महाभारत 4.19 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 19→

[mh-4-19] • 30 श्लोकाः

द्रौपद्य् उवाच। अहं सैरन्ध्रिवेषेण चरन्ती राजवेश्मनि। शौचदास्मि सुदेष्णाया अक्षधूर्तस्य कारणात्।

draupady uvāca. ahaṃ sairandhriveṣeṇa carantī rājaveśmani. śaucadāsmi sudeṣṇāyā akṣadhūrtasya kāraṇāt.

विक्रियां पश्य मे तीव्रां राजपुत्र्याः परंतप। आसे कालम् उपासीना सर्वं दुःखं किलार्तवत्।

vikriyāṃ paśya me tīvrāṃ rājaputryāḥ paraṃtapa. āse kālam upāsīnā sarvaṃ duḥkhaṃ kilārtavat.

अनित्या किल मर्त्यानाम् अर्थसिद्धिर् जयाजयौ। इति कृत्वा प्रतीक्षामि भर्तॄणाम् उदयं पुनः। चक्रवत् किल मर्त्यानाम् अर्थाश् च व्यसनानि च।

anityā kila martyānām arthasiddhir jayājayau. iti kṛtvā pratīkṣāmi bhartṝṇām udayaṃ punaḥ. cakravat kila martyānām arthāś ca vyasanāni ca.

य एव हेतुर् भवति पुरुषस्य जयावहः। पराजये च हेतुः स इति च प्रतिपालये। किं मां न प्रतिजानीषे भीमसेन मृताम् इव। पराभवनिमित्तानि तथैवाचरते नरः।

ya eva hetur bhavati puruṣasya jayāvahaḥ. parājaye ca hetuḥ sa iti ca pratipālaye. kiṃ māṃ na pratijānīṣe bhīmasena mṛtām iva. parābhavanimittāni tathaivācarate naraḥ.

दत्त्वा याचन्ति पुरुषा हत्वा वध्यन्ति चापरे। पातयित्वा च पात्यन्ते परैर् इति च मे श्रुतम्।

dattvā yācanti puruṣā hatvā vadhyanti cāpare. pātayitvā ca pātyante parair iti ca me śrutam.

न दैवस्यातिभारो ऽस्ति न दैवस्यातिवर्तनम्। इति चाप्य् आगमं भूयो दैवस्य प्रतिपालये।

na daivasyātibhāro 'sti na daivasyātivartanam. iti cāpy āgamaṃ bhūyo daivasya pratipālaye.

स्थितं पूर्वं जलं यत्र पुनस् तत्रैव तिष्ठति। इति पर्यायम् इच्छन्ती प्रतीक्षाम्य् उदयं पुनः।

sthitaṃ pūrvaṃ jalaṃ yatra punas tatraiva tiṣṭhati. iti paryāyam icchantī pratīkṣāmy udayaṃ punaḥ.

दैवेन किल यस्यार्थः सुनीतो ऽपि विपद्यते। दैवस्य चागमे यत्नस् तेन कार्यो विजानता।

daivena kila yasyārthaḥ sunīto 'pi vipadyate. daivasya cāgame yatnas tena kāryo vijānatā.

यत् तु मे वचनस्यास्य कथितस्य प्रयोजनम्। पृच्छ मां दुःखितां तत् त्वम् अपृष्टा वा ब्रवीमि ते।

yat tu me vacanasyāsya kathitasya prayojanam. pṛccha māṃ duḥkhitāṃ tat tvam apṛṣṭā vā bravīmi te.

महिषी पाण्डुपुत्राणां दुहिता द्रुपदस्य च। इमाम् अवस्थां संप्राप्ता का मद् अन्या जिजीविषेत्।

mahiṣī pāṇḍuputrāṇāṃ duhitā drupadasya ca. imām avasthāṃ saṃprāptā kā mad anyā jijīviṣet.

कुरून् परिभवन् सर्वान् पाञ्चालान् अपि भारत। पाण्डवेयांश् च संप्राप्तो मम क्लेशो ह्य् अरिंदम।

kurūn paribhavan sarvān pāñcālān api bhārata. pāṇḍaveyāṃś ca saṃprāpto mama kleśo hy ariṃdama.

भ्रातृभिः श्वशुरैः पुत्रैर् बहुभिः परवीरहन्। एवं समुदिता नारी का न्व् अन्या दुःखिता भवेत्।

bhrātṛbhiḥ śvaśuraiḥ putrair bahubhiḥ paravīrahan. evaṃ samuditā nārī kā nv anyā duḥkhitā bhavet.

नूनं हि बालया धातुर् मया वै विप्रियं कृतम्। यस्य प्रसादाद् दुर्नीतं प्राप्तास्मि भरतर्षभ।

nūnaṃ hi bālayā dhātur mayā vai vipriyaṃ kṛtam. yasya prasādād durnītaṃ prāptāsmi bharatarṣabha.

वर्णावकाशम् अपि मे पश्य पाण्डव यादृशम्। यादृशो मे न तत्रासीद् दुःखे परमके तदा।

varṇāvakāśam api me paśya pāṇḍava yādṛśam. yādṛśo me na tatrāsīd duḥkhe paramake tadā.

त्वम् एव भीम जानीषे यन् मे पार्थ सुखं पुरा। साहं दासत्वम् आपन्ना न शान्तिम् अवशा लभे। का प्रीतिर् जीवितेनाद्य ममानेन वृकोदर।

tvam eva bhīma jānīṣe yan me pārtha sukhaṃ purā. sāhaṃ dāsatvam āpannā na śāntim avaśā labhe. kā prītir jīvitenādya mamānena vṛkodara.

नादैविकम् इदं मन्ये यत्र पार्थो धनंजयः। भीमधन्वा महाबाहुर् आस्ते शान्त इवानलः।

nādaivikam idaṃ manye yatra pārtho dhanaṃjayaḥ. bhīmadhanvā mahābāhur āste śānta ivānalaḥ.

अशक्या वेदितुं पार्थ प्राणिनां वै गतिर् नरैः। विनिपातम् इमं मन्ये युष्माकम् अविचिन्तितम्।

aśakyā vedituṃ pārtha prāṇināṃ vai gatir naraiḥ. vinipātam imaṃ manye yuṣmākam avicintitam.

यस्या मम मुखप्रेक्षा यूयम् इन्द्रसमाः सदा। सा प्रेक्षे मुखम् अन्यासाम् अवराणां वरा सती।

yasyā mama mukhaprekṣā yūyam indrasamāḥ sadā. sā prekṣe mukham anyāsām avarāṇāṃ varā satī.

पश्य पाण्डव मे ऽवस्थां यथा नार्हामि वै तथा। युष्मासु ध्रियमाणेषु पश्य कालस्य पर्ययम्।

paśya pāṇḍava me 'vasthāṃ yathā nārhāmi vai tathā. yuṣmāsu dhriyamāṇeṣu paśya kālasya paryayam.

यस्याः सागरपर्यन्ता पृथिवी वशवर्तिनी। आसीत् साद्य सुदेष्णाया भीताहं वशवर्तिनी।

yasyāḥ sāgaraparyantā pṛthivī vaśavartinī. āsīt sādya sudeṣṇāyā bhītāhaṃ vaśavartinī.

यस्याः पुरःसरा आसन् पृष्ठतश् चानुगामिनः। साहम् अद्य सुदेष्णायाः पुरः पश्चाच् च गामिनी। इदं तु दुःखं कौन्तेय ममासह्यं निबोध तत्।

yasyāḥ puraḥsarā āsan pṛṣṭhataś cānugāminaḥ. sāham adya sudeṣṇāyāḥ puraḥ paścāc ca gāminī. idaṃ tu duḥkhaṃ kaunteya mamāsahyaṃ nibodha tat.

या न जातु स्वयं पिंषे गात्रोद्वर्तनम् आत्मनः। अन्यत्र कुन्त्या भद्रं ते साद्य पिंषामि चन्दनम्। पश्य कौन्तेय पाणी मे नैवं यौ भवतः पुरा।

yā na jātu svayaṃ piṃṣe gātrodvartanam ātmanaḥ. anyatra kuntyā bhadraṃ te sādya piṃṣāmi candanam. paśya kaunteya pāṇī me naivaṃ yau bhavataḥ purā.

वैशंपायन उवाच। इत्य् अस्य दर्शयाम् आस किणबद्धौ कराव् उभौ।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity asya darśayām āsa kiṇabaddhau karāv ubhau.

द्रौपद्य् उवाच। बिभेमि कुन्त्या या नाहं युष्माकं वा कदा चन। साद्याग्रतो विराटस्य भीता तिष्ठामि किंकरी। तदाग्रतो विराटस्य किंकरीव स्थिता ह्य् अहम्।

draupady uvāca. bibhemi kuntyā yā nāhaṃ yuṣmākaṃ vā kadā cana. sādyāgrato virāṭasya bhītā tiṣṭhāmi kiṃkarī. tadāgrato virāṭasya kiṃkarīva sthitā hy aham.

किं नु वक्ष्यति सम्राण् मां वर्णकः सुकृतो न वा। नान्यपिष्टं हि मत्स्यस्य चन्दनं किल रोचते।

kiṃ nu vakṣyati samrāṇ māṃ varṇakaḥ sukṛto na vā. nānyapiṣṭaṃ hi matsyasya candanaṃ kila rocate.

वैशंपायन उवाच। सा कीर्तयन्ती दुःखानि भीमसेनस्य भामिनी। रुरोद शनकैः कृष्णा भीमसेनम् उदीक्षती।

vaiśaṃpāyana uvāca. sā kīrtayantī duḥkhāni bhīmasenasya bhāminī. ruroda śanakaiḥ kṛṣṇā bhīmasenam udīkṣatī.

सा बाष्पकलया वाचा निःश्वसन्ती पुनः पुनः। हृदयं भीमसेनस्य घट्टयन्तीदम् अब्रवीत्। इदं तु समुपालम्भं त्वत्तो राजा युधिष्ठिरः। शृणुयाद् यदि कल्याणि कृत्स्नं जह्यात् स जीवितम्। धनंजयो ऽपि सुश्रोणि यमौ चापि शुचिस्मिते। रुरोद शनकैः कृष्णा पुनर् वाक्यम् अभाषत।

sā bāṣpakalayā vācā niḥśvasantī punaḥ punaḥ. hṛdayaṃ bhīmasenasya ghaṭṭayantīdam abravīt. idaṃ tu samupālambhaṃ tvatto rājā yudhiṣṭhiraḥ. śṛṇuyād yadi kalyāṇi kṛtsnaṃ jahyāt sa jīvitam. dhanaṃjayo 'pi suśroṇi yamau cāpi śucismite. ruroda śanakaiḥ kṛṣṇā punar vākyam abhāṣata.

नाल्पं कृतं मया भीम देवानां किल्बिषं पुरा। अभाग्या यत् तु जीवामि मर्तव्ये सति पाण्डव। कीचकं चेन् न हन्यास् त्वं स्वात्मानं नाशयाम्य् अहम्। विषम् आलोड्य पास्यामि प्रवेक्ष्याम्य् अथवानलम्। अभाग्याहम् अपुण्याहं नित्यदुःखा च विक्लवा। पापेन पातितायाश् च किं फलं जीवितेन मे।

nālpaṃ kṛtaṃ mayā bhīma devānāṃ kilbiṣaṃ purā. abhāgyā yat tu jīvāmi martavye sati pāṇḍava. kīcakaṃ cen na hanyās tvaṃ svātmānaṃ nāśayāmy aham. viṣam āloḍya pāsyāmi pravekṣyāmy athavānalam. abhāgyāham apuṇyāhaṃ nityaduḥkhā ca viklavā. pāpena pātitāyāś ca kiṃ phalaṃ jīvitena me.

ततस् तस्याः करौ शूनौ किणबद्धौ वृकोदरः। मुखम् आनीय वेपन्त्या रुरोद परवीरहा।

tatas tasyāḥ karau śūnau kiṇabaddhau vṛkodaraḥ. mukham ānīya vepantyā ruroda paravīrahā.

तौ गृहीत्वा च कौन्तेयो बाष्पम् उत्सृज्य वीर्यवान्। ततः परमदुःखार्त इदं वचनम् अब्रवीत्।

tau gṛhītvā ca kaunteyo bāṣpam utsṛjya vīryavān. tataḥ paramaduḥkhārta idaṃ vacanam abravīt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...