महाभारत 4.21 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 21→

[mh-4-21] • 67 श्लोकाः

भीमसेन उवाच। तथा भद्रे करिष्यामि यथा त्वं भीरु भाषसे। अद्य तं सूदयिष्यामि कीचकं सहबान्धवम्।

bhīmasena uvāca. tathā bhadre kariṣyāmi yathā tvaṃ bhīru bhāṣase. adya taṃ sūdayiṣyāmi kīcakaṃ sahabāndhavam.

अस्याः प्रदोषे शर्वर्याः कुरुष्वानेन संगमम्। दुःखं शोकं च निर्धूय याज्ञसेनि शुचिस्मिते।

asyāḥ pradoṣe śarvaryāḥ kuruṣvānena saṃgamam. duḥkhaṃ śokaṃ ca nirdhūya yājñaseni śucismite.

यैषा नर्तनशाला वै मत्स्यराजेन कारिता। दिवात्र कन्या नृत्यन्ति रात्रौ यान्ति यथागृहम्।

yaiṣā nartanaśālā vai matsyarājena kāritā. divātra kanyā nṛtyanti rātrau yānti yathāgṛham.

तत्रास्ति शयनं भीरु दृढाङ्गं सुप्रतिष्ठितम्। तत्रास्य दर्शयिष्यामि पूर्वप्रेतान् पितामहान्। त्वद्दर्शनसमुत्थेन कामरागेण मोहितम्। संकेतं सूतपुत्रस्य कारयस्व शुभानने।

tatrāsti śayanaṃ bhīru dṛḍhāṅgaṃ supratiṣṭhitam. tatrāsya darśayiṣyāmi pūrvapretān pitāmahān. tvaddarśanasamutthena kāmarāgeṇa mohitam. saṃketaṃ sūtaputrasya kārayasva śubhānane.

यथा च त्वां न पश्येयुः कुर्वाणां तेन संविदम्। कुर्यास् तथा त्वं कल्याणि यथा संनिहितो भवेत्। आवयोः संगमं भीरु यथा मर्त्यो न बुध्यति। कीचकस्य विनाशस्य तथा कुरु नृपात्मजे।

yathā ca tvāṃ na paśyeyuḥ kurvāṇāṃ tena saṃvidam. kuryās tathā tvaṃ kalyāṇi yathā saṃnihito bhavet. āvayoḥ saṃgamaṃ bhīru yathā martyo na budhyati. kīcakasya vināśasya tathā kuru nṛpātmaje.

वैशंपायन उवाच। एवं सा भीरु तन्वङ्गी आमन्त्र्यैनं महानसे। वधं तस्य परीप्सन्ती आजगाम स्ववेश्मनि। तथा तौ कथयित्वा तु बाष्पम् उत्सृज्य दुःखितौ। भीमेन च प्रतिज्ञाते कीचकस्य वधे तदा। द्रौपदी च सुदेष्णायाः प्रविवेश पुनर् गृहम्। रात्रिशेषं तद् अत्युग्रं धारयाम् आसतुर् हृदा। अथ ज्ञात्वा विराटो ऽपि कृष्णासख्यं तु कीचकम्। अब्रवीत् स प्रतीहारं द्वाःस्थ आनय कीचकम्। प्रहितः स विराटेन द्वाःस्थः कीचकमन्दिरम्। गत्वा तम् अब्रवीत् सूतं मत्स्यस् त्वां द्रष्टुम् इच्छति। कीचको ऽपि नृपादेशान् मत्स्यस्य भवनं ययौ। उवाच मत्स्यराजस्य प्रणिपत्य प्रविश्य च। आगतो ऽहं महाराज विराट वचनात् तव। विराट उवाच। वदस्व यदि वक्तव्यं श्रुत्वा यास्यामि वै गृहम्। कलत्रे वाथ वा मित्रे भृत्ये राज्ञि यथापि वा। निवेदिते सुखे दुःखे सुखं भवति कीचक। त्वम् एव शरणं मह्यं राज्यं च त्वत्प्रसादतः। सखा वापि ममैव त्वं तेन त्वां प्रतिपेदिरे। पश्याम्य् अहर्निशं दुःखं विपरीतं तु मण्डलम्। सधूमं ज्वलनं मन्ये वैमनस्यं च वाजिनाम्। शृणोमि च शिवां घोराम् अशिवां प्रतिभाषिणीम्। रात्रौ बलिभुजः संघाञ् छन्नं सूर्यस्य मण्डलम्। अन्यच् च संप्रभाषन्ते दैवज्ञा मम कीचक। मम द्वादशगः सौरिर् जन्मर्क्षे तव कीचक। पश्यामि हर्म्यपतनं कीचक प्रावृषं विना। जानाम्य् एतैर् महोत्पातैर् युगान्तप्रतिमैर् अलम्। मृत्युस् ते भविता तथ्यम् अथ वा मम कीचक। शृणोमि वीर सैरन्ध्र्याः शूराः साहसकारिणः। गन्धर्वाः पतयः पञ्च सन्ति देवेन्द्रवल्लभाः। मुनिना केन चिच् छप्ताश् चरन्तीमां वसुंधराम्। रक्षमाणाश् च सैरन्ध्रीं भार्यां स्वीयां पतिव्रताम्। तेषां नु भार्या त्वं वत्स सैरन्ध्रीं कर्तुम् इच्छसि। न च शक्ता त्वया भोक्तुम् एषा गन्धर्वरक्षिता। त्वं वातीव कामार्तः कार्यम् एतन् न बुध्यसे। विद्युत्पातैर् इमैः सौम्य मर्तव्यं भवता ध्रुवम्। कान्या चैवंविधा नारी चरेद् वै क्षितिमण्डले। विना सैरन्ध्रीं भद्रं ते स्वयं गन्धर्वरक्षिताम्। वृद्धो वा यदि वा स्वामी यदि वा भगिनीपतिः। राजा पूज्यः सदा मान्यः कर्तव्यं वचनं मम। कैकेयपुत्र तन्मात्रां त्यज सैरन्ध्रिजां कथाम्। कृत्यैषा महती भाति रूपेणातीव कीचक। त्यक्त्वा कामं सैरन्ध्र्यां त्वं मदीयां ध्वजिनीं भवान्। कीचक उवाच। संपालयस्व विश्रब्धो मद्वाक्यात् कैकयात्मज। सर्वथा भवदीयं मे कर्तव्यं वचनं तथा। तथाप्य् एषा मयावश्यं भोक्तव्या तनुमध्यमा। सैरन्ध्री यदि मे पार्श्वे श्लिष्टा स्नेहेन भामिनी। शेते न शयने मत्स्य तदा मन्ये मृतं स्वयम्। बाधते मां भृशं कामः सैरन्ध्र्यर्थं नराधिप। जीवितं तृणवत् त्यक्त्वा भोक्तव्या हि मया शुभा। वैशंपायनः। न स्तोकम् अपि गन्धर्वा मयि शक्ता विशां पते। स मन्मथार्तो नृपतिं गतस् तु। त्यक्त्वा तु वाक्यं नृपतेर् नरेन्द्र। संयोगम् इच्छन् द्रुपदात्मजायाः। संधायमानो विदितं स मृत्युम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ sā bhīru tanvaṅgī āmantryainaṃ mahānase. vadhaṃ tasya parīpsantī ājagāma svaveśmani. tathā tau kathayitvā tu bāṣpam utsṛjya duḥkhitau. bhīmena ca pratijñāte kīcakasya vadhe tadā. draupadī ca sudeṣṇāyāḥ praviveśa punar gṛham. rātriśeṣaṃ tad atyugraṃ dhārayām āsatur hṛdā. atha jñātvā virāṭo 'pi kṛṣṇāsakhyaṃ tu kīcakam. abravīt sa pratīhāraṃ dvāḥstha ānaya kīcakam. prahitaḥ sa virāṭena dvāḥsthaḥ kīcakamandiram. gatvā tam abravīt sūtaṃ matsyas tvāṃ draṣṭum icchati. kīcako 'pi nṛpādeśān matsyasya bhavanaṃ yayau. uvāca matsyarājasya praṇipatya praviśya ca. āgato 'haṃ mahārāja virāṭa vacanāt tava. virāṭa uvāca. vadasva yadi vaktavyaṃ śrutvā yāsyāmi vai gṛham. kalatre vātha vā mitre bhṛtye rājñi yathāpi vā. nivedite sukhe duḥkhe sukhaṃ bhavati kīcaka. tvam eva śaraṇaṃ mahyaṃ rājyaṃ ca tvatprasādataḥ. sakhā vāpi mamaiva tvaṃ tena tvāṃ pratipedire. paśyāmy aharniśaṃ duḥkhaṃ viparītaṃ tu maṇḍalam. sadhūmaṃ jvalanaṃ manye vaimanasyaṃ ca vājinām. śṛṇomi ca śivāṃ ghorām aśivāṃ pratibhāṣiṇīm. rātrau balibhujaḥ saṃghāñ channaṃ sūryasya maṇḍalam. anyac ca saṃprabhāṣante daivajñā mama kīcaka. mama dvādaśagaḥ saurir janmarkṣe tava kīcaka. paśyāmi harmyapatanaṃ kīcaka prāvṛṣaṃ vinā. jānāmy etair mahotpātair yugāntapratimair alam. mṛtyus te bhavitā tathyam atha vā mama kīcaka. śṛṇomi vīra sairandhryāḥ śūrāḥ sāhasakāriṇaḥ. gandharvāḥ patayaḥ pañca santi devendravallabhāḥ. muninā kena cic chaptāś carantīmāṃ vasuṃdharām. rakṣamāṇāś ca sairandhrīṃ bhāryāṃ svīyāṃ pativratām. teṣāṃ nu bhāryā tvaṃ vatsa sairandhrīṃ kartum icchasi. na ca śaktā tvayā bhoktum eṣā gandharvarakṣitā. tvaṃ vātīva kāmārtaḥ kāryam etan na budhyase. vidyutpātair imaiḥ saumya martavyaṃ bhavatā dhruvam. kānyā caivaṃvidhā nārī cared vai kṣitimaṇḍale. vinā sairandhrīṃ bhadraṃ te svayaṃ gandharvarakṣitām. vṛddho vā yadi vā svāmī yadi vā bhaginīpatiḥ. rājā pūjyaḥ sadā mānyaḥ kartavyaṃ vacanaṃ mama. kaikeyaputra tanmātrāṃ tyaja sairandhrijāṃ kathām. kṛtyaiṣā mahatī bhāti rūpeṇātīva kīcaka. tyaktvā kāmaṃ sairandhryāṃ tvaṃ madīyāṃ dhvajinīṃ bhavān. kīcaka uvāca. saṃpālayasva viśrabdho madvākyāt kaikayātmaja. sarvathā bhavadīyaṃ me kartavyaṃ vacanaṃ tathā. tathāpy eṣā mayāvaśyaṃ bhoktavyā tanumadhyamā. sairandhrī yadi me pārśve śliṣṭā snehena bhāminī. śete na śayane matsya tadā manye mṛtaṃ svayam. bādhate māṃ bhṛśaṃ kāmaḥ sairandhryarthaṃ narādhipa. jīvitaṃ tṛṇavat tyaktvā bhoktavyā hi mayā śubhā. vaiśaṃpāyanaḥ. na stokam api gandharvā mayi śaktā viśāṃ pate. sa manmathārto nṛpatiṃ gatas tu. tyaktvā tu vākyaṃ nṛpater narendra. saṃyogam icchan drupadātmajāyāḥ. saṃdhāyamāno viditaṃ sa mṛtyum.

