महाभारत 4.5 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 5→

[mh-4-5] • 31 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ते वीरा बद्धनिस्त्रिंशास् ततायुधकलापिनः। बद्धगोधाङ्गुलित्राणाः कालिन्दीम् अभितो ययुः।

vaiśaṃpāyana uvāca. te vīrā baddhanistriṃśās tatāyudhakalāpinaḥ. baddhagodhāṅgulitrāṇāḥ kālindīm abhito yayuḥ.

ततस् ते दक्षिणं तीरम् अन्वगच्छन् पदातयः। सिंहान् व्याघ्रान् वराहांश् च मारयन्ति च सर्वशः। निवृत्तवनवासा वै स्वराष्ट्रं प्रेप्सवस् तदा। ततः प्रत्यक् प्रयातास् ते संक्रामन्तो वनाद् वनम्। वसन्तो गिरिदुर्गेषु वनदुर्गेषु धन्विनः। पल्वलेषु च रम्येषु नदीनां संगमेषु च। द्रुमान् नानाविधाकारान् नानाविधलताकुलान्। कुसुमाढ्यान् मनःकान्ताञ् शुभगन्धमनोरमान्। चम्पकान् बकुलांश् चैव पुंनागान् केतकीस् तथा। पारिभद्रान् करञ्जांश् च अन्यांश् च विविधान् द्रुमान्। पार्था निरीक्षमाणाश् च तान् द्रुमान् पुष्पमालिनः। जिघ्रन्तः पुष्पगन्धांश् च सुसुगन्धान् मनोरमान्।

tatas te dakṣiṇaṃ tīram anvagacchan padātayaḥ. siṃhān vyāghrān varāhāṃś ca mārayanti ca sarvaśaḥ. nivṛttavanavāsā vai svarāṣṭraṃ prepsavas tadā. tataḥ pratyak prayātās te saṃkrāmanto vanād vanam. vasanto giridurgeṣu vanadurgeṣu dhanvinaḥ. palvaleṣu ca ramyeṣu nadīnāṃ saṃgameṣu ca. drumān nānāvidhākārān nānāvidhalatākulān. kusumāḍhyān manaḥkāntāñ śubhagandhamanoramān. campakān bakulāṃś caiva puṃnāgān ketakīs tathā. pāribhadrān karañjāṃś ca anyāṃś ca vividhān drumān. pārthā nirīkṣamāṇāś ca tān drumān puṣpamālinaḥ. jighrantaḥ puṣpagandhāṃś ca susugandhān manoramān.

विध्यन्तो मृगजातानि महेष्वासा महाबलाः। उत्तरेण दशार्णांस् ते पाञ्चालान् दक्षिणेन तु। उषित्वा द्वादश समा वने परपुरंजयाः।

vidhyanto mṛgajātāni maheṣvāsā mahābalāḥ. uttareṇa daśārṇāṃs te pāñcālān dakṣiṇena tu. uṣitvā dvādaśa samā vane parapuraṃjayāḥ.

अन्तरेण यकृल्लोमाञ् शूरसेनांश् च पाण्डवाः। लुब्धा ब्रुवाणा मत्स्यस्य विषयं प्राविशन् वनात्। धन्विनो बद्धनिस्त्रिंशा विवर्णाः श्मश्रुधारिणः। गवाढ्यम् अर्थसंपन्नं हृष्टपुष्टजनावृतम्। तत्र धौम्यं महात्मानं पाण्डवेया व्यसर्जयन्। अग्निहोत्रं परिचरन् सो ऽबुद्धो ऽवसद् आश्रमे। ततस् तेषु प्रयातेषु पाण्डवेषु महात्मसु। इन्द्रसेनमुखाश् चैव यथोक्तं प्राप्य निर्वृताः। रथान् अश्वांश् च रक्षन्तः सुखम् ऊषुः सुसंवृताः।

antareṇa yakṛllomāñ śūrasenāṃś ca pāṇḍavāḥ. lubdhā bruvāṇā matsyasya viṣayaṃ prāviśan vanāt. dhanvino baddhanistriṃśā vivarṇāḥ śmaśrudhāriṇaḥ. gavāḍhyam arthasaṃpannaṃ hṛṣṭapuṣṭajanāvṛtam. tatra dhaumyaṃ mahātmānaṃ pāṇḍaveyā vyasarjayan. agnihotraṃ paricaran so 'buddho 'vasad āśrame. tatas teṣu prayāteṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu. indrasenamukhāś caiva yathoktaṃ prāpya nirvṛtāḥ. rathān aśvāṃś ca rakṣantaḥ sukham ūṣuḥ susaṃvṛtāḥ.

ततो जनपदं प्राप्य कृष्णा राजानम् अब्रवीत्। पश्यैकपद्यो दृश्यन्ते क्षेत्राणि विविधानि च। वृक्षांश् चोपवनोपेतान् ग्रामाणां नगरस्य च।

tato janapadaṃ prāpya kṛṣṇā rājānam abravīt. paśyaikapadyo dṛśyante kṣetrāṇi vividhāni ca. vṛkṣāṃś copavanopetān grāmāṇāṃ nagarasya ca.

व्यक्तं दूरे विराटस्य राजधानी भविष्यति। वसामेह परां रात्रिं बलवान् मे परिश्रमः। तच् छ्रुत्वा वचनं तस्याः प्राह राजा युधिष्ठिरः। युधिष्ठिरः। इमां कमलपत्राक्षीं द्रौपदीं माद्रिनन्दन। बाहुभ्यां परिगृह्यैनां मुहूर्तं नकुल व्रज। नेतो दूरे विराटस्य नगरं भरतर्षभ। राजधान्यां निवत्स्यामः सुमुक्तम् इव नो वनम्। नकुलः। पूर्वाह्णे मृगयां गत्वा वने विद्धा महामृगाः। अटवी च मया दूरं सृता मृगवधेप्सुना। विषमा ह्य् अतिदुर्गा च वेगवत् परिधावता। सो ऽहं घर्माभितप्तो वै नैनाम् आदातुम् उत्सहे। युधिष्ठिरः। सहदेव त्वम् आदाय मुहूर्तं द्रौपदीं नय। सहदेवः। राजधान्यां निवत्स्यामः सुमुक्तम् इव नो वनम्। अहम् अप्य् अस्मि तृषितः क्षुधयाभिप्रपीडितः। श्रान्तो घर्माभितप्तो वै नैनाम् आदातुम् उत्सहे।

vyaktaṃ dūre virāṭasya rājadhānī bhaviṣyati. vasāmeha parāṃ rātriṃ balavān me pariśramaḥ. tac chrutvā vacanaṃ tasyāḥ prāha rājā yudhiṣṭhiraḥ. yudhiṣṭhiraḥ. imāṃ kamalapatrākṣīṃ draupadīṃ mādrinandana. bāhubhyāṃ parigṛhyaināṃ muhūrtaṃ nakula vraja. neto dūre virāṭasya nagaraṃ bharatarṣabha. rājadhānyāṃ nivatsyāmaḥ sumuktam iva no vanam. nakulaḥ. pūrvāhṇe mṛgayāṃ gatvā vane viddhā mahāmṛgāḥ. aṭavī ca mayā dūraṃ sṛtā mṛgavadhepsunā. viṣamā hy atidurgā ca vegavat paridhāvatā. so 'haṃ gharmābhitapto vai nainām ādātum utsahe. yudhiṣṭhiraḥ. sahadeva tvam ādāya muhūrtaṃ draupadīṃ naya. sahadevaḥ. rājadhānyāṃ nivatsyāmaḥ sumuktam iva no vanam. aham apy asmi tṛṣitaḥ kṣudhayābhiprapīḍitaḥ. śrānto gharmābhitapto vai nainām ādātum utsahe.

युधिष्ठिर उवाच। धनंजय समुद्यम्य पाञ्चालीं वह भारत। एहि वीर विशालाक्ष वीरसिंह इवार्जुन। इमां कमलपत्राक्षीं द्रौपदीं द्रुपदात्मजाम्। परिगृह्य मुहूर्तं त्वं बाहुभ्यां कुशलं व्रज। राजधान्यां निवत्स्यामो विमुक्ताश् च वनादितः।

yudhiṣṭhira uvāca. dhanaṃjaya samudyamya pāñcālīṃ vaha bhārata. ehi vīra viśālākṣa vīrasiṃha ivārjuna. imāṃ kamalapatrākṣīṃ draupadīṃ drupadātmajām. parigṛhya muhūrtaṃ tvaṃ bāhubhyāṃ kuśalaṃ vraja. rājadhānyāṃ nivatsyāmo vimuktāś ca vanāditaḥ.

वैशंपायन उवाच। गुरोर् वचनम् आज्ञाय संप्रहृष्टो धनंजयः। ताम् आदायार्जुनस् तूर्णं द्रौपदीं गजराड् इव। प्रवव्राज महाबाहुर् अर्जुनः प्रियदर्शनः। जटिलो वल्कलधरः शरतूणधनुर्धरः। स्कन्धे कृत्वा वरारोहां बालाम् आयतलोचनाम्। संप्राप्य नगराभ्याशम् अवतारयद् अर्जुनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. guror vacanam ājñāya saṃprahṛṣṭo dhanaṃjayaḥ. tām ādāyārjunas tūrṇaṃ draupadīṃ gajarāḍ iva. pravavrāja mahābāhur arjunaḥ priyadarśanaḥ. jaṭilo valkaladharaḥ śaratūṇadhanurdharaḥ. skandhe kṛtvā varārohāṃ bālām āyatalocanām. saṃprāpya nagarābhyāśam avatārayad arjunaḥ.

स राजधानीं संप्राप्य कौन्तेयो ऽर्जुनम् अब्रवीत्। क्वायुधानि समासज्य प्रवेक्ष्यामः पुरं वयम्। इमानि पुरुषव्याघ्र आयुधानि परंतप। कस्मिन् न्यासयितव्यानि गुप्तिश् चैषां कथं भवेत्।

sa rājadhānīṃ saṃprāpya kaunteyo 'rjunam abravīt. kvāyudhāni samāsajya pravekṣyāmaḥ puraṃ vayam. imāni puruṣavyāghra āyudhāni paraṃtapa. kasmin nyāsayitavyāni guptiś caiṣāṃ kathaṃ bhavet.

सायुधाश् च वयं तात प्रवेक्ष्यामः पुरं यदि। समुद्वेगं जनस्यास्य करिष्यामो न संशयः। गाण्डीवं च महद् गाढं लोके च विदितं नृणाम्। तच् चेद् आयुधम् आदाय गच्छामो नगरं वयम्। क्षिप्रम् अस्मान् विजानीयुर् मनुष्या नात्र संशयः। कथं नाविष्कृताः स्यामो धार्तराष्ट्रस्य मारिष। आशंकां च करिष्यामो जनस्यास्य न संशयः।

sāyudhāś ca vayaṃ tāta pravekṣyāmaḥ puraṃ yadi. samudvegaṃ janasyāsya kariṣyāmo na saṃśayaḥ. gāṇḍīvaṃ ca mahad gāḍhaṃ loke ca viditaṃ nṛṇām. tac ced āyudham ādāya gacchāmo nagaraṃ vayam. kṣipram asmān vijānīyur manuṣyā nātra saṃśayaḥ. kathaṃ nāviṣkṛtāḥ syāmo dhārtarāṣṭrasya māriṣa. āśaṃkāṃ ca kariṣyāmo janasyāsya na saṃśayaḥ.

ततो द्वादश वर्षाणि प्रवेष्टव्यं वनं पुनः। एकस्मिन्न् अपि विज्ञाते प्रतिज्ञातं हि नस् तथा। तस्माच् छस्त्राणि सर्वाणि प्रच्छाद्यान्यत्र यत्र वा। वैशंपायनः। प्रविशेम पुरं श्रेष्ठं तथा सम्यक् कृतं भवेत्। अजातशत्रोर् वचनं श्रुत्वा चैव महायशाः। उवाच धर्मपुत्रं तम् अर्जुनः परवीरहा।

tato dvādaśa varṣāṇi praveṣṭavyaṃ vanaṃ punaḥ. ekasminn api vijñāte pratijñātaṃ hi nas tathā. tasmāc chastrāṇi sarvāṇi pracchādyānyatra yatra vā. vaiśaṃpāyanaḥ. praviśema puraṃ śreṣṭhaṃ tathā samyak kṛtaṃ bhavet. ajātaśatror vacanaṃ śrutvā caiva mahāyaśāḥ. uvāca dharmaputraṃ tam arjunaḥ paravīrahā.

अर्जुन उवाच। इयं कूटे मनुष्येन्द्र गहना महती शमी। भीमशाखा दुरारोहा श्मशानस्य समीपतः।

arjuna uvāca. iyaṃ kūṭe manuṣyendra gahanā mahatī śamī. bhīmaśākhā durārohā śmaśānasya samīpataḥ.

न चापि विद्यते कश् चिन् मनुष्य इह पार्थिव। यो ऽस्मान् निदधतो द्रष्टा भवेच् छस्त्राणि पार्थिव। धनुर्भिः पुरुषं कृत्वा चर्मकेशास्थिसंवृतम्। उद्बन्धनम् इव कृत्वा च धनुर् ज्यापाशसंवृतम्। एवं परिहरिष्यन्ति मनुष्या वनचारिणः। अत्रैवं नावबुध्यन्ते मनुष्याः के चिद् आयुधम्। उत्पथे हि वने जाता मृगव्यालनिषेविते। विपुलाकीर्णशाखा च वायसैर् उपसेविता। स्नेहानुबद्धां पश्यामि दुरारोहाम् इमां शमीम्। समीपे च श्मशानस्य गहनस्य विशेषतः।

na cāpi vidyate kaś cin manuṣya iha pārthiva. yo 'smān nidadhato draṣṭā bhavec chastrāṇi pārthiva. dhanurbhiḥ puruṣaṃ kṛtvā carmakeśāsthisaṃvṛtam. udbandhanam iva kṛtvā ca dhanur jyāpāśasaṃvṛtam. evaṃ parihariṣyanti manuṣyā vanacāriṇaḥ. atraivaṃ nāvabudhyante manuṣyāḥ ke cid āyudham. utpathe hi vane jātā mṛgavyālaniṣevite. vipulākīrṇaśākhā ca vāyasair upasevitā. snehānubaddhāṃ paśyāmi durārohām imāṃ śamīm. samīpe ca śmaśānasya gahanasya viśeṣataḥ.

समासज्यायुधान्य् अस्यां गच्छामो नगरं प्रति। एवम् अत्र यथाजोषं विहरिष्याम भारत। एषा शमी पापहरा सदैव। यात्रोत्सवानां विजयाय हेतुः। अत्रायुधानां कृतसंनिवेशे। कृतार्थकामा जयमङ्गलं च। प्रदक्षिणीकृत्य शमीलतां ते। प्रणम्य चानर्चुर् अथ प्रवीराः। मृत्पिण्डम् आदाय निजाञ्चलेन। सूतिं चकार प्रथमं किरीटी। शमी शमयते पापं शमी शमयते रिपून्। शमी शमयते रोगाञ् छमी सर्वार्थसाधना। रामः सीतां समादाय त्वत्प्रसादाच् छमीतले। कृतकृत्यः पुरे प्राप्तः प्रसादात् ते तथास्तु मे।

samāsajyāyudhāny asyāṃ gacchāmo nagaraṃ prati. evam atra yathājoṣaṃ vihariṣyāma bhārata. eṣā śamī pāpaharā sadaiva. yātrotsavānāṃ vijayāya hetuḥ. atrāyudhānāṃ kṛtasaṃniveśe. kṛtārthakāmā jayamaṅgalaṃ ca. pradakṣiṇīkṛtya śamīlatāṃ te. praṇamya cānarcur atha pravīrāḥ. mṛtpiṇḍam ādāya nijāñcalena. sūtiṃ cakāra prathamaṃ kirīṭī. śamī śamayate pāpaṃ śamī śamayate ripūn. śamī śamayate rogāñ chamī sarvārthasādhanā. rāmaḥ sītāṃ samādāya tvatprasādāc chamītale. kṛtakṛtyaḥ pure prāptaḥ prasādāt te tathāstu me.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा स राजानं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्। प्रचक्रमे निधानाय शस्त्राणां भरतर्षभ। तानि सर्वाणि संनह्य पञ्च पञ्चाचलोपमाः। आयुधानि कलापांश् च निस्त्रिंशांश् चातुलप्रभान्। ततो युधिष्ठिरो राजा सहदेवम् उवाच ह। आरुह्येमां शमीं वीर निधत्स्वेहायुधानि नः। इति संदिश्य तं पार्थः पुनर् एव धनंजयम्। अब्रवीद् आयुधानीह निधातुं भरतर्षभ।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā sa rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram. pracakrame nidhānāya śastrāṇāṃ bharatarṣabha. tāni sarvāṇi saṃnahya pañca pañcācalopamāḥ. āyudhāni kalāpāṃś ca nistriṃśāṃś cātulaprabhān. tato yudhiṣṭhiro rājā sahadevam uvāca ha. āruhyemāṃ śamīṃ vīra nidhatsvehāyudhāni naḥ. iti saṃdiśya taṃ pārthaḥ punar eva dhanaṃjayam. abravīd āyudhānīha nidhātuṃ bharatarṣabha.

येन देवान् मनुष्यांश् च सर्पांश् चैकरथो ऽजयत्। पिशाचोरगराक्षसान्। निवातकवचांश् चापि पौलोमांश् च परंतपः। कालकेयांश् च दुर्धर्षान्। स्फीताञ्जनपदांश् चान्यान् अजयत् कुरुनन्दनः।

yena devān manuṣyāṃś ca sarpāṃś caikaratho 'jayat. piśācoragarākṣasān. nivātakavacāṃś cāpi paulomāṃś ca paraṃtapaḥ. kālakeyāṃś ca durdharṣān. sphītāñjanapadāṃś cānyān ajayat kurunandanaḥ.

तद् उदारं महाघोषं सपत्नगणसूदनम्। अपज्यम् अकरोत् पार्थो गाण्डीवम् अभयंकरम्।

tad udāraṃ mahāghoṣaṃ sapatnagaṇasūdanam. apajyam akarot pārtho gāṇḍīvam abhayaṃkaram.

येन वीरः कुरुक्षेत्रम् अभ्यरक्षत् परंतपः। जृम्भिते च धनुष्यस्त्रं न्यासार्थं नृपसत्तमः। धर्मपुत्रो महातेजाः सर्वलोकवशीकरम्। भुजंगभोगसदृशं मणिकाञ्चनभूषितम्। वित्रासनं दानवानां राक्षसानां च नित्यशः। अमुञ्चद् धनुषस् तस्य ज्याम् अक्षय्यां युधिष्ठिरः।

yena vīraḥ kurukṣetram abhyarakṣat paraṃtapaḥ. jṛmbhite ca dhanuṣyastraṃ nyāsārthaṃ nṛpasattamaḥ. dharmaputro mahātejāḥ sarvalokavaśīkaram. bhujaṃgabhogasadṛśaṃ maṇikāñcanabhūṣitam. vitrāsanaṃ dānavānāṃ rākṣasānāṃ ca nityaśaḥ. amuñcad dhanuṣas tasya jyām akṣayyāṃ yudhiṣṭhiraḥ.

पाञ्चालान् येन संग्रामे भीमसेनो ऽजयत् प्रभुः। प्रत्यषेधद् बहून् एकः सपत्नांश् चैव दिग्जये।

pāñcālān yena saṃgrāme bhīmaseno 'jayat prabhuḥ. pratyaṣedhad bahūn ekaḥ sapatnāṃś caiva digjaye.

निशम्य यस्य विस्फारं व्यद्रवन्त रणे परे। पर्वतस्येव दीर्णस्य विस्फोटम् अशनेर् इव।

niśamya yasya visphāraṃ vyadravanta raṇe pare. parvatasyeva dīrṇasya visphoṭam aśaner iva.

सैन्धवं येन राजानं परामृषत चानघ। येन क्रोधवशाञ् जघ्ने पर्वते गन्धमादने। दिव्यं सौगन्धिकं पुष्पं येनाजैषीत् स पाण्डवः। त्रिगर्तान् येन संग्रामे जित्वा त्रैगर्तम् आनयत्। इन्द्रायुधसमस्पर्शं वज्रहाटकभूषितम्। ज्यापाशं धनुषस् तस्य भीमसेनो ऽवतारयत्। नकुलं पुनर् आहूय धर्मराजो युधिष्ठिरः। उवाच येन संग्रामे सर्वशत्रूञ् जिघांससि। सुराष्ट्राञ् जितवान् येन शार्ङ्गगाण्डीवसंनिभम्। सुवर्णविकृतं सारम् इन्द्रायुधनिभं वरम्। तवानुरूपं सुदृढं चापम् एतद् अलंकृतम्। तत् स्रंसयित्वा ज्यापाशं निधातुं धनुर् आहर। सहदेवं च संप्रेक्ष्य पुनर् धर्मसुतो ऽब्रवीत्। कलिङ्गान् दाक्षिणात्यांश् च मागधांश् चारिमर्दन। येनैव शत्रून् समरे अधाक्षीर् अरिमर्दन। तत् स्रंसयित्वा ज्यापाशं निधातुं धनुर् आहर। अजयद् दक्षिणाम् आशां धनुषा येन पाण्डवः। तद् असज्यं धनुश् चक्रे नकुलो धनुर् आत्मनः। कलिङ्गान् दाक्षिणात्यांश् च येनाजयद् अरिंदमः।

saindhavaṃ yena rājānaṃ parāmṛṣata cānagha. yena krodhavaśāñ jaghne parvate gandhamādane. divyaṃ saugandhikaṃ puṣpaṃ yenājaiṣīt sa pāṇḍavaḥ. trigartān yena saṃgrāme jitvā traigartam ānayat. indrāyudhasamasparśaṃ vajrahāṭakabhūṣitam. jyāpāśaṃ dhanuṣas tasya bhīmaseno 'vatārayat. nakulaṃ punar āhūya dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. uvāca yena saṃgrāme sarvaśatrūñ jighāṃsasi. surāṣṭrāñ jitavān yena śārṅgagāṇḍīvasaṃnibham. suvarṇavikṛtaṃ sāram indrāyudhanibhaṃ varam. tavānurūpaṃ sudṛḍhaṃ cāpam etad alaṃkṛtam. tat sraṃsayitvā jyāpāśaṃ nidhātuṃ dhanur āhara. sahadevaṃ ca saṃprekṣya punar dharmasuto 'bravīt. kaliṅgān dākṣiṇātyāṃś ca māgadhāṃś cārimardana. yenaiva śatrūn samare adhākṣīr arimardana. tat sraṃsayitvā jyāpāśaṃ nidhātuṃ dhanur āhara. ajayad dakṣiṇām āśāṃ dhanuṣā yena pāṇḍavaḥ. tad asajyaṃ dhanuś cakre nakulo dhanur ātmanaḥ. kaliṅgān dākṣiṇātyāṃś ca yenājayad ariṃdamaḥ.

