महाभारत 4.23 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 23→

[mh-4-23] • 28 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततो रजन्यां व्युष्टायाम् उत्थाय सगणो नृपः। कल्ये शतं षडधिकं हताञ् शुश्राव कीचकान्। ते दृष्ट्वा निहतान् सूतान् राज्ञे गत्वा न्यवेदयन्। भीमसेनेन भारत। पौराश् च सहिताः सर्वे। गन्धर्वैर् निहता राजन् सूतपुत्राः परःशताः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato rajanyāṃ vyuṣṭāyām utthāya sagaṇo nṛpaḥ. kalye śataṃ ṣaḍadhikaṃ hatāñ śuśrāva kīcakān. te dṛṣṭvā nihatān sūtān rājñe gatvā nyavedayan. bhīmasenena bhārata. paurāś ca sahitāḥ sarve. gandharvair nihatā rājan sūtaputrāḥ paraḥśatāḥ.

यथा वज्रेण वै दीर्णं पर्वतस्य महच् छिरः। विनिकीर्णं प्रदृश्येत तथा सूता महीतले।

yathā vajreṇa vai dīrṇaṃ parvatasya mahac chiraḥ. vinikīrṇaṃ pradṛśyeta tathā sūtā mahītale.

सैरन्ध्री च विमुक्तासौ पुनर् आयाति ते गृहम्। सर्वं संशयितं राजन् नगरं ते भविष्यति।

sairandhrī ca vimuktāsau punar āyāti te gṛham. sarvaṃ saṃśayitaṃ rājan nagaraṃ te bhaviṣyati.

तथारूपा हि सैरन्ध्री गन्धर्वाश् च महाबलाः। पुंसाम् इष्टश् च विषयो मैथुनाय न संशयः।

tathārūpā hi sairandhrī gandharvāś ca mahābalāḥ. puṃsām iṣṭaś ca viṣayo maithunāya na saṃśayaḥ.

यथा सैरन्ध्रिवेषेण न ते राजन्न् इदं पुरम्। विनाशम् एति वै क्षिप्रं तथा नीतिर् विधीयताम्। सर्वाङ्गसौष्ठवयुतां रूपलावण्यशालिनीम्। पश्यताम् अनिमेषेण चक्षुषा वनितां शुभाम्। मनसश् चक्षुषश् चैव प्रतिबन्धो न विद्यते। तस्मात् तां यः पुमान् दृष्ट्वा रूपेणाप्रतिमां भुवि। गच्छेत् कामवशं मूढः गन्धर्वैः स निहन्यते। निष्कासयैनां भवनात् पुराच् चैव विशेषतः। कामः प्रविश्य सैरन्ध्रीं पुरं नाशयते ध्रुवम्।

yathā sairandhriveṣeṇa na te rājann idaṃ puram. vināśam eti vai kṣipraṃ tathā nītir vidhīyatām. sarvāṅgasauṣṭhavayutāṃ rūpalāvaṇyaśālinīm. paśyatām animeṣeṇa cakṣuṣā vanitāṃ śubhām. manasaś cakṣuṣaś caiva pratibandho na vidyate. tasmāt tāṃ yaḥ pumān dṛṣṭvā rūpeṇāpratimāṃ bhuvi. gacchet kāmavaśaṃ mūḍhaḥ gandharvaiḥ sa nihanyate. niṣkāsayaināṃ bhavanāt purāc caiva viśeṣataḥ. kāmaḥ praviśya sairandhrīṃ puraṃ nāśayate dhruvam.

तेषां तद् वचनं श्रुत्वा विराटो वाहिनीपतिः। अब्रवीत् क्रियताम् एषां सूतानां परमक्रिया।

teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā virāṭo vāhinīpatiḥ. abravīt kriyatām eṣāṃ sūtānāṃ paramakriyā.

एकस्मिन्न् एव ते सर्वे सुसमिद्धे हुताशने। दह्यन्तां कीचकाः शीघ्रं रत्नैर् गन्धैश् च सर्वशः। एकस्मिन्न् एव तान् सर्वे सुसमिद्धे हुताशने। अदहन् कीचकान् सर्वान् संस्कारैश् चैव सर्वशः।

ekasminn eva te sarve susamiddhe hutāśane. dahyantāṃ kīcakāḥ śīghraṃ ratnair gandhaiś ca sarvaśaḥ. ekasminn eva tān sarve susamiddhe hutāśane. adahan kīcakān sarvān saṃskāraiś caiva sarvaśaḥ.

सुदेष्णां चाब्रवीद् राजा महिषीं जातसाध्वसः। सैरन्ध्रीम् आगतां ब्रूया ममैव वचनाद् इदम्।

sudeṣṇāṃ cābravīd rājā mahiṣīṃ jātasādhvasaḥ. sairandhrīm āgatāṃ brūyā mamaiva vacanād idam.

गच्छ सैरन्ध्रि भद्रं ते यथाकामं चराबले। बिभेति राजा सुश्रोणि गन्धर्वेभ्यः पराभवात्।

gaccha sairandhri bhadraṃ te yathākāmaṃ carābale. bibheti rājā suśroṇi gandharvebhyaḥ parābhavāt.

न हि ताम् उत्सहे वक्तुं स्वयं गन्धर्वरक्षिताम्। स्त्रियस् त्व् अदोषास् तां वक्तुम् अतस् त्वां प्रब्रवीम्य् अहम्।

na hi tām utsahe vaktuṃ svayaṃ gandharvarakṣitām. striyas tv adoṣās tāṃ vaktum atas tvāṃ prabravīmy aham.

अथ मुक्ता भयात् कृष्णा सूतपुत्रान् निरस्य च। मोक्षिता भीमसेनेन जगाम नगरं प्रति।

atha muktā bhayāt kṛṣṇā sūtaputrān nirasya ca. mokṣitā bhīmasenena jagāma nagaraṃ prati.

त्रासितेव मृगी बाला शार्दूलेन मनस्विनी। गात्राणि वाससी चैव प्रक्षाल्य सलिलेन सा।

trāsiteva mṛgī bālā śārdūlena manasvinī. gātrāṇi vāsasī caiva prakṣālya salilena sā.

तां दृष्ट्वा पुरुषा राजन् प्राद्रवन्त दिशो दश। गन्धर्वाणां भयत्रस्ताः के चिद् दृष्टीर् न्यमीलयन्। प्रदुद्रुवुश् चाप्य् अपरे तथा जना। हस्तैश् च चक्षूंषि पिधाय मोहिताः। मा पश्यत स्मेति च तां ब्रुवन्तस्। तथा जनाश् चक्रुशुर् आर्तरूपाः। ताम् अद्य यः पश्यति रूपशालिनीं। शयीत भग्नो ऽत्र यथैव कीचकाः। इति ब्रुवन्तो भयवेगचेतना। भयेन गन्धर्वगतेन मोहिताः।

tāṃ dṛṣṭvā puruṣā rājan prādravanta diśo daśa. gandharvāṇāṃ bhayatrastāḥ ke cid dṛṣṭīr nyamīlayan. pradudruvuś cāpy apare tathā janā. hastaiś ca cakṣūṃṣi pidhāya mohitāḥ. mā paśyata smeti ca tāṃ bruvantas. tathā janāś cakruśur ārtarūpāḥ. tām adya yaḥ paśyati rūpaśālinīṃ. śayīta bhagno 'tra yathaiva kīcakāḥ. iti bruvanto bhayavegacetanā. bhayena gandharvagatena mohitāḥ.

ततो महानसद्वारि भीमसेनम् अवस्थितम्। ददर्श राजन् पाञ्चाली यथा मत्तं महाद्विपम्।

tato mahānasadvāri bhīmasenam avasthitam. dadarśa rājan pāñcālī yathā mattaṃ mahādvipam.

तं विस्मयन्ती शनकैः संज्ञाभिर् इदम् अब्रवीत्। गन्धर्वराजाय नमो येनास्मि परिमोचिता। कीचकेभ्यो विनिर्दोषाम् अनाथां वसतीं गृहे। यो मां रक्षति संत्रस्तां गन्धर्वाय नमो ऽस्तु ते।

taṃ vismayantī śanakaiḥ saṃjñābhir idam abravīt. gandharvarājāya namo yenāsmi parimocitā. kīcakebhyo vinirdoṣām anāthāṃ vasatīṃ gṛhe. yo māṃ rakṣati saṃtrastāṃ gandharvāya namo 'stu te.

भीमसेन उवाच। ये यस्या विचरन्तीह पुरुषा वशवर्तिनः। तेषां वशगता नित्यं विचर त्वं यथेष्टतः। तस्यास् ते वचनं श्रुत्वा अनृणा विचरन्त्य् उत।

bhīmasena uvāca. ye yasyā vicarantīha puruṣā vaśavartinaḥ. teṣāṃ vaśagatā nityaṃ vicara tvaṃ yatheṣṭataḥ. tasyās te vacanaṃ śrutvā anṛṇā vicaranty uta.

वैशंपायन उवाच। तयोस् तद् वचनं श्रुत्वा जज्ञिरे नेतरे जनाः। ततः पाञ्चालराजस्य सुता चापि जगाम ह। ततः सा नर्तनागारे धनंजयम् अपश्यत। राज्ञः कन्या विराटस्य नर्तयानं महाभुजम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tayos tad vacanaṃ śrutvā jajñire netare janāḥ. tataḥ pāñcālarājasya sutā cāpi jagāma ha. tataḥ sā nartanāgāre dhanaṃjayam apaśyata. rājñaḥ kanyā virāṭasya nartayānaṃ mahābhujam.

ततस् ता नर्तनागाराद् विनिष्क्रम्य सहार्जुनाः। कन्या ददृशुर् आयान्तीं कृष्णां क्लिष्टाम् अनागसम्।

tatas tā nartanāgārād viniṣkramya sahārjunāḥ. kanyā dadṛśur āyāntīṃ kṛṣṇāṃ kliṣṭām anāgasam.

कन्या ऊचुः। दिष्ट्या सैरन्ध्रि मुक्तासि दिष्ट्यासि पुनरागता। दिष्ट्या विनिहताः सूता ये त्वां क्लिश्यन्त्य् अनागसम्।

kanyā ūcuḥ. diṣṭyā sairandhri muktāsi diṣṭyāsi punarāgatā. diṣṭyā vinihatāḥ sūtā ye tvāṃ kliśyanty anāgasam.

बृहन्नडोवाच। कथं सैरन्ध्रि मुक्तासि कथं पापाश् च ते हताः। इच्छामि वै तव श्रोतुं सर्वम् एव यथातथम्।

bṛhannaḍovāca. kathaṃ sairandhri muktāsi kathaṃ pāpāś ca te hatāḥ. icchāmi vai tava śrotuṃ sarvam eva yathātatham.

सैरन्ध्र्य् उवाच। बृहन्नडे किं नु तव सैरन्ध्र्या कार्यम् अद्य वै। या त्वं वससि कल्याणि सदा कन्यापुरे सुखम्।

sairandhry uvāca. bṛhannaḍe kiṃ nu tava sairandhryā kāryam adya vai. yā tvaṃ vasasi kalyāṇi sadā kanyāpure sukham.

न हि दुःखं समाप्नोषि सैरन्ध्री यद् उपाश्नुते। सुखेन वर्तसे येह न तद् दुःखम् अवाप्यते। तेन मां दुःखिताम् एवं पृच्छसे प्रहसन्न् इव।

na hi duḥkhaṃ samāpnoṣi sairandhrī yad upāśnute. sukhena vartase yeha na tad duḥkham avāpyate. tena māṃ duḥkhitām evaṃ pṛcchase prahasann iva.

बृहन्नडोवाच। बृहन्नडापि कल्याणि दुःखम् आप्नोत्य् अनुत्तमम्। तिर्यग्योनिगता बाले न चैनाम् अवबुध्यसे। त्वया सहोषिता चास्मि त्वं च सर्वैः सहोषिता। क्लिश्यन्त्यां त्वयि सुश्रोणि को नु दुःखं न चिन्तयेत्। न तु केन चिद् अत्यन्तं कस्य चिद् धृदयं क्व चित्। वेदितुं शक्यते नूनं तेन मां नावबुध्यसे। त्वत्तः कृच्छ्रतरं वासं वसेयम् अहम् अङ्गने। कस्य वै हृदयं केन वेदितुं परिशक्यते।

bṛhannaḍovāca. bṛhannaḍāpi kalyāṇi duḥkham āpnoty anuttamam. tiryagyonigatā bāle na cainām avabudhyase. tvayā sahoṣitā cāsmi tvaṃ ca sarvaiḥ sahoṣitā. kliśyantyāṃ tvayi suśroṇi ko nu duḥkhaṃ na cintayet. na tu kena cid atyantaṃ kasya cid dhṛdayaṃ kva cit. vedituṃ śakyate nūnaṃ tena māṃ nāvabudhyase. tvattaḥ kṛcchrataraṃ vāsaṃ vaseyam aham aṅgane. kasya vai hṛdayaṃ kena vedituṃ pariśakyate.

वैशंपायन उवाच। ततः सहैव कन्याभिर् द्रौपदी राजवेश्म तत्। प्रविवेश सुदेष्णायाः समीपम् अपलायिनी।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ sahaiva kanyābhir draupadī rājaveśma tat. praviveśa sudeṣṇāyāḥ samīpam apalāyinī.

ताम् अब्रवीद् राजपुत्री विराटवचनाद् इदम्। सैरन्ध्रि गम्यतां शीघ्रं यत्र कामयसे गतिम्।

tām abravīd rājaputrī virāṭavacanād idam. sairandhri gamyatāṃ śīghraṃ yatra kāmayase gatim.

राजा बिभेति भद्रं ते गन्धर्वेभ्यः पराभवात्। त्वं चापि तरुणी सुभ्रु रूपेणाप्रतिमा भुवि। पुंसाम् इष्टश् च विषयो गन्धर्वाश् चातिकोपनाः। चित्तानि च नृणां शुभ्रे रक्तानि स्पर्शजे सुखे। तस्मात् त्वत्तो भयं मह्यं राष्ट्रस्य नगरस्य च। गच्छाद्यैव यथेष्टं त्वं नगराद् यत्र रंस्यसे। त्वन्निमित्तं शुभे मह्यं सर्वे बन्धुजना हताः। नृशंसा खलु ते बुद्धिर् भ्रातॄणां मे कृतो वधः। तस्माद् गन्धर्वराजेभ्यो भयम् अद्य प्रवर्तते। यथेष्टं गच्छ सैरन्ध्रि इह स्वस्ति यथा भवेत्। वैशंपायनः। सुदेष्णावचनं श्रुत्वा सैरन्ध्री चेदम् अब्रवीत्।

rājā bibheti bhadraṃ te gandharvebhyaḥ parābhavāt. tvaṃ cāpi taruṇī subhru rūpeṇāpratimā bhuvi. puṃsām iṣṭaś ca viṣayo gandharvāś cātikopanāḥ. cittāni ca nṛṇāṃ śubhre raktāni sparśaje sukhe. tasmāt tvatto bhayaṃ mahyaṃ rāṣṭrasya nagarasya ca. gacchādyaiva yatheṣṭaṃ tvaṃ nagarād yatra raṃsyase. tvannimittaṃ śubhe mahyaṃ sarve bandhujanā hatāḥ. nṛśaṃsā khalu te buddhir bhrātṝṇāṃ me kṛto vadhaḥ. tasmād gandharvarājebhyo bhayam adya pravartate. yatheṣṭaṃ gaccha sairandhri iha svasti yathā bhavet. vaiśaṃpāyanaḥ. sudeṣṇāvacanaṃ śrutvā sairandhrī cedam abravīt.

सैरन्ध्र्य् उवाच। त्रयोदशाहमात्रं मे राजा क्षमतु भामिनि। कृतकृत्या भविष्यन्ति गन्धर्वास् ते न संशयः।

sairandhry uvāca. trayodaśāhamātraṃ me rājā kṣamatu bhāmini. kṛtakṛtyā bhaviṣyanti gandharvās te na saṃśayaḥ.

ततो मां ते ऽपनेष्यन्ति करिष्यन्ति च ते प्रियम्। ध्रुवं च श्रेयसा राजा योक्ष्यते सह बान्धवैः। एवम् उक्ताथ कैकेयी नृपायोक्त्वा परामृशत्। पूर्णकामा कृता कृष्णा वायुपुत्रेण चावसत्। राज्ञा कृतोपकाराश् च कृतज्ञाश् च सदा शुभे। साधवश् च बलोत्सिक्ताः कृतप्रतिकृतेप्सवः। अर्थिनी प्रब्रवीम्य् एषा यद्वा तद्वेति चिन्तय। वैशंपायनः। भरस्व तद् अहर्मात्रं तत् ते श्रेयो भविष्यति। तस्यास् तद् वचनं श्रुत्वा कैकेयी दुःखमोहिता। उवाच द्रौपदीम् आर्ता भ्रातृव्यसनकर्शिता। वस भद्रे यथेष्टं त्वं त्वाम् अहं शरणं गता। त्रायस्व मम भर्तारं पुत्रांश् चैव विशेषतः।

tato māṃ te 'paneṣyanti kariṣyanti ca te priyam. dhruvaṃ ca śreyasā rājā yokṣyate saha bāndhavaiḥ. evam uktātha kaikeyī nṛpāyoktvā parāmṛśat. pūrṇakāmā kṛtā kṛṣṇā vāyuputreṇa cāvasat. rājñā kṛtopakārāś ca kṛtajñāś ca sadā śubhe. sādhavaś ca balotsiktāḥ kṛtapratikṛtepsavaḥ. arthinī prabravīmy eṣā yadvā tadveti cintaya. vaiśaṃpāyanaḥ. bharasva tad aharmātraṃ tat te śreyo bhaviṣyati. tasyās tad vacanaṃ śrutvā kaikeyī duḥkhamohitā. uvāca draupadīm ārtā bhrātṛvyasanakarśitā. vasa bhadre yatheṣṭaṃ tvaṃ tvām ahaṃ śaraṇaṃ gatā. trāyasva mama bhartāraṃ putrāṃś caiva viśeṣataḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents