महाभारत 4.3 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 3→

[mh-4-3] • 19 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। किं त्वं नकुल कुर्वाणस् तत्र तात चरिष्यसि। कर्म तत्त्वं समाचक्ष्व राष्ट्रे तस्य महीपतेः। त्वत्समो रूपसंपन्नो न पश्यामि महीतले। ईदृशीम् आपदं प्राप्य कथं तत्र निवत्स्यसि। अदुःखार्हश् च बालश् च लालितश् चापि नित्यशः। सो ऽयम् आर्तश् च शान्तश् च किं नु रोचयिता त्व् इह। स त्वं मृदुश् च शूरश् च किं नु ते रोचते त्व् इह। सुकुमारश् च शूरश् च दर्शनीयः सुखोचितः।

yudhiṣṭhira uvāca. kiṃ tvaṃ nakula kurvāṇas tatra tāta cariṣyasi. karma tattvaṃ samācakṣva rāṣṭre tasya mahīpateḥ. tvatsamo rūpasaṃpanno na paśyāmi mahītale. īdṛśīm āpadaṃ prāpya kathaṃ tatra nivatsyasi. aduḥkhārhaś ca bālaś ca lālitaś cāpi nityaśaḥ. so 'yam ārtaś ca śāntaś ca kiṃ nu rocayitā tv iha. sa tvaṃ mṛduś ca śūraś ca kiṃ nu te rocate tv iha. sukumāraś ca śūraś ca darśanīyaḥ sukhocitaḥ.

नकुल उवाच। अश्वबन्धो भविष्यामि विराटनृपतेर् अहम्। सर्वथा ज्ञानसंपन्नः कुशलः परिरक्षणे। ग्रन्थिको नाम नाम्नाहं कर्मैतत् सुप्रियं मम। दामग्रन्थीति विख्यातः कुशलो दामकर्मणि। न मा परिभविष्यन्ति जना जातु हि कर्हि चित्।

nakula uvāca. aśvabandho bhaviṣyāmi virāṭanṛpater aham. sarvathā jñānasaṃpannaḥ kuśalaḥ parirakṣaṇe. granthiko nāma nāmnāhaṃ karmaitat supriyaṃ mama. dāmagranthīti vikhyātaḥ kuśalo dāmakarmaṇi. na mā paribhaviṣyanti janā jātu hi karhi cit.

कुशलो ऽस्म्य् अश्वशिक्षायां तथैवाश्वचिकित्सिते। प्रियाश् च सततं मे ऽश्वाः कुरुराज यथा तव। नदुष्टाश् च भविष्यन्ति किशोरा वडवा अपि। नदुष्टाश् च भविष्यन्ति पृष्ठेषु च रथेषु च। न मां परिभविष्यन्ति किशोरा वडवास् तथा। नदुष्टाश् च भविष्यन्ति पृष्ठे धुरि च मद्गताः।

kuśalo 'smy aśvaśikṣāyāṃ tathaivāśvacikitsite. priyāś ca satataṃ me 'śvāḥ kururāja yathā tava. naduṣṭāś ca bhaviṣyanti kiśorā vaḍavā api. naduṣṭāś ca bhaviṣyanti pṛṣṭheṣu ca ratheṣu ca. na māṃ paribhaviṣyanti kiśorā vaḍavās tathā. naduṣṭāś ca bhaviṣyanti pṛṣṭhe dhuri ca madgatāḥ.

ये माम् आमन्त्रयिष्यन्ति विराटनगरे जनाः। तेभ्य एवं प्रवक्ष्यामि विहरिष्याम्य् अहं यथा। पुरा युधिष्ठिरस्याहं हयङ्गो भरतर्षभ। पाण्डवानां नरेन्द्राणाम् अश्वपालो ऽतिशोभनः। पाण्डवेन पुरा तात अश्वेष्व् अधिकृतः पुरा। युधिष्ठिरस्याश्वबन्धो वेद मां तेषु तेष्व् अहम्। परिभ्रमन्न् इहायातस् तव मत्स्यपते पुरम्। विराटनगरे छन्नश् चरिष्यामि महीपते।

ye mām āmantrayiṣyanti virāṭanagare janāḥ. tebhya evaṃ pravakṣyāmi vihariṣyāmy ahaṃ yathā. purā yudhiṣṭhirasyāhaṃ hayaṅgo bharatarṣabha. pāṇḍavānāṃ narendrāṇām aśvapālo 'tiśobhanaḥ. pāṇḍavena purā tāta aśveṣv adhikṛtaḥ purā. yudhiṣṭhirasyāśvabandho veda māṃ teṣu teṣv aham. paribhramann ihāyātas tava matsyapate puram. virāṭanagare channaś cariṣyāmi mahīpate.

युधिष्ठिर उवाच। बृहस्पतिसमो बुद्ध्या नये चोशनसा समः। मन्त्रैर् नानाविधैर् नीतः पथ्यैः सुपरिनिष्ठितैः। सुप्रणीतैः सुमार्गस्थो राजतन्त्रम् अपालयत्। न चास्य चलितं किं चिद् ददृशुस् तद्विदो जनाः। सुनीतनायी शूरश् च सर्वमन्त्रविशारदः। अधिकं मातुर् अस्माकं कुन्त्याः प्रियतरः सदा। सहदेव कथं तस्य समीपे विहरिष्यसि। माद्रीपुत्र विराटस्य रंस्यसे केन कर्मणा। किं वा त्वं तात कुर्वाणः प्रच्छन्नो विचरिष्यसि। वर्षं विराटनगरे बहुव्यालसमावृते।

yudhiṣṭhira uvāca. bṛhaspatisamo buddhyā naye cośanasā samaḥ. mantrair nānāvidhair nītaḥ pathyaiḥ supariniṣṭhitaiḥ. supraṇītaiḥ sumārgastho rājatantram apālayat. na cāsya calitaṃ kiṃ cid dadṛśus tadvido janāḥ. sunītanāyī śūraś ca sarvamantraviśāradaḥ. adhikaṃ mātur asmākaṃ kuntyāḥ priyataraḥ sadā. sahadeva kathaṃ tasya samīpe vihariṣyasi. mādrīputra virāṭasya raṃsyase kena karmaṇā. kiṃ vā tvaṃ tāta kurvāṇaḥ pracchanno vicariṣyasi. varṣaṃ virāṭanagare bahuvyālasamāvṛte.

सहदेव उवाच। गोसंख्याता भविष्यामि विराटस्य महीपतेः। प्रतिषेद्धा च दोग्धा च संख्याने कुशलो गवाम्।

sahadeva uvāca. gosaṃkhyātā bhaviṣyāmi virāṭasya mahīpateḥ. pratiṣeddhā ca dogdhā ca saṃkhyāne kuśalo gavām.

तन्तिपाल इति ख्यातो नाम्ना विदितम् अस्तु ते। अभिमानात् तु मां राजन् प्रवदिष्यन्ति पाण्डवाः। अरोगा बहुला पुष्टाः क्षीरवत्यो बहुप्रजाः। निष्पन्नसत्त्वाः सुभृता व्यपेतज्वरकिल्बिषाः। नष्टचोरभया नित्यं व्याधिव्याघ्रविवर्जिताः। गावः सुसुखिता राजन् निरुद्विग्ना निरामयाः। भविष्यन्ति मया गुप्ता विराटपशवो नृप। निपुणं च चरिष्यामि व्येतु ते मानसो ज्वरः। न च मां वेत्स्यते कश् चित् तोषयिष्ये च तं नृपम्। वैराटे भूप संछन्नो विहरिष्याम्य् अहं यथा। अहं परिचरिष्यामि विराटं राजसत्तमम्। इत्य् एतन् मत्प्रतिज्ञातं विहरिष्याम्य् अहं यथा। नकुलेनैवम् उक्तस् तु धर्मराजो ऽब्रवीद् वचः।

tantipāla iti khyāto nāmnā viditam astu te. abhimānāt tu māṃ rājan pravadiṣyanti pāṇḍavāḥ. arogā bahulā puṣṭāḥ kṣīravatyo bahuprajāḥ. niṣpannasattvāḥ subhṛtā vyapetajvarakilbiṣāḥ. naṣṭacorabhayā nityaṃ vyādhivyāghravivarjitāḥ. gāvaḥ susukhitā rājan nirudvignā nirāmayāḥ. bhaviṣyanti mayā guptā virāṭapaśavo nṛpa. nipuṇaṃ ca cariṣyāmi vyetu te mānaso jvaraḥ. na ca māṃ vetsyate kaś cit toṣayiṣye ca taṃ nṛpam. vairāṭe bhūpa saṃchanno vihariṣyāmy ahaṃ yathā. ahaṃ paricariṣyāmi virāṭaṃ rājasattamam. ity etan matpratijñātaṃ vihariṣyāmy ahaṃ yathā. nakulenaivam uktas tu dharmarājo 'bravīd vacaḥ.

अहं हि भवता गोषु सततं प्रकृतः पुरा। तत्र मे कौशलं कर्म अवबुद्धं विशां पते।

ahaṃ hi bhavatā goṣu satataṃ prakṛtaḥ purā. tatra me kauśalaṃ karma avabuddhaṃ viśāṃ pate.

लक्षणं चरितं चापि गवां यच् चापि मङ्गलम्। तत् सर्वं मे सुविदितम् अन्यच् चापि महीपते।

lakṣaṇaṃ caritaṃ cāpi gavāṃ yac cāpi maṅgalam. tat sarvaṃ me suviditam anyac cāpi mahīpate.

वृषभान् अपि जानामि राजन् पूजितलक्षणान्। येषां मूत्रम् उपाघ्राय अपि वन्ध्या प्रसूयते।

vṛṣabhān api jānāmi rājan pūjitalakṣaṇān. yeṣāṃ mūtram upāghrāya api vandhyā prasūyate.

सो ऽहम् एवं चरिष्यामि प्रीतिर् अत्र हि मे सदा। विराटनगरे गूढो रंस्ये ऽहं तेन कर्मणा। तोषयिष्ये ऽपि राजानं मा भूच् चिन्ता तवानघ। न च मां वेत्स्यति परस् तत् ते रोचतु पार्थिव। इत्य् एतद् वः प्रतिज्ञातं विचरिष्याम्य् अहं यथा।

so 'ham evaṃ cariṣyāmi prītir atra hi me sadā. virāṭanagare gūḍho raṃsye 'haṃ tena karmaṇā. toṣayiṣye 'pi rājānaṃ mā bhūc cintā tavānagha. na ca māṃ vetsyati paras tat te rocatu pārthiva. ity etad vaḥ pratijñātaṃ vicariṣyāmy ahaṃ yathā.

युधिष्ठिर उवाच। इयं तु नः प्रिया भार्या प्राणेभ्यो ऽपि गरीयसी। किं करिष्यति पाञ्चाली राजसूयाभिषेचिता। मातेव परिपाल्या च पूज्या ज्येष्ठेव च स्वसा।

yudhiṣṭhira uvāca. iyaṃ tu naḥ priyā bhāryā prāṇebhyo 'pi garīyasī. kiṃ kariṣyati pāñcālī rājasūyābhiṣecitā. māteva paripālyā ca pūjyā jyeṣṭheva ca svasā.

केन स्म कर्मणा कृष्णा द्रौपदी विचरिष्यति। न हि किं चिद् विजानाति कर्म कर्तुं यथा स्त्रियः।

kena sma karmaṇā kṛṣṇā draupadī vicariṣyati. na hi kiṃ cid vijānāti karma kartuṃ yathā striyaḥ.

सुकुमारी च बाला च राजपुत्री यशस्विनी। पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति। वैशं। इत्य् एवम् उक्त्वा भ्रातॄणां पाञ्चालीं द्रौपदीं प्रति। अथोवाच तदा कृष्णा युधिष्ठिरम् इदं वचः।

sukumārī ca bālā ca rājaputrī yaśasvinī. pativratā mahābhāgā kathaṃ nu vicariṣyati. vaiśaṃ. ity evam uktvā bhrātṝṇāṃ pāñcālīṃ draupadīṃ prati. athovāca tadā kṛṣṇā yudhiṣṭhiram idaṃ vacaḥ.

माल्यगन्धान् अलंकारान् वस्त्राणि विविधानि च। एतान्य् एवाभिजानाति यतो जाता हि भामिनी।

mālyagandhān alaṃkārān vastrāṇi vividhāni ca. etāny evābhijānāti yato jātā hi bhāminī.

द्रौपद्य् उवाच। सैरन्ध्र्यो ऽरक्षिता लोके भुजिष्याः सन्ति भारत। नैवम् अन्याः स्त्रियो यान्ति इति लोकस्य निश्चयः। अहं वत्स्यामि राजेन्द्र निर्वृतो भव पार्थिव। यथा ते मत्कृते शोको न भवेन् नृप तच् छृणु। यथा तु मां न जानन्ति तत् करिष्याम्य् अहं विभो। छन्ना वत्स्याम्य् अहं यन् मां न विज्ञास्यन्ति के चन। वृत्तं तच् च समाख्यास्ये शम् आप्नुहि विशां पते। सैरन्ध्री जातिसंपन्ना नाम्नाहं व्रतचारिणी। भविष्यामि महाराज विराटस्येति मे मतिः। एकपत्नीव्रताश् चैता इति लोकस्य निश्चयः।

draupady uvāca. sairandhryo 'rakṣitā loke bhujiṣyāḥ santi bhārata. naivam anyāḥ striyo yānti iti lokasya niścayaḥ. ahaṃ vatsyāmi rājendra nirvṛto bhava pārthiva. yathā te matkṛte śoko na bhaven nṛpa tac chṛṇu. yathā tu māṃ na jānanti tat kariṣyāmy ahaṃ vibho. channā vatsyāmy ahaṃ yan māṃ na vijñāsyanti ke cana. vṛttaṃ tac ca samākhyāsye śam āpnuhi viśāṃ pate. sairandhrī jātisaṃpannā nāmnāhaṃ vratacāriṇī. bhaviṣyāmi mahārāja virāṭasyeti me matiḥ. ekapatnīvratāś caitā iti lokasya niścayaḥ.

साहं ब्रुवाणा सैरन्ध्री कुशला केशकर्मणि। युधिष्ठिरस्य गेहे ऽस्मि द्रौपद्याः परिचारिका। उषितास्मीति वक्ष्यामि पृष्टा राज्ञा च भारत। प्रमदाहारिका लोके पुरुषाणां प्रवासिनाम्। नाहं तत्र भविष्यामि दुर्भरा राजवेश्मनि। कृता चैव सदा रक्षा व्रतेनैव नराधिप। आत्मगुप्ता चरिष्यामि यन् मां त्वम् अनुपृच्छसि।

sāhaṃ bruvāṇā sairandhrī kuśalā keśakarmaṇi. yudhiṣṭhirasya gehe 'smi draupadyāḥ paricārikā. uṣitāsmīti vakṣyāmi pṛṣṭā rājñā ca bhārata. pramadāhārikā loke puruṣāṇāṃ pravāsinām. nāhaṃ tatra bhaviṣyāmi durbharā rājaveśmani. kṛtā caiva sadā rakṣā vratenaiva narādhipa. ātmaguptā cariṣyāmi yan māṃ tvam anupṛcchasi.

सुदेष्णां प्रत्युपस्थास्ये राजभार्यां यशस्विनीम्। सा रक्षिष्यति मां प्राप्तां मा ते भूद् दुःखम् ईदृशम्। इत्य् एवं मत्प्रतिज्ञातं विहरिष्याम्य् अहं यथा।

sudeṣṇāṃ pratyupasthāsye rājabhāryāṃ yaśasvinīm. sā rakṣiṣyati māṃ prāptāṃ mā te bhūd duḥkham īdṛśam. ity evaṃ matpratijñātaṃ vihariṣyāmy ahaṃ yathā.

युधिष्ठिर उवाच। कल्याणं भाषसे कृष्णे कुले जाता यथा वदेत्। न पापम् अभिजानासि साधु साध्वीव्रते स्थिता। यथा न दुर्हृदः पापा भवन्ति सुखिनः पुनः। कुर्यास् तथा त्व कल्याणि लक्षयेयुर् न ते यथा। इति निगदितवृत्तां धर्मसूनुर् निशम्य। प्रथितगुणगणौघालंकृतां राजपुत्रीम्। व्यसनशतनिमग्ना विक्रियन्ते न साध्व्यो। मुदितहृदयवृत्तिर् वाक्यम् एतज् जगाद।

yudhiṣṭhira uvāca. kalyāṇaṃ bhāṣase kṛṣṇe kule jātā yathā vadet. na pāpam abhijānāsi sādhu sādhvīvrate sthitā. yathā na durhṛdaḥ pāpā bhavanti sukhinaḥ punaḥ. kuryās tathā tva kalyāṇi lakṣayeyur na te yathā. iti nigaditavṛttāṃ dharmasūnur niśamya. prathitaguṇagaṇaughālaṃkṛtāṃ rājaputrīm. vyasanaśatanimagnā vikriyante na sādhvyo. muditahṛdayavṛttir vākyam etaj jagāda.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents