महाभारत 4.35 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 35→

[mh-4-35] • 27 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। सा प्राद्रवत् काञ्चनमाल्यधारिणी। ज्येष्ठेन भ्रात्रा प्रहिता यशस्विनी। सुदक्षिणा वेदिविलग्नमध्या। सा पद्मपत्राभनिभा शिखण्डिनी। तन्वी शुभाङ्गी मणिचित्रमेखला। मत्स्यस्य राज्ञो दुहिता श्रिया वृता। तन् नर्तनागारम् अरालपक्ष्मा। शतह्रदा मेघम् इवान्वपद्यत। सा हस्तिहस्तोपमसंहतोरूः। स्वनिन्दिता चारुदती सुमध्यमा। आसाद्य तं वै वरमाल्यधारिणी। पार्थं शुभा नागवधूर् इव द्विपम्। सा रत्नभूता मनसः प्रियार्चिता। सुता विराटस्य यथेन्द्रलक्ष्मीः। सुदर्शनीया प्रमुखे यशस्विनी। प्रीत्याब्रवीद् अर्जुनम् आयतेक्षणा। सुसंहतोरुं कनकोज्ज्वलत्वचं। पार्थः कुमारीं स तदाभ्यभाषत। किम् आगमः काञ्चनमाल्यधारिणि। मृगाक्षि किं त्वं त्वरितेव भामिनि। किं ते मुखं सुन्दरि न प्रसन्नम्। आचक्ष्व तत्त्वं मम शीघ्रम् अङ्गने। भ्रातुर् नियोगं तु निशम्य सुभ्रूः। शुभानना हाटकरत्नभूषणा। सवज्रमुक्तामणिहेमकुण्डला। मृदुक्रमा भ्रातृनियोगचोदिता। प्रदक्षिणावर्ततनुः शिखण्डिनी। पद्मानना पद्मदलायताक्षी।

vaiśaṃpāyana uvāca. sā prādravat kāñcanamālyadhāriṇī. jyeṣṭhena bhrātrā prahitā yaśasvinī. sudakṣiṇā vedivilagnamadhyā. sā padmapatrābhanibhā śikhaṇḍinī. tanvī śubhāṅgī maṇicitramekhalā. matsyasya rājño duhitā śriyā vṛtā. tan nartanāgāram arālapakṣmā. śatahradā megham ivānvapadyata. sā hastihastopamasaṃhatorūḥ. svaninditā cārudatī sumadhyamā. āsādya taṃ vai varamālyadhāriṇī. pārthaṃ śubhā nāgavadhūr iva dvipam. sā ratnabhūtā manasaḥ priyārcitā. sutā virāṭasya yathendralakṣmīḥ. sudarśanīyā pramukhe yaśasvinī. prītyābravīd arjunam āyatekṣaṇā. susaṃhatoruṃ kanakojjvalatvacaṃ. pārthaḥ kumārīṃ sa tadābhyabhāṣata. kim āgamaḥ kāñcanamālyadhāriṇi. mṛgākṣi kiṃ tvaṃ tvariteva bhāmini. kiṃ te mukhaṃ sundari na prasannam. ācakṣva tattvaṃ mama śīghram aṅgane. bhrātur niyogaṃ tu niśamya subhrūḥ. śubhānanā hāṭakaratnabhūṣaṇā. savajramuktāmaṇihemakuṇḍalā. mṛdukramā bhrātṛniyogacoditā. pradakṣiṇāvartatanuḥ śikhaṇḍinī. padmānanā padmadalāyatākṣī.

वैशंपायन उवाच। स तां दृष्ट्वा विशालाक्षीं राजपुत्रीं सखीं सखा। प्रहसन्न् अब्रवीद् राजन् कुत्रागमनम् इत्य् उत।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa tāṃ dṛṣṭvā viśālākṣīṃ rājaputrīṃ sakhīṃ sakhā. prahasann abravīd rājan kutrāgamanam ity uta.

तम् अब्रवीद् राजपुत्री समुपेत्य नरर्षभम्। प्रणयं भावयन्ती स्म सखीमध्य इदं वचः। उवाच त्वरया युक्ता चोत्तरा मधुराक्षरम्।

tam abravīd rājaputrī samupetya nararṣabham. praṇayaṃ bhāvayantī sma sakhīmadhya idaṃ vacaḥ. uvāca tvarayā yuktā cottarā madhurākṣaram.

गावो राष्ट्रस्य कुरुभिः काल्यन्ते नो बृहन्नडे। तान् विजेतुं मम भ्राता प्रयास्यति धनुर्धरः।

gāvo rāṣṭrasya kurubhiḥ kālyante no bṛhannaḍe. tān vijetuṃ mama bhrātā prayāsyati dhanurdharaḥ.

नचिरं च हतस् तस्य संग्रामे रथसारथिः। तेन नास्ति समः सूतो यो ऽस्य सारथ्यम् आचरेत्।

naciraṃ ca hatas tasya saṃgrāme rathasārathiḥ. tena nāsti samaḥ sūto yo 'sya sārathyam ācaret.

तस्मै प्रयतमानाय सारथ्यर्थं बृहन्नडे। आचचक्षे हयज्ञाने सैरन्ध्री कौशलं तव। अर्जुनस्य किलासीस् त्वं सारथिर् दयितः पुरा। त्वयाजयत् सहायेन पृथिवीं पाण्डवर्षभः।

tasmai prayatamānāya sārathyarthaṃ bṛhannaḍe. ācacakṣe hayajñāne sairandhrī kauśalaṃ tava. arjunasya kilāsīs tvaṃ sārathir dayitaḥ purā. tvayājayat sahāyena pṛthivīṃ pāṇḍavarṣabhaḥ.

सा सारथ्यं मम भ्रातुः कुरु साधु बृहन्नडे। पुरा दूरतरं गावो ह्रियन्ते कुरुभिर् हि नः।

sā sārathyaṃ mama bhrātuḥ kuru sādhu bṛhannaḍe. purā dūrataraṃ gāvo hriyante kurubhir hi naḥ.

अथैतद् वचनं मे ऽद्य नियुक्ता न करिष्यसि। प्रणयाद् उच्यमाना त्वं परित्यक्ष्यामि जीवितम्।

athaitad vacanaṃ me 'dya niyuktā na kariṣyasi. praṇayād ucyamānā tvaṃ parityakṣyāmi jīvitam.

एवम् उक्तस् तु सुश्रोण्या तया सख्या परंतपः। जगाम राजपुत्रस्य सकाशम् अमितौजसः। वैशंपायनः। सा वज्रवैडूर्यविकारकुण्डला। विनिद्रपद्मोत्पलपत्रगन्धिनी। प्रसन्नताराधिपसंनिभानना। पार्थं कुमारी वचनं बभाषे। हरन्ति वित्तं कुरवः पितुर् मे। शतं सहस्राणि गवां बृहन्नले। सा भ्रातुर् अश्वान् मम संयमस्व। पुरा परे दूरतरं हरन्ति गाः। सैरन्ध्रिर् आख्याति बृहन्नले त्वां। सुशिक्षितां संग्रहणे रथाश्वयोः। अहं मरिष्यामि न मे ऽत्र संशयो। मया वृता तत्र न चेद् गमिष्यसि। तथा नियुक्तो नरदेवकन्यया। नरोत्तमः प्रीतमना धनंजयः। उवाच पार्थः शुभमन्दया गिरा। शुभाननां शुक्लदतीं शुचिस्मिताम्। गच्छामि यत्रेच्छसि चारुहासिनि। हुताशनं प्रज्वलितं व्रजामि वा। इच्छामि ते ऽहं वरगात्रि जीवितं। करोमि किं ते प्रियम् अद्य सुन्दरि। न मत्कृते द्रक्ष्यसि तत् पुरं प्रिये। वैवस्वतं प्रेतपतेर् महाभयम्। स एवम् उक्त्वा कुरुवीरपुंगवो। विलासिनीं शुक्लदतीं शुचिस्मिताम्। बृहन्नलारूपविभूषिताननो। विराटपुत्रस्य समीपम् आव्रजत्। तम् आव्रजन्तं वरभूषणैर् वृतं। महाप्रभं वारणयूथपोपमम्। गजेन्द्रबाहुं कमलायतेक्षणं। कवाटवक्षःस्थलम् उन्नतांसम्। तम् आगतं पार्थम् अमित्रकर्शनं। महाबलं नागम् इव प्रमाथिनम्। वैराटिर् आमन्त्र्य ततो बृहन्नलां। गवां निनीषन् पदम् उत्तरो ऽब्रवीत्।

evam uktas tu suśroṇyā tayā sakhyā paraṃtapaḥ. jagāma rājaputrasya sakāśam amitaujasaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. sā vajravaiḍūryavikārakuṇḍalā. vinidrapadmotpalapatragandhinī. prasannatārādhipasaṃnibhānanā. pārthaṃ kumārī vacanaṃ babhāṣe. haranti vittaṃ kuravaḥ pitur me. śataṃ sahasrāṇi gavāṃ bṛhannale. sā bhrātur aśvān mama saṃyamasva. purā pare dūrataraṃ haranti gāḥ. sairandhrir ākhyāti bṛhannale tvāṃ. suśikṣitāṃ saṃgrahaṇe rathāśvayoḥ. ahaṃ mariṣyāmi na me 'tra saṃśayo. mayā vṛtā tatra na ced gamiṣyasi. tathā niyukto naradevakanyayā. narottamaḥ prītamanā dhanaṃjayaḥ. uvāca pārthaḥ śubhamandayā girā. śubhānanāṃ śukladatīṃ śucismitām. gacchāmi yatrecchasi cāruhāsini. hutāśanaṃ prajvalitaṃ vrajāmi vā. icchāmi te 'haṃ varagātri jīvitaṃ. karomi kiṃ te priyam adya sundari. na matkṛte drakṣyasi tat puraṃ priye. vaivasvataṃ pretapater mahābhayam. sa evam uktvā kuruvīrapuṃgavo. vilāsinīṃ śukladatīṃ śucismitām. bṛhannalārūpavibhūṣitānano. virāṭaputrasya samīpam āvrajat. tam āvrajantaṃ varabhūṣaṇair vṛtaṃ. mahāprabhaṃ vāraṇayūthapopamam. gajendrabāhuṃ kamalāyatekṣaṇaṃ. kavāṭavakṣaḥsthalam unnatāṃsam. tam āgataṃ pārtham amitrakarśanaṃ. mahābalaṃ nāgam iva pramāthinam. vairāṭir āmantrya tato bṛhannalāṃ. gavāṃ ninīṣan padam uttaro 'bravīt.

तं सा व्रजन्तं त्वरितं प्रभिन्नम् इव कुञ्जरम्। अन्वगच्छद् विशालाक्षी शिशुर् गजवधूर् इव।

taṃ sā vrajantaṃ tvaritaṃ prabhinnam iva kuñjaram. anvagacchad viśālākṣī śiśur gajavadhūr iva.

दूराद् एव तु तं प्रेक्ष्य राजपुत्रो ऽभ्यभाषत। त्वया सारथिना पार्थः खाण्डवे ऽग्निम् अतर्पयत्।

dūrād eva tu taṃ prekṣya rājaputro 'bhyabhāṣata. tvayā sārathinā pārthaḥ khāṇḍave 'gnim atarpayat.

पृथिवीम् अजयत् कृत्स्नां कुन्तीपुत्रो धनंजयः। सैरन्ध्री त्वां समाचष्ट सा हि जानाति पाण्डवान्।

pṛthivīm ajayat kṛtsnāṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ. sairandhrī tvāṃ samācaṣṭa sā hi jānāti pāṇḍavān.

संयच्छ मामकान् अश्वांस् तथैव त्वं बृहन्नडे। कुरुभिर् योत्स्यमानस्य गोधनानि परीप्सतः।

saṃyaccha māmakān aśvāṃs tathaiva tvaṃ bṛhannaḍe. kurubhir yotsyamānasya godhanāni parīpsataḥ.

अर्जुनस्य किलासीस् त्वं सारथिर् दयितः पुरा। त्वयाजयत् सहायेन पृथिवीं पाण्डवर्षभः। देवेन्द्रसारथिर् वीरो मातलिः ख्यातविक्रमः। सुहोत्रो जामदग्न्यस्य विष्णोर् यन्ता च दारुकः। अरुणः सूर्ययन्ता च सुमन्त्रो दशरथस्य च। सर्वे सारथयः ख्याता न बृहन्नलया समाः। इत्य् उक्तो ऽहं च सैरन्ध्र्या तेन त्वाम् आह्वयामि वै। आहूता त्वं मया सार्धं योद्धुं याहि बृहन्नले। दूराद् दूरतरं गावो भवन्ति कुरुभिर् हृताः।

arjunasya kilāsīs tvaṃ sārathir dayitaḥ purā. tvayājayat sahāyena pṛthivīṃ pāṇḍavarṣabhaḥ. devendrasārathir vīro mātaliḥ khyātavikramaḥ. suhotro jāmadagnyasya viṣṇor yantā ca dārukaḥ. aruṇaḥ sūryayantā ca sumantro daśarathasya ca. sarve sārathayaḥ khyātā na bṛhannalayā samāḥ. ity ukto 'haṃ ca sairandhryā tena tvām āhvayāmi vai. āhūtā tvaṃ mayā sārdhaṃ yoddhuṃ yāhi bṛhannale. dūrād dūrataraṃ gāvo bhavanti kurubhir hṛtāḥ.

एवम् उक्ता प्रत्युवाच राजपुत्रं बृहन्नडा। का शक्तिर् मम सारथ्यं कर्तुं संग्राममूर्धनि।

evam uktā pratyuvāca rājaputraṃ bṛhannaḍā. kā śaktir mama sārathyaṃ kartuṃ saṃgrāmamūrdhani.

गीतं वा यदि वा नृत्तं वादित्रं वा पृथग्विधम्। तत् करिष्यामि भद्रं ते सारथ्यं तु कुतो मयि।

gītaṃ vā yadi vā nṛttaṃ vāditraṃ vā pṛthagvidham. tat kariṣyāmi bhadraṃ te sārathyaṃ tu kuto mayi.

उत्तर उवाच। बृहन्नडे गायनो वा नर्तनो वा पुनर् भव। क्षिप्रं मे रथम् आस्थाय निगृह्णीष्व हयोत्तमान्। त्वं नर्तको वा यदि वापि गायकः। क्षिप्रं तनुत्रं परिधत्स्व भानुमत्। अभीक्ष्णम् आहुस् तव कर्म पौरुषं। स्त्रियः प्रशंसन्ति ममाद्य चान्तिके। वैशंपायनः। इत्य् एवम् उक्त्वा नृपसूनुसत्तमस्। तदा स्मयित्वार्जुनम् अभ्यनन्दयत्। अथोत्तरः पारशवं शताक्षिमत्। सुवर्णचित्रं परिगृह्य भानुमत्। बृहन्नलायै प्रददौ स्वयं तदा। विराटपुत्रः परवीरघातिने। तदाज्ञया मात्स्यसुतस्य वीर्यवान्। अकर्तुकामेव समाददे तदा। बृहन्नला। यद्य् अस्ति च रणे शौर्यं शक्तिः स्याद् द्विषतां वधे। अहं त्वाम् अभिगच्छामि यत्र त्वं यासि तत्र भोः।

uttara uvāca. bṛhannaḍe gāyano vā nartano vā punar bhava. kṣipraṃ me ratham āsthāya nigṛhṇīṣva hayottamān. tvaṃ nartako vā yadi vāpi gāyakaḥ. kṣipraṃ tanutraṃ paridhatsva bhānumat. abhīkṣṇam āhus tava karma pauruṣaṃ. striyaḥ praśaṃsanti mamādya cāntike. vaiśaṃpāyanaḥ. ity evam uktvā nṛpasūnusattamas. tadā smayitvārjunam abhyanandayat. athottaraḥ pāraśavaṃ śatākṣimat. suvarṇacitraṃ parigṛhya bhānumat. bṛhannalāyai pradadau svayaṃ tadā. virāṭaputraḥ paravīraghātine. tadājñayā mātsyasutasya vīryavān. akartukāmeva samādade tadā. bṛhannalā. yady asti ca raṇe śauryaṃ śaktiḥ syād dviṣatāṃ vadhe. ahaṃ tvām abhigacchāmi yatra tvaṃ yāsi tatra bhoḥ.

वैशंपायन उवाच। स तत्र नर्मसंयुक्तम् अकरोत् पाण्डवो बहु। उत्तरायाः प्रमुखतः सर्वं जानन्न् अरिंदम।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa tatra narmasaṃyuktam akarot pāṇḍavo bahu. uttarāyāḥ pramukhataḥ sarvaṃ jānann ariṃdama.

ऊर्ध्वम् उत्क्षिप्य कवचं शरीरे प्रत्यमुञ्चत। कुमार्यस् तत्र तं दृष्ट्वा प्राहसन् पृथुलोचनाः। तम् आददानं प्रमदा जहासिरे। ह्य् अधोमुखं वीरवरो ऽभ्यहारयत्। ततस् तिरश्चीनकृतं सपत्नहा। ह्य् अधोमुखं कवचम् अथाभ्यकर्षयत्। सम्यक् प्रजानन्न् अपि सत्यविक्रमो। ह्य् अज्ञातवत् सर्वकुरुप्रवीरः। ऊर्ध्वं क्षिपन् वीरवरो ऽभ्यहारयत्। पुनश् च यत्नात् कवचं धनंजयः। एवंप्रकाराणि बहूनि कुर्वति। तस्मिन् कुमार्यः प्रमदा जहासिरे।

ūrdhvam utkṣipya kavacaṃ śarīre pratyamuñcata. kumāryas tatra taṃ dṛṣṭvā prāhasan pṛthulocanāḥ. tam ādadānaṃ pramadā jahāsire. hy adhomukhaṃ vīravaro 'bhyahārayat. tatas tiraścīnakṛtaṃ sapatnahā. hy adhomukhaṃ kavacam athābhyakarṣayat. samyak prajānann api satyavikramo. hy ajñātavat sarvakurupravīraḥ. ūrdhvaṃ kṣipan vīravaro 'bhyahārayat. punaś ca yatnāt kavacaṃ dhanaṃjayaḥ. evaṃprakārāṇi bahūni kurvati. tasmin kumāryaḥ pramadā jahāsire.

स तु दृष्ट्वा विमुह्यन्तं स्वयम् एवोत्तरस् ततः। कवचेन महार्हेण समनह्यद् बृहन्नडाम्। तथा विकुर्वन्तम् अमित्रकर्शनं। नैवोत्तरः पर्यभवद् धनंजयम्। तं राजपुत्रः समनाहयत् स्वयं। जाम्बूनदान्तेन शुभेन वर्मणा। कृशानुतप्तप्रतिमेन भास्वता। जाज्वल्यमानेन सहस्ररश्मिना।

sa tu dṛṣṭvā vimuhyantaṃ svayam evottaras tataḥ. kavacena mahārheṇa samanahyad bṛhannaḍām. tathā vikurvantam amitrakarśanaṃ. naivottaraḥ paryabhavad dhanaṃjayam. taṃ rājaputraḥ samanāhayat svayaṃ. jāmbūnadāntena śubhena varmaṇā. kṛśānutaptapratimena bhāsvatā. jājvalyamānena sahasraraśminā.

स बिभ्रत् कवचं चाग्र्यं स्वयम् अप्य् अंशुमत्प्रभम्। ध्वजं च सिंहम् उच्छ्रित्य सारथ्ये समकल्पयत्। अथास्य शीघ्रं प्रसमीक्ष्य योजयद्। रथे हयान् काञ्चनजालसंवृतान्। सुवर्णजालान्तरयोक्तृभूषणान्। सिंहं च सौवर्णम् उपाश्रयद् रथे।

sa bibhrat kavacaṃ cāgryaṃ svayam apy aṃśumatprabham. dhvajaṃ ca siṃham ucchritya sārathye samakalpayat. athāsya śīghraṃ prasamīkṣya yojayad. rathe hayān kāñcanajālasaṃvṛtān. suvarṇajālāntarayoktṛbhūṣaṇān. siṃhaṃ ca sauvarṇam upāśrayad rathe.

धनूंषि च महार्हाणि बाणांश् च रुचिरान् बहून्। आयुधानि च वै तत्र रथोपस्थे च संन्यसत्। आदाय प्रययौ वीरः स बृहन्नडसारथिः।

dhanūṃṣi ca mahārhāṇi bāṇāṃś ca rucirān bahūn. āyudhāni ca vai tatra rathopasthe ca saṃnyasat. ādāya prayayau vīraḥ sa bṛhannaḍasārathiḥ.

अथोत्तरा च कन्याश् च सख्यस् ताम् अब्रुवंस् तदा। बृहन्नडे आनयेथा वासांसि रुचिराणि नः।

athottarā ca kanyāś ca sakhyas tām abruvaṃs tadā. bṛhannaḍe ānayethā vāsāṃsi rucirāṇi naḥ.

पाञ्चालिकार्थं सूक्ष्माणि चित्राणि विविधानि च। विजित्य संग्रामगतान् भीष्मद्रोणमुखान् कुरून्।

pāñcālikārthaṃ sūkṣmāṇi citrāṇi vividhāni ca. vijitya saṃgrāmagatān bhīṣmadroṇamukhān kurūn.

अथ ता ब्रुवतीः कन्याः सहिताः पाण्डुनन्दनः। प्रत्युवाच हसन् पार्थो मेघदुन्दुभिनिःस्वनः।

atha tā bruvatīḥ kanyāḥ sahitāḥ pāṇḍunandanaḥ. pratyuvāca hasan pārtho meghadundubhiniḥsvanaḥ.

यद्य् उत्तरो ऽयं संग्रामे विजेष्यति महारथान्। अथाहरिष्ये वासांसि दिव्यानि रुचिराणि च।

yady uttaro 'yaṃ saṃgrāme vijeṣyati mahārathān. athāhariṣye vāsāṃsi divyāni rucirāṇi ca.

एवम् उक्त्वा तु बीभत्सुस् ततः प्राचोदयद् धयान्। कुरून् अभिमुखाञ् शूरो नानाध्वजपताकिनः। अथोत्तरो वर्म महाप्रभावं। सुवर्णवैडूर्यपरिष्कृतं दृढम्। आमुच्य वीरः प्रययौ रथोत्तमं। धनंजयं सारथिनं प्रगृह्य। तम् उत्तरं वीक्ष्य रथोत्तमे स्थितं। बृहन्नडायाः सहितं महाभुजम्। स्त्रियश् च कन्याश् च द्विजाश् च सुव्रताः। प्रदक्षिणं चक्रुर् अथोचुरङ्गनाः। यद् अर्जुनस्यर्षभतुल्यगामिनः। पुराभवत् खाण्डवदाहमङ्गलम्। कुरून् समासाद्य रणे बृहन्नडे। सहोत्तरेणास्तु तद् अद्य मङ्गलम्।

evam uktvā tu bībhatsus tataḥ prācodayad dhayān. kurūn abhimukhāñ śūro nānādhvajapatākinaḥ. athottaro varma mahāprabhāvaṃ. suvarṇavaiḍūryapariṣkṛtaṃ dṛḍham. āmucya vīraḥ prayayau rathottamaṃ. dhanaṃjayaṃ sārathinaṃ pragṛhya. tam uttaraṃ vīkṣya rathottame sthitaṃ. bṛhannaḍāyāḥ sahitaṃ mahābhujam. striyaś ca kanyāś ca dvijāś ca suvratāḥ. pradakṣiṇaṃ cakrur athocuraṅganāḥ. yad arjunasyarṣabhatulyagāminaḥ. purābhavat khāṇḍavadāhamaṅgalam. kurūn samāsādya raṇe bṛhannaḍe. sahottareṇāstu tad adya maṅgalam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents