महाभारत 4.34 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 34→

[mh-4-34] • 19 श्लोकाः

उत्तर उवाच। अद्याहम् अनुगच्छेयं दृढधन्वा गवां पदम्। यदि मे सारथिः कश् चिद् भवेद् अश्वेषु कोविदः।

uttara uvāca. adyāham anugaccheyaṃ dṛḍhadhanvā gavāṃ padam. yadi me sārathiḥ kaś cid bhaved aśveṣu kovidaḥ.

तम् एव नाधिगच्छामि यो मे यन्ता भवेन् नरः। पश्यध्वं सारथिं क्षिप्रं मम युक्तं प्रयास्यतः।

tam eva nādhigacchāmi yo me yantā bhaven naraḥ. paśyadhvaṃ sārathiṃ kṣipraṃ mama yuktaṃ prayāsyataḥ.

अष्टाविंशतिरात्रं वा मासं वा नूनम् अन्ततः। यत् तद् आसीन् महद् युद्धं तत्र मे सारथिर् हतः।

aṣṭāviṃśatirātraṃ vā māsaṃ vā nūnam antataḥ. yat tad āsīn mahad yuddhaṃ tatra me sārathir hataḥ.

स लभेयं यदि त्व् अन्यं हययानविदं नरम्। त्वरावान् अद्य यात्वाहं समुच्छ्रितमहाध्वजम्।

sa labheyaṃ yadi tv anyaṃ hayayānavidaṃ naram. tvarāvān adya yātvāhaṃ samucchritamahādhvajam.

विगाह्य तत्परानीकं गजवाजिरथाकुलम्। शस्त्रप्रतापनिर्वीर्यान् कुरूञ् जित्वानये पशून्।

vigāhya tatparānīkaṃ gajavājirathākulam. śastrapratāpanirvīryān kurūñ jitvānaye paśūn.

दुर्योधनं शांतनवं कर्णं वैकर्तनं कृपम्। द्रोणं च सह पुत्रेण महेष्वासान् समागतान्।

duryodhanaṃ śāṃtanavaṃ karṇaṃ vaikartanaṃ kṛpam. droṇaṃ ca saha putreṇa maheṣvāsān samāgatān.

वित्रासयित्वा संग्रामे दानवान् इव वज्रभृत्। अनेनैव मुहूर्तेन पुनः प्रत्यानये पशून्।

vitrāsayitvā saṃgrāme dānavān iva vajrabhṛt. anenaiva muhūrtena punaḥ pratyānaye paśūn.

शून्यम् आसाद्य कुरवः प्रयान्त्य् आदाय गोधनम्। किं नु शक्यं मया कर्तुं यद् अहं तत्र नाभवम्।

śūnyam āsādya kuravaḥ prayānty ādāya godhanam. kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ yad ahaṃ tatra nābhavam.

पश्येयुर् अद्य मे वीर्यं कुरवस् ते समागताः। किं नु पार्थो ऽर्जुनः साक्षाद् अयम् अस्मान् प्रबाधते।

paśyeyur adya me vīryaṃ kuravas te samāgatāḥ. kiṃ nu pārtho 'rjunaḥ sākṣād ayam asmān prabādhate.

वैशंपायन उवाच। तस्य तद् वचनं स्त्रीषु भाषतः स्म पुनः पुनः। नामर्षयत पाञ्चाली बीभत्सोः परिकीर्तनम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasya tad vacanaṃ strīṣu bhāṣataḥ sma punaḥ punaḥ. nāmarṣayata pāñcālī bībhatsoḥ parikīrtanam.

अथैनम् उपसंगम्य स्त्रीमध्यात् सा तपस्विनी। व्रीडमानेव शनकैर् इदं वचनम् अब्रवीत्। श्रुत्वा तद् अर्जुनो वाक्यम् उत्तरेण प्रभाषितम्। पाञ्चालीम् अर्जुनो वाक्यम् उपांशु तद् अनुस्मरन्। अतीतसमये काले प्रियां भार्याम् अभाषत। द्रुपदस्य सुतां राज्ञः पाञ्चालीं रूपसंमताम्। सत्यार्जवगुणोपेतां भर्तुः प्रियहितैषिणीम्। उत्तरां ब्रूहि पाञ्चालि गत्वा क्षिप्रं शुचिस्मिते। अयं किल पुरा युद्धे खाण्डवे सव्यसाचिनः। सारथिः पाण्डुपुत्रस्य पार्थस्य तु बृहन्नला। वैशंपायनः। महाञ् जयो भवेद् युद्धे सा चेद् यन्ता बृहन्नला। सा चोदिता तदा तेन अर्जुनेन शुचिस्मिता। पाञ्चाली च तदागम्य उत्तराया निवेशनम्। ज्ञात्वा तु समयान् मुक्तं चन्द्रं राहुमुखाद् इव। युधिष्ठिरं धर्मपरं सत्यार्जवपथे स्थितम्। अमर्षयन्ती तद् दुःखं कृष्णा कमललोचना। उत्तराम् आह वचनं सखिमध्ये विलासिनी।

athainam upasaṃgamya strīmadhyāt sā tapasvinī. vrīḍamāneva śanakair idaṃ vacanam abravīt. śrutvā tad arjuno vākyam uttareṇa prabhāṣitam. pāñcālīm arjuno vākyam upāṃśu tad anusmaran. atītasamaye kāle priyāṃ bhāryām abhāṣata. drupadasya sutāṃ rājñaḥ pāñcālīṃ rūpasaṃmatām. satyārjavaguṇopetāṃ bhartuḥ priyahitaiṣiṇīm. uttarāṃ brūhi pāñcāli gatvā kṣipraṃ śucismite. ayaṃ kila purā yuddhe khāṇḍave savyasācinaḥ. sārathiḥ pāṇḍuputrasya pārthasya tu bṛhannalā. vaiśaṃpāyanaḥ. mahāñ jayo bhaved yuddhe sā ced yantā bṛhannalā. sā coditā tadā tena arjunena śucismitā. pāñcālī ca tadāgamya uttarāyā niveśanam. jñātvā tu samayān muktaṃ candraṃ rāhumukhād iva. yudhiṣṭhiraṃ dharmaparaṃ satyārjavapathe sthitam. amarṣayantī tad duḥkhaṃ kṛṣṇā kamalalocanā. uttarām āha vacanaṃ sakhimadhye vilāsinī.

यो ऽसौ बृहद्वारणाभो युवा सुप्रियदर्शनः। द्रौपदी। यो ऽयं युवा वारणयूथपोपमो। बृहन्नलास्मीति जने ऽभ्यभाषत। पुरा हि पार्थस्य स सारथिस् तदा। धनुर्धराणां प्रवरस्य मन्ये। बृहन्नडेति विख्यातः पार्थस्यासीत् स सारथिः। एतेन वै सारथिना तदार्जुनः। स देवगन्धर्वमहोरगासुरान्। सर्वाणि भूतान्य् अजयत् स वीर्यवान्। अतर्पयच् चापि हिरण्यरेतसम्। यद् अस्य संस्थाम् अपि तस्य संयुगे। जानामि वीर्यं परवीर्यमध्यगः। संगृह्य रश्मीन् अपि वार्य वीर्यवान्। आदाय चापं प्रययौ रथे स्थितः। न सर्वभूतानि न देवदानवाः। न चापि सर्वे कुरवः समागताः। धनं हरेयुस् तव जातु धन्विनो। बृहन्नला तूत्तरसारथिर् यदि।

yo 'sau bṛhadvāraṇābho yuvā supriyadarśanaḥ. draupadī. yo 'yaṃ yuvā vāraṇayūthapopamo. bṛhannalāsmīti jane 'bhyabhāṣata. purā hi pārthasya sa sārathis tadā. dhanurdharāṇāṃ pravarasya manye. bṛhannaḍeti vikhyātaḥ pārthasyāsīt sa sārathiḥ. etena vai sārathinā tadārjunaḥ. sa devagandharvamahoragāsurān. sarvāṇi bhūtāny ajayat sa vīryavān. atarpayac cāpi hiraṇyaretasam. yad asya saṃsthām api tasya saṃyuge. jānāmi vīryaṃ paravīryamadhyagaḥ. saṃgṛhya raśmīn api vārya vīryavān. ādāya cāpaṃ prayayau rathe sthitaḥ. na sarvabhūtāni na devadānavāḥ. na cāpi sarve kuravaḥ samāgatāḥ. dhanaṃ hareyus tava jātu dhanvino. bṛhannalā tūttarasārathir yadi.

धनुष्य् अनवरश् चासीत् तस्य शिष्यो महात्मनः। दृष्टपूर्वो मया वीर चरन्त्या पाण्डवान् प्रति।

dhanuṣy anavaraś cāsīt tasya śiṣyo mahātmanaḥ. dṛṣṭapūrvo mayā vīra carantyā pāṇḍavān prati.

यदा तत् पावको दावम् अदहत् खाण्डवं महत्। अर्जुनस्य तदानेन संगृहीता हयोत्तमाः।

yadā tat pāvako dāvam adahat khāṇḍavaṃ mahat. arjunasya tadānena saṃgṛhītā hayottamāḥ.

तेन सारथिना पार्थः सर्वभूतानि सर्वशः। अजयत् खाण्डवप्रस्थे न हि यन्तास्ति तादृशः। वैशंपायनः। ततः सैरन्ध्रिसहिता उत्तरा भ्रातुर् अब्रवीत्। अभ्यर्थयेमां सारथ्ये वीर शीघ्रं बृहन्नलाम्। शिक्षितैषां हि सारथ्ये नर्तने गीतवादिते। सैरन्ध्र्य् आह महाप्राज्ञ स्तुवन्ती वै बृहन्नलाम्। श्रुत्वोत्तरोत्तरावाक्यं सैरन्ध्र्या समुदीरितम्। संधार्य मनसा सम्यक् सैरन्ध्रीं पुनर् अब्रवीत्। उत्तरः। सैरन्ध्रि जानासि मम व्रतं हि। क्लीबो न एष पुरुषः स्वयं हि। नाहं प्रवक्ष्यामि बृहन्नलां शुभे। वक्तुं स्वयं यच्छ हयान् ममेति। सैरन्ध्री। भयकाले तु संप्राप्ते न व्रतं नाव्रतं पुनः। यथा दुःखं प्रतरति कर्तुं युक्तं चरेद् बुधः। इति धर्मविदः प्राहुस् तस्माद् वाच्या बृहन्नला।

tena sārathinā pārthaḥ sarvabhūtāni sarvaśaḥ. ajayat khāṇḍavaprasthe na hi yantāsti tādṛśaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. tataḥ sairandhrisahitā uttarā bhrātur abravīt. abhyarthayemāṃ sārathye vīra śīghraṃ bṛhannalām. śikṣitaiṣāṃ hi sārathye nartane gītavādite. sairandhry āha mahāprājña stuvantī vai bṛhannalām. śrutvottarottarāvākyaṃ sairandhryā samudīritam. saṃdhārya manasā samyak sairandhrīṃ punar abravīt. uttaraḥ. sairandhri jānāsi mama vrataṃ hi. klībo na eṣa puruṣaḥ svayaṃ hi. nāhaṃ pravakṣyāmi bṛhannalāṃ śubhe. vaktuṃ svayaṃ yaccha hayān mameti. sairandhrī. bhayakāle tu saṃprāpte na vrataṃ nāvrataṃ punaḥ. yathā duḥkhaṃ pratarati kartuṃ yuktaṃ cared budhaḥ. iti dharmavidaḥ prāhus tasmād vācyā bṛhannalā.

येयं कुमारी सुश्रोणी भगिनी ते यवीयसी। अस्याः स वचनं वीर करिष्यति न संशयः।

yeyaṃ kumārī suśroṇī bhaginī te yavīyasī. asyāḥ sa vacanaṃ vīra kariṣyati na saṃśayaḥ.

यदि वै सारथिः स स्यात् कुरून् सर्वान् असंशयम्। जित्वा गाश् च समादाय ध्रुवम् आगमनं भवेत्।

yadi vai sārathiḥ sa syāt kurūn sarvān asaṃśayam. jitvā gāś ca samādāya dhruvam āgamanaṃ bhavet.

एवम् उक्तः स सैरन्ध्र्या भगिनीं प्रत्यभाषत। गच्छ त्वम् अनवद्याङ्गि ताम् आनय बृहन्नडाम्।

evam uktaḥ sa sairandhryā bhaginīṃ pratyabhāṣata. gaccha tvam anavadyāṅgi tām ānaya bṛhannaḍām.

सा भ्रात्रा प्रेषिता शीघ्रम् अगच्छन् नर्तनागृहम्। यत्रास्ते स महाबाहुश् छन्नः सत्रेण पाण्डवः।

sā bhrātrā preṣitā śīghram agacchan nartanāgṛham. yatrāste sa mahābāhuś channaḥ satreṇa pāṇḍavaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...