्यूढान्तरांसो मृगराड् इवोत्कटो। य एष दिव्यः पुरुषः प्रकाशते। राजश्रिया ह्य् एष विभाति राजवद्। विरोचते रुक्मगिरिप्रभोपमः। नाक्षत्रियो नूनम् अयं भविष्यति। सहस्रनेत्रप्रतिमस् तथा ह्य् असौ। रूपेण यश् चाप्रतिमो ह्य् अयं महान्। महीम् इमां शक्र इवाभिपालयेत्। नाभूमिपो ऽयं हि मतिर् ममेति च। वैशंपायनः। च्युतः समृद्ध्या नभसीव नाहुषः। वितर्कमाणस्य च तस्य पाण्डवः। सभाम् अतिक्रम्य वृकोदरो ऽब्रवीत्। जयेति राजानम् अभिप्रमोदयन्। सुखेन सभ्यं च समागतं जनम्।

taṃ prekṣya rājā varayann upāgataṃ; tato 'bravīj jānapadān samāgatān. siṃhonnatāṃso 'yam atīva rūpavān; pradṛśyate ko nu nararṣabho yuvā. athābravīn matsyapatiḥ sabhāgatān. bhṛśāturoṣṇaṃ pariniḥśvasann iva. yo 'yaṃ yuvā vāraṇarājasaṃnibhaḥ. sabhām abhipraiti hi māmikām imām. ko vā vijānāti purāsya darśanaṃ. mṛgendraśārdūlagater hi māmakaḥ. vyūḍhāntarāṃso mṛgarāḍ ivotkaṭo. ya eṣa divyaḥ puruṣaḥ prakāśate. rājaśriyā hy eṣa vibhāti rājavad. virocate rukmagiriprabhopamaḥ. nākṣatriyo nūnam ayaṃ bhaviṣyati. sahasranetrapratimas tathā hy asau. rūpeṇa yaś cāpratimo hy ayaṃ mahān. mahīm imāṃ śakra ivābhipālayet. nābhūmipo 'yaṃ hi matir mameti ca. vaiśaṃpāyanaḥ. cyutaḥ samṛddhyā nabhasīva nāhuṣaḥ. vitarkamāṇasya ca tasya pāṇḍavaḥ. sabhām atikramya vṛkodaro 'bravīt. jayeti rājānam abhipramodayan. sukhena sabhyaṃ ca samāgataṃ janam.

अदृष्टपूर्वः पुरुषो रविर् यथा; वितर्कयन् नास्य लभामि संपदम्। तथास्य चित्तं ह्य् अपि संवितर्कयन्; नरर्षभस्याद्य न यामि तत्त्वतः। दृष्ट्वैव चैनं तु विचारयाम्य् अहं। गन्धर्वराजं यदि वा पुरंदरम्। जानीत को ऽयं मम दर्शने स्थितो। यदीप्सितं तल् लभतां च माचिरम्। विराटवाक्येन तु तेन चोदिता। नरा विराटस्य सुशीघ्रगामिनः। उपेत्य कौन्तेयम् अथाब्रुवंस् तदा। यथा स राजावदताच्युतानुजम्।

adṛṣṭapūrvaḥ puruṣo ravir yathā; vitarkayan nāsya labhāmi saṃpadam. tathāsya cittaṃ hy api saṃvitarkayan; nararṣabhasyādya na yāmi tattvataḥ. dṛṣṭvaiva cainaṃ tu vicārayāmy ahaṃ. gandharvarājaṃ yadi vā puraṃdaram. jānīta ko 'yaṃ mama darśane sthito. yadīpsitaṃ tal labhatāṃ ca māciram. virāṭavākyena tu tena coditā. narā virāṭasya suśīghragāminaḥ. upetya kaunteyam athābruvaṃs tadā. yathā sa rājāvadatācyutānujam.

ततो विराटं समुपेत्य पाण्डवः; सुदीनरूपो वचनं महामनाः। उवाच सूदो ऽस्मि नरेन्द्र बल्लवो; भजस्व मां व्यञ्जनकारम् उत्तमम्। त्वां जीवितुं शत्रुदमागतो ऽस्म्य् अहं। त्वम् एव लोके परमो हि संश्रयः।

tato virāṭaṃ samupetya pāṇḍavaḥ; sudīnarūpo vacanaṃ mahāmanāḥ. uvāca sūdo 'smi narendra ballavo; bhajasva māṃ vyañjanakāram uttamam. tvāṃ jīvituṃ śatrudamāgato 'smy ahaṃ. tvam eva loke paramo hi saṃśrayaḥ.

विराट उवाच। न सूदतां मानद श्रद्दधामि ते; सहस्रनेत्रप्रतिमो हि दृश्यसे। श्रिया च रूपेण च विक्रमेण च; प्रभासि तातानवरो नरेष्व् इह।

virāṭa uvāca. na sūdatāṃ mānada śraddadhāmi te; sahasranetrapratimo hi dṛśyase. śriyā ca rūpeṇa ca vikrameṇa ca; prabhāsi tātānavaro nareṣv iha.

भीम उवाच। नरेन्द्र सूदः परिचारको ऽस्मि ते; जानामि सूपान् प्रथमेन केवलान्। नरेन्द्र शूद्रो ऽस्मि चतुर्थवर्णभाग्। गुरूपदेशात् परिचारकर्मकृत्। जानामि सूपांश् च रसांश् च संस्कृतान्। मांसान्य् अपूपांश् च पचामि शोभनान्। रागप्रकारांश् च बहून् फलाश्रयान्। वैशंपायनः। महानसे मे न समो ऽस्ति सूपकृत्। तम् अब्रवीन् मत्स्यपतिः प्रहृष्टवत्। प्रियं प्रगल्भं मधुरं विनीतवत्। हुताशनाशीविषतुल्यतेजसो। न कर्म ते योग्यम् इदं महानसे। न सूपकारी भवितुं त्वम् अर्हसि। सुपर्णगन्धर्वमहोरगोपमः। अनीककर्णाग्रधरो ध्वजी रथी। भवाद्य मे वारणवाहिनीपतिः। न नीचकर्मा भवितुं त्वम् अर्हसि। प्रशासितुं भूमिम् इमां त्वम् अर्हसि। भीमः। चतुर्थवर्णो ऽस्म्य् अहम् इत्य् उवाच तं। न वै वृणे त्वाम् अहम् ईदृशं पदम्। जात्यास्मि शूद्रो वललेति नाम्ना। जिजीविषुस् त्वद्विषयं समागतः। युधिष्ठिरस्यास्मि महानसे पुरा। बभूव सर्वप्रभुर् अन्नपानदः। अथापि माम् उत्सृजसे महीपते। व्रजाम्य् अहं यावद् इतो यथागतम्। त्वम् अन्नसंस्कारविधौ प्रशाधि मां। भवामि ते ऽहं नरदेव सूपकृत्। आस्वादिता ये नृपते पुराभवन्; युधिष्ठिरेणापि नृपेण सर्वशः।

bhīma uvāca. narendra sūdaḥ paricārako 'smi te; jānāmi sūpān prathamena kevalān. narendra śūdro 'smi caturthavarṇabhāg. gurūpadeśāt paricārakarmakṛt. jānāmi sūpāṃś ca rasāṃś ca saṃskṛtān. māṃsāny apūpāṃś ca pacāmi śobhanān. rāgaprakārāṃś ca bahūn phalāśrayān. vaiśaṃpāyanaḥ. mahānase me na samo 'sti sūpakṛt. tam abravīn matsyapatiḥ prahṛṣṭavat. priyaṃ pragalbhaṃ madhuraṃ vinītavat. hutāśanāśīviṣatulyatejaso. na karma te yogyam idaṃ mahānase. na sūpakārī bhavituṃ tvam arhasi. suparṇagandharvamahoragopamaḥ. anīkakarṇāgradharo dhvajī rathī. bhavādya me vāraṇavāhinīpatiḥ. na nīcakarmā bhavituṃ tvam arhasi. praśāsituṃ bhūmim imāṃ tvam arhasi. bhīmaḥ. caturthavarṇo 'smy aham ity uvāca taṃ. na vai vṛṇe tvām aham īdṛśaṃ padam. jātyāsmi śūdro valaleti nāmnā. jijīviṣus tvadviṣayaṃ samāgataḥ. yudhiṣṭhirasyāsmi mahānase purā. babhūva sarvaprabhur annapānadaḥ. athāpi mām utsṛjase mahīpate. vrajāmy ahaṃ yāvad ito yathāgatam. tvam annasaṃskāravidhau praśādhi māṃ. bhavāmi te 'haṃ naradeva sūpakṛt. āsvāditā ye nṛpate purābhavan; yudhiṣṭhireṇāpi nṛpeṇa sarvaśaḥ.

बलेन तुल्यश् च न विद्यते मया; नियुद्धशीलश् च सदैव पार्थिव। गजैश् च सिंहैश् च समेयिवान् अहं; सदा करिष्यामि तवानघ प्रियम्। न नीचकर्मा तव मादृशः प्रभो। बलस्य नेता त्व् अबलो भवेद् इति। स्वकर्मतुष्टाश् च वयं नराधिप। प्रशाधि मां सूदपते यद् ईच्छसि। ये सन्ति मल्ला बलवीर्यसंमतास्। वैशंपायनः। तान् एव योत्स्यामि तवाभिहर्षयन्। तम् एवम् उक्ते वचने नराधिपः। प्रत्यब्रवीन् मत्स्यपतिः प्रहृष्टवत्।

balena tulyaś ca na vidyate mayā; niyuddhaśīlaś ca sadaiva pārthiva. gajaiś ca siṃhaiś ca sameyivān ahaṃ; sadā kariṣyāmi tavānagha priyam. na nīcakarmā tava mādṛśaḥ prabho. balasya netā tv abalo bhaved iti. svakarmatuṣṭāś ca vayaṃ narādhipa. praśādhi māṃ sūdapate yad īcchasi. ye santi mallā balavīryasaṃmatās. vaiśaṃpāyanaḥ. tān eva yotsyāmi tavābhiharṣayan. tam evam ukte vacane narādhipaḥ. pratyabravīn matsyapatiḥ prahṛṣṭavat.

विराट उवाच। ददामि ते हन्त वरं महानसे; तथा च कुर्याः कुशलं हि भाषसे। न चैव मन्ये तव कर्म तत् समं; समुद्रनेमिं पृथिवीं त्वम् अर्हसि। त्रिलोकपालो हि यथा विरोचते। तथाद्य मे विष्णुर् इवाभिरोचसे।

virāṭa uvāca. dadāmi te hanta varaṃ mahānase; tathā ca kuryāḥ kuśalaṃ hi bhāṣase. na caiva manye tava karma tat samaṃ; samudranemiṃ pṛthivīṃ tvam arhasi. trilokapālo hi yathā virocate. tathādya me viṣṇur ivābhirocase.

यथा हि कामस् तव तत् तथा कृतं; महानसे त्वं भव मे पुरस्कृतः। नराश् च ये तत्र ममोचिताः पुरा; भवस्व तेषाम् अधिपो मया कृतः।

yathā hi kāmas tava tat tathā kṛtaṃ; mahānase tvaṃ bhava me puraskṛtaḥ. narāś ca ye tatra mamocitāḥ purā; bhavasva teṣām adhipo mayā kṛtaḥ.

वैशंपायन उवाच। तथा स भीमो विहितो महानसे; विराटराज्ञो दयितो ऽभवद् दृढम्। उवास राजन् न च तं पृथग्जनो; बुबोध तत्रानुचरश् च कश् चन।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathā sa bhīmo vihito mahānase; virāṭarājño dayito 'bhavad dṛḍham. uvāsa rājan na ca taṃ pṛthagjano; bubodha tatrānucaraś ca kaś cana.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents