महाभारत 4.44 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 44→

[mh-4-44] • 22 श्लोकाः

कृप उवाच। वैशंपायनः। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा नीतिशास्त्रविशारदः। आचार्यः कुरुवीराणां कृपः शारद्वतो ऽब्रवीत्। सदैव तव राधेय युद्धे क्रूरतरा मतिः। नार्थानां प्रकृतिं वेत्थ नानुबन्धम् अवेक्षसे।

kṛpa uvāca. vaiśaṃpāyanaḥ. tasya tad vacanaṃ śrutvā nītiśāstraviśāradaḥ. ācāryaḥ kuruvīrāṇāṃ kṛpaḥ śāradvato 'bravīt. sadaiva tava rādheya yuddhe krūratarā matiḥ. nārthānāṃ prakṛtiṃ vettha nānubandham avekṣase.

नया हि बहवः सन्ति शास्त्राण्य् आश्रित्य चिन्तिताः। तेषां युद्धं तु पापिष्ठं वेदयन्ति पुराविदः।

nayā hi bahavaḥ santi śāstrāṇy āśritya cintitāḥ. teṣāṃ yuddhaṃ tu pāpiṣṭhaṃ vedayanti purāvidaḥ.

देशकालेन संयुक्तं युद्धं विजयदं भवेत्। हीनकालं तद् एवेह फलवन् न भवत्य् उत। देशे काले च विक्रान्तं कल्याणाय विधीयते।

deśakālena saṃyuktaṃ yuddhaṃ vijayadaṃ bhavet. hīnakālaṃ tad eveha phalavan na bhavaty uta. deśe kāle ca vikrāntaṃ kalyāṇāya vidhīyate.

आनुकूल्येन कार्याणाम् अन्तरं संविधीयताम्। भारं हि रथकारस्य न व्यवस्यन्ति पण्डिताः।

ānukūlyena kāryāṇām antaraṃ saṃvidhīyatām. bhāraṃ hi rathakārasya na vyavasyanti paṇḍitāḥ.

परिचिन्त्य तु पार्थेन संनिपातो न नः क्षमः। एको हि समरे शत्रून् समर्थः प्रतिबाधितुम्। एकः कुरून् अभ्यरक्षद् एकश् चाग्निम् अतर्पयत्।

paricintya tu pārthena saṃnipāto na naḥ kṣamaḥ. eko hi samare śatrūn samarthaḥ pratibādhitum. ekaḥ kurūn abhyarakṣad ekaś cāgnim atarpayat.

एकश् च पञ्च वर्षाणि ब्रह्मचर्यम् अधारयत्। एकः सुभद्राम् आरोप्य द्वैरथे कृष्णम् आह्वयत्। एकः किरातरूपेण स्थितं शर्वम् अयोधयत्। अस्मिन्न् एव वने कृष्णो हृतां कृष्णाम् अवाजयत्।

ekaś ca pañca varṣāṇi brahmacaryam adhārayat. ekaḥ subhadrām āropya dvairathe kṛṣṇam āhvayat. ekaḥ kirātarūpeṇa sthitaṃ śarvam ayodhayat. asminn eva vane kṛṣṇo hṛtāṃ kṛṣṇām avājayat.

एकश् च पञ्च वर्षाणि शक्राद् अस्त्राण्य् अशिक्षत। एको देवेश्वरं जित्वा अस्त्रराजम् अवाप्तवान्। एकः सांयमिनीं जित्वा कुरूणाम् अकरोद् यशः।

ekaś ca pañca varṣāṇi śakrād astrāṇy aśikṣata. eko deveśvaraṃ jitvā astrarājam avāptavān. ekaḥ sāṃyaminīṃ jitvā kurūṇām akarod yaśaḥ.

एको गन्धर्वराजानं चित्रसेनम् अरिंदमः। विजिग्ये तरसा संख्ये सेनां चास्य सुदुर्जयाम्। पाञ्चालीं श्रीमतीं प्राप्तः क्षत्रं जित्वा स्वयंवरे। आदाय गतवान् पार्थो भवान् क्व नु गतस् तदा।

eko gandharvarājānaṃ citrasenam ariṃdamaḥ. vijigye tarasā saṃkhye senāṃ cāsya sudurjayām. pāñcālīṃ śrīmatīṃ prāptaḥ kṣatraṃ jitvā svayaṃvare. ādāya gatavān pārtho bhavān kva nu gatas tadā.

तथा निवातकवचाः कालखञ्जाश् च दानवाः। दैवतैर् अप्य् अवध्यास् ते एकेन युधि पातिताः।

tathā nivātakavacāḥ kālakhañjāś ca dānavāḥ. daivatair apy avadhyās te ekena yudhi pātitāḥ.

एकेन हि त्वया कर्ण किं नामेह कृतं पुरा। एकैकेन यथा तेषां भूमिपाला वशीकृताः।

ekena hi tvayā karṇa kiṃ nāmeha kṛtaṃ purā. ekaikena yathā teṣāṃ bhūmipālā vaśīkṛtāḥ.

इन्द्रो ऽपि हि न पार्थेन संयुगे योद्धुम् अर्हति। यस् तेनाशंसते योद्धुं कर्तव्यं तस्य भेषजम्।

indro 'pi hi na pārthena saṃyuge yoddhum arhati. yas tenāśaṃsate yoddhuṃ kartavyaṃ tasya bheṣajam.

आशीविषस्य क्रुद्धस्य पाणिम् उद्यम्य दक्षिणम्। अविमृश्य प्रदेशिन्या दंष्ट्राम् आदातुम् इच्छसि।

āśīviṣasya kruddhasya pāṇim udyamya dakṣiṇam. avimṛśya pradeśinyā daṃṣṭrām ādātum icchasi.

अथ वा कुञ्जरं मत्तम् एक एव चरन् वने। अनङ्कुशं समारुह्य नगरं गन्तुम् इच्छसि।

atha vā kuñjaraṃ mattam eka eva caran vane. anaṅkuśaṃ samāruhya nagaraṃ gantum icchasi.

समिद्धं पावकं वापि घृतमेदोवसाहुतम्। प्रावृतः कुशचीरेण पतितुं मूर्ख मन्यसे। घृताक्तश् चीरवासास् त्वं मध्येनोत्तर्तुम् इच्छसि।

samiddhaṃ pāvakaṃ vāpi ghṛtamedovasāhutam. prāvṛtaḥ kuśacīreṇa patituṃ mūrkha manyase. ghṛtāktaś cīravāsās tvaṃ madhyenottartum icchasi.

आत्मानं यः समुद्बध्य कण्ठे बद्ध्वा महाशिलाम्। समुद्रं प्रतरेद् दोर्भ्यां तत्र किं नाम पौरुषम्।

ātmānaṃ yaḥ samudbadhya kaṇṭhe baddhvā mahāśilām. samudraṃ pratared dorbhyāṃ tatra kiṃ nāma pauruṣam.

अकृतास्त्रः कृतास्त्रं वै बलवन्तं सुदुर्बलः। तादृशं कर्ण यः पार्थं योद्धुम् इच्छेत् स दुर्मतिः।

akṛtāstraḥ kṛtāstraṃ vai balavantaṃ sudurbalaḥ. tādṛśaṃ karṇa yaḥ pārthaṃ yoddhum icchet sa durmatiḥ.

अस्माभिर् एष निकृतो वर्षाणीह त्रयोदश। सिंहः पाशविनिर्मुक्तो न नः शेषं करिष्यति।

asmābhir eṣa nikṛto varṣāṇīha trayodaśa. siṃhaḥ pāśavinirmukto na naḥ śeṣaṃ kariṣyati.

एकान्ते पार्थम् आसीनं कूपे ऽग्निम् इव संवृतम्। अज्ञानाद् अभ्यवस्कन्द्य प्राप्ताः स्मो भयम् उत्तमम्। उत्सृष्टं तूलराशौ तु एको ऽग्निं शमयेत् कथम्।

ekānte pārtham āsīnaṃ kūpe 'gnim iva saṃvṛtam. ajñānād abhyavaskandya prāptāḥ smo bhayam uttamam. utsṛṣṭaṃ tūlarāśau tu eko 'gniṃ śamayet katham.

सह युध्यामहे पार्थम् आगतं युद्धदुर्मदम्। सैन्यास् तिष्ठन्तु संनद्धा व्यूढानीकाः प्रहारिणः। युद्धायावस्थितं पार्थम् आगतं पाकशासनिम्।

saha yudhyāmahe pārtham āgataṃ yuddhadurmadam. sainyās tiṣṭhantu saṃnaddhā vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ. yuddhāyāvasthitaṃ pārtham āgataṃ pākaśāsanim.

द्रोणो दुर्योधनो भीष्मो भवान् द्रौणिस् तथा वयम्। सर्वे युध्यामहे पार्थं कर्ण मा साहसं कृथाः। न ह्य् असंहत्य समरे पार्थं जेष्यामहे वयम्।

droṇo duryodhano bhīṣmo bhavān drauṇis tathā vayam. sarve yudhyāmahe pārthaṃ karṇa mā sāhasaṃ kṛthāḥ. na hy asaṃhatya samare pārthaṃ jeṣyāmahe vayam.

वयं व्यवसितं पार्थं वज्रपाणिम् इवोद्यतम्। षड्रथाः प्रतियुध्येम तिष्ठेम यदि संहताः।

vayaṃ vyavasitaṃ pārthaṃ vajrapāṇim ivodyatam. ṣaḍrathāḥ pratiyudhyema tiṣṭhema yadi saṃhatāḥ.

व्यूढानीकानि सैन्यानि यत्ताः परमधन्विनः। युध्यामहे ऽर्जुनं संख्ये दानवा वासवं यथा। वैशंपायनः। कृपस्य तु वचः श्रुत्वा कर्णो राजन् युधां पतिः। पुनः प्रोवाच संक्रुद्धो गर्हयन् ब्राह्मणं कृपम्। लक्षयाम्य् अहम् आचार्यं भयाद् भक्तिं गतं रिपौ। भीतेन हि न योद्धव्यम् अहं योत्स्ये धनंजयम्। ननु वारुणम् आग्नेयं याम्यं वायव्यम् एव च। अस्त्रं ब्रह्मशिरश् चैव सत्त्वहीनश् च ते वृथा। मित्रकार्यं कृतम् इदं पितापुत्रैर् महारथैः। भर्तृपिण्डश् च निर्दिष्टो यथेष्टं गन्तुम् अर्हथ। भिक्षां हरस्व त्वं नित्यं यज्ञान् अनुचरस्व च। आमन्त्रणं हि भुङ्क्ष्वाद्य मास्मान् युद्धेन भीषय। भार्गवास्त्रं मया मुक्तं निर्दहेत् पृथिवीम् इमाम्। किं पुनः पाण्डुपुत्राणाम् एकम् अर्जुनम् आहवे। आगमिष्यन्ति पदवीं मात्स्याः पाण्डवम् आश्रिताः। तान् अहं निहनिष्यामि भवता गम्यतां गृहम्। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा अश्वत्थामा प्रतापवान्। उवाच वदतां श्रेष्ठो दुर्योधनम् अवेक्ष्य च। यत्ताः सर्वे रथश्रेष्ठं परिवार्य समन्ततः। षड्रथाः परिकीर्यन्तां वज्रपाणिम् इवासुराः।

vyūḍhānīkāni sainyāni yattāḥ paramadhanvinaḥ. yudhyāmahe 'rjunaṃ saṃkhye dānavā vāsavaṃ yathā. vaiśaṃpāyanaḥ. kṛpasya tu vacaḥ śrutvā karṇo rājan yudhāṃ patiḥ. punaḥ provāca saṃkruddho garhayan brāhmaṇaṃ kṛpam. lakṣayāmy aham ācāryaṃ bhayād bhaktiṃ gataṃ ripau. bhītena hi na yoddhavyam ahaṃ yotsye dhanaṃjayam. nanu vāruṇam āgneyaṃ yāmyaṃ vāyavyam eva ca. astraṃ brahmaśiraś caiva sattvahīnaś ca te vṛthā. mitrakāryaṃ kṛtam idaṃ pitāputrair mahārathaiḥ. bhartṛpiṇḍaś ca nirdiṣṭo yatheṣṭaṃ gantum arhatha. bhikṣāṃ harasva tvaṃ nityaṃ yajñān anucarasva ca. āmantraṇaṃ hi bhuṅkṣvādya māsmān yuddhena bhīṣaya. bhārgavāstraṃ mayā muktaṃ nirdahet pṛthivīm imām. kiṃ punaḥ pāṇḍuputrāṇām ekam arjunam āhave. āgamiṣyanti padavīṃ mātsyāḥ pāṇḍavam āśritāḥ. tān ahaṃ nihaniṣyāmi bhavatā gamyatāṃ gṛham. tasya tad vacanaṃ śrutvā aśvatthāmā pratāpavān. uvāca vadatāṃ śreṣṭho duryodhanam avekṣya ca. yattāḥ sarve rathaśreṣṭhaṃ parivārya samantataḥ. ṣaḍrathāḥ parikīryantāṃ vajrapāṇim ivāsurāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents