महाभारत 4.37 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 37→

[mh-4-37] • 16 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तं दृष्ट्वा क्लीबवेषेण रथस्थं नरपुंगवम्। शमीम् अभिमुखं यान्तं रथम् आरोप्य चोत्तरम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. taṃ dṛṣṭvā klībaveṣeṇa rathasthaṃ narapuṃgavam. śamīm abhimukhaṃ yāntaṃ ratham āropya cottaram.

भीष्मद्रोणमुखास् तत्र कुरूणां रथसत्तमाः। वित्रस्तमनसः सर्वे धनंजयकृताद् भयात्।

bhīṣmadroṇamukhās tatra kurūṇāṃ rathasattamāḥ. vitrastamanasaḥ sarve dhanaṃjayakṛtād bhayāt.

तान् अवेक्ष्य हतोत्साहान् उत्पातान् अपि चाद्भुतान्। गुरुः शस्त्रभृतां श्रेष्ठो भारद्वाजो ऽभ्यभाषत।

tān avekṣya hatotsāhān utpātān api cādbhutān. guruḥ śastrabhṛtāṃ śreṣṭho bhāradvājo 'bhyabhāṣata.

चलाश् च वाताः संवान्ति रूक्षाः परुषनिःस्वनाः। भस्मवर्णप्रकाशेन तमसा संवृतं नभः।

calāś ca vātāḥ saṃvānti rūkṣāḥ paruṣaniḥsvanāḥ. bhasmavarṇaprakāśena tamasā saṃvṛtaṃ nabhaḥ.

रूक्षवर्णाश् च जलदा दृश्यन्ते ऽद्भुतदर्शनाः। निःसरन्ति च कोशेभ्यः शस्त्राणि विविधानि च।

rūkṣavarṇāś ca jaladā dṛśyante 'dbhutadarśanāḥ. niḥsaranti ca kośebhyaḥ śastrāṇi vividhāni ca.

शिवाश् च विनदन्त्य् एता दीप्तायां दिशि दारुणाः। हयाश् चाश्रूणि मुञ्चन्ति ध्वजाः कम्पन्त्य् अकम्पिताः।

śivāś ca vinadanty etā dīptāyāṃ diśi dāruṇāḥ. hayāś cāśrūṇi muñcanti dhvajāḥ kampanty akampitāḥ.

यादृशान्य् अत्र रूपाणि संदृश्यन्ते बहून्य् अपि। यत्ता भवन्तस् तिष्ठन्तु स्याद् युद्धं समुपस्थितम्।

yādṛśāny atra rūpāṇi saṃdṛśyante bahūny api. yattā bhavantas tiṣṭhantu syād yuddhaṃ samupasthitam.

रक्षध्वम् अपि चात्मानं व्यूहध्वं वाहिनीम् अपि। वैशसं च प्रतीक्षध्वं रक्षध्वं चापि गोधनम्। एतावद् उक्त्वा वचनं भीष्मम् आलोक्य चाब्रवीत्। नदीज लङ्केशवनारिकेतुर्। नगाह्वयो नाम नगारिसूनुः। गत्या सुरेशः क्व चिद् अङ्गनेव। गुरुर् बभाषे वचनं तद् एव। इत्य् उक्त्वा संज्ञया द्रोणस् तूष्णीम् आसीद् विशां पते। भारद्वाजवचः श्रुत्वा गाङ्गेयः संज्ञयाब्रवीत्। अतीतं चक्रम् अस्माकं विषयान्तरम् आगताः। अतीतः समयश् चोक्तो ह्य् अस्माभिर् यः सभातले। न भयं शत्रुतः कार्यं शङ्कां त्यज नरर्षभ। दुर्योधनम् अथालोक्य संज्ञया द्रोण अब्रवीत्। देवव्रतेनैवम् उक्ते वचने हितकारिणा।

rakṣadhvam api cātmānaṃ vyūhadhvaṃ vāhinīm api. vaiśasaṃ ca pratīkṣadhvaṃ rakṣadhvaṃ cāpi godhanam. etāvad uktvā vacanaṃ bhīṣmam ālokya cābravīt. nadīja laṅkeśavanāriketur. nagāhvayo nāma nagārisūnuḥ. gatyā sureśaḥ kva cid aṅganeva. gurur babhāṣe vacanaṃ tad eva. ity uktvā saṃjñayā droṇas tūṣṇīm āsīd viśāṃ pate. bhāradvājavacaḥ śrutvā gāṅgeyaḥ saṃjñayābravīt. atītaṃ cakram asmākaṃ viṣayāntaram āgatāḥ. atītaḥ samayaś cokto hy asmābhir yaḥ sabhātale. na bhayaṃ śatrutaḥ kāryaṃ śaṅkāṃ tyaja nararṣabha. duryodhanam athālokya saṃjñayā droṇa abravīt. devavratenaivam ukte vacane hitakāriṇā.

एष वीरो महेष्वासः सर्वशस्त्रभृतां वरः। गवाम् अर्थे हि विक्रान्तः सव्यसाची परंतपः। नदीज लङ्केशवनारिकेतुर्। नगाह्वयो नाम नगारिसूनुः। एषो ऽङ्गनावेषधरः किरीटी। जित्वाव यं नेष्यति चाद्य गा वः। आगतः क्लीबवेषेण पार्थो नास्त्य् अत्र संशयः।

eṣa vīro maheṣvāsaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ. gavām arthe hi vikrāntaḥ savyasācī paraṃtapaḥ. nadīja laṅkeśavanāriketur. nagāhvayo nāma nagārisūnuḥ. eṣo 'ṅganāveṣadharaḥ kirīṭī. jitvāva yaṃ neṣyati cādya gā vaḥ. āgataḥ klībaveṣeṇa pārtho nāsty atra saṃśayaḥ.

स एष पार्थो विक्रान्तः सव्यसाची परंतपः। नायुद्धेन निवर्तेत सर्वैर् अपि मरुद्गणैः। ये जेतारो महीपानाम् अमुना बहवो हताः। यस्मिंस् तेजो महत् कृत्स्नं निर्भरोच्छ्वसितं भवेत्। येन मे दक्षिणा दत्ता बद्ध्वा द्रुपदम् ओजसा। विद्ध्वा वियद्गतं लक्ष्यं विनिर्जित्य च पार्थिवान्। निर्जितानेन पाञ्चाली पुरानेन स्वयंवरे। खाण्डवे येन संतृप्तो वह्निर् जित्वा सुरासुरान्। परिणीता सुभद्रा च येन निर्जित्य यादवान्। निर्जितो येन युद्धेन त्रिपुरारिः स्मरार्दनः। गत्वा त्रिविष्टपं येन जितेन्द्रा दानवा युधि। निवातकवचा राजन् दानवानां त्रिकोटयः। निर्जिताः कालकेयाश् च हिरण्यपुरवासिनः। येन त्वं मोचितो बद्धश् चित्रसेनेन तद्वने। येन गत्वोत्तरं मेरोर् आनिनाय महद् धनम्। याजितो धर्मसूनुश् च नृपान् सर्वान् विजित्य च। यस्मिञ् शौर्यं च वीर्यं च तेजो धैर्यं पराक्रमः। औदार्यं चैव गाम्भीर्यं ह्रीः श्रीर् धर्मो दयार्जवम्। एवमादिगुणोपेतः सो ऽयं पार्थो न संशयः।

sa eṣa pārtho vikrāntaḥ savyasācī paraṃtapaḥ. nāyuddhena nivarteta sarvair api marudgaṇaiḥ. ye jetāro mahīpānām amunā bahavo hatāḥ. yasmiṃs tejo mahat kṛtsnaṃ nirbharocchvasitaṃ bhavet. yena me dakṣiṇā dattā baddhvā drupadam ojasā. viddhvā viyadgataṃ lakṣyaṃ vinirjitya ca pārthivān. nirjitānena pāñcālī purānena svayaṃvare. khāṇḍave yena saṃtṛpto vahnir jitvā surāsurān. pariṇītā subhadrā ca yena nirjitya yādavān. nirjito yena yuddhena tripurāriḥ smarārdanaḥ. gatvā triviṣṭapaṃ yena jitendrā dānavā yudhi. nivātakavacā rājan dānavānāṃ trikoṭayaḥ. nirjitāḥ kālakeyāś ca hiraṇyapuravāsinaḥ. yena tvaṃ mocito baddhaś citrasenena tadvane. yena gatvottaraṃ meror ānināya mahad dhanam. yājito dharmasūnuś ca nṛpān sarvān vijitya ca. yasmiñ śauryaṃ ca vīryaṃ ca tejo dhairyaṃ parākramaḥ. audāryaṃ caiva gāmbhīryaṃ hrīḥ śrīr dharmo dayārjavam. evamādiguṇopetaḥ so 'yaṃ pārtho na saṃśayaḥ.

क्लेशितश् च वने शूरो वासवेन च शिक्षितः। अमर्षवशम् आपन्नो योत्स्यते नात्र संशयः।

kleśitaś ca vane śūro vāsavena ca śikṣitaḥ. amarṣavaśam āpanno yotsyate nātra saṃśayaḥ.

नेहास्य प्रतियोद्धारम् अहं पश्यामि कौरवाः। महादेवो ऽपि पार्थेन श्रूयते युधि तोषितः। किरातवेषप्रच्छन्नो गिरौ हिमवति प्रभुः। इत्य् एवं वादिनं द्रोणं कर्णः क्रुद्धो ऽब्रवीद् वचः।

nehāsya pratiyoddhāram ahaṃ paśyāmi kauravāḥ. mahādevo 'pi pārthena śrūyate yudhi toṣitaḥ. kirātaveṣapracchanno girau himavati prabhuḥ. ity evaṃ vādinaṃ droṇaṃ karṇaḥ kruddho 'bravīd vacaḥ.

कर्ण उवाच। सदा भवान् फल्गुनस्य गुणैर् अस्मान् विकत्थसे। न चार्जुनः कला पूर्णा मम दुर्योधनस्य वा।

karṇa uvāca. sadā bhavān phalgunasya guṇair asmān vikatthase. na cārjunaḥ kalā pūrṇā mama duryodhanasya vā.

दुर्योधन उवाच। यद्य् एष पार्थो राधेय कृतं कार्यं भवेन् मम। ज्ञाताः पुनश् चरिष्यन्ति द्वादशान्यान् हि वत्सरान्।

duryodhana uvāca. yady eṣa pārtho rādheya kṛtaṃ kāryaṃ bhaven mama. jñātāḥ punaś cariṣyanti dvādaśānyān hi vatsarān.

अथैष कश् चिद् एवान्यः क्लीबवेषेण मानवः। शरैर् एनं सुनिशितैः पातयिष्यामि भूतले।

athaiṣa kaś cid evānyaḥ klībaveṣeṇa mānavaḥ. śarair enaṃ suniśitaiḥ pātayiṣyāmi bhūtale.

वैशंपायन उवाच। तस्मिन् ब्रुवति तद् वाक्यं धार्तराष्ट्रे परंतपे। भीष्मो द्रोणः कृपो द्रौणिः पौरुषं तद् अपूजयन्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasmin bruvati tad vākyaṃ dhārtarāṣṭre paraṃtape. bhīṣmo droṇaḥ kṛpo drauṇiḥ pauruṣaṃ tad apūjayan.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...