अजयत् पश्चिमाम् आशां धनुषा येन पाण्डवः। माद्रीपुत्रो महाबाहुस् ताम्रास्यो मितभाषिता। तस्य मौर्वीम् अपाकर्षच् छूरः संक्रन्दनो युधि। कुले नास्ति समो रूपे यस्येति नकुलः स्मृतः। तेन तस्याभवन् नाम नकुलेति धनंजय।

ajayat paścimām āśāṃ dhanuṣā yena pāṇḍavaḥ. mādrīputro mahābāhus tāmrāsyo mitabhāṣitā. tasya maurvīm apākarṣac chūraḥ saṃkrandano yudhi. kule nāsti samo rūpe yasyeti nakulaḥ smṛtaḥ. tena tasyābhavan nāma nakuleti dhanaṃjaya.

दक्षिणां दक्षिणाचारो दिशं येनाजयत् प्रभुः। यस्माल् लघुतरो नास्ति किं चिद् योद्धासि चर्मणि। अपज्यम् अकरोद् वीरः सहदेवस् तदायुधम्।

dakṣiṇāṃ dakṣiṇācāro diśaṃ yenājayat prabhuḥ. yasmāl laghutaro nāsti kiṃ cid yoddhāsi carmaṇi. apajyam akarod vīraḥ sahadevas tadāyudham.

खड्गांश् च पीतान् दीर्घांश् च कलापांश् च महाधनान्। विपाठान् क्षुरधारांश् च धनुर्भिर् निदधुः सह। वैशंपायन उवाच। अथान्वशात् स नकुलं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। आरुह्येमां शमीं वीर धनूंष्य् एतानि निक्षिप। आयुधानि कलापांश् च गदाश् च विपुलास् तथा। तानि सर्वाणि संनह्य वासोभिः परिवेष्ट्य च। आरुह्य यावद् एतानि निधातुं विहगैर् वृताम्। वैशंपायनः। शमीम् आरुह्य महतीं निक्षिपाम्य् आयुधानि नः। स हि धर्मेण धर्मात्मा तदा घोरतरे वने। अरणीपर्वणः काले वरदत्तः परंतपः। तान्य् आयुधान्य् उपादाय कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। स वचः पुरुषव्याघ्रः प्रोवाच मधुराक्षरम्। युधिष्ठिरः। युधिष्ठिरः शुचिर् भूत्वा मनसाभिप्रणम्य च। ब्रह्माणम् इन्द्रं वरदं कुबेरं वरुणानिलौ। रुद्रं यमं च विष्णुं च सोमार्कौ धर्मम् एव च। पृथिवीम् अन्तरिक्षं च दिशश् चोपदिशस् तथा। वसूंश् च मरुतश् चैव ज्वलनं चातितेजसम्। दिवाचरा रात्रिचराणि चापि। यानीह भूतान्य् अनुकीर्तितानि। तेभ्यो नमस्कृत्य च सुव्रतेभ्यः। प्रणम्य तेषां शरणं गतो ऽहम्। सर्वायुधानीह महाबलानि। न्यासं महादेवसमीपतो वै। न्यस्याम्य् अहं वायुसमीपतश् च। वनस्पतीनां च सपर्वतानाम्। एष न्यासो मया दत्तः सूर्यसोमानिलान्तिके। मह्यं पार्थाय वा देयं पूर्णे वर्षे त्रयोदशे। नेदं भीमे प्रदातव्यम् अयं क्रुद्धो वृकोदरः। अमर्षान् नित्यसंरब्धो धृतराष्ट्रसुतान् प्रति। अपूर्णकाले प्रहरेत् क्रोधसंजातमत्सरः। पुनः प्रवेशो नः स्यात् तु वनवासाय सर्वथा। समये परिपूर्णे तु धार्तराष्ट्रान् निहन्महे। एष चार्थश् च धर्मश् च कामः कीर्तिः कुलं यशः। वैशंपायनः। ममायत्तम् इदं सर्वं जीवितं च न संशयः। सो ऽवतीर्य महाप्राज्ञः पाण्डवः सत्यविक्रमः। भीमं कण्ठे परिष्वज्य चानुनीय नराधिपः। दैवतेभ्यो नमस्कृत्वा शमीं कृत्वा प्रदक्षिणम्। नगरं गन्तुम् आयाताः सर्वे ते भ्रातरः सह।

khaḍgāṃś ca pītān dīrghāṃś ca kalāpāṃś ca mahādhanān. vipāṭhān kṣuradhārāṃś ca dhanurbhir nidadhuḥ saha. vaiśaṃpāyana uvāca. athānvaśāt sa nakulaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. āruhyemāṃ śamīṃ vīra dhanūṃṣy etāni nikṣipa. āyudhāni kalāpāṃś ca gadāś ca vipulās tathā. tāni sarvāṇi saṃnahya vāsobhiḥ pariveṣṭya ca. āruhya yāvad etāni nidhātuṃ vihagair vṛtām. vaiśaṃpāyanaḥ. śamīm āruhya mahatīṃ nikṣipāmy āyudhāni naḥ. sa hi dharmeṇa dharmātmā tadā ghoratare vane. araṇīparvaṇaḥ kāle varadattaḥ paraṃtapaḥ. tāny āyudhāny upādāya kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. sa vacaḥ puruṣavyāghraḥ provāca madhurākṣaram. yudhiṣṭhiraḥ. yudhiṣṭhiraḥ śucir bhūtvā manasābhipraṇamya ca. brahmāṇam indraṃ varadaṃ kuberaṃ varuṇānilau. rudraṃ yamaṃ ca viṣṇuṃ ca somārkau dharmam eva ca. pṛthivīm antarikṣaṃ ca diśaś copadiśas tathā. vasūṃś ca marutaś caiva jvalanaṃ cātitejasam. divācarā rātricarāṇi cāpi. yānīha bhūtāny anukīrtitāni. tebhyo namaskṛtya ca suvratebhyaḥ. praṇamya teṣāṃ śaraṇaṃ gato 'ham. sarvāyudhānīha mahābalāni. nyāsaṃ mahādevasamīpato vai. nyasyāmy ahaṃ vāyusamīpataś ca. vanaspatīnāṃ ca saparvatānām. eṣa nyāso mayā dattaḥ sūryasomānilāntike. mahyaṃ pārthāya vā deyaṃ pūrṇe varṣe trayodaśe. nedaṃ bhīme pradātavyam ayaṃ kruddho vṛkodaraḥ. amarṣān nityasaṃrabdho dhṛtarāṣṭrasutān prati. apūrṇakāle praharet krodhasaṃjātamatsaraḥ. punaḥ praveśo naḥ syāt tu vanavāsāya sarvathā. samaye paripūrṇe tu dhārtarāṣṭrān nihanmahe. eṣa cārthaś ca dharmaś ca kāmaḥ kīrtiḥ kulaṃ yaśaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. mamāyattam idaṃ sarvaṃ jīvitaṃ ca na saṃśayaḥ. so 'vatīrya mahāprājñaḥ pāṇḍavaḥ satyavikramaḥ. bhīmaṃ kaṇṭhe pariṣvajya cānunīya narādhipaḥ. daivatebhyo namaskṛtvā śamīṃ kṛtvā pradakṣiṇam. nagaraṃ gantum āyātāḥ sarve te bhrātaraḥ saha.

ताम् उपारुह्य नकुलो धनूंषि निदधत् स्वयम्। गाण्डीवं चापरं तत्र चतुर्भिर् निदधे सह। यानि तस्यावकाशानि दृढरूपाण्य् अमन्यत।

tām upāruhya nakulo dhanūṃṣi nidadhat svayam. gāṇḍīvaṃ cāparaṃ tatra caturbhir nidadhe saha. yāni tasyāvakāśāni dṛḍharūpāṇy amanyata.

यत्र चापश्यत स वै तिरो वर्षाणि वर्षति। तत्र तानि दृढैः पाशैः सुगाढं पर्यबन्धत।

yatra cāpaśyata sa vai tiro varṣāṇi varṣati. tatra tāni dṛḍhaiḥ pāśaiḥ sugāḍhaṃ paryabandhata.

शरीरं च मृतस्यैकं समबध्नन्त पाण्डवाः। विवर्जयिष्यन्ति नरा दूराद् एव शमीम् इमाम्। आबद्धं शवम् अत्रेति गन्धम् आघ्राय पूतिकम्।

śarīraṃ ca mṛtasyaikaṃ samabadhnanta pāṇḍavāḥ. vivarjayiṣyanti narā dūrād eva śamīm imām. ābaddhaṃ śavam atreti gandham āghrāya pūtikam.

अशीतिशतवर्षेयं माता न इति वादिनः। यया जाता स्म वृद्धा स्म इति वै व्याहरन्ति ते। कुलधर्मो ऽयम् अस्माकं पूर्वैर् आचरितो ऽपि च। समासजाना वृक्षे ऽस्मिन्न् इति वै व्याहरन्ति ते। तस्माद् वृक्षाद् अपाक्रम्य व्याहरन्तस् ततस् ततः।

aśītiśatavarṣeyaṃ mātā na iti vādinaḥ. yayā jātā sma vṛddhā sma iti vai vyāharanti te. kuladharmo 'yam asmākaṃ pūrvair ācarito 'pi ca. samāsajānā vṛkṣe 'sminn iti vai vyāharanti te. tasmād vṛkṣād apākramya vyāharantas tatas tataḥ.

आ गोपालाविपालेभ्य आचक्षाणाः परंतपाः। आजग्मुर् नगराभ्याशं पार्थाः शत्रुनिबर्हणाः। तत्र ते वै महात्मानो दुर्गां भक्तिपुरस्कृताः। स्मरन्तः पूजयां चक्रुर् देवीं दुर्गविनाशिनीम्। सा पूजिता तदा सर्वैः पाण्डवैश् च समाहितैः। प्रसन्ना वाग् उवाचाथ स्मयन्ती वियति स्थिता। न भेतव्यं महाभागा दुर्गम् एतत् तरिष्यथ। कृतीष्णा आयुधान्य् उपलप्स्यथ। तीर्णप्रतिज्ञाः सुधियः शत्रून् अपि विजेष्यथ। इत्य् उक्त्वान्तर्हिता सद्यः पाण्डवा विस्मयं ययुः। वैशंपायन उवाच। विराटनगरं रम्यं प्रविशन्न् एव भूपते। स्तुनोति मनसा देवीं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। भ्रातृभिः सहितो राजंस् तवैव प्रपितामहः। दुःखशोकेन संतप्तो द्रौपद्या सह भारत। कृताञ्जलिपुटो भूत्वा वनवासाद् विनिर्गतः। भक्त्या परमया युक्तो दुर्गां दुर्गतिनाशिनीम्। महिषासुरदर्पघ्नीं सर्वलोकनमस्कृताम्। शैलराजसुतां गौरीं वरदाम् अभयप्रदाम्।

ā gopālāvipālebhya ācakṣāṇāḥ paraṃtapāḥ. ājagmur nagarābhyāśaṃ pārthāḥ śatrunibarhaṇāḥ. tatra te vai mahātmāno durgāṃ bhaktipuraskṛtāḥ. smarantaḥ pūjayāṃ cakrur devīṃ durgavināśinīm. sā pūjitā tadā sarvaiḥ pāṇḍavaiś ca samāhitaiḥ. prasannā vāg uvācātha smayantī viyati sthitā. na bhetavyaṃ mahābhāgā durgam etat tariṣyatha. kṛtīṣṇā āyudhāny upalapsyatha. tīrṇapratijñāḥ sudhiyaḥ śatrūn api vijeṣyatha. ity uktvāntarhitā sadyaḥ pāṇḍavā vismayaṃ yayuḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. virāṭanagaraṃ ramyaṃ praviśann eva bhūpate. stunoti manasā devīṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. bhrātṛbhiḥ sahito rājaṃs tavaiva prapitāmahaḥ. duḥkhaśokena saṃtapto draupadyā saha bhārata. kṛtāñjalipuṭo bhūtvā vanavāsād vinirgataḥ. bhaktyā paramayā yukto durgāṃ durgatināśinīm. mahiṣāsuradarpaghnīṃ sarvalokanamaskṛtām. śailarājasutāṃ gaurīṃ varadām abhayapradām.

जयो जयन्तो विजयो जयत्सेनो जयद्बलः। इति गुह्यानि नामानि चक्रे तेषां युधिष्ठिरः। विराटनगरं रम्यं गच्छमानो युधिष्ठिरः। तुष्टाव मनसा देवीं दुर्गां त्रिभुवनेश्वरीम्। यशोदागर्भसंभूतां देवस्य भगिनीं प्रियाम्। नन्दगोपकुले जातां मङ्गल्यां कुलवर्धिनीम्। कंसविद्रावणकरीम् असुराणां क्षयंकरीम्। शिलातलसमुत्क्षिप्ताम् आकाशान्तरगामिनीम्। वासुदेवं स्मरन्तीं च दिव्यां मायाकरीं वराम्। भारावतरणे पुण्ये ये स्मरन्ति सदा शिवाम्। तान् वै तारयते पापात् पङ्के गाम् इव दुर्बलाम्। ॐ नमो ऽस्तु वरदे देवि कुमारि प्रियदर्शने। बालभावासुरेन्द्राणि घण्टाली विकटोत्कटे। चतुर्भुजे चतुर्वक्त्रे चतुर्दंष्ट्रे महासुरि। महादेवि महेष्वासे जयन्ति विजयप्रदे। भूतरात्रि महारौद्रे चाष्टमीनवमीप्रिये। कपिले पिङ्गले ज्वाले हिरण्यकनकप्रदे। शशिसूर्यमहाभागे विद्युज्ज्वलितकुण्डले। मेरुविन्ध्यान्तरगते अप्सरोगणसेविते। कालि कालि महाकालि खड्गखट्वाङ्गधारिणि। त्रिशूलवरदे देवि त्रिनेत्रे भुवनेश्वरि। देवि देवाश् च पूजन्ति पूर्णमासीं चतुर्दशीम्। सो ऽहं राज्यपरिभ्रष्टस् त्व् अशक्तश् च विशेषतः। अहं शरणम् आपन्नस् तव देवि सुरेश्वरि। श्रीदेवी उवाच। त्राहि मां पद्मपत्राक्षि सत्येन स्वामिनी भव। शृणु वत्स महाबाहो संग्रामे विजयस् तव। मत्प्रसादाद् विनिर्मुक्तो हत्वा कौरववाहिनीम्। निष्कण्टकं कृतं राज्यं भोक्ष्यसे भ्रातृभिः सह। इति गुह्यतमं स्तोत्रं पवित्रं पापनाशनम्। कीर्तयिष्यन्ति ये लोका न तेषां विद्यते भयम्। संग्रामे शत्रुसंबाधे विवादे चौरसंकटे। प्रस्थाने वा प्रवेशे वा यः कश् चिन् मां स्मरिष्यति। वैशंपायन उवाच। तस्याहं सर्वकार्याणि साधयिष्यामि पाण्डव। इत्य् उक्त्वा पाण्डवं देवी तत्रैवान्तरधीयत।

jayo jayanto vijayo jayatseno jayadbalaḥ. iti guhyāni nāmāni cakre teṣāṃ yudhiṣṭhiraḥ. virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ. tuṣṭāva manasā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm. yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ devasya bhaginīṃ priyām. nandagopakule jātāṃ maṅgalyāṃ kulavardhinīm. kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ kṣayaṃkarīm. śilātalasamutkṣiptām ākāśāntaragāminīm. vāsudevaṃ smarantīṃ ca divyāṃ māyākarīṃ varām. bhārāvataraṇe puṇye ye smaranti sadā śivām. tān vai tārayate pāpāt paṅke gām iva durbalām. oṃ namo 'stu varade devi kumāri priyadarśane. bālabhāvāsurendrāṇi ghaṇṭālī vikaṭotkaṭe. caturbhuje caturvaktre caturdaṃṣṭre mahāsuri. mahādevi maheṣvāse jayanti vijayaprade. bhūtarātri mahāraudre cāṣṭamīnavamīpriye. kapile piṅgale jvāle hiraṇyakanakaprade. śaśisūryamahābhāge vidyujjvalitakuṇḍale. meruvindhyāntaragate apsarogaṇasevite. kāli kāli mahākāli khaḍgakhaṭvāṅgadhāriṇi. triśūlavarade devi trinetre bhuvaneśvari. devi devāś ca pūjanti pūrṇamāsīṃ caturdaśīm. so 'haṃ rājyaparibhraṣṭas tv aśaktaś ca viśeṣataḥ. ahaṃ śaraṇam āpannas tava devi sureśvari. śrīdevī uvāca. trāhi māṃ padmapatrākṣi satyena svāminī bhava. śṛṇu vatsa mahābāho saṃgrāme vijayas tava. matprasādād vinirmukto hatvā kauravavāhinīm. niṣkaṇṭakaṃ kṛtaṃ rājyaṃ bhokṣyase bhrātṛbhiḥ saha. iti guhyatamaṃ stotraṃ pavitraṃ pāpanāśanam. kīrtayiṣyanti ye lokā na teṣāṃ vidyate bhayam. saṃgrāme śatrusaṃbādhe vivāde caurasaṃkaṭe. prasthāne vā praveśe vā yaḥ kaś cin māṃ smariṣyati. vaiśaṃpāyana uvāca. tasyāhaṃ sarvakāryāṇi sādhayiṣyāmi pāṇḍava. ity uktvā pāṇḍavaṃ devī tatraivāntaradhīyata.

ततो यथाप्रतिज्ञाभिः प्राविशन् नगरं महत्। अज्ञातचर्यां वत्स्यन्तो राष्ट्रे वर्षं त्रयोदशम्। वैशंपायन उवाच। विराटनगरं रम्यं गच्छमानो युधिष्ठिरः। अस्तुवन् मनसा देवीं दुर्गां त्रिभुवनेश्वरीम्। यशोदागर्भसंभूतां नारायणवरप्रियाम्। नन्दगोपकुले जातां मङ्गल्यां कुलवर्धिनीम्। कंसविद्रावणकरीम् असुराणां क्षयंकरीम्। शिलातटविनिक्षिप्ताम् आकाशं प्रति गामिनीम्। वासुदेवस्य भगिनीं दिव्यमाल्यविभूषिताम्। दिव्याम्बरधरां देवीं खड्गखेटकधारिणीम्। स्तोतुं प्रचक्रमे भूयो विविधैः स्तोत्रसंभवैः। आमन्त्र्य दर्शनाकाङ्क्षी राजा देवीं सहानुजः। नमो ऽस्तु वरदे कृष्णे कुमारि ब्रह्मचारिणि। बालार्कसदृशाकारे पूर्णचन्द्रनिभानने। चतुर्भुजे चतुर्वक्त्रे पीनश्रोणिपयोधरे। मयूरपिच्छवलये केयूराङ्गदधारिणि। भासि देवि यथा पद्मा नारायणपरिग्रहः। स्वरूपं ब्रह्मचर्यं च विशदं तव खेचरि। कृष्णच्छविसमा कृष्णा संकर्षणसमानना। बिभ्रती विपुलौ बाहू शक्रध्वजसमुच्छ्रयौ। पात्री च पङ्कजी घण्टी स्त्रीविशुद्धा च या भुवि। पाशं धनुर् महाचक्रं विविधान्य् आयुधानि च। कुण्डलाभ्यां सुपूर्णाभ्यां कर्णाभ्यां च विभूषिता। चन्द्रविस्पर्धिना देवि मुखेन त्वं विराजसे। मुकुटेन विचित्रेण केशबन्धेन शोभिना। भुजंगाभोगवासेन श्रोणिसूत्रेण राजता। विभ्राजसे चाबद्धेन भोगेनेवेह मन्दरः। ध्वजेन शिखिपिच्छानाम् उच्छ्रितेन विराजसे। कौमारं व्रतम् आस्थाय त्रिदिवं पावितं त्वया। तेन त्वं स्तूयसे देवि त्रिदशैः पूज्यसे ऽपि च। त्रैलोक्यरक्षणार्थाय महिषासुरनाशिनि। प्रसन्ना मे सुरश्रेष्ठे दयां कुरु शिवा भव। जया त्वं विजया चैव संग्रामे च जयप्रदा। ममापि विजयं देहि वरदा त्वं च सांप्रतम्। विन्ध्ये चैव नगश्रेष्ठे तव स्थानं हि शाश्वतम्। कालि कालि महाकालि सीधुमांसपशुप्रिये। कृतानुयात्रा भूतैस् त्वं वरदा कामचारिणि। भारावतारे ये च त्वां संस्मरिष्यन्ति मानवाः। प्रणमन्ति च ये त्वां हि प्रभाते तु नरा भुवि। न तेषां दुर्लभं किं चित् पुत्रतो धनतो ऽपि वा। दुर्गात् तारयसे दुर्गे तत् त्वं दुर्गा स्मृता जनैः। कान्तारेष्व् अवसन्नानां मग्नानां च महार्णवे। दस्युभिर् वा निरुद्धानां त्वं गतिः परमा नृणाम्। जलप्रतरणे चैव कान्तारेष्व् अटवीषु च। ये स्मरन्ति महादेवि न च सीदन्ति ते नराः। त्वं कीर्तिः श्रीर् धृतिः सिद्धिर् ह्रीर् विद्या संततिर् मतिः। संध्या रात्रिः प्रभा निद्रा ज्योत्स्ना कान्तिः क्षमा दया। नृणां च बन्धनं मोहं पुत्रनाशं धनक्षयम्। व्याधिं मृत्युं भयं चैव पूजिता नाशयिष्यसि। सो ऽहं राज्यात् परिभ्रष्टः शरणं त्वां प्रपन्नवान्। प्रणतश् च यथा मूर्ध्ना तव देवि सुरेश्वरि। त्राहि मां पद्मपत्राक्षि सत्ये सत्या भवस्व नः। शरणं भव मे दुर्गे शरण्ये भक्तवत्सले। एवं स्तुता हि सा देवी दर्शयाम् आस पाण्डवम्। देव्य् उवाच। उपगम्य तु राजानम् इदं वचनम् अब्रवीत्। शृणु राजन् महाबाहो मदीयं वचनं प्रभो। भविष्यत्य् अचिराद् एव संग्रामे विजयस् तव। मम प्रसादान् निर्जित्य हत्वा कौरववाहिनीम्। राज्यं निष्कण्टकं कृत्वा भोक्ष्यसे मेदिनीं पुनः। भ्रातृभिः सहितो राजन् प्रीतिं प्राप्स्यसि पुष्कलाम्। मत्प्रसादाच् च ते सौख्यम् आरोग्यं च भविष्यति। ये च संकीर्तयिष्यन्ति लोके विगतकल्मषाः। तेषां तुष्टा प्रदास्यामि राज्यम् आयुर् वपुः सुतम्। प्रवासे नगरे चापि संग्रामे शत्रुसंकटे। अटव्यां दुर्गकान्तारे सागरे गहने गिरौ। ये स्मरिष्यन्ति मां राजन् यथाहं भवता स्मृता। न तेषां दुर्लभं किं चिद् अस्मिंल् लोके भविष्यति। इदं स्तोत्रवरं भक्त्या शृणुयाद् वा पठेत वा। तस्य सर्वाणि कार्याणि सिद्धिं यास्यन्ति पाण्डवाः। मत्प्रसादाच् च वः सर्वान् विराटनगरे स्थितान्। न प्रज्ञास्यन्ति कुरवो नरा वा तन्निवासिनः। वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा वरदा देवी युधिष्ठिरम् अरिंदमम्। रक्षां कृत्वा च पाण्डूनां तत्रैवान्तरधीयत। वैशंपायन उवाच। विराटनगरं रम्यं गच्छमानो युधिष्ठिरः। स्तूयमानस् तदा देवीं दुर्गां त्रिभुवनेश्वरीम्। यशोदागर्भसंभूतां नारायणबलिप्रियाम्। नन्दगोपकुले जातां माङ्गल्यां कुलवर्धनीम्। कंसविद्रावणकरीम् असुराणां निबर्हणीम्। शिलातले समाक्षिप्ताम् आकाशान्तरगामिनीम्। वासुदेवं च स्मरतीं दिव्यां मायाधरां वराम्। भारावतरणे पुण्ये ये स्मरन्ति सदा शिवाम्। तान् वै तारयते पापात् पङ्के गाम् इव दुर्बलाम्। स्तोत्रं प्रचक्रमे भूयो विविधैः स्तोत्रसंभवैः। आमन्त्र्य दर्शनाकाङ्क्षी देवीं राजा सहानुजः। नमो ऽस्तु वरदे देवि कुमारि प्रियदर्शने। बालबाला सुरेन्द्राणां घण्टालि विघटोत्कटे। चतुर्भुजे चतुर्वक्त्रे चतुर्दंष्ट्रे महासुरि। महादेवि महेष्वासे जयश्रीविजयप्रदे। भूतरात्रि महारौद्रे अष्टमीनवमीप्रिये। कपिले पिङ्गले ज्वाले हिरण्यकनकप्रदे। शशिसूर्यसमाभासे विद्युज्ज्वलितकुण्डले। मेरुविन्ध्यान्तरगते अप्सरोगणसेविते। कालि कालि महाकालि खड्गखेटकधारिणि। त्रिशूलवरदे देवि त्रिनेत्रे भुवनेश्वरि। देवि त्वं पूज्यसे देवि पूर्णमासीं चतुर्दशीम्। सो ऽहं राज्यपरिभ्रष्टस् त्वद्भक्तश् च विशेषतः। अहं शरणम् आपन्नस् तव देवि सुरेश्वरि। श्रीदेव्य् उवाच। त्राहि मां पद्मपत्राक्षि सत्येन स्वामिनी भव। शृणु वत्स महाबाहो संग्रामे विजयस् तव। मत्प्रसादाद् विनिर्मुक्तो जित्वा कौरववाहिनीम्। निष्कण्टकं कृतं राज्यं भोक्ष्यसे भ्रातृभिः सह। इदं च मे गुह्यतमं पवित्रं पापनाशनम्। कीर्तयिष्यन्ति ये भक्त्या न तेषां विद्यते भयम्। प्रस्थाने वा प्रवेशे वा यः कश् चिन् मां करिष्यति। तस्याहं सर्वकार्याणि साधयिष्यामि पाण्डव। इत्य् उक्त्वा पाण्डवं देवी तत्रैवान्तरधीयत। वैशंपायन उवाच। विराटनगरं रम्यं गच्छमानो युधिष्ठिरः। तुष्टाव स तदा देवीं दुर्गां त्रिभुवनेश्वरीम्। शिलातटविनिक्षिप्ताम् आकाशतलगामिनीम्। वासुदेवस्य भगिनीं दिव्यमालाविभूषिताम्। यशोदागर्भसंभूतां देवस्य भगिनीं प्रियाम्। नन्दगोपकुले जातां दुर्गां त्रिभुवनेश्वरीम्। कंसविद्रावणकरीम् असुराणां क्षयंकरीम्। दिव्याम्बरधरां देवीं खड्गखेटकधारिणीम्। स्तोतुं प्रचक्रमे भूयो विविधैः स्तोत्रसंभवैः। आमन्त्र्य दर्शनाकाङ्क्षी देवीं राजा सहानुजः। नमो ऽस्तु वरदे कृष्णे कौमारव्रतचारिणि। बालार्कसदृशच्छाये पूर्णचन्द्रनिभानने। चतुर्भुजे तनुमध्ये पीनश्रोणिपयोधरे। मयूरपिच्छच्छत्रे च चक्रासिगदधारिणि। भासि देवि यथा पद्मा नारायणपरिग्रहः। सुरूपं ब्रह्मचर्यं ते अविरुद्धं च चेष्टितम्। भारावतारिणीं पुण्यां ये स्मरन्ति सदा शिवाम्। तान् वै तारयसे पापात् पङ्के गाम् इव दुर्बलाम्। कृष्णविस्मयविच्छाया संकर्षणनिभानना। बिभ्रती विपुलौ बाहू शक्रध्वजम् इवोच्छ्रितौ। त्रिशाखं शूलम् उद्यम्य दानवान् विनिकृन्तसि। पादौ नूपुरकेयूरैर् घण्टाभरणभूषितौ। वसामेदान्वितं वस्त्रं पीतेनोरसि वाससा। शशिरश्मिप्रकाशेन हारेणोरसि लम्बिना। तप्तकाञ्चनवर्णाभ्यां कुण्डलाभ्यां विराजता। चन्द्रबिम्बसमेन त्वं मुखेनेह विराजसे। मुकुटेन विचित्रेण केशबन्धेन शोभसे। भुजगाभोगकल्पेन श्रोणिसूत्रेण राजता। भ्राजसे चावबद्धेन नागेनेव हि मन्दरः। कौमारव्रतम् आस्थाय त्रिदिवं पालितं त्वया। तेन त्वं पूज्यसे देवि ऋषिभिः पूज्यसे सदा। सुरेश्वरि महादेवि महिषासुरनाशिनि। प्रपन्नो ऽहं सुरश्रेष्ठे दयां कुरु शिवा भव। जया त्वं विजया चैव संग्रामे विजयप्रदा। भविष्यसि च सुप्रीता वर्तस्व मम सांप्रतम्। विन्ध्ये चैव नगश्रेष्ठे तत्र स्थानं हि शाश्वतम्। कालि कालि महाकालि सीधुमांसवसाप्रिये। वदास्थिता त्वं भूतानां भक्तानां कामदायिनि। भयत्रस्ता ये च त्वां संस्मरिष्यन्ति मानवाः। प्रणमन्ति च ये नित्यं तेषां च वरदा भव। न तेषां दुर्लभं किं चित् पुत्रतो धनतो ऽपि च। दुर्गात् तारयसे नित्यं तेन दुर्गा स्मृता वरा। कान्तारेष्व् अपि मग्नानां मग्नानां च महार्णवे। दस्युभिः संनिधानानां त्वं गतिः परमा भव। जलप्रतरणे चैव कान्तारेष्व् अटवीषु च। संस्मरिष्यन्ति ये देवीं नावसीदन्ति ते नराः। संध्या रात्रिः प्रभा निद्रा ज्योत्स्ना क्षान्तिः क्षमा दया। येषां बन्धवधक्लेशं पुत्रदारधनक्षयम्। व्याधिमृत्युभयं चैव पूजिता नाशयिष्यसि। सो ऽहं राज्यात् परिभ्रष्टः शरणं त्वाम् उपागतः। प्रणतश् च तथा मूर्ध्ना तव देवि सुरेश्वरि। त्राहि पद्मपलाशाक्षि सत्ये सत्या भवस्व नः। शरणं मे दुःखदुर्गे शरणागतवत्सले। परं स्तुता हि सा देवी दर्शयाम् आस पाण्डवम्। श्रीदेव्य् उवाच। उपगम्य च राजानं वचनं चेदम् अब्रवीत्। शृणु राजन् महाबाहो श्रद्दधस्व च मे वचः। भविष्यत्य् अचिराद् एव संग्रामे विजयस् तव। क्षोभयिष्यसि संप्राप्तां समेतां कुरुवाहिनीम्। राज्यं निष्कण्टकं कृत्वा भोक्ष्यसे मेदिनीं पुनः। भ्रातृभिः सहितो राजन् धृतिं प्राप्स्यसि पुष्कलाम्। मत्प्रसादाच् च ते सौख्यम् आरोग्यं च भविष्यति। ये च मां कीर्तयिष्यन्ति लोके विगतमत्सराः। तेषां तुष्टिं प्रदास्यामि राज्यम् आयुर् बलं सुतान्। ग्रामे वा नगरे वाथ संग्रामे शत्रुसंकटे। अटव्यां दुर्गकान्तारे समुद्रे गिरिगह्वरे। ये स्मरिष्यन्ति मां राजन् यथाहं भवता स्मृता। तेषां न दुर्लभं किं चिद् अस्मिंल् लोके भविष्यति। इदं स्तोत्रवरं पुण्यं शृणुयाद् वा पठेत वा। तस्य सर्वाणि कार्याणि सिद्धिं यास्यन्ति पाण्डव। मत्प्रसादाच् च ते सर्वे विराटवसतिं स्थिताः। न प्रज्ञास्यन्ति कुरवो नरा वा तत्र वासिनः। वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा सा तदा देवी युधिष्ठिरम् अरिंदमम्। रक्षां कृत्वा च पाण्डूनां तत्रैवान्तरधीयत। वैशंपायन उवाच। विराटनगरं रम्यं गच्छमानो युधिष्ठिरः। अस्तुवन् मनसा देवीं दुर्गां त्रिभुवनेश्वरीम्। यशोदागर्भसंभूतां नारायणवरप्रियाम्। नन्दगोपकुले जातां मङ्गल्यां कुलवर्धनीम्। कंसविद्रावणकरीम् असुराणां भयंकरीम्। शिलातटविनिक्षिप्ताम् आकाशान्तरगामिनीम्। वासुदेवस्य भगिनीं दिव्यमाल्यविभूषिताम्। दिव्याम्बरधरां देवीं खड्गखेटकधारिणीम्। स्तोतुं प्रचक्रमे भूयो विविधैः स्तोत्रसंभवैः। आमन्त्र्य दर्शनाकाङ्क्षी राजा देवीं सहानुजः। नमो ऽस्तु वरदे कृष्णे कौमारव्रतचारिणि। बालार्कसदृशच्छाये पूर्णचन्द्रनिभानने। चतुर्भुजे चतुर्वक्त्रे पीनश्रोणिपयोधरे। मयूरपिच्छवलये गदाचक्रासिधारिणि। नमस्ते ऽम्बुजपत्राक्षि नमस्ते त्रिदशार्चिते। सुरारिणि नमस् तुभ्यं नमः पशुपतिप्रिये। दैत्यदानवदर्पघ्नी दैत्यदानवपूजिते। शैलराजसुते देवि नमस् ते विन्ध्यवासिनि। सर्वप्रहरणोपेते सर्वज्ञे सर्वगे ध्रुवे। अजिते विजये भद्रे भद्रकालि रणप्रिये। कृष्णे देवि नमस् तुभ्यं नमः कैटभमर्दिनि। नमो गायत्रि सावित्रि नमस् ते जातवेदसि। वागीश्वरि नमस् तुभ्यं मेनकायाः सुते नमः। शंकरार्धशरीरस्थे नमस् ते विष्णुपूजिते। नमो ब्रह्माणि रुद्राणि नमो नारायणप्रिये। नमस् त्रैलोक्यविख्याते नमस् ते ऽमरपूजिते। पद्मकिञ्जल्कवर्णाभे चारुपद्मनिभानने। महासिंहरथारूढे महाशार्दूलवाहिनि। महेन्द्राणि नमस् तुभ्यं नमस् ते भक्तवत्सले। महिषासुरदर्पघ्नि कंसासुरभयंकरि। कालरात्रि महारात्रि यशस्करि शुभानने। कौमारं व्रतम् आस्थाय त्रिदिवं पालितं त्वया। तेन त्वं स्तूयसे देवि त्रिदशैः पूज्यसे ऽपि च। सुरेश्वरि महादेवि महिषासुरघातिनि। प्रसन्ना मां सुरश्रेष्ठे दयां कुरु शिवा भव। जया त्वं विजया त्वं च संग्रामे विजयप्रदा। भविष्यसि सुसंप्रीता वरदा भव सांप्रतम्। विन्ध्याचले नगश्रेष्ठे तव स्थानं हि शाश्वतम्। कालि कालि महाकालि सीधुमांसवसाप्रिये। त्रैलोक्यमातर् जननि ममेह वरदा भव। भारावतरणे ये त्वां संस्मरिष्यन्ति मानवाः। प्रणमन्ति च ये नित्यं प्रभाते च नरा भुवि। न तेषां दुर्लभं किं चित् पुत्रतो धनतो ऽपि च। दुर्गात् तारयसे नित्यं तेन दुर्गा स्मृता पुरा। कान्तारेष्व् अवसन्नानां मग्नानां च महार्णवे। दस्युभिः संनिरुद्धानां त्वं गतिः परमा नृणाम्। जलप्रतरणे देवि कान्तारेष्व् अटवीषु च। ये स्मरन्ति महादेवीं नैव सीदन्ति ते नराः। त्वं कीर्तिः श्रीर् धृतिः सिद्धिर् ह्रीर् विद्या संततिर् मतिः। संध्या रात्रिः प्रभा निद्रा ज्योत्स्ना कान्तिः क्षमा दया। नृणां बन्धवधक्लेशं पुत्रदारधनक्षयम्। व्याधिमृत्युभयं घोरं पूजिता नाशयिष्यसि। सो ऽहं राज्यपरिभ्रष्टः शरणं त्वाम् उपागतः। प्रणतश् च तथा मूर्ध्ना चरणौ ते सुरेश्वरि। त्राहि मां पद्मपत्राक्षि सत्ये सत्या भवस्व नः। शरणं भव मे दुर्गे शरण्ये भक्तवत्सले। आपन्महार्णवे घोरे अस्मिन् विषमदुर्गमे। दुस्तरे त्राहि मां भद्रे परकीयनिवेशने। यथा न जानाति नरो ऽत्र कश् चिद्। युधिष्ठिरो ऽत्रावसतीति दुर्गे। तथा कुरु स्वर्गसदां वरिष्ठे। त्वच्चारुपादाब्जपुरः स्थितो ऽहम्। दुःखान्वितो ऽहं प्रलपामि दुर्गे। उन्मत्तवद् दीनमना निराशः। प्रसीद दुर्गे मम सानुजस्य। समीहितं तत् कुरुते नमो ऽस्तु। एवं स्तुता तदा देवी दर्शयाम् आस पाण्डवम्। देव्य् उवाच। उपसंगम्य राजानं वचनं चेदम् अब्रवीत्। **** **** **** ****। शृणु राजन् महाबाहो मदीयं वचनं प्रभो। भविष्यत्य् अचिराद् एव संग्रामे विजयस् तव। क्षोभयिष्यसि संप्राप्तां समस्तां कुरुवाहिनीम्। राज्यं निष्कण्टकं कृत्वा भोक्ष्यसे पृथिवीं पुनः। भ्रातृभिः सहितो वीर वृद्धिं प्राप्स्यसि पुष्कलाम्। मत्प्रसादाच् च ते सौख्यम् आरोग्यं च भविष्यति। ये च मां कीर्तयिष्यन्ति लोके विगतमत्सराः। तेषां तुष्टिं प्रदास्यामि राज्यम् आयुर् बलं सुतान्। प्रवासे नगरे वापि संग्रामे शत्रुसंकटे। अटव्यां दुर्गकान्तारे सागरे गिरिगह्वरे। ये स्मरिष्यन्ति मां राजन् यथाहं भवता स्मृता। न तेषां दुर्लभं किं चिद् अस्मिंल् लोके भविष्यति। इदं स्तोत्रवरं भक्त्या शृणुयाद् वा पठेत वा। तस्य सर्वाणि कार्याणि सिद्धिं यास्यन्ति पाण्डव। मत्प्रसादाच् च वः सर्वान् विराटनगरे स्थितान्। वैशंपायन उवाच। नैव ज्ञास्यन्ति कुरवो नरा वा तन्निवासिनः। इत्य् उक्त्वा सा तदा देवी युधिष्ठिरम् अरिंदमम्। रक्षां कृत्वा च पाण्डूनां तत्रैवान्तरधीयत। रामाभिरामसुरपादपतुल्यगन्धैः। पुष्पैर् अलंकृतधरं सुनिविष्टवप्रम्। प्राकारतोरणगृहैर् इव मन्दराद्रि। कूटम् अथ ते ददृशुः पुरं[हि] तत्। (२९) { आगोपालाविपालेभ्यः कर्षकेभ्यः परंतपाः। { आजग्मुर् नगराभ्याशं श्रावयन्तः पुनः पुनः। (२८अब्) अशीतिशतवर्षेयं मातास्माकम् इहेति च। बहुकालपरीणामान् मृत्योस् तु वशम् एयुषी। (२८च्) न चाग्निसंस्कारम् इयं प्रापिता कुलधर्मतः। यः समासाद्यते कश् चित् तस्मिन् देशे यदृच्छया। (२८च्) तम् एवम् ऊचुर् धर्मज्ञाः कुलधर्मो न ईदृशः। अथाब्रवीद् धर्मराजः सहदेवं परंतपः। इदं गोमृगम् अभ्याशे गतसत्त्वम् अचेतनम्। एतद् उत्कृत्य वै वीर धनूंषि परिवेष्टय। एवम् उक्तो महाबाहुः सहदेवो यथोक्तवत्। (२५अब्) शमीम् आरुह्य त्वरितो धनूंषि परिवेष्टयत्। शीतवातातपभयाद् वर्षत्राणाय दुर्जयः। तानि वीरो यदाजानान् निराबाधानि सर्वशः। पुनः पुनः सुसंवेष्ट्य कृत्वा सुकृतकारिणः। अथापरम् अदूरस्थम् उञ्छवृत्तिकलेवरम्। प्रायोपवेशनाच् छुष्कं स्नायुचर्मास्थिसंवृतम्। तच् चानीय धनुर् मध्ये विनिबध्य च पाण्डवाः। उपायकुशलाः सर्वे प्रहसन्तः समब्रुवन्। (२७फ़्) अस्य गन्धस्य दौर्गन्ध्यान् मनुष्या वनचारिणः। (२७च्दे) दूरात् परिहरिष्यन्ति सशवेयं शमी इति। अथाब्रवीन् महाराजो धर्मात्मा स युधिष्ठिरः। रज्जुभिः सुदृढं प्राज्ञ विनिबध्नीहि पाण्डव। (२५च्द्) यानि चात्र विशालानि रूढमूलानि मन्यसे। तेषाम् उपरि बध्नीहि इदं विप्रकलेवरम्। विश्रावयन्तस् ते हृष्टा दिशः सर्वा व्यनादयन्। स्वर्गतेयम् इहास्माकं जननी शोकविह्वला। वने विचरमाणानां लुब्धानां वनचारिणाम्। (२८च्द्) कुलधर्मो ऽयम् अस्माकं पूर्वैर् आचरितः पुरा। एवं ते सुकृतं कृत्वा समन्ताद् अवघुष्य च। भीमसेनो ऽर्जुनश् चैव माद्रीपुत्राव् उभाव् अपि। युधिष्ठिरश् च कृष्णा च राजपुत्री सुमध्यमा। (३१अब्) ततो यथासमाज्ञप्तं नगरं प्राविशंस् तदा। मत्स्यराज्ञो विराटस्य समीपे वस्तुम् अञ्जसा। (३१च्द्) अज्ञातचर्यां चरितुं वर्षं राष्ट्रे त्रयोदशम्। (३०च्द्) अथ छन्नानि नामानि चकारैषां युधिष्ठिरः। (३०अब्) जयो जयेशो विजयो जयत्सेनो जयद्बलः। आपत्सु नामभिस् त्व् एतैः समाह्वामः परस्परम्। तथा तत् सर्वम् अकरोत् सहदेवो यथोक्तवान्।

tato yathāpratijñābhiḥ prāviśan nagaraṃ mahat. ajñātacaryāṃ vatsyanto rāṣṭre varṣaṃ trayodaśam. vaiśaṃpāyana uvāca. virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ. astuvan manasā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm. yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ nārāyaṇavarapriyām. nandagopakule jātāṃ maṅgalyāṃ kulavardhinīm. kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ kṣayaṃkarīm. śilātaṭavinikṣiptām ākāśaṃ prati gāminīm. vāsudevasya bhaginīṃ divyamālyavibhūṣitām. divyāmbaradharāṃ devīṃ khaḍgakheṭakadhāriṇīm. stotuṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ. āmantrya darśanākāṅkṣī rājā devīṃ sahānujaḥ. namo 'stu varade kṛṣṇe kumāri brahmacāriṇi. bālārkasadṛśākāre pūrṇacandranibhānane. caturbhuje caturvaktre pīnaśroṇipayodhare. mayūrapicchavalaye keyūrāṅgadadhāriṇi. bhāsi devi yathā padmā nārāyaṇaparigrahaḥ. svarūpaṃ brahmacaryaṃ ca viśadaṃ tava khecari. kṛṣṇacchavisamā kṛṣṇā saṃkarṣaṇasamānanā. bibhratī vipulau bāhū śakradhvajasamucchrayau. pātrī ca paṅkajī ghaṇṭī strīviśuddhā ca yā bhuvi. pāśaṃ dhanur mahācakraṃ vividhāny āyudhāni ca. kuṇḍalābhyāṃ supūrṇābhyāṃ karṇābhyāṃ ca vibhūṣitā. candravispardhinā devi mukhena tvaṃ virājase. mukuṭena vicitreṇa keśabandhena śobhinā. bhujaṃgābhogavāsena śroṇisūtreṇa rājatā. vibhrājase cābaddhena bhogeneveha mandaraḥ. dhvajena śikhipicchānām ucchritena virājase. kaumāraṃ vratam āsthāya tridivaṃ pāvitaṃ tvayā. tena tvaṃ stūyase devi tridaśaiḥ pūjyase 'pi ca. trailokyarakṣaṇārthāya mahiṣāsuranāśini. prasannā me suraśreṣṭhe dayāṃ kuru śivā bhava. jayā tvaṃ vijayā caiva saṃgrāme ca jayapradā. mamāpi vijayaṃ dehi varadā tvaṃ ca sāṃpratam. vindhye caiva nagaśreṣṭhe tava sthānaṃ hi śāśvatam. kāli kāli mahākāli sīdhumāṃsapaśupriye. kṛtānuyātrā bhūtais tvaṃ varadā kāmacāriṇi. bhārāvatāre ye ca tvāṃ saṃsmariṣyanti mānavāḥ. praṇamanti ca ye tvāṃ hi prabhāte tu narā bhuvi. na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cit putrato dhanato 'pi vā. durgāt tārayase durge tat tvaṃ durgā smṛtā janaiḥ. kāntāreṣv avasannānāṃ magnānāṃ ca mahārṇave. dasyubhir vā niruddhānāṃ tvaṃ gatiḥ paramā nṛṇām. jalaprataraṇe caiva kāntāreṣv aṭavīṣu ca. ye smaranti mahādevi na ca sīdanti te narāḥ. tvaṃ kīrtiḥ śrīr dhṛtiḥ siddhir hrīr vidyā saṃtatir matiḥ. saṃdhyā rātriḥ prabhā nidrā jyotsnā kāntiḥ kṣamā dayā. nṛṇāṃ ca bandhanaṃ mohaṃ putranāśaṃ dhanakṣayam. vyādhiṃ mṛtyuṃ bhayaṃ caiva pūjitā nāśayiṣyasi. so 'haṃ rājyāt paribhraṣṭaḥ śaraṇaṃ tvāṃ prapannavān. praṇataś ca yathā mūrdhnā tava devi sureśvari. trāhi māṃ padmapatrākṣi satye satyā bhavasva naḥ. śaraṇaṃ bhava me durge śaraṇye bhaktavatsale. evaṃ stutā hi sā devī darśayām āsa pāṇḍavam. devy uvāca. upagamya tu rājānam idaṃ vacanam abravīt. śṛṇu rājan mahābāho madīyaṃ vacanaṃ prabho. bhaviṣyaty acirād eva saṃgrāme vijayas tava. mama prasādān nirjitya hatvā kauravavāhinīm. rājyaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtvā bhokṣyase medinīṃ punaḥ. bhrātṛbhiḥ sahito rājan prītiṃ prāpsyasi puṣkalām. matprasādāc ca te saukhyam ārogyaṃ ca bhaviṣyati. ye ca saṃkīrtayiṣyanti loke vigatakalmaṣāḥ. teṣāṃ tuṣṭā pradāsyāmi rājyam āyur vapuḥ sutam. pravāse nagare cāpi saṃgrāme śatrusaṃkaṭe. aṭavyāṃ durgakāntāre sāgare gahane girau. ye smariṣyanti māṃ rājan yathāhaṃ bhavatā smṛtā. na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cid asmiṃl loke bhaviṣyati. idaṃ stotravaraṃ bhaktyā śṛṇuyād vā paṭheta vā. tasya sarvāṇi kāryāṇi siddhiṃ yāsyanti pāṇḍavāḥ. matprasādāc ca vaḥ sarvān virāṭanagare sthitān. na prajñāsyanti kuravo narā vā tannivāsinaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā varadā devī yudhiṣṭhiram ariṃdamam. rakṣāṃ kṛtvā ca pāṇḍūnāṃ tatraivāntaradhīyata. vaiśaṃpāyana uvāca. virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ. stūyamānas tadā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm. yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ nārāyaṇabalipriyām. nandagopakule jātāṃ māṅgalyāṃ kulavardhanīm. kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ nibarhaṇīm. śilātale samākṣiptām ākāśāntaragāminīm. vāsudevaṃ ca smaratīṃ divyāṃ māyādharāṃ varām. bhārāvataraṇe puṇye ye smaranti sadā śivām. tān vai tārayate pāpāt paṅke gām iva durbalām. stotraṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ. āmantrya darśanākāṅkṣī devīṃ rājā sahānujaḥ. namo 'stu varade devi kumāri priyadarśane. bālabālā surendrāṇāṃ ghaṇṭāli vighaṭotkaṭe. caturbhuje caturvaktre caturdaṃṣṭre mahāsuri. mahādevi maheṣvāse jayaśrīvijayaprade. bhūtarātri mahāraudre aṣṭamīnavamīpriye. kapile piṅgale jvāle hiraṇyakanakaprade. śaśisūryasamābhāse vidyujjvalitakuṇḍale. meruvindhyāntaragate apsarogaṇasevite. kāli kāli mahākāli khaḍgakheṭakadhāriṇi. triśūlavarade devi trinetre bhuvaneśvari. devi tvaṃ pūjyase devi pūrṇamāsīṃ caturdaśīm. so 'haṃ rājyaparibhraṣṭas tvadbhaktaś ca viśeṣataḥ. ahaṃ śaraṇam āpannas tava devi sureśvari. śrīdevy uvāca. trāhi māṃ padmapatrākṣi satyena svāminī bhava. śṛṇu vatsa mahābāho saṃgrāme vijayas tava. matprasādād vinirmukto jitvā kauravavāhinīm. niṣkaṇṭakaṃ kṛtaṃ rājyaṃ bhokṣyase bhrātṛbhiḥ saha. idaṃ ca me guhyatamaṃ pavitraṃ pāpanāśanam. kīrtayiṣyanti ye bhaktyā na teṣāṃ vidyate bhayam. prasthāne vā praveśe vā yaḥ kaś cin māṃ kariṣyati. tasyāhaṃ sarvakāryāṇi sādhayiṣyāmi pāṇḍava. ity uktvā pāṇḍavaṃ devī tatraivāntaradhīyata. vaiśaṃpāyana uvāca. virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ. tuṣṭāva sa tadā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm. śilātaṭavinikṣiptām ākāśatalagāminīm. vāsudevasya bhaginīṃ divyamālāvibhūṣitām. yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ devasya bhaginīṃ priyām. nandagopakule jātāṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm. kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ kṣayaṃkarīm. divyāmbaradharāṃ devīṃ khaḍgakheṭakadhāriṇīm. stotuṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ. āmantrya darśanākāṅkṣī devīṃ rājā sahānujaḥ. namo 'stu varade kṛṣṇe kaumāravratacāriṇi. bālārkasadṛśacchāye pūrṇacandranibhānane. caturbhuje tanumadhye pīnaśroṇipayodhare. mayūrapicchacchatre ca cakrāsigadadhāriṇi. bhāsi devi yathā padmā nārāyaṇaparigrahaḥ. surūpaṃ brahmacaryaṃ te aviruddhaṃ ca ceṣṭitam. bhārāvatāriṇīṃ puṇyāṃ ye smaranti sadā śivām. tān vai tārayase pāpāt paṅke gām iva durbalām. kṛṣṇavismayavicchāyā saṃkarṣaṇanibhānanā. bibhratī vipulau bāhū śakradhvajam ivocchritau. triśākhaṃ śūlam udyamya dānavān vinikṛntasi. pādau nūpurakeyūrair ghaṇṭābharaṇabhūṣitau. vasāmedānvitaṃ vastraṃ pītenorasi vāsasā. śaśiraśmiprakāśena hāreṇorasi lambinā. taptakāñcanavarṇābhyāṃ kuṇḍalābhyāṃ virājatā. candrabimbasamena tvaṃ mukheneha virājase. mukuṭena vicitreṇa keśabandhena śobhase. bhujagābhogakalpena śroṇisūtreṇa rājatā. bhrājase cāvabaddhena nāgeneva hi mandaraḥ. kaumāravratam āsthāya tridivaṃ pālitaṃ tvayā. tena tvaṃ pūjyase devi ṛṣibhiḥ pūjyase sadā. sureśvari mahādevi mahiṣāsuranāśini. prapanno 'haṃ suraśreṣṭhe dayāṃ kuru śivā bhava. jayā tvaṃ vijayā caiva saṃgrāme vijayapradā. bhaviṣyasi ca suprītā vartasva mama sāṃpratam. vindhye caiva nagaśreṣṭhe tatra sthānaṃ hi śāśvatam. kāli kāli mahākāli sīdhumāṃsavasāpriye. vadāsthitā tvaṃ bhūtānāṃ bhaktānāṃ kāmadāyini. bhayatrastā ye ca tvāṃ saṃsmariṣyanti mānavāḥ. praṇamanti ca ye nityaṃ teṣāṃ ca varadā bhava. na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cit putrato dhanato 'pi ca. durgāt tārayase nityaṃ tena durgā smṛtā varā. kāntāreṣv api magnānāṃ magnānāṃ ca mahārṇave. dasyubhiḥ saṃnidhānānāṃ tvaṃ gatiḥ paramā bhava. jalaprataraṇe caiva kāntāreṣv aṭavīṣu ca. saṃsmariṣyanti ye devīṃ nāvasīdanti te narāḥ. saṃdhyā rātriḥ prabhā nidrā jyotsnā kṣāntiḥ kṣamā dayā. yeṣāṃ bandhavadhakleśaṃ putradāradhanakṣayam. vyādhimṛtyubhayaṃ caiva pūjitā nāśayiṣyasi. so 'haṃ rājyāt paribhraṣṭaḥ śaraṇaṃ tvām upāgataḥ. praṇataś ca tathā mūrdhnā tava devi sureśvari. trāhi padmapalāśākṣi satye satyā bhavasva naḥ. śaraṇaṃ me duḥkhadurge śaraṇāgatavatsale. paraṃ stutā hi sā devī darśayām āsa pāṇḍavam. śrīdevy uvāca. upagamya ca rājānaṃ vacanaṃ cedam abravīt. śṛṇu rājan mahābāho śraddadhasva ca me vacaḥ. bhaviṣyaty acirād eva saṃgrāme vijayas tava. kṣobhayiṣyasi saṃprāptāṃ sametāṃ kuruvāhinīm. rājyaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtvā bhokṣyase medinīṃ punaḥ. bhrātṛbhiḥ sahito rājan dhṛtiṃ prāpsyasi puṣkalām. matprasādāc ca te saukhyam ārogyaṃ ca bhaviṣyati. ye ca māṃ kīrtayiṣyanti loke vigatamatsarāḥ. teṣāṃ tuṣṭiṃ pradāsyāmi rājyam āyur balaṃ sutān. grāme vā nagare vātha saṃgrāme śatrusaṃkaṭe. aṭavyāṃ durgakāntāre samudre girigahvare. ye smariṣyanti māṃ rājan yathāhaṃ bhavatā smṛtā. teṣāṃ na durlabhaṃ kiṃ cid asmiṃl loke bhaviṣyati. idaṃ stotravaraṃ puṇyaṃ śṛṇuyād vā paṭheta vā. tasya sarvāṇi kāryāṇi siddhiṃ yāsyanti pāṇḍava. matprasādāc ca te sarve virāṭavasatiṃ sthitāḥ. na prajñāsyanti kuravo narā vā tatra vāsinaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā sā tadā devī yudhiṣṭhiram ariṃdamam. rakṣāṃ kṛtvā ca pāṇḍūnāṃ tatraivāntaradhīyata. vaiśaṃpāyana uvāca. virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ. astuvan manasā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm. yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ nārāyaṇavarapriyām. nandagopakule jātāṃ maṅgalyāṃ kulavardhanīm. kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ bhayaṃkarīm. śilātaṭavinikṣiptām ākāśāntaragāminīm. vāsudevasya bhaginīṃ divyamālyavibhūṣitām. divyāmbaradharāṃ devīṃ khaḍgakheṭakadhāriṇīm. stotuṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ. āmantrya darśanākāṅkṣī rājā devīṃ sahānujaḥ. namo 'stu varade kṛṣṇe kaumāravratacāriṇi. bālārkasadṛśacchāye pūrṇacandranibhānane. caturbhuje caturvaktre pīnaśroṇipayodhare. mayūrapicchavalaye gadācakrāsidhāriṇi. namaste 'mbujapatrākṣi namaste tridaśārcite. surāriṇi namas tubhyaṃ namaḥ paśupatipriye. daityadānavadarpaghnī daityadānavapūjite. śailarājasute devi namas te vindhyavāsini. sarvapraharaṇopete sarvajñe sarvage dhruve. ajite vijaye bhadre bhadrakāli raṇapriye. kṛṣṇe devi namas tubhyaṃ namaḥ kaiṭabhamardini. namo gāyatri sāvitri namas te jātavedasi. vāgīśvari namas tubhyaṃ menakāyāḥ sute namaḥ. śaṃkarārdhaśarīrasthe namas te viṣṇupūjite. namo brahmāṇi rudrāṇi namo nārāyaṇapriye. namas trailokyavikhyāte namas te 'marapūjite. padmakiñjalkavarṇābhe cārupadmanibhānane. mahāsiṃharathārūḍhe mahāśārdūlavāhini. mahendrāṇi namas tubhyaṃ namas te bhaktavatsale. mahiṣāsuradarpaghni kaṃsāsurabhayaṃkari. kālarātri mahārātri yaśaskari śubhānane. kaumāraṃ vratam āsthāya tridivaṃ pālitaṃ tvayā. tena tvaṃ stūyase devi tridaśaiḥ pūjyase 'pi ca. sureśvari mahādevi mahiṣāsuraghātini. prasannā māṃ suraśreṣṭhe dayāṃ kuru śivā bhava. jayā tvaṃ vijayā tvaṃ ca saṃgrāme vijayapradā. bhaviṣyasi susaṃprītā varadā bhava sāṃpratam. vindhyācale nagaśreṣṭhe tava sthānaṃ hi śāśvatam. kāli kāli mahākāli sīdhumāṃsavasāpriye. trailokyamātar janani mameha varadā bhava. bhārāvataraṇe ye tvāṃ saṃsmariṣyanti mānavāḥ. praṇamanti ca ye nityaṃ prabhāte ca narā bhuvi. na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cit putrato dhanato 'pi ca. durgāt tārayase nityaṃ tena durgā smṛtā purā. kāntāreṣv avasannānāṃ magnānāṃ ca mahārṇave. dasyubhiḥ saṃniruddhānāṃ tvaṃ gatiḥ paramā nṛṇām. jalaprataraṇe devi kāntāreṣv aṭavīṣu ca. ye smaranti mahādevīṃ naiva sīdanti te narāḥ. tvaṃ kīrtiḥ śrīr dhṛtiḥ siddhir hrīr vidyā saṃtatir matiḥ. saṃdhyā rātriḥ prabhā nidrā jyotsnā kāntiḥ kṣamā dayā. nṛṇāṃ bandhavadhakleśaṃ putradāradhanakṣayam. vyādhimṛtyubhayaṃ ghoraṃ pūjitā nāśayiṣyasi. so 'haṃ rājyaparibhraṣṭaḥ śaraṇaṃ tvām upāgataḥ. praṇataś ca tathā mūrdhnā caraṇau te sureśvari. trāhi māṃ padmapatrākṣi satye satyā bhavasva naḥ. śaraṇaṃ bhava me durge śaraṇye bhaktavatsale. āpanmahārṇave ghore asmin viṣamadurgame. dustare trāhi māṃ bhadre parakīyaniveśane. yathā na jānāti naro 'tra kaś cid. yudhiṣṭhiro 'trāvasatīti durge. tathā kuru svargasadāṃ variṣṭhe. tvaccārupādābjapuraḥ sthito 'ham. duḥkhānvito 'haṃ pralapāmi durge. unmattavad dīnamanā nirāśaḥ. prasīda durge mama sānujasya. samīhitaṃ tat kurute namo 'stu. evaṃ stutā tadā devī darśayām āsa pāṇḍavam. devy uvāca. upasaṃgamya rājānaṃ vacanaṃ cedam abravīt. **** **** **** ****. śṛṇu rājan mahābāho madīyaṃ vacanaṃ prabho. bhaviṣyaty acirād eva saṃgrāme vijayas tava. kṣobhayiṣyasi saṃprāptāṃ samastāṃ kuruvāhinīm. rājyaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtvā bhokṣyase pṛthivīṃ punaḥ. bhrātṛbhiḥ sahito vīra vṛddhiṃ prāpsyasi puṣkalām. matprasādāc ca te saukhyam ārogyaṃ ca bhaviṣyati. ye ca māṃ kīrtayiṣyanti loke vigatamatsarāḥ. teṣāṃ tuṣṭiṃ pradāsyāmi rājyam āyur balaṃ sutān. pravāse nagare vāpi saṃgrāme śatrusaṃkaṭe. aṭavyāṃ durgakāntāre sāgare girigahvare. ye smariṣyanti māṃ rājan yathāhaṃ bhavatā smṛtā. na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cid asmiṃl loke bhaviṣyati. idaṃ stotravaraṃ bhaktyā śṛṇuyād vā paṭheta vā. tasya sarvāṇi kāryāṇi siddhiṃ yāsyanti pāṇḍava. matprasādāc ca vaḥ sarvān virāṭanagare sthitān. vaiśaṃpāyana uvāca. naiva jñāsyanti kuravo narā vā tannivāsinaḥ. ity uktvā sā tadā devī yudhiṣṭhiram ariṃdamam. rakṣāṃ kṛtvā ca pāṇḍūnāṃ tatraivāntaradhīyata. rāmābhirāmasurapādapatulyagandhaiḥ. puṣpair alaṃkṛtadharaṃ suniviṣṭavapram. prākāratoraṇagṛhair iva mandarādri. kūṭam atha te dadṛśuḥ puraṃ[hi] tat. (29) { āgopālāvipālebhyaḥ karṣakebhyaḥ paraṃtapāḥ. { ājagmur nagarābhyāśaṃ śrāvayantaḥ punaḥ punaḥ. (28ab) aśītiśatavarṣeyaṃ mātāsmākam iheti ca. bahukālaparīṇāmān mṛtyos tu vaśam eyuṣī. (28c) na cāgnisaṃskāram iyaṃ prāpitā kuladharmataḥ. yaḥ samāsādyate kaś cit tasmin deśe yadṛcchayā. (28c) tam evam ūcur dharmajñāḥ kuladharmo na īdṛśaḥ. athābravīd dharmarājaḥ sahadevaṃ paraṃtapaḥ. idaṃ gomṛgam abhyāśe gatasattvam acetanam. etad utkṛtya vai vīra dhanūṃṣi pariveṣṭaya. evam ukto mahābāhuḥ sahadevo yathoktavat. (25ab) śamīm āruhya tvarito dhanūṃṣi pariveṣṭayat. śītavātātapabhayād varṣatrāṇāya durjayaḥ. tāni vīro yadājānān nirābādhāni sarvaśaḥ. punaḥ punaḥ susaṃveṣṭya kṛtvā sukṛtakāriṇaḥ. athāparam adūrastham uñchavṛttikalevaram. prāyopaveśanāc chuṣkaṃ snāyucarmāsthisaṃvṛtam. tac cānīya dhanur madhye vinibadhya ca pāṇḍavāḥ. upāyakuśalāḥ sarve prahasantaḥ samabruvan. (27f) asya gandhasya daurgandhyān manuṣyā vanacāriṇaḥ. (27cde) dūrāt parihariṣyanti saśaveyaṃ śamī iti. athābravīn mahārājo dharmātmā sa yudhiṣṭhiraḥ. rajjubhiḥ sudṛḍhaṃ prājña vinibadhnīhi pāṇḍava. (25cd) yāni cātra viśālāni rūḍhamūlāni manyase. teṣām upari badhnīhi idaṃ viprakalevaram. viśrāvayantas te hṛṣṭā diśaḥ sarvā vyanādayan. svargateyam ihāsmākaṃ jananī śokavihvalā. vane vicaramāṇānāṃ lubdhānāṃ vanacāriṇām. (28cd) kuladharmo 'yam asmākaṃ pūrvair ācaritaḥ purā. evaṃ te sukṛtaṃ kṛtvā samantād avaghuṣya ca. bhīmaseno 'rjunaś caiva mādrīputrāv ubhāv api. yudhiṣṭhiraś ca kṛṣṇā ca rājaputrī sumadhyamā. (31ab) tato yathāsamājñaptaṃ nagaraṃ prāviśaṃs tadā. matsyarājño virāṭasya samīpe vastum añjasā. (31cd) ajñātacaryāṃ carituṃ varṣaṃ rāṣṭre trayodaśam. (30cd) atha channāni nāmāni cakāraiṣāṃ yudhiṣṭhiraḥ. (30ab) jayo jayeśo vijayo jayatseno jayadbalaḥ. āpatsu nāmabhis tv etaiḥ samāhvāmaḥ parasparam. tathā tat sarvam akarot sahadevo yathoktavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents