महाभारत 4.46 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 46→

[mh-4-46] • 19 श्लोकाः

वैशंपायनः। ततः शांतनवस् तत्र धर्मार्थकुशलं हितम्। दुर्योधनम् इदं वाक्यम् अब्रवीत् कुरुसंसदि।

vaiśaṃpāyanaḥ. tataḥ śāṃtanavas tatra dharmārthakuśalaṃ hitam. duryodhanam idaṃ vākyam abravīt kurusaṃsadi.

भीष्म उवाच। साधु पश्यति वै द्रोणः कृपः साध्व् अनुपश्यति। आचार्यपुत्रः सहजं निश्चितं साधु भाषते। कर्णस् तु क्षत्रधर्मेण यथावद् योद्धुम् इच्छति।

bhīṣma uvāca. sādhu paśyati vai droṇaḥ kṛpaḥ sādhv anupaśyati. ācāryaputraḥ sahajaṃ niścitaṃ sādhu bhāṣate. karṇas tu kṣatradharmeṇa yathāvad yoddhum icchati.

आचार्यो नाभिषक्तव्यः पुरुषेण विजानता। देशकालौ तु संप्रेक्ष्य योद्धव्यम् इति मे मतिः।

ācāryo nābhiṣaktavyaḥ puruṣeṇa vijānatā. deśakālau tu saṃprekṣya yoddhavyam iti me matiḥ.

यस्य सूर्यसमाः पञ्च सपत्नाः स्युः प्रहारिणः। कथम् अभ्युदये तेषां न प्रमुह्येत पण्डितः।

yasya sūryasamāḥ pañca sapatnāḥ syuḥ prahāriṇaḥ. katham abhyudaye teṣāṃ na pramuhyeta paṇḍitaḥ.

स्वार्थे सर्वे विमुह्यन्ति ये ऽपि धर्मविदो जनाः। तस्मात् तत्त्वं न जानाति यत् तु कार्यं नराधिपः। धार्तराष्ट्रो हि दुर्बुद्धिः पश्यन्न् अपि धनंजयम्। नैव पश्यति नाघ्राति मन्दः क्रोधवशं गतः। वैशंपायनः। एवम् उक्त्वा तु राजानं पुनर् द्रौणिम् उवाच ह। प्राञ्जलिर् भरतश्रेष्ठः साम्ना बुद्धिमतां वरः। तस्माद् राजन् ब्रवीम्य् एष वाक्यं ते यदि रोचते।

svārthe sarve vimuhyanti ye 'pi dharmavido janāḥ. tasmāt tattvaṃ na jānāti yat tu kāryaṃ narādhipaḥ. dhārtarāṣṭro hi durbuddhiḥ paśyann api dhanaṃjayam. naiva paśyati nāghrāti mandaḥ krodhavaśaṃ gataḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. evam uktvā tu rājānaṃ punar drauṇim uvāca ha. prāñjalir bharataśreṣṭhaḥ sāmnā buddhimatāṃ varaḥ. tasmād rājan bravīmy eṣa vākyaṃ te yadi rocate.

कर्णो यद् अभ्यवोचन् नस् तेजःसंजननाय तत्। आचार्यपुत्रः क्षमतां महत् कार्यम् उपस्थितम्।

karṇo yad abhyavocan nas tejaḥsaṃjananāya tat. ācāryaputraḥ kṣamatāṃ mahat kāryam upasthitam.

नायं कालो विरोधस्य कौन्तेये समुपस्थिते। क्षन्तव्यं भवता सर्वम् आचार्येण कृपेण च। बलस्य व्यसनान्य् आहुस् तानि धीरा मनीषिणः। मुखे भेदं च तेषां तु पापिष्ठं विदुषां मतम्।

nāyaṃ kālo virodhasya kaunteye samupasthite. kṣantavyaṃ bhavatā sarvam ācāryeṇa kṛpeṇa ca. balasya vyasanāny āhus tāni dhīrā manīṣiṇaḥ. mukhe bhedaṃ ca teṣāṃ tu pāpiṣṭhaṃ viduṣāṃ matam.

भवतां हि कृतास्त्रत्वं यथादित्ये प्रभा तथा। यथा चन्द्रमसो लक्ष्म सर्वथा नापकृष्यते। एवं भवत्सु ब्राह्मण्यं ब्रह्मास्त्रं च प्रतिष्ठितम्।

bhavatāṃ hi kṛtāstratvaṃ yathāditye prabhā tathā. yathā candramaso lakṣma sarvathā nāpakṛṣyate. evaṃ bhavatsu brāhmaṇyaṃ brahmāstraṃ ca pratiṣṭhitam.

चत्वार एकतो वेदाः क्षात्रम् एकत्र दृश्यते। नैतत् समस्तम् उभयं कस्मिंश् चिद् अनुशुश्रुमः।

catvāra ekato vedāḥ kṣātram ekatra dṛśyate. naitat samastam ubhayaṃ kasmiṃś cid anuśuśrumaḥ.

अन्यत्र भारताचार्यात् सपुत्राद् इति मे मतिः। वेदान्ताश् च पुराणानि इतिहासं पुरातनम्। जामदग्न्यम् ऋते राजन् को द्रोणाद् अधिको भवेत्। ब्रह्मास्त्रं चैव वेदाश् च नैतद् अन्यत्र दृश्यते।

anyatra bhāratācāryāt saputrād iti me matiḥ. vedāntāś ca purāṇāni itihāsaṃ purātanam. jāmadagnyam ṛte rājan ko droṇād adhiko bhavet. brahmāstraṃ caiva vedāś ca naitad anyatra dṛśyate.

आचार्यपुत्रः क्षमतां नायं कालः स्वभेदने। सर्वे संहत्य युध्यामः पाकशासनिम् आगतम्।

ācāryaputraḥ kṣamatāṃ nāyaṃ kālaḥ svabhedane. sarve saṃhatya yudhyāmaḥ pākaśāsanim āgatam.

बलस्य व्यसनानीह यान्य् उक्तानि मनीषिभिः। मुख्यो भेदो हि तेषां वै पापिष्ठो विदुषां मतः।

balasya vyasanānīha yāny uktāni manīṣibhiḥ. mukhyo bhedo hi teṣāṃ vai pāpiṣṭho viduṣāṃ mataḥ.

अश्वत्थामोवाच। नैव न्याय्यम् इदं वाच्यम् अस्माकं पुरुषर्षभ। किं तु रोषपरीतेन गुरुणा भाषिता गुणाः। शत्रोर् अपि गुणा ग्राह्या दोषा वाच्या गुरोर् अपि। दुर्योधन उवाच। सर्वथा सर्वयत्नेन पुत्रे शिष्ये हितं वदेत्। आचार्य एव क्षमतां शान्तिर् अत्र विधीयताम्। अभिषज्यमाने हि गुरौ तद्वृत्तं रोषकारितम्।

aśvatthāmovāca. naiva nyāyyam idaṃ vācyam asmākaṃ puruṣarṣabha. kiṃ tu roṣaparītena guruṇā bhāṣitā guṇāḥ. śatror api guṇā grāhyā doṣā vācyā guror api. duryodhana uvāca. sarvathā sarvayatnena putre śiṣye hitaṃ vadet. ācārya eva kṣamatāṃ śāntir atra vidhīyatām. abhiṣajyamāne hi gurau tadvṛttaṃ roṣakāritam.

वैशंपायन उवाच। ततो दुर्योधनो द्रोणं क्षमयाम् आस भारत। सह कर्णेन भीष्मेण कृपेण च महात्मना।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato duryodhano droṇaṃ kṣamayām āsa bhārata. saha karṇena bhīṣmeṇa kṛpeṇa ca mahātmanā.

द्रोण उवाच। यद् एव प्रथमं वाक्यं भीष्मः शांतनवो ऽब्रवीत्। तेनैवाहं प्रसन्नो वै परम् अत्र विधीयताम्।

droṇa uvāca. yad eva prathamaṃ vākyaṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt. tenaivāhaṃ prasanno vai param atra vidhīyatām.

यथा दुर्योधने ऽयत्ते नागः स्पृशति सैनिकान्। साहसाद् यदि वा मोहात् तथा नीतिर् विधीयताम्।

yathā duryodhane 'yatte nāgaḥ spṛśati sainikān. sāhasād yadi vā mohāt tathā nītir vidhīyatām.

वनवासे ह्य् अनिर्वृत्ते दर्शयेन् न धनंजयः। धनं वालभमानो ऽत्र नाद्य नः क्षन्तुम् अर्हति।

vanavāse hy anirvṛtte darśayen na dhanaṃjayaḥ. dhanaṃ vālabhamāno 'tra nādya naḥ kṣantum arhati.

यथा नायं समायुज्याद् धार्तराष्ट्रान् कथं चन। यथा च न पराजय्यात् तथा नीतिर् विधीयताम्।

yathā nāyaṃ samāyujyād dhārtarāṣṭrān kathaṃ cana. yathā ca na parājayyāt tathā nītir vidhīyatām.

उक्तं दुर्योधनेनापि पुरस्ताद् वाक्यम् ईदृशम्। तद् अनुस्मृत्य गाङ्गेय यथावद् वक्तुम् अर्हसि।

uktaṃ duryodhanenāpi purastād vākyam īdṛśam. tad anusmṛtya gāṅgeya yathāvad vaktum arhasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents