महाभारत 4.36 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 36→

[mh-4-36] • 47 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। स राजधान्या निर्याय वैराटिः पृथिवींजयः। प्रयाहीत्य् अब्रवीत् सूतं यत्र ते कुरवो गताः।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa rājadhānyā niryāya vairāṭiḥ pṛthivīṃjayaḥ. prayāhīty abravīt sūtaṃ yatra te kuravo gatāḥ.

समवेतान् कुरून् यावज् जिगीषून् अवजित्य वै। गाश् चैषां क्षिप्रम् आदाय पुनर् आयामि स्वं पुरम्।

samavetān kurūn yāvaj jigīṣūn avajitya vai. gāś caiṣāṃ kṣipram ādāya punar āyāmi svaṃ puram.

ततस् तांश् चोदयाम् आस सदश्वान् पाण्डुनन्दनः। ते हया नरसिंहेन चोदिता वातरंहसः। आलिखन्त इवाकाशम् ऊहुः काञ्चनमालिनः।

tatas tāṃś codayām āsa sadaśvān pāṇḍunandanaḥ. te hayā narasiṃhena coditā vātaraṃhasaḥ. ālikhanta ivākāśam ūhuḥ kāñcanamālinaḥ.

नातिदूरम् अथो यात्वा मत्स्यपुत्रधनंजयौ। अवेक्षेताम् अमित्रघ्नौ कुरूणां बलिनां बलम्। श्मशानम् अभितो गत्वा आससाद कुरून् अथ। तां शमीम् अन्ववीक्षेतां व्यूढानीकांश् च सर्वशः।

nātidūram atho yātvā matsyaputradhanaṃjayau. avekṣetām amitraghnau kurūṇāṃ balināṃ balam. śmaśānam abhito gatvā āsasāda kurūn atha. tāṃ śamīm anvavīkṣetāṃ vyūḍhānīkāṃś ca sarvaśaḥ.

तद् अनीकं महत् तेषां विबभौ सागरस्वनम्। सर्पमाणम् इवाकाशे वनं बहुलपादपम्।

tad anīkaṃ mahat teṣāṃ vibabhau sāgarasvanam. sarpamāṇam ivākāśe vanaṃ bahulapādapam.

ददृशे पार्थिवो रेणुर् जनितस् तेन सर्पता। दृष्टिप्रणाशो भूतानां दिवस्पृङ् नरसत्तम।

dadṛśe pārthivo reṇur janitas tena sarpatā. dṛṣṭipraṇāśo bhūtānāṃ divaspṛṅ narasattama.

तद् अनीकं महद् दृष्ट्वा गजाश्वरथसंकुलम्। कर्णदुर्योधनकृपैर् गुप्तं शांतनवेन च।

tad anīkaṃ mahad dṛṣṭvā gajāśvarathasaṃkulam. karṇaduryodhanakṛpair guptaṃ śāṃtanavena ca.

द्रोणेन च सपुत्रेण महेष्वासेन धीमता। तेषां तत् सैन्यम् अतुलं दृष्ट्वा भयविवर्धनम्। हृष्टरोमा भयोद्विग्नः पार्थं वैराटिर् अब्रवीत्।

droṇena ca saputreṇa maheṣvāsena dhīmatā. teṣāṃ tat sainyam atulaṃ dṛṣṭvā bhayavivardhanam. hṛṣṭaromā bhayodvignaḥ pārthaṃ vairāṭir abravīt.

नोत्सहे कुरुभिर् योद्धुं रोमहर्षं हि पश्य मे। बहुप्रवीरम् अत्युग्रं देवैर् अपि दुरासदम्। प्रतियोद्धुं न शक्ष्यामि कुरुसैन्यम् अनन्तकम्।

notsahe kurubhir yoddhuṃ romaharṣaṃ hi paśya me. bahupravīram atyugraṃ devair api durāsadam. pratiyoddhuṃ na śakṣyāmi kurusainyam anantakam.

नाशंसे भारतीं सेनां प्रवेष्टुं भीमकार्मुकाम्। देवैर् अपि सहेन्द्रेण न शक्यं किं पुनर् नरैः। रथनागाश्वकलिलां पत्तिध्वजसमाकुलाम्। दृष्ट्वैव हि परान् आजाव् आत्मा प्रव्यथतीव मे।

nāśaṃse bhāratīṃ senāṃ praveṣṭuṃ bhīmakārmukām. devair api sahendreṇa na śakyaṃ kiṃ punar naraiḥ. rathanāgāśvakalilāṃ pattidhvajasamākulām. dṛṣṭvaiva hi parān ājāv ātmā pravyathatīva me.

यत्र द्रोणश् च भीष्मश् च कृपः कर्णो विविंशतिः। अश्वत्थामा विकर्णश् च सोमदत्तो ऽथ बाह्लिकः।

yatra droṇaś ca bhīṣmaś ca kṛpaḥ karṇo viviṃśatiḥ. aśvatthāmā vikarṇaś ca somadatto 'tha bāhlikaḥ.

दुर्योधनस् तथा वीरो राजा च रथिनां वरः। द्युतिमन्तो महेष्वासाः सर्वे युद्धविशारदाः। मत्ता इव महानागा युक्तध्वजपताकिनः। नीतिमन्तो महेष्वासाः सर्वास्त्रकृतनिश्चयाः। दुर्जयाः सर्वसैन्यानां देवैर् अपि सवासवैः। पताकिनश् च मातङ्गाः सध्वजाश् च महारथाः। विप्रकीर्णाः कृतोद्योगा वाजिनश् चित्रभूषिताः। ताञ् जेतुं समरे शूरान् दुर्बुद्धिर् अहम् आगतः।

duryodhanas tathā vīro rājā ca rathināṃ varaḥ. dyutimanto maheṣvāsāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ. mattā iva mahānāgā yuktadhvajapatākinaḥ. nītimanto maheṣvāsāḥ sarvāstrakṛtaniścayāḥ. durjayāḥ sarvasainyānāṃ devair api savāsavaiḥ. patākinaś ca mātaṅgāḥ sadhvajāś ca mahārathāḥ. viprakīrṇāḥ kṛtodyogā vājinaś citrabhūṣitāḥ. tāñ jetuṃ samare śūrān durbuddhir aham āgataḥ.

दृष्ट्वैव हि कुरून् एतान् व्यूढानीकान् प्रहारिणः। हृषितानि च रोमाणि कश्मलं चागतं मम।

dṛṣṭvaiva hi kurūn etān vyūḍhānīkān prahāriṇaḥ. hṛṣitāni ca romāṇi kaśmalaṃ cāgataṃ mama.

वैशंपायन उवाच। अवियातो वियातस्य मौर्ख्याद् धूर्तस्य पश्यतः। दृष्ट्वा तु महतीं सेनां कुरूणां दृढधन्विनाम्। परिदेवयते मन्दः सकाशे सव्यसाचिनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. aviyāto viyātasya maurkhyād dhūrtasya paśyataḥ. dṛṣṭvā tu mahatīṃ senāṃ kurūṇāṃ dṛḍhadhanvinām. paridevayate mandaḥ sakāśe savyasācinaḥ.

त्रिगर्तान् मे पिता यातः शून्ये संप्रणिधाय माम्। सर्वां सेनाम् उपादाय न मे सन्तीह सैनिकाः।

trigartān me pitā yātaḥ śūnye saṃpraṇidhāya mām. sarvāṃ senām upādāya na me santīha sainikāḥ.

सो ऽहम् एको बहून् बालः कृतास्त्रान् अकृतश्रमः। प्रतियोद्धुं न शक्ष्यामि निवर्तस्व बृहन्नडे। वैशंपायनः। तं तथावादिनं तत्र बीभत्सुः प्रत्यभाषत। संप्रहस्य पुनस् तं वै सर्वलोकमहारथः।

so 'ham eko bahūn bālaḥ kṛtāstrān akṛtaśramaḥ. pratiyoddhuṃ na śakṣyāmi nivartasva bṛhannaḍe. vaiśaṃpāyanaḥ. taṃ tathāvādinaṃ tatra bībhatsuḥ pratyabhāṣata. saṃprahasya punas taṃ vai sarvalokamahārathaḥ.

अर्जुन उवाच। भयेन दीनरूपो ऽसि द्विषतां हर्षवर्धनः। न च तावत् कृतं किं चित् परैः कर्म रणाजिरे।

arjuna uvāca. bhayena dīnarūpo 'si dviṣatāṃ harṣavardhanaḥ. na ca tāvat kṛtaṃ kiṃ cit paraiḥ karma raṇājire.

स्वयम् एव च माम् आत्थ वह मां कौरवान् प्रति। सो ऽहं त्वां तत्र नेष्यामि यत्रैते बहुला ध्वजाः।

svayam eva ca mām āttha vaha māṃ kauravān prati. so 'haṃ tvāṃ tatra neṣyāmi yatraite bahulā dhvajāḥ.

मध्यम् आमिषगृध्राणां कुरूणाम् आततायिनाम्। नेष्यामि त्वां महाबाहो पृथिव्याम् अपि युध्यताम्। समुद्रम् इव गम्भीरं कुरुसैन्यम् अरिंदम। स्त्रीसकाशे प्रतिज्ञाय पुरुषाणां हि शृण्वताम्। विकत्थमानो निर्यात्वा ब्रूहि किं नात्र बुध्यसे।

madhyam āmiṣagṛdhrāṇāṃ kurūṇām ātatāyinām. neṣyāmi tvāṃ mahābāho pṛthivyām api yudhyatām. samudram iva gambhīraṃ kurusainyam ariṃdama. strīsakāśe pratijñāya puruṣāṇāṃ hi śṛṇvatām. vikatthamāno niryātvā brūhi kiṃ nātra budhyase.

तथा स्त्रीषु प्रतिश्रुत्य पौरुषं पुरुषेषु च। कत्थमानो ऽभिनिर्याय किमर्थं न युयुत्ससे।

tathā strīṣu pratiśrutya pauruṣaṃ puruṣeṣu ca. katthamāno 'bhiniryāya kimarthaṃ na yuyutsase.

न चेद् विजित्य गास् तास् त्वं गृहान् वै प्रतियास्यसि। प्रहसिष्यन्ति वीर त्वां नरा नार्यश् च संगताः।

na ced vijitya gās tās tvaṃ gṛhān vai pratiyāsyasi. prahasiṣyanti vīra tvāṃ narā nāryaś ca saṃgatāḥ.

अहम् अप्य् अत्र सैरन्ध्र्या स्तुतः सारथ्यकर्मणि। न हि शक्ष्याम्य् अनिर्जित्य गाः प्रयातुं पुरं प्रति।

aham apy atra sairandhryā stutaḥ sārathyakarmaṇi. na hi śakṣyāmy anirjitya gāḥ prayātuṃ puraṃ prati.

स्तोत्रेण चैव सैरन्ध्र्यास् तव वाक्येन तेन च। कथं न युध्येयम् अहं कुरून् सर्वान् स्थिरो भव।

stotreṇa caiva sairandhryās tava vākyena tena ca. kathaṃ na yudhyeyam ahaṃ kurūn sarvān sthiro bhava.

उत्तर उवाच। कामं हरन्तु मत्स्यानां भूयांसं कुरवो धनम्। अग्निदो गरदश् चैव शस्त्रपाणिर् धनापहः। क्षेत्रदारहरश् चैव षडेते ह्य् आततायिनः। आततायिनम् आयान्तम् अपि वेदाङ्गपारगम्। जिघांसन्तं जिघांसीयान् न नरो ब्रह्महा भवेत्। संग्रामेण न मे कार्यं गावो गच्छन्तु चापि मे। शून्यं मे नगरं चापि पितुश् चैव बिभेम्य् अहम्। क्षीरं वा दधि वाज्यं वा तक्रं वा न पिबाम्य् अहम्। आरनालं हि पास्यामि न मे गोभिः प्रयोजनम्। नगरं च प्रवेक्ष्यामि पश्यतस् ते बृहन्नले। निवर्तय रथं तूर्णं हृदयं मे विदीर्यते। वरं कालेन जीवक्षभुन् न मे गोभिः प्रयोजनम्। यद्य् अहं जीवमानस् तु गच्छामि नगरं प्रति ]। प्रहसन्तु च मां नार्यो नरा वापि बृहन्नडे। भोजनं गोरसैर् हीनं काञ्जिकेनाप्य् अतः परम्। भोक्ष्ये ऽहं बहुभिर् वापि यास्ये बालो मृतेर् भयात्।

uttara uvāca. kāmaṃ harantu matsyānāṃ bhūyāṃsaṃ kuravo dhanam. agnido garadaś caiva śastrapāṇir dhanāpahaḥ. kṣetradāraharaś caiva ṣaḍete hy ātatāyinaḥ. ātatāyinam āyāntam api vedāṅgapāragam. jighāṃsantaṃ jighāṃsīyān na naro brahmahā bhavet. saṃgrāmeṇa na me kāryaṃ gāvo gacchantu cāpi me. śūnyaṃ me nagaraṃ cāpi pituś caiva bibhemy aham. kṣīraṃ vā dadhi vājyaṃ vā takraṃ vā na pibāmy aham. āranālaṃ hi pāsyāmi na me gobhiḥ prayojanam. nagaraṃ ca pravekṣyāmi paśyatas te bṛhannale. nivartaya rathaṃ tūrṇaṃ hṛdayaṃ me vidīryate. varaṃ kālena jīvakṣabhun na me gobhiḥ prayojanam. yady ahaṃ jīvamānas tu gacchāmi nagaraṃ prati ]. prahasantu ca māṃ nāryo narā vāpi bṛhannaḍe. bhojanaṃ gorasair hīnaṃ kāñjikenāpy ataḥ param. bhokṣye 'haṃ bahubhir vāpi yāsye bālo mṛter bhayāt.

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा प्राद्रवद् भीतो रथात् प्रस्कन्द्य कुण्डली। त्यक्त्वा मानं स मन्दात्मा विसृज्य सशरं धनुः।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā prādravad bhīto rathāt praskandya kuṇḍalī. tyaktvā mānaṃ sa mandātmā visṛjya saśaraṃ dhanuḥ.

बृहन्नडोवाच। नैष पूर्वैः स्मृतो धर्मः क्षत्रियस्य पलायनम्। श्रेयस् ते मरणं युद्धे न भीतस्य पलायनम्।

bṛhannaḍovāca. naiṣa pūrvaiḥ smṛto dharmaḥ kṣatriyasya palāyanam. śreyas te maraṇaṃ yuddhe na bhītasya palāyanam.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा तु कौन्तेयः सो ऽवप्लुत्य रथोत्तमात्। तम् अन्वधावद् धावन्तं राजपुत्रं धनंजयः। दीर्घां वेणीं विधुन्वानः साधु रक्ते च वाससी। विक्रमन्तं पदन्यासैर् नमयन्न् इव भूतलम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā tu kaunteyaḥ so 'vaplutya rathottamāt. tam anvadhāvad dhāvantaṃ rājaputraṃ dhanaṃjayaḥ. dīrghāṃ veṇīṃ vidhunvānaḥ sādhu rakte ca vāsasī. vikramantaṃ padanyāsair namayann iva bhūtalam.

विधूय वेणीं धावन्तम् अजानन्तो ऽर्जुनं तदा। सैनिकाः प्राहसन् के चित् तथारूपम् अवेक्ष्य तम्।

vidhūya veṇīṃ dhāvantam ajānanto 'rjunaṃ tadā. sainikāḥ prāhasan ke cit tathārūpam avekṣya tam.

तं शीघ्रम् अभिधावन्तं संप्रेक्ष्य कुरवो ऽब्रुवन्। सैनिकाः। को ऽयं धावत्य् असंगेन पूर्वं मुक्त्वा रथोत्तमम्। क एष वेषप्रच्छन्नो भस्मनेव हुताशनः।

taṃ śīghram abhidhāvantaṃ saṃprekṣya kuravo 'bruvan. sainikāḥ. ko 'yaṃ dhāvaty asaṃgena pūrvaṃ muktvā rathottamam. ka eṣa veṣapracchanno bhasmaneva hutāśanaḥ.

किं चिद् अस्य यथा पुंसः किं चिद् अस्य यथा स्त्रियः। इत्य् एवं सैनिकाः प्राहुर् द्रोणस् तान् इदम् अब्रवीत्। आचार्यः कुरुपाण्डूनां मतौ शुक्राङ्गिरोपमः। किं विचारेण वः कार्यम् एतेनानुसृतेन वै। धावन्तम् अनुधावंश् च निर्भयो भयविप्लुतम्। वेणीकलापं निर्धूय प्रविभाति नरर्षभः। सारूप्यम् अर्जुनस्येव क्लीबरूपं बिभर्ति च। रूपेण पार्थसदृशः स्त्रीवेषसमलंकृतः।

kiṃ cid asya yathā puṃsaḥ kiṃ cid asya yathā striyaḥ. ity evaṃ sainikāḥ prāhur droṇas tān idam abravīt. ācāryaḥ kurupāṇḍūnāṃ matau śukrāṅgiropamaḥ. kiṃ vicāreṇa vaḥ kāryam etenānusṛtena vai. dhāvantam anudhāvaṃś ca nirbhayo bhayaviplutam. veṇīkalāpaṃ nirdhūya pravibhāti nararṣabhaḥ. sārūpyam arjunasyeva klībarūpaṃ bibharti ca. rūpeṇa pārthasadṛśaḥ strīveṣasamalaṃkṛtaḥ.

तद् एवैतच् छिरोग्रीवं तौ बाहू परिघोपमौ। तद्वद् एवास्य विक्रान्तं नायम् अन्यो धनंजयात्।

tad evaitac chirogrīvaṃ tau bāhū parighopamau. tadvad evāsya vikrāntaṃ nāyam anyo dhanaṃjayāt.

अमरेष्व् इव देवेन्द्रो मानुषेषु धनंजयः। एकः को ऽस्मान् उपायायाद् अन्यो लोके धनंजयात्। द्रोणेन चैवम् उक्ते तु कर्णः प्रोवाच बुद्धिमान्।

amareṣv iva devendro mānuṣeṣu dhanaṃjayaḥ. ekaḥ ko 'smān upāyāyād anyo loke dhanaṃjayāt. droṇena caivam ukte tu karṇaḥ provāca buddhimān.

एकः पुत्रो विराटस्य शून्ये संनिहितः पुरे। स एष किल निर्यातो बालभावान् न पौरुषात्। क्लीबं वै सारथिं कृत्वा निर्यातो नगराद् बहिः।

ekaḥ putro virāṭasya śūnye saṃnihitaḥ pure. sa eṣa kila niryāto bālabhāvān na pauruṣāt. klībaṃ vai sārathiṃ kṛtvā niryāto nagarād bahiḥ.

सत्रेण नूनं छन्नं हि चरन्तं पार्थम् अर्जुनम्। ते हि नः प्रतिसंयातुं संग्रामे न हि शक्नुयुः। कथम् एकतरस् तेषां समस्तान् योधयेत् कुरून्। उत्तरः सारथिं कृत्वा निर्यातो नगराद् बहिः।

satreṇa nūnaṃ channaṃ hi carantaṃ pārtham arjunam. te hi naḥ pratisaṃyātuṃ saṃgrāme na hi śaknuyuḥ. katham ekataras teṣāṃ samastān yodhayet kurūn. uttaraḥ sārathiṃ kṛtvā niryāto nagarād bahiḥ.

स नो मन्ये ध्वजान् दृष्ट्वा भीत एष पलायति। तं नूनम् एष धावन्तं जिघृक्षति धनंजयः। एको ऽस्मान् अनुयात्य् एष नान्यो लोके धनंजयात्। सारथिं ह्य् उत्तरं कृत्वा स्वयं योद्धुम् इहेच्छति।

sa no manye dhvajān dṛṣṭvā bhīta eṣa palāyati. taṃ nūnam eṣa dhāvantaṃ jighṛkṣati dhanaṃjayaḥ. eko 'smān anuyāty eṣa nānyo loke dhanaṃjayāt. sārathiṃ hy uttaraṃ kṛtvā svayaṃ yoddhum ihecchati.

इति स्म कुरवः सर्वे विमृशन्तः पृथक् पृथक्। न च व्यवसितुं किं चिद् उत्तरं शक्नुवन्ति ते। दुर्योधन उवाचेदं सैनिकान् रथसत्तमान्। अर्जुनो वासुदेवो वा रामः प्रद्युम्न एव वा। ते हि नः प्रतिसंयोद्धुं संग्रामे न हि शक्नुयुः। कथम् एकतरस् तेषां समस्तान् योधयेत् कुरून्। अन्यो वै क्लीबवेषेण यद्य् आगच्छेद् गवां पदम्। शरैस् तीक्ष्णैर् अर्पयित्वा पातयिष्यामि भूतले। छन्नं तथा तं सत्रेण पाण्डवं प्रेक्ष्य भारत। अर्जुनं नेति चेत्य् एनं न व्यवस्यन्ति ते पुनः। इति स्म कुरवः सर्वे मन्त्रयन्ति महारथाः। दृढवेधी महासत्त्वः शक्रतुल्यपराक्रमः। अभ्यागच्छति चेद् योद्धुं सर्वं संशयितं बलम्। न चाप्य् अन्यतरं तत्र व्यवस्यन्ति धनंजयात्।

iti sma kuravaḥ sarve vimṛśantaḥ pṛthak pṛthak. na ca vyavasituṃ kiṃ cid uttaraṃ śaknuvanti te. duryodhana uvācedaṃ sainikān rathasattamān. arjuno vāsudevo vā rāmaḥ pradyumna eva vā. te hi naḥ pratisaṃyoddhuṃ saṃgrāme na hi śaknuyuḥ. katham ekataras teṣāṃ samastān yodhayet kurūn. anyo vai klībaveṣeṇa yady āgacched gavāṃ padam. śarais tīkṣṇair arpayitvā pātayiṣyāmi bhūtale. channaṃ tathā taṃ satreṇa pāṇḍavaṃ prekṣya bhārata. arjunaṃ neti cety enaṃ na vyavasyanti te punaḥ. iti sma kuravaḥ sarve mantrayanti mahārathāḥ. dṛḍhavedhī mahāsattvaḥ śakratulyaparākramaḥ. abhyāgacchati ced yoddhuṃ sarvaṃ saṃśayitaṃ balam. na cāpy anyataraṃ tatra vyavasyanti dhanaṃjayāt.

उत्तरं तु प्रधावन्तम् अनुद्रुत्य धनंजयः। गत्वा पदशतं तूर्णं केशपक्षे परामृशत्। मा मा गृहाण भद्रं ते दासो ऽहं ते बृहन्नले। इति वादिनम् एवाशु धावन्तं तरसाग्रहीत्। विराटपुत्रं बीभत्सुर् बलवान् अरिमर्दनः।

uttaraṃ tu pradhāvantam anudrutya dhanaṃjayaḥ. gatvā padaśataṃ tūrṇaṃ keśapakṣe parāmṛśat. mā mā gṛhāṇa bhadraṃ te dāso 'haṃ te bṛhannale. iti vādinam evāśu dhāvantaṃ tarasāgrahīt. virāṭaputraṃ bībhatsur balavān arimardanaḥ.

सो ऽर्जुनेन परामृष्टः पर्यदेवयद् आर्तवत्। मा मा मारय भद्रं ते मुञ्च माम् एमि मे गृहम्। मुञ्च मां मुञ्च मुञ्चेति तत्पादाव् अग्रहीद् ब्रुवन्। दर्शयित्वा ततः सर्वान् अदशत् सो ऽङ्गुलिं नृप। मा भैस् त्वम् इति पार्थेन प्रार्थितः पर्यदेवयत्। बहुलं कृपणं चैव विराटस्य सुतस् तदा। उत्तर उवाच। शृणुयास् त्वं हि कल्याणि बृहन्नडे सुमध्यमे। निवर्तय रथं शीघ्रं जीवन् भद्राणि पश्यति। ग्रामाश् चतुर्दश तथा पूर्णाश् च धनगोकुलैः। ददाम्य् एतद् धनं तुभ्यं मुञ्च मां त्वं बृहन्नडे। अश्वानां तु सहस्रे द्वे शुभ्राणां हेममालिनाम्। सर्वलक्षणयुक्तानां मुञ्च मां त्वं बृहन्नडे। उत्तरः। सुवर्णमणिमुक्तानां यद् यद् इच्छसि दद्मि ते। हस्तिनो ऽश्वान् रथान् गावः स्त्रियश् च समलंकृताः।

so 'rjunena parāmṛṣṭaḥ paryadevayad ārtavat. mā mā māraya bhadraṃ te muñca mām emi me gṛham. muñca māṃ muñca muñceti tatpādāv agrahīd bruvan. darśayitvā tataḥ sarvān adaśat so 'ṅguliṃ nṛpa. mā bhais tvam iti pārthena prārthitaḥ paryadevayat. bahulaṃ kṛpaṇaṃ caiva virāṭasya sutas tadā. uttara uvāca. śṛṇuyās tvaṃ hi kalyāṇi bṛhannaḍe sumadhyame. nivartaya rathaṃ śīghraṃ jīvan bhadrāṇi paśyati. grāmāś caturdaśa tathā pūrṇāś ca dhanagokulaiḥ. dadāmy etad dhanaṃ tubhyaṃ muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe. aśvānāṃ tu sahasre dve śubhrāṇāṃ hemamālinām. sarvalakṣaṇayuktānāṃ muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe. uttaraḥ. suvarṇamaṇimuktānāṃ yad yad icchasi dadmi te. hastino 'śvān rathān gāvaḥ striyaś ca samalaṃkṛtāḥ.

शातकुम्भस्य शुद्धस्य शतं निष्कान् ददामि ते। श्रेष्ठस्य रजतस्य च। ददामि शतनिष्कं ते मुञ्च मां त्वं बृहन्नले। मणीन् अष्टौ च वैडूर्यान् हेमबद्धान् महाप्रभान्।

śātakumbhasya śuddhasya śataṃ niṣkān dadāmi te. śreṣṭhasya rajatasya ca. dadāmi śataniṣkaṃ te muñca māṃ tvaṃ bṛhannale. maṇīn aṣṭau ca vaiḍūryān hemabaddhān mahāprabhān.

हेमदण्डप्रतिच्छन्नं रथं युक्तं च सुव्रजैः। मत्तांश् च दश मातङ्गान् मुञ्च मां त्वं बृहन्नडे। षष्टिं स्वलंकृताः कन्या ग्रामम् एकं ददामि ते। मुञ्च मां त्वं भृशं दीनं विह्वलं भयकम्पितम्। गमिष्यामि पुरं षण्ढ द्रष्टुं मातरम् अर्दिताम्। मात्स्यस्य पुत्रो बालो ऽहं तेन चास्मि सुखोषितः। मातृपार्श्वशयानो ऽहम् अस्पृष्टातपवायुमान्। अदृष्टबलयुद्धो ऽहं कुतस् ते कुरवः कुतः। मातृपार्श्वं गमिष्यामि मुञ्च मां त्वं बृहन्नले। प्रलयार्णवसंकाशं दृश्यते कौरवं बलम्। स्त्रीणां मध्ये ऽहम् अज्ञानाद् वीर्यशौर्याङ्कितां गिरम्। उक्तवान् मदगर्वेण को जेतुं शक्नुयात् कुरून्। अमुक्त्वा वा यदि नयेर् मरिष्यामि तवाग्रतः। प्रगृह्यैतद् धनं सर्वं मुञ्च मां त्वं बृहन्नडे। आरनालेन जीविष्ये न मे गोभिः प्रयोजनम्। अर्जुन उवाच। जीवन् प्राप्स्यामि गा ह्य् अन्या निवर्तस्व बृहन्नडे। यशो हि कल्पान्तशतैकसाक्षि। न जीवितं कुञ्जरकर्णलोलम्। क्षितिपालसूनो भव रङ्गमध्ये। उत्तर उवाच। लज्जामहे संगररङ्गभङ्गात्। या कीर्तिर् उत्सर्पति देहनाशे। धिग् दुःखदां मूलविनाशिनीं ताम्। विक्रीय देहं द्रविणेन को नु। यात्राकृतं देवकुले करोति।

hemadaṇḍapraticchannaṃ rathaṃ yuktaṃ ca suvrajaiḥ. mattāṃś ca daśa mātaṅgān muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe. ṣaṣṭiṃ svalaṃkṛtāḥ kanyā grāmam ekaṃ dadāmi te. muñca māṃ tvaṃ bhṛśaṃ dīnaṃ vihvalaṃ bhayakampitam. gamiṣyāmi puraṃ ṣaṇḍha draṣṭuṃ mātaram arditām. mātsyasya putro bālo 'haṃ tena cāsmi sukhoṣitaḥ. mātṛpārśvaśayāno 'ham aspṛṣṭātapavāyumān. adṛṣṭabalayuddho 'haṃ kutas te kuravaḥ kutaḥ. mātṛpārśvaṃ gamiṣyāmi muñca māṃ tvaṃ bṛhannale. pralayārṇavasaṃkāśaṃ dṛśyate kauravaṃ balam. strīṇāṃ madhye 'ham ajñānād vīryaśauryāṅkitāṃ giram. uktavān madagarveṇa ko jetuṃ śaknuyāt kurūn. amuktvā vā yadi nayer mariṣyāmi tavāgrataḥ. pragṛhyaitad dhanaṃ sarvaṃ muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe. āranālena jīviṣye na me gobhiḥ prayojanam. arjuna uvāca. jīvan prāpsyāmi gā hy anyā nivartasva bṛhannaḍe. yaśo hi kalpāntaśataikasākṣi. na jīvitaṃ kuñjarakarṇalolam. kṣitipālasūno bhava raṅgamadhye. uttara uvāca. lajjāmahe saṃgararaṅgabhaṅgāt. yā kīrtir utsarpati dehanāśe. dhig duḥkhadāṃ mūlavināśinīṃ tām. vikrīya dehaṃ draviṇena ko nu. yātrākṛtaṃ devakule karoti.

वैशंपायन उवाच। एवमादीनि वाक्यानि विलपन्तम् अचेतसम्। प्रहस्य पुरुषव्याघ्रो रथस्यान्तिकम् आनयत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evamādīni vākyāni vilapantam acetasam. prahasya puruṣavyāghro rathasyāntikam ānayat.

अथैनम् अब्रवीत् पार्थो भयार्तं नष्टचेतसम्। अर्जुनः। अहं योत्स्यामि कौरव्यैर् हयान् संयच्छ चोत्तर। आददानः किमर्थं त्वं पलायनपरोभवः। युध्यस्व कौरवैः सार्धं विजयस् ते भविष्यति। यस्य यन्तास्म्य् अहं युद्धे संयच्छामि हयोत्तमान्। राज्ञो वा राजपुत्रस्य तस्य नित्यं जयो ध्रुवः। सर्वथोत्तर युध्यस्व यन्त्रा साकं मया कुरून्। जित्वा महीं यशः प्राप्य भोक्ष्यसे सकलाम् इमाम्। हतो ऽपि प्राप्स्यसे स्वर्गं न श्रेयस् ते पलायनम्। अद्य सर्वान् कुरूञ् जित्वा यथा जयम् अवाप्स्यसि। तथाहं प्रयतिष्ये ऽत्र सहायो ऽत्र मतो ह्य् अहम्। संयच्छामि हयान् यस्य न स भीतः पलायति। यदि नोत्सहसे योद्धुं शत्रुभिः शत्रुकर्शन। एहि मे त्वं हयान् यच्छ युध्यमानस्य शत्रुभिः।

athainam abravīt pārtho bhayārtaṃ naṣṭacetasam. arjunaḥ. ahaṃ yotsyāmi kauravyair hayān saṃyaccha cottara. ādadānaḥ kimarthaṃ tvaṃ palāyanaparobhavaḥ. yudhyasva kauravaiḥ sārdhaṃ vijayas te bhaviṣyati. yasya yantāsmy ahaṃ yuddhe saṃyacchāmi hayottamān. rājño vā rājaputrasya tasya nityaṃ jayo dhruvaḥ. sarvathottara yudhyasva yantrā sākaṃ mayā kurūn. jitvā mahīṃ yaśaḥ prāpya bhokṣyase sakalām imām. hato 'pi prāpsyase svargaṃ na śreyas te palāyanam. adya sarvān kurūñ jitvā yathā jayam avāpsyasi. tathāhaṃ prayatiṣye 'tra sahāyo 'tra mato hy aham. saṃyacchāmi hayān yasya na sa bhītaḥ palāyati. yadi notsahase yoddhuṃ śatrubhiḥ śatrukarśana. ehi me tvaṃ hayān yaccha yudhyamānasya śatrubhiḥ.

प्रयाह्य् एतद् रथानीकं मद्बाहुबलरक्षितः। अप्रधृष्यतमं घोरं गुप्तं वीरैर् महारथैः।

prayāhy etad rathānīkaṃ madbāhubalarakṣitaḥ. apradhṛṣyatamaṃ ghoraṃ guptaṃ vīrair mahārathaiḥ.

मा भैस् त्वं राजपुत्राग्र्य क्षत्रियो ऽसि परंतप। कथं पुरुषशार्दूल शत्रुमध्ये विषीदसि। अहं वै कुरुभिर् योत्स्याम्य् अवजेष्यामि ते पशून्।

mā bhais tvaṃ rājaputrāgrya kṣatriyo 'si paraṃtapa. kathaṃ puruṣaśārdūla śatrumadhye viṣīdasi. ahaṃ vai kurubhir yotsyāmy avajeṣyāmi te paśūn.

प्रविश्यैतद् रथानीकम् अप्रधृष्यं दुरासदम्। यन्ता भूस् त्वं नरश्रेष्ठ योत्स्ये ऽहं कुरुभिः सह। शूरान् समरचण्डांश् च नयिष्ये यमसादनम्।

praviśyaitad rathānīkam apradhṛṣyaṃ durāsadam. yantā bhūs tvaṃ naraśreṣṭha yotsye 'haṃ kurubhiḥ saha. śūrān samaracaṇḍāṃś ca nayiṣye yamasādanam.

एवं ब्रुवाणो बीभत्सुर् वैराटिम् अपराजितः। समाश्वास्य मुहूर्तं तम् उत्तरं भरतर्षभ।

evaṃ bruvāṇo bībhatsur vairāṭim aparājitaḥ. samāśvāsya muhūrtaṃ tam uttaraṃ bharatarṣabha.

तत एनं विचेष्टन्तम् अकामं भयपीडितम्। रथम् आरोपयाम् आस पार्थः प्रहरतां वरः। कुरून् अभिमुखं पार्थः प्रययौ शीघ्रवाहनः। यथेन्द्रो दानवान् हन्तुं प्रयाति च समातलिः। तम् आरोप्य रथोपस्थे विलपन्तं धनंजयः। गाण्डीवं धनुर् आदातुम् उपायात् तां शमीं प्रति। उत्तरं स समाश्वास्य कृत्वा यन्तारम् अर्जुनः।

tata enaṃ viceṣṭantam akāmaṃ bhayapīḍitam. ratham āropayām āsa pārthaḥ praharatāṃ varaḥ. kurūn abhimukhaṃ pārthaḥ prayayau śīghravāhanaḥ. yathendro dānavān hantuṃ prayāti ca samātaliḥ. tam āropya rathopasthe vilapantaṃ dhanaṃjayaḥ. gāṇḍīvaṃ dhanur ādātum upāyāt tāṃ śamīṃ prati. uttaraṃ sa samāśvāsya kṛtvā yantāram arjunaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...