तस्यां रात्र्यां व्यतीतायां प्रातर् उत्थाय कीचकः। गत्वा राजकुलायैव द्रौपदीम् इदम् अब्रवीत्।

tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ prātar utthāya kīcakaḥ. gatvā rājakulāyaiva draupadīm idam abravīt.

सभायां पश्यतो राज्ञः पातयित्वा पदाहनम्। न चैवालभथास् त्राणम् अभिपन्ना बलीयसा।

sabhāyāṃ paśyato rājñaḥ pātayitvā padāhanam. na caivālabhathās trāṇam abhipannā balīyasā.

प्रवादेन हि मत्स्यानां राजा नाम्नायम् उच्यते। अहम् एव हि मत्स्यानां राजा वै वाहिनीपतिः।

pravādena hi matsyānāṃ rājā nāmnāyam ucyate. aham eva hi matsyānāṃ rājā vai vāhinīpatiḥ.

सा सुखं प्रतिपद्यस्व दासो भीरु भवामि ते। न ह्य् अहं त्वाम् ऋते भीरु चिरं जीवितुम् उत्सहे। अह्नाय तव सुश्रोणि शतं निष्कान् ददाम्य् अहम्।

sā sukhaṃ pratipadyasva dāso bhīru bhavāmi te. na hy ahaṃ tvām ṛte bhīru ciraṃ jīvitum utsahe. ahnāya tava suśroṇi śataṃ niṣkān dadāmy aham.

दासीशतं च ते दद्यां दासानाम् अपि चापरम्। रथं चाश्वतरीयुक्तम् अस्तु नौ भीरु संगमः। तुभ्यं दास्यामि सर्वाणि राजार्हाण्य् अपराणि च।

dāsīśataṃ ca te dadyāṃ dāsānām api cāparam. rathaṃ cāśvatarīyuktam astu nau bhīru saṃgamaḥ. tubhyaṃ dāsyāmi sarvāṇi rājārhāṇy aparāṇi ca.

द्रौपद्य् उवाच। एकं मे समयं त्व् अद्य प्रतिपद्यस्व कीचक। यदि त्वं खलु संयोगम् इच्छस्य् अद्य मया सह। न त्वां सखा वा भ्राता वा जानीयात् संगतं मया। अनुबोधाद् अनर्थः स्याद् अयशश् च महद् भवेत्।

draupady uvāca. ekaṃ me samayaṃ tv adya pratipadyasva kīcaka. yadi tvaṃ khalu saṃyogam icchasy adya mayā saha. na tvāṃ sakhā vā bhrātā vā jānīyāt saṃgataṃ mayā. anubodhād anarthaḥ syād ayaśaś ca mahad bhavet.

अवबोधाद् धि भीतास्मि गन्धर्वाणां यशस्विनाम्। एवं मे प्रतिजानीहि ततो ऽहं वशगा तव।

avabodhād dhi bhītāsmi gandharvāṇāṃ yaśasvinām. evaṃ me pratijānīhi tato 'haṃ vaśagā tava.

कीचक उवाच। एवम् एतत् करिष्यामि यथा सुश्रोणि भाषसे। एको भद्रे गमिष्यामि शून्यम् आवसथं तव।

kīcaka uvāca. evam etat kariṣyāmi yathā suśroṇi bhāṣase. eko bhadre gamiṣyāmi śūnyam āvasathaṃ tava.

समागमार्थं रम्भोरु त्वया मदनमोहितः। यथा त्वां नावभोत्स्यन्ति गन्धर्वाः सूर्यवर्चसः।

samāgamārthaṃ rambhoru tvayā madanamohitaḥ. yathā tvāṃ nāvabhotsyanti gandharvāḥ sūryavarcasaḥ.

द्रौपद्य् उवाच। यद् इदं नर्तनागारं मत्स्यराजेन कारितम्। दिवात्र कन्या नृत्यन्ति रात्रौ यान्ति यथागृहम्।

draupady uvāca. yad idaṃ nartanāgāraṃ matsyarājena kāritam. divātra kanyā nṛtyanti rātrau yānti yathāgṛham.

तमिस्रे तत्र गच्छेथा गन्धर्वास् तन् न जानते। तत्र दोषः परिहृतो भविष्यति न संशयः। एकः सन् नर्तनागारं रात्रौ संकेतम् आव्रज। कीचकः। तत्राहं वशगा तुभ्यं भविता नात्र संशयः। तथा भद्रे करिष्यामि यथा त्वं भीरु मन्यसे। एकः सन् नर्तनागारम् आगमिष्यामि शोभने। समागमार्थं सुश्रोणि शपे च सुकृतेन मे। यथा त्वां नावबुध्यन्ते गन्धर्वा वरवर्णिनि। सत्यं ते प्रतिजानामि गन्धर्वेभ्यो न ते भयम्। अलंकरिष्याम्य् अद्याहं त्वत्समागमनाय वै। वासांसि च विचित्राणि मनोज्ञानि तवापि च। द्रौपदी। यथाहं न त्यजेथास् त्वं तथा रंस्ये त्वया सह। तथा चेद् अप्य् अहं सूत दर्शयिष्यामि ते सुखम्। यन् नानुभूतं भवता जन्मप्रभृति कीचक।

tamisre tatra gacchethā gandharvās tan na jānate. tatra doṣaḥ parihṛto bhaviṣyati na saṃśayaḥ. ekaḥ san nartanāgāraṃ rātrau saṃketam āvraja. kīcakaḥ. tatrāhaṃ vaśagā tubhyaṃ bhavitā nātra saṃśayaḥ. tathā bhadre kariṣyāmi yathā tvaṃ bhīru manyase. ekaḥ san nartanāgāram āgamiṣyāmi śobhane. samāgamārthaṃ suśroṇi śape ca sukṛtena me. yathā tvāṃ nāvabudhyante gandharvā varavarṇini. satyaṃ te pratijānāmi gandharvebhyo na te bhayam. alaṃkariṣyāmy adyāhaṃ tvatsamāgamanāya vai. vāsāṃsi ca vicitrāṇi manojñāni tavāpi ca. draupadī. yathāhaṃ na tyajethās tvaṃ tathā raṃsye tvayā saha. tathā ced apy ahaṃ sūta darśayiṣyāmi te sukham. yan nānubhūtaṃ bhavatā janmaprabhṛti kīcaka.

वैशंपायन उवाच। तम् अर्थं प्रतिजल्पन्त्याः कृष्णायाः कीचकेन ह। दिवसार्धं समभवन् मासेनैव समं नृप। तत्र सा भीमसेनस्य तम् अर्थं समवेदयत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tam arthaṃ pratijalpantyāḥ kṛṣṇāyāḥ kīcakena ha. divasārdhaṃ samabhavan māsenaiva samaṃ nṛpa. tatra sā bhīmasenasya tam arthaṃ samavedayat.

कीचको ऽथ गृहं गत्वा भृशं हर्षपरिप्लुतः। सैरन्ध्रीरूपिणं मूढो मृत्युं तं नावबुद्धवान्।

kīcako 'tha gṛhaṃ gatvā bhṛśaṃ harṣapariplutaḥ. sairandhrīrūpiṇaṃ mūḍho mṛtyuṃ taṃ nāvabuddhavān.

गन्धाभरणमाल्येषु व्यासक्तः स विशेषतः। अलंचकार सो ऽऽत्मानं सत्वरः काममोहितः।

gandhābharaṇamālyeṣu vyāsaktaḥ sa viśeṣataḥ. alaṃcakāra so ''tmānaṃ satvaraḥ kāmamohitaḥ.

तस्य तत् कुर्वतः कर्म कालो दीर्घ इवाभवत्। अनुचिन्तयतश् चापि ताम् एवायतलोचनाम्।

tasya tat kurvataḥ karma kālo dīrgha ivābhavat. anucintayataś cāpi tām evāyatalocanām.

आसीद् अभ्यधिका चास्य श्रीः श्रियं प्रमुमुक्षतः। निर्वाणकाले दीपस्य वर्तीम् इव दिधक्षतः।

āsīd abhyadhikā cāsya śrīḥ śriyaṃ pramumukṣataḥ. nirvāṇakāle dīpasya vartīm iva didhakṣataḥ.

कृतसंप्रत्ययस् तत्र कीचकः काममोहितः। नाजानाद् दिवसं यान्तं चिन्तयानः समागमम्।

kṛtasaṃpratyayas tatra kīcakaḥ kāmamohitaḥ. nājānād divasaṃ yāntaṃ cintayānaḥ samāgamam.

ततस् तु द्रौपदी गत्वा तदा भीमं महानसे। उपातिष्ठत कल्याणी कौरव्यं पतिम् अन्तिकात्।

tatas tu draupadī gatvā tadā bhīmaṃ mahānase. upātiṣṭhata kalyāṇī kauravyaṃ patim antikāt.

तम् उवाच सुकेशान्ता कीचकस्य मया कृतः। संगमो नर्तनागारे यथावोचः परंतप। कालेन नियतं बद्धः कामेन च बलात्कृतः।

tam uvāca sukeśāntā kīcakasya mayā kṛtaḥ. saṃgamo nartanāgāre yathāvocaḥ paraṃtapa. kālena niyataṃ baddhaḥ kāmena ca balātkṛtaḥ.

शून्यं स नर्तनागारम् आगमिष्यति कीचकः। एको निशि महाबाहो कीचकं तं निषूदय।

śūnyaṃ sa nartanāgāram āgamiṣyati kīcakaḥ. eko niśi mahābāho kīcakaṃ taṃ niṣūdaya.

तं सूतपुत्रं कौन्तेय कीचकं मददर्पितम्। गत्वा त्वं नर्तनागारं निर्जीवं कुरु पाण्डव।

taṃ sūtaputraṃ kaunteya kīcakaṃ madadarpitam. gatvā tvaṃ nartanāgāraṃ nirjīvaṃ kuru pāṇḍava.

दर्पाच् च सूतपुत्रो ऽसौ गन्धर्वान् अवमन्यते। तं त्वं प्रहरतां श्रेष्ठ नडं नाग इवोद्धर।

darpāc ca sūtaputro 'sau gandharvān avamanyate. taṃ tvaṃ praharatāṃ śreṣṭha naḍaṃ nāga ivoddhara.

अश्रु दुःखाभिभूताया मम मार्जस्व भारत। बाहुवीर्यानुरूपं च दर्शयाद्य पराक्रमम्। आत्मनश् चैव भद्रं ते कुरु मानं कुलस्य च।

aśru duḥkhābhibhūtāyā mama mārjasva bhārata. bāhuvīryānurūpaṃ ca darśayādya parākramam. ātmanaś caiva bhadraṃ te kuru mānaṃ kulasya ca.

भीमसेन उवाच। स्वागतं ते वरारोहे यन् मा वेदयसे प्रियम्। न ह्य् अस्य कं चिद् इच्छामि सहायं वरवर्णिनि।

bhīmasena uvāca. svāgataṃ te varārohe yan mā vedayase priyam. na hy asya kaṃ cid icchāmi sahāyaṃ varavarṇini.

या मे प्रीतिस् त्वयाख्याता कीचकस्य समागमे। हत्वा हिडिम्बं सा प्रीतिर् ममासीद् वरवर्णिनि।

yā me prītis tvayākhyātā kīcakasya samāgame. hatvā hiḍimbaṃ sā prītir mamāsīd varavarṇini.

सत्यं भ्रातॄंश् च धर्मं च पुरस्कृत्य ब्रवीमि ते। कीचकं निहनिष्यामि वृत्रं देवपतिर् यथा। प्रसह्य सूदयिष्यामि केशवः केशिनं यथा।

satyaṃ bhrātṝṃś ca dharmaṃ ca puraskṛtya bravīmi te. kīcakaṃ nihaniṣyāmi vṛtraṃ devapatir yathā. prasahya sūdayiṣyāmi keśavaḥ keśinaṃ yathā.

तं गह्वरे प्रकाशे वा पोथयिष्यामि कीचकम्। अहं भद्रे हनिष्यामि कीचकं मदनान्वितम्। यस् त्वां कामाभिभूतात्मा दुर्लभाम् अभिमन्यते। अथ चेद् अवभोत्स्यन्ति हंस्ये मत्स्यान् अपि ध्रुवम्। अथ चेद् अनुबुध्यन्ति सूतपुत्रं मया हतम्। निर्मनुष्यं करिष्यामि मत्स्यानाम् इमम् आलयम्।

taṃ gahvare prakāśe vā pothayiṣyāmi kīcakam. ahaṃ bhadre haniṣyāmi kīcakaṃ madanānvitam. yas tvāṃ kāmābhibhūtātmā durlabhām abhimanyate. atha ced avabhotsyanti haṃsye matsyān api dhruvam. atha ced anubudhyanti sūtaputraṃ mayā hatam. nirmanuṣyaṃ kariṣyāmi matsyānām imam ālayam.

ततो दुर्योधनं हत्वा प्रतिपत्स्ये वसुंधराम्। मया हतांश् चेन् मात्स्यांस् तु धार्तराष्ट्रो ऽनुबुध्यति। दुर्योधनं ततो हत्वा सानुबन्धं सबान्धवम्। कुरूणाम् अखिलं राज्यं प्रतिपत्स्यामि भामिनि। नाहं शक्ष्ये ऽनुनयितुं कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्। कामं मत्स्यम् उपास्तां हि कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। कामम् अन्ये ह्य् उपासन्तु विनीता धर्मचारिणः। त्वां तु दुःखम् इदं प्राप्तां नाहं शक्नोम्य् उपेक्षितुम्। निर्वृता भव पाञ्चालि कीचकस्य वधात् पुनः।

tato duryodhanaṃ hatvā pratipatsye vasuṃdharām. mayā hatāṃś cen mātsyāṃs tu dhārtarāṣṭro 'nubudhyati. duryodhanaṃ tato hatvā sānubandhaṃ sabāndhavam. kurūṇām akhilaṃ rājyaṃ pratipatsyāmi bhāmini. nāhaṃ śakṣye 'nunayituṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram. kāmaṃ matsyam upāstāṃ hi kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. kāmam anye hy upāsantu vinītā dharmacāriṇaḥ. tvāṃ tu duḥkham idaṃ prāptāṃ nāhaṃ śaknomy upekṣitum. nirvṛtā bhava pāñcāli kīcakasya vadhāt punaḥ.

द्रौपद्य् उवाच। कीचकस्य वधं भीम यदि जानन्ति नागराः। त्वया कृतं महाबाहो यदि जीवितुम् अत्सहे। यथा न संत्यजेथास् त्वं सत्यं वै मत्कृते विभो। निगूढस् त्वं तथा वीर कीचकं विनिपातय। अनुबुद्धेद् धि कौन्तेयो धर्मराजो युधिष्ठिरः। पुनर् वनं व्रजेद् धीमान् अनुजैः परिवारितः। कश् च धर्मपरं श्रेष्ठम् अतिवर्तेत भारत। भीम भीतास्मि संबोधात् साधु मा चापलं कृथाः। यथा न कश् चिज् जानीते सूतपुत्रं त्वया हतम्। तथा कुरुष्व कौरव्य बलवन्न् अरिमर्दन। अदृश्यमानस् त्वं तस्य भिन्धि प्राणान् अरिंदम।

draupady uvāca. kīcakasya vadhaṃ bhīma yadi jānanti nāgarāḥ. tvayā kṛtaṃ mahābāho yadi jīvitum atsahe. yathā na saṃtyajethās tvaṃ satyaṃ vai matkṛte vibho. nigūḍhas tvaṃ tathā vīra kīcakaṃ vinipātaya. anubuddhed dhi kaunteyo dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. punar vanaṃ vrajed dhīmān anujaiḥ parivāritaḥ. kaś ca dharmaparaṃ śreṣṭham ativarteta bhārata. bhīma bhītāsmi saṃbodhāt sādhu mā cāpalaṃ kṛthāḥ. yathā na kaś cij jānīte sūtaputraṃ tvayā hatam. tathā kuruṣva kauravya balavann arimardana. adṛśyamānas tvaṃ tasya bhindhi prāṇān ariṃdama.

भीमसेन उवाच। एवम् एतत् करिष्यामि यथा त्वं भीरु भाषसे। अद्य तं सूदयिष्यामि कीचकं सहबान्धवम्। अदृश्यमानस् तस्याद्य तमस्विन्याम् अनिन्दिते।

bhīmasena uvāca. evam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ bhīru bhāṣase. adya taṃ sūdayiṣyāmi kīcakaṃ sahabāndhavam. adṛśyamānas tasyādya tamasvinyām anindite.

नागो बिल्वम् इवाक्रम्य पोथयिष्याम्य् अहं शिरः। अलभ्याम् इच्छतस् तस्य कीचकस्य दुरात्मनः। मया यद् उक्तं पाञ्चालि धर्मराजसुतं प्रति। कोपाद् ऋते किम् अन्यत् तु नानुवर्तेत को नृपम्।

nāgo bilvam ivākramya pothayiṣyāmy ahaṃ śiraḥ. alabhyām icchatas tasya kīcakasya durātmanaḥ. mayā yad uktaṃ pāñcāli dharmarājasutaṃ prati. kopād ṛte kim anyat tu nānuvarteta ko nṛpam.

वैशंपायन उवाच। धर्मप्रसादात् पवनात्मजस् तु। चकार रूपं परिवर्त्य बल्लवम्। भीमो महोग्रो बलकालदुर्मदः। स्थितो यथा हस्तिवधाय केसरी। एवम् उक्त्वा महाबाहुस् तत्र पाण्डवनन्दनः। अर्धरात्रे तदोत्थाय सत्त्ववान् भीमविक्रमः। अवदातेन मृदुना पटेनाच्छादितस् तदा। द्रौपदीं पृष्ठतः कृत्वा यत्रासीन् नर्तनालयः। भीमो ऽथ प्रथमं गत्वा रात्रौ छन्न उपाविशत्। मृगं हरिर् इवादृश्यः प्रत्याकाङ्क्षत् स कीचकम्। काङ्क्षमाणो वधं तस्य कीचकस्य दुरात्मनः। एतस्मिन्न् अन्तरे सूतस् तदा चास्तं गते रवौ।

vaiśaṃpāyana uvāca. dharmaprasādāt pavanātmajas tu. cakāra rūpaṃ parivartya ballavam. bhīmo mahogro balakāladurmadaḥ. sthito yathā hastivadhāya kesarī. evam uktvā mahābāhus tatra pāṇḍavanandanaḥ. ardharātre tadotthāya sattvavān bhīmavikramaḥ. avadātena mṛdunā paṭenācchāditas tadā. draupadīṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā yatrāsīn nartanālayaḥ. bhīmo 'tha prathamaṃ gatvā rātrau channa upāviśat. mṛgaṃ harir ivādṛśyaḥ pratyākāṅkṣat sa kīcakam. kāṅkṣamāṇo vadhaṃ tasya kīcakasya durātmanaḥ. etasminn antare sūtas tadā cāstaṃ gate ravau.

कीचकश् चाप्य् अलंकृत्य यथाकामम् उपाव्रजत्। संकेतम् अगमत् तूर्णं शून्यागारम् अपावृतम्। तां वेलां नर्तनागारे पाञ्चालीसंगमाशया।

kīcakaś cāpy alaṃkṛtya yathākāmam upāvrajat. saṃketam agamat tūrṇaṃ śūnyāgāram apāvṛtam. tāṃ velāṃ nartanāgāre pāñcālīsaṃgamāśayā.

मन्यमानः स संकेतम् आगारं प्राविशच् च तम्। प्रविश्य च स तद् वेश्म तमसा संवृतं महत्।

manyamānaḥ sa saṃketam āgāraṃ prāviśac ca tam. praviśya ca sa tad veśma tamasā saṃvṛtaṃ mahat.

पूर्वागतं ततस् तत्र भीमम् अप्रतिमौजसम्। एकान्तम् आस्थितं चैनम् आससाद सुदुर्मतिः। भीमं समुपसंगम्य अभ्यभाषत दुर्मतिः।

pūrvāgataṃ tatas tatra bhīmam apratimaujasam. ekāntam āsthitaṃ cainam āsasāda sudurmatiḥ. bhīmaṃ samupasaṃgamya abhyabhāṣata durmatiḥ.

शयानं शयने तत्र मृत्युं सूतः परामृशत्। पतंगं पावकं दीप्तं सिंहं क्षुद्रपशुर् यथा। जाज्वल्यमानं कोपेन कृष्णाधर्षणजेन ह।

śayānaṃ śayane tatra mṛtyuṃ sūtaḥ parāmṛśat. pataṃgaṃ pāvakaṃ dīptaṃ siṃhaṃ kṣudrapaśur yathā. jājvalyamānaṃ kopena kṛṣṇādharṣaṇajena ha.

उपसंगम्य चैवैनं कीचकः काममोहितः। हर्षोन्मथितचित्तात्मा स्मयमानो ऽभ्यभाषत।

upasaṃgamya caivainaṃ kīcakaḥ kāmamohitaḥ. harṣonmathitacittātmā smayamāno 'bhyabhāṣata.

प्रापितं ते मया वित्तं बहुरूपम् अनन्तकम्। यत्कृतं धनरत्नाढ्यं दासीशतपरिच्छदम्। रूपलावण्ययुक्ताभिर् युवतीभिर् अलंकृतम्। गृहं चान्तःपुरं सुभ्रु क्रीडारतिविराजितम्। तत् सर्वं त्वां समुद्दिश्य सहसा समुपागतः।

prāpitaṃ te mayā vittaṃ bahurūpam anantakam. yatkṛtaṃ dhanaratnāḍhyaṃ dāsīśataparicchadam. rūpalāvaṇyayuktābhir yuvatībhir alaṃkṛtam. gṛhaṃ cāntaḥpuraṃ subhru krīḍārativirājitam. tat sarvaṃ tvāṃ samuddiśya sahasā samupāgataḥ.

नाकस्मान् मां प्रशंसन्ति सदा गृहगताः स्त्रियः। सुवासा दर्शनीयश् च नान्यो ऽस्ति त्वादृशः पुमान्। अहं रूपेण संपन्नः स्नानागरुविभूषितः। नित्यम् एव प्रियः स्त्रीणां सौभाग्यात् प्रियदर्शनः। रूपस्य तन्मया प्राप्तं फलं कमललोचने।

nākasmān māṃ praśaṃsanti sadā gṛhagatāḥ striyaḥ. suvāsā darśanīyaś ca nānyo 'sti tvādṛśaḥ pumān. ahaṃ rūpeṇa saṃpannaḥ snānāgaruvibhūṣitaḥ. nityam eva priyaḥ strīṇāṃ saubhāgyāt priyadarśanaḥ. rūpasya tanmayā prāptaṃ phalaṃ kamalalocane.

भीमसेन उवाच। दिष्ट्या त्वं दर्शनीयो ऽसि दिष्ट्यात्मानं प्रशंससि। त्वयापीदृग्गुणां नारीं रूपशीलगुणान्विताम्। अदृष्टपूर्वां पश्यस्व यतो जातो ऽसि सूतज। द्रक्ष्यसि त्वं मुहूर्तेन यथेयं स्त्री गुणान्विता। उपरंस्यसि कामाच् च शीघ्रं त्वं द्रष्टुम् अर्हसि। ईदृशस् तु त्वया स्पर्शः स्पृष्टपूर्वो न कर्हि चित्। स्पर्शं वेत्सि विदग्धस् त्वं कामधर्मविचक्षणः। स्त्रीणां प्रीतिकरो नान्यस् त्वत्समः पुरुषस् त्व् इह।

bhīmasena uvāca. diṣṭyā tvaṃ darśanīyo 'si diṣṭyātmānaṃ praśaṃsasi. tvayāpīdṛgguṇāṃ nārīṃ rūpaśīlaguṇānvitām. adṛṣṭapūrvāṃ paśyasva yato jāto 'si sūtaja. drakṣyasi tvaṃ muhūrtena yatheyaṃ strī guṇānvitā. uparaṃsyasi kāmāc ca śīghraṃ tvaṃ draṣṭum arhasi. īdṛśas tu tvayā sparśaḥ spṛṣṭapūrvo na karhi cit. sparśaṃ vetsi vidagdhas tvaṃ kāmadharmavicakṣaṇaḥ. strīṇāṃ prītikaro nānyas tvatsamaḥ puruṣas tv iha.

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा तं महाबाहुर् भीमो भीमपराक्रमः। समुत्पत्य च कौन्तेयः प्रहस्य च नराधमम्। अद्य त्वां भगिनी पापं कृष्यमाणं मया भुवि। द्रक्ष्यत्य् अद्रिप्रतीकाशं सिंहेनेव महाद्विपम्। निराबाधा त्वयि हते सैरन्ध्री विचरिष्यति। सुखम् एव चरिष्यन्ति सैरन्ध्र्याः पतयस् तदा। तच् छ्रुत्वा वचनं तस्य भीमस्य स महाबलः। स्वरात्रक्रोधं तं तदा इदं वचनम् अब्रवीन्। त्वां महावीर गन्धर्वो ऽसि न संशयः। अद्य त्वां निहनिष्यामि सहायैः सह बान्धवैः। एवम् उक्तस् तथा तेन कीचकेन दुरात्मना। तौ द्वाव् अपि महावीर्यौ सहसाभिनिपेततुः। भीमो जग्राह केशेषु माल्यवत्सु सुगन्धिषु।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā taṃ mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ. samutpatya ca kaunteyaḥ prahasya ca narādhamam. adya tvāṃ bhaginī pāpaṃ kṛṣyamāṇaṃ mayā bhuvi. drakṣyaty adripratīkāśaṃ siṃheneva mahādvipam. nirābādhā tvayi hate sairandhrī vicariṣyati. sukham eva cariṣyanti sairandhryāḥ patayas tadā. tac chrutvā vacanaṃ tasya bhīmasya sa mahābalaḥ. svarātrakrodhaṃ taṃ tadā idaṃ vacanam abravīn. tvāṃ mahāvīra gandharvo 'si na saṃśayaḥ. adya tvāṃ nihaniṣyāmi sahāyaiḥ saha bāndhavaiḥ. evam uktas tathā tena kīcakena durātmanā. tau dvāv api mahāvīryau sahasābhinipetatuḥ. bhīmo jagrāha keśeṣu mālyavatsu sugandhiṣu.

स केशेषु परामृष्टो बलेन बलिनां वरः। आक्षिप्य केशान् वेगेन बाह्वोर् जग्राह पाण्डवम्।

sa keśeṣu parāmṛṣṭo balena balināṃ varaḥ. ākṣipya keśān vegena bāhvor jagrāha pāṇḍavam.

बाहुयुद्धं तयोर् आसीत् क्रुद्धयोर् नरसिंहयोः। वसन्ते वाशिताहेतोर् बलवद्गजयोर् इव। शार्दूलाव् इव गर्जन्तौ तार्क्ष्यनागाव् इवोद्धतौ। समयत्नौ समक्रोधौ पतितौ भीमकीचकौ। गजाव् इव मदोन्मत्तौ गर्जन्तौ पतितौ क्षितौ। वृषभाव् इव वल्मीकं मृद्नन्तौ समविक्रमौ। कीचकानां तु मुख्यस्य नराणाम् उत्तमस्य च। अन्योन्यम् अभिसंरब्धौ परस्परवधैषिणौ। वालिसुग्रीवयोर् भ्रात्रोः पुरेव कपिसिंहयोः। ततः समुद्यम्य भुजौ पञ्चशीर्षाव् इवोरगौ। नखदंष्ट्राभिर् अन्योन्यं घ्नतः क्रोधविषोद्धतौ। वेगेनाभिहतो भीमः कीचकेन बलीयसा। स्थिरप्रतिज्ञः स रणे पदान् न चलितः पदम्। ताव् अन्योन्यं समाश्लिष्य प्रकर्षन्तौ परस्परम्। उभाव् अपि प्रकाशेते प्रवृद्धौ वृषभाव् इव। तयोर् ह्य् आसीत् सुतुमुलः संप्रहारः सुदारुणः। नखदन्तायुधवतोर् व्याघ्रयोर् इव दृप्तयोः। अभिपत्याथ बाहुभ्यां प्रत्यगृह्णाद् अमर्षितः। मातङ्ग इव मातङ्गं प्रभिन्नकरटामुखम्। स चाप्य् एनं तदा भीमः प्रतिजग्राह वीर्यवान्। तम् आक्षिपत् कीचको ऽथ बलेन बलिनां वरः। तयोर् भुजविनिष्पेषाद् उभयोर् बलिनोस् तदा। शब्दः समभवद् घोरो वेणुस्फोटसमो युधि। अथैनम् आक्षिप्य बलाद् गृहमध्ये वृकोदरः। धूनयाम् आस वेगेन वायुश् चण्ड इव द्रुमम्। भीमेन च परामृष्टो दुर्बलो बलिना रणे। व्यस्पन्दत यथाप्राणं विचकर्ष च पाण्डवम्।

bāhuyuddhaṃ tayor āsīt kruddhayor narasiṃhayoḥ. vasante vāśitāhetor balavadgajayor iva. śārdūlāv iva garjantau tārkṣyanāgāv ivoddhatau. samayatnau samakrodhau patitau bhīmakīcakau. gajāv iva madonmattau garjantau patitau kṣitau. vṛṣabhāv iva valmīkaṃ mṛdnantau samavikramau. kīcakānāṃ tu mukhyasya narāṇām uttamasya ca. anyonyam abhisaṃrabdhau parasparavadhaiṣiṇau. vālisugrīvayor bhrātroḥ pureva kapisiṃhayoḥ. tataḥ samudyamya bhujau pañcaśīrṣāv ivoragau. nakhadaṃṣṭrābhir anyonyaṃ ghnataḥ krodhaviṣoddhatau. vegenābhihato bhīmaḥ kīcakena balīyasā. sthirapratijñaḥ sa raṇe padān na calitaḥ padam. tāv anyonyaṃ samāśliṣya prakarṣantau parasparam. ubhāv api prakāśete pravṛddhau vṛṣabhāv iva. tayor hy āsīt sutumulaḥ saṃprahāraḥ sudāruṇaḥ. nakhadantāyudhavator vyāghrayor iva dṛptayoḥ. abhipatyātha bāhubhyāṃ pratyagṛhṇād amarṣitaḥ. mātaṅga iva mātaṅgaṃ prabhinnakaraṭāmukham. sa cāpy enaṃ tadā bhīmaḥ pratijagrāha vīryavān. tam ākṣipat kīcako 'tha balena balināṃ varaḥ. tayor bhujaviniṣpeṣād ubhayor balinos tadā. śabdaḥ samabhavad ghoro veṇusphoṭasamo yudhi. athainam ākṣipya balād gṛhamadhye vṛkodaraḥ. dhūnayām āsa vegena vāyuś caṇḍa iva drumam. bhīmena ca parāmṛṣṭo durbalo balinā raṇe. vyaspandata yathāprāṇaṃ vicakarṣa ca pāṇḍavam.

ईषद् आगलितं चापि क्रोधाच् चलपदं स्थितम्। कीचको बलवान् भीमं जानुभ्याम् आक्षिपद् भुवि।

īṣad āgalitaṃ cāpi krodhāc calapadaṃ sthitam. kīcako balavān bhīmaṃ jānubhyām ākṣipad bhuvi.

पातितो भुवि भीमस् तु कीचकेन बलीयसा। उत्पपाताथ वेगेन दण्डाहत इवोरगः।

pātito bhuvi bhīmas tu kīcakena balīyasā. utpapātātha vegena daṇḍāhata ivoragaḥ.

स्पर्धया च बलोन्मत्तौ ताव् उभौ सूतपाण्डवौ। निशीथे पर्यकर्षेतां बलिनौ निशि निर्जने।

spardhayā ca balonmattau tāv ubhau sūtapāṇḍavau. niśīthe paryakarṣetāṃ balinau niśi nirjane.

ततस् तद् भवनश्रेष्ठं प्राकम्पत मुहुर् मुहुः। बलवच् चापि संक्रुद्धाव् अन्योन्यं ताव् अगर्जताम्।

tatas tad bhavanaśreṣṭhaṃ prākampata muhur muhuḥ. balavac cāpi saṃkruddhāv anyonyaṃ tāv agarjatām.

तलाभ्यां तु स भीमेन वक्षस्य् अभिहतो बली। कीचको रोषसंतप्तः पदान् न चलितः पदम्।

talābhyāṃ tu sa bhīmena vakṣasy abhihato balī. kīcako roṣasaṃtaptaḥ padān na calitaḥ padam.

मुहूर्तं तु स तं वेगं सहित्वा भुवि दुःसहम्। बलाद् अहीयत तदा सूतो भीमबलार्दितः।

muhūrtaṃ tu sa taṃ vegaṃ sahitvā bhuvi duḥsaham. balād ahīyata tadā sūto bhīmabalārditaḥ.

तं हीयमानं विज्ञाय भीमसेनो महाबलः। वक्षस्य् आनीय वेगेन ममन्थैनं विचेतसम्।

taṃ hīyamānaṃ vijñāya bhīmaseno mahābalaḥ. vakṣasy ānīya vegena mamanthainaṃ vicetasam.

क्रोधाविष्टो विनिःश्वस्य पुनश् चैनं वृकोदरः। जग्राह जयतां श्रेष्ठः केशेष्व् एव तदा भृशम्।

krodhāviṣṭo viniḥśvasya punaś cainaṃ vṛkodaraḥ. jagrāha jayatāṃ śreṣṭhaḥ keśeṣv eva tadā bhṛśam.

गृहीत्वा कीचकं भीमो विरुराव महाबलः। शार्दूलः पिशिताकाङ्क्षी गृहीत्वेव महामृगम्। पुनश् चातिबलस् तत्र कीचको बलदर्पितः। व्यायच्छन्न् एव दुर्धर्षः पाण्डवेन तरस्विना। मुष्टिना भीमसेनेन शिरस्य् अभिहतो भृशम्। कीचको वृत्तरक्ताक्षो गतासुर् अपतद् भुवि। तत एनं परिश्रान्तम् उपलभ्य वृकोदरः। योक्त्रयाम् आस बाहुभ्यां पशुं रशनया यथा। नदन्तं च महानादं भिन्नभेरीसमस्वनम्। भ्रामयाम् आस सुचिरं विस्फुरन्तम् अचेतसम्। प्रगृह्य तरसा दोर्भ्यां कण्ठं तस्य वृकोदरः। अपीडयत कृष्णायास् तदा कोपोपशान्तये। अथ तं भग्नसर्वाङ्गं व्याविद्धनयनाम्बरम्। आक्रम्य च कटीदेशे जानुना कीचकाधमम्। अपीडयत बाहुभ्यां पशुमारम् अमारयत्। तं विषीदन्तम् आज्ञाय कीचकं पाण्डुनन्दनः। भूतले भ्रामयाम् आस वाक्यं चेदम् उवाच ह। अद्याहम् अनृणो भूत्वा भ्रातुर् भार्यापहारिणम्। शान्तिं लब्धास्मि परमां हत्वा सैरन्ध्रिकण्टकम्। इत्य् एवम् उक्त्वा पुरुषप्रवीरस्। तं कीचकं क्रोधसरागनेत्रः। आस्रस्तवस्त्राभरणं स्फुरन्तम्। उद्भ्रान्तचित्तं व्यसुम् उत्ससर्ज। निष्पिष्य पाणिना पाणिं संदष्टौष्ठपुटो बली। समाक्रम्य च संक्रुद्धो बलेन बलिनां वरः। महतोत्प्लुत्य वेगेन कीचकोरसि वीर्यवान्। जानुभ्यां ताडयाम् आस सो ऽपि पादौ प्रगृह्य च। भ्रामयाम् आस वेगेन ताडयाम् आस च क्षितौ। भीमो ऽपि लाघवात् पादौ मोचयित्वोरुविक्रमः। उत्प्लुत्य सोर्ध्वम् अपतत् कीचकस्य शिरोपरि। केशे गृहीत्वा चाकृष्य विचकर्ष स सर्वतः। हस्तौ गृहीत्वा भीमस्य कीचको बलगर्वितः। मोचयित्वा केशपक्षं गले जग्राह पाण्डवम्। गृहीतकण्ठाव् अन्योन्यं पातयाम् आसतू रणे। हुंकारफूत्कृतोच्छ्वासौ मार्जाराव् इव कोपितौ। कीचकोपरि कौन्तेयः कौन्तेयोपरि कीचकः। अन्योन्यं पातयित्वैवं मुहूर्तं सूतपाण्डवौ। पुनर् उत्थाय तौ वीराव् अन्योन्यं बाहुशालिनौ। बाहुयुद्धम् अयुध्येताम् उपतापप्रकोपितौ। पादाभ्यां चैव जानुभ्यां मुष्टिभ्यां च परस्परम्। एवं तयोः प्रहरतोर् भीमकीचकयोस् तदा। स्वनः समभवद् रात्रौ विस्फूर्जितम् इवाशनेः। लब्ध्वान्तरम् अथो भीमः पाणिभ्यां कीचकं बली। हीयमानं समुद्वीक्ष्य बभञ्जालिङ्ग्य मध्यतः। उत्तानं पातयित्वैनं पादाभ्याम् उरसि स्थितः। संमृज्य पाणिना पांसुं दक्षिणेन दृढाकृतिः। मुष्टिं गृहीत्वा वेगेन शिरस्य् अभिजघान ह। मुष्टिघातेन तेनासौ निर्यज्जिह्वाक्षितारकः। विसृजन् मलमूत्रे च क्रोशन् महिषवत् खरम्।

gṛhītvā kīcakaṃ bhīmo virurāva mahābalaḥ. śārdūlaḥ piśitākāṅkṣī gṛhītveva mahāmṛgam. punaś cātibalas tatra kīcako baladarpitaḥ. vyāyacchann eva durdharṣaḥ pāṇḍavena tarasvinā. muṣṭinā bhīmasenena śirasy abhihato bhṛśam. kīcako vṛttaraktākṣo gatāsur apatad bhuvi. tata enaṃ pariśrāntam upalabhya vṛkodaraḥ. yoktrayām āsa bāhubhyāṃ paśuṃ raśanayā yathā. nadantaṃ ca mahānādaṃ bhinnabherīsamasvanam. bhrāmayām āsa suciraṃ visphurantam acetasam. pragṛhya tarasā dorbhyāṃ kaṇṭhaṃ tasya vṛkodaraḥ. apīḍayata kṛṣṇāyās tadā kopopaśāntaye. atha taṃ bhagnasarvāṅgaṃ vyāviddhanayanāmbaram. ākramya ca kaṭīdeśe jānunā kīcakādhamam. apīḍayata bāhubhyāṃ paśumāram amārayat. taṃ viṣīdantam ājñāya kīcakaṃ pāṇḍunandanaḥ. bhūtale bhrāmayām āsa vākyaṃ cedam uvāca ha. adyāham anṛṇo bhūtvā bhrātur bhāryāpahāriṇam. śāntiṃ labdhāsmi paramāṃ hatvā sairandhrikaṇṭakam. ity evam uktvā puruṣapravīras. taṃ kīcakaṃ krodhasarāganetraḥ. āsrastavastrābharaṇaṃ sphurantam. udbhrāntacittaṃ vyasum utsasarja. niṣpiṣya pāṇinā pāṇiṃ saṃdaṣṭauṣṭhapuṭo balī. samākramya ca saṃkruddho balena balināṃ varaḥ. mahatotplutya vegena kīcakorasi vīryavān. jānubhyāṃ tāḍayām āsa so 'pi pādau pragṛhya ca. bhrāmayām āsa vegena tāḍayām āsa ca kṣitau. bhīmo 'pi lāghavāt pādau mocayitvoruvikramaḥ. utplutya sordhvam apatat kīcakasya śiropari. keśe gṛhītvā cākṛṣya vicakarṣa sa sarvataḥ. hastau gṛhītvā bhīmasya kīcako balagarvitaḥ. mocayitvā keśapakṣaṃ gale jagrāha pāṇḍavam. gṛhītakaṇṭhāv anyonyaṃ pātayām āsatū raṇe. huṃkāraphūtkṛtocchvāsau mārjārāv iva kopitau. kīcakopari kaunteyaḥ kaunteyopari kīcakaḥ. anyonyaṃ pātayitvaivaṃ muhūrtaṃ sūtapāṇḍavau. punar utthāya tau vīrāv anyonyaṃ bāhuśālinau. bāhuyuddham ayudhyetām upatāpaprakopitau. pādābhyāṃ caiva jānubhyāṃ muṣṭibhyāṃ ca parasparam. evaṃ tayoḥ praharator bhīmakīcakayos tadā. svanaḥ samabhavad rātrau visphūrjitam ivāśaneḥ. labdhvāntaram atho bhīmaḥ pāṇibhyāṃ kīcakaṃ balī. hīyamānaṃ samudvīkṣya babhañjāliṅgya madhyataḥ. uttānaṃ pātayitvainaṃ pādābhyām urasi sthitaḥ. saṃmṛjya pāṇinā pāṃsuṃ dakṣiṇena dṛḍhākṛtiḥ. muṣṭiṃ gṛhītvā vegena śirasy abhijaghāna ha. muṣṭighātena tenāsau niryajjihvākṣitārakaḥ. visṛjan malamūtre ca krośan mahiṣavat kharam.

तस्य पादौ च पाणी च शिरो ग्रीवां च सर्वशः। काये प्रवेशयाम् आस पशोर् इव पिनाकधृक्।

tasya pādau ca pāṇī ca śiro grīvāṃ ca sarvaśaḥ. kāye praveśayām āsa paśor iva pinākadhṛk.

तं संमथितसर्वाङ्गं मांसपिण्डोपमं कृतम्। तत्राग्निं स्वयम् उज्ज्वाल्य दर्शयाम् आस कीचकम्। कृष्णायै दर्शयाम् आस भीमसेनो महाबलः।

taṃ saṃmathitasarvāṅgaṃ māṃsapiṇḍopamaṃ kṛtam. tatrāgniṃ svayam ujjvālya darśayām āsa kīcakam. kṛṣṇāyai darśayām āsa bhīmaseno mahābalaḥ.

उवाच च महातेजा द्रौपदीं पाण्डुनन्दनः। पश्यैनम् एहि पाञ्चालि कामुको ऽयं यथा कृतः। एवम् उक्त्वा महाराज भीमो भीमपराक्रमः। पादेन पीडयाम् आस तस्य कायं दुरात्मनः। ततो ऽग्निं तत्र प्रज्वाल्य दर्शयित्वा तु कीचकम्। पाञ्चालीं स तदा वीर इदं प्रोवाच तां पुनः। प्रार्थयन्ति सुकेशान्ते ये त्वां शीलगुणान्विताम्। एवं ते भीरु वध्यन्ते कीचकः शोभते यथा। तत् कृत्वा दुष्करं कर्म कृष्णायाः प्रियम् उत्तमम्। यस् त्वाम् अभ्यहनद् भद्रे पदा भूमौ निपात्य च। एवम् उक्त्वा महाबाहुर् गन्धर्वेण हतं तदा। विज्ञापनार्थम् अन्येषां विरराम महाहवात्।

uvāca ca mahātejā draupadīṃ pāṇḍunandanaḥ. paśyainam ehi pāñcāli kāmuko 'yaṃ yathā kṛtaḥ. evam uktvā mahārāja bhīmo bhīmaparākramaḥ. pādena pīḍayām āsa tasya kāyaṃ durātmanaḥ. tato 'gniṃ tatra prajvālya darśayitvā tu kīcakam. pāñcālīṃ sa tadā vīra idaṃ provāca tāṃ punaḥ. prārthayanti sukeśānte ye tvāṃ śīlaguṇānvitām. evaṃ te bhīru vadhyante kīcakaḥ śobhate yathā. tat kṛtvā duṣkaraṃ karma kṛṣṇāyāḥ priyam uttamam. yas tvām abhyahanad bhadre padā bhūmau nipātya ca. evam uktvā mahābāhur gandharveṇa hataṃ tadā. vijñāpanārtham anyeṣāṃ virarāma mahāhavāt.

तथा स कीचकं हत्वा गत्वा रोषस्य वै शमम्। आमन्त्र्य द्रौपदीं कृष्णां क्षिप्रम् आयान् महानसम्। स्नात्वानुलेपनं कृत्वा ह्य् आपूर्य च मनोरथम्। सुखोपविष्टः शयने भीमो भीमपराक्रमः। ततः कृष्णा यदा मेने गतं भीमं महानसम्।

tathā sa kīcakaṃ hatvā gatvā roṣasya vai śamam. āmantrya draupadīṃ kṛṣṇāṃ kṣipram āyān mahānasam. snātvānulepanaṃ kṛtvā hy āpūrya ca manoratham. sukhopaviṣṭaḥ śayane bhīmo bhīmaparākramaḥ. tataḥ kṛṣṇā yadā mene gataṃ bhīmaṃ mahānasam.

कीचकं घातयित्वा तु द्रौपदी योषितां वरा। प्रहृष्टा गतसंतापा सभापालान् उवाच ह।

kīcakaṃ ghātayitvā tu draupadī yoṣitāṃ varā. prahṛṣṭā gatasaṃtāpā sabhāpālān uvāca ha.

कीचको ऽयं हतः शेते गन्धर्वैः पतिभिर् मम। परस्त्रीकामसंमत्तः समागच्छत पश्यत।

kīcako 'yaṃ hataḥ śete gandharvaiḥ patibhir mama. parastrīkāmasaṃmattaḥ samāgacchata paśyata.

तच् छ्रुत्वा भाषितं तस्या नर्तनागाररक्षिणः। सहसैव समाजग्मुर् आदायोल्काः सहस्रशः। तस्यास् तं निनदं श्रुत्वा कीचकस्य सहोदराः।

tac chrutvā bhāṣitaṃ tasyā nartanāgārarakṣiṇaḥ. sahasaiva samājagmur ādāyolkāḥ sahasraśaḥ. tasyās taṃ ninadaṃ śrutvā kīcakasya sahodarāḥ.

ततो गत्वाथ तद् वेश्म कीचकं विनिपातितम्। गतासुं ददृशुर् भूमौ रुधिरेण समुक्षितम्। नास्य ग्रीवा न चरणौ न पाणी न शिरस् तथा। पाणिपादविहीनं तु दृष्ट्वा ते व्यथिताभवन्। निरीक्षन्ति ततः सर्वे परं विस्मयम् आगताः। अमानुषं कृतं कर्म तं दृष्ट्वा विनिपातितम्। ततो भयं ययुः शीघ्रं सायुधा भरतर्षभ। अथैनं हृष्टरोमाणो विस्मिताः प्रेक्ष्य कीचकम्।

tato gatvātha tad veśma kīcakaṃ vinipātitam. gatāsuṃ dadṛśur bhūmau rudhireṇa samukṣitam. nāsya grīvā na caraṇau na pāṇī na śiras tathā. pāṇipādavihīnaṃ tu dṛṣṭvā te vyathitābhavan. nirīkṣanti tataḥ sarve paraṃ vismayam āgatāḥ. amānuṣaṃ kṛtaṃ karma taṃ dṛṣṭvā vinipātitam. tato bhayaṃ yayuḥ śīghraṃ sāyudhā bharatarṣabha. athainaṃ hṛṣṭaromāṇo vismitāḥ prekṣya kīcakam.

क्वास्य ग्रीवा क्व चरणौ क्व पाणी क्व शिरस् तथा। इति स्म तं परीक्षन्ते गन्धर्वेण हतं तदा। तं मेनिरे दत्तम् उषाधिदेव्याः। हतं हि दृष्ट्वा निशि सैन्यनाथं। राज्ञो विराटस्य बलाभिमुख्याः। कीलालमिश्रं पिशितस्य पिण्डं।

kvāsya grīvā kva caraṇau kva pāṇī kva śiras tathā. iti sma taṃ parīkṣante gandharveṇa hataṃ tadā. taṃ menire dattam uṣādhidevyāḥ. hataṃ hi dṛṣṭvā niśi sainyanāthaṃ. rājño virāṭasya balābhimukhyāḥ. kīlālamiśraṃ piśitasya piṇḍaṃ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...