महाभारत 4.17 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 17→

[mh-4-17] • 29 श्लोकाः

द्रौपद्य् उवाच। अशोच्यं नु कुतस् तस्या यस्या भर्ता युधिष्ठिरः। जानन् सर्वाणि दुःखानि किं मां त्वं परिपृच्छसि।

draupady uvāca. aśocyaṃ nu kutas tasyā yasyā bhartā yudhiṣṭhiraḥ. jānan sarvāṇi duḥkhāni kiṃ māṃ tvaṃ paripṛcchasi.

यन् मां दासीप्रवादेन प्रातिकामी तदानयत्। सभायां पार्षदो मध्ये तन् मां दहति भारत। विकृष्टा हास्तिनपुरे सभायां राजसंसदि। दुःशासनेन केशान्ते परामृष्टा रजस्वला। क्षत्रियैस् तत्र कर्णाद्यैर् दृष्टा दुर्योधनेन च। श्वशुराभ्यां च भीष्मेण विदुरेण च धीमता। द्रोणेन च महाबाहो कृपेण च परंतप। साहं श्वशुरयोर् मध्ये भर्तृमध्ये च पाण्डव। केशे गृहीत्वैव सभां नीता जीवति वै त्वयि। विप्रमुक्ता ततश् चाहं नवे राज्याद् वनं गता। साहं वने दुर्वसतिं वसन्ती चाध्वकर्शिता। जटासुरपरिक्लेशात् प्राप्तापि सुमहद् भयम्।

yan māṃ dāsīpravādena prātikāmī tadānayat. sabhāyāṃ pārṣado madhye tan māṃ dahati bhārata. vikṛṣṭā hāstinapure sabhāyāṃ rājasaṃsadi. duḥśāsanena keśānte parāmṛṣṭā rajasvalā. kṣatriyais tatra karṇādyair dṛṣṭā duryodhanena ca. śvaśurābhyāṃ ca bhīṣmeṇa vidureṇa ca dhīmatā. droṇena ca mahābāho kṛpeṇa ca paraṃtapa. sāhaṃ śvaśurayor madhye bhartṛmadhye ca pāṇḍava. keśe gṛhītvaiva sabhāṃ nītā jīvati vai tvayi. vipramuktā tataś cāhaṃ nave rājyād vanaṃ gatā. sāhaṃ vane durvasatiṃ vasantī cādhvakarśitā. jaṭāsuraparikleśāt prāptāpi sumahad bhayam.

पार्थिवस्य सुता नाम का नु जीवेत मादृशी। अनुभूय भृशं दुःखम् अन्यत्र द्रौपदीं प्रभो।

pārthivasya sutā nāma kā nu jīveta mādṛśī. anubhūya bhṛśaṃ duḥkham anyatra draupadīṃ prabho.

वनवासगतायाश् च सैन्धवेन दुरात्मना। परामर्शं द्वितीयं च सोढुम् उत्सहते नु का। पद्भ्यां पर्यचरं चाहं देशान् विषमसंस्थितान्। दुर्गाञ् श्वापदसंकीर्णांस् त्वयि जीवति पाण्डव। ततो ऽहं द्वादशे वर्षे वन्यमूलफलाशना। इदं पुरम् अनुप्राप्ता सुदेष्णापरिचारिका। परस्त्रियम् उपातिष्ठे सत्यधर्मपथे स्थिता। गोशीर्षकं पद्मकं च हरिश्यामं च चन्दनम्। नित्यं पिंषे विराटस्य त्वयि जीवति पाण्डव। साहं बहूनि दुःखानि गणयामि न ते कृते।

vanavāsagatāyāś ca saindhavena durātmanā. parāmarśaṃ dvitīyaṃ ca soḍhum utsahate nu kā. padbhyāṃ paryacaraṃ cāhaṃ deśān viṣamasaṃsthitān. durgāñ śvāpadasaṃkīrṇāṃs tvayi jīvati pāṇḍava. tato 'haṃ dvādaśe varṣe vanyamūlaphalāśanā. idaṃ puram anuprāptā sudeṣṇāparicārikā. parastriyam upātiṣṭhe satyadharmapathe sthitā. gośīrṣakaṃ padmakaṃ ca hariśyāmaṃ ca candanam. nityaṃ piṃṣe virāṭasya tvayi jīvati pāṇḍava. sāhaṃ bahūni duḥkhāni gaṇayāmi na te kṛte.

मत्स्यराज्ञः समक्षं च तस्य धूर्तस्य पश्यतः। कीचकेन पदा स्पृष्टा का नु जीवेत मादृशी।

matsyarājñaḥ samakṣaṃ ca tasya dhūrtasya paśyataḥ. kīcakena padā spṛṣṭā kā nu jīveta mādṛśī.

एवं बहुविधैः क्लेशैः क्लिश्यमानां च भारत। न मां जानासि कौन्तेय किं फलं जीवितेन मे। द्रुपदस्य सुता चाहं धृष्टद्युम्नस्य चानुजा। अग्निकुण्डात् समुद्भूता नोर्व्यां जातु चरामि भोः। कीचकं चेन् न हन्यास् त्वं शिलां बद्ध्वा जले म्रिये। विषम् आलोड्य पास्यामि प्रवेक्ष्याम्य् अथवानलम्। आत्मानं नाशयिष्यामि वृक्षम् आरुह्य वा पते। शस्त्रेणाङ्गं च भेत्स्यामि किं फलं जीवितेन मे।

evaṃ bahuvidhaiḥ kleśaiḥ kliśyamānāṃ ca bhārata. na māṃ jānāsi kaunteya kiṃ phalaṃ jīvitena me. drupadasya sutā cāhaṃ dhṛṣṭadyumnasya cānujā. agnikuṇḍāt samudbhūtā norvyāṃ jātu carāmi bhoḥ. kīcakaṃ cen na hanyās tvaṃ śilāṃ baddhvā jale mriye. viṣam āloḍya pāsyāmi pravekṣyāmy athavānalam. ātmānaṃ nāśayiṣyāmi vṛkṣam āruhya vā pate. śastreṇāṅgaṃ ca bhetsyāmi kiṃ phalaṃ jīvitena me.

यो ऽयं राज्ञो विराटस्य कीचको नाम भारत। सेनानीः पुरुषव्याघ्र स्यालः परमदुर्मतिः।

yo 'yaṃ rājño virāṭasya kīcako nāma bhārata. senānīḥ puruṣavyāghra syālaḥ paramadurmatiḥ.

स मां सैरन्ध्रिवेषेण वसन्तीं राजवेश्मनि। नित्यम् एवाह दुष्टात्मा भार्या मम भवेति वै।

sa māṃ sairandhriveṣeṇa vasantīṃ rājaveśmani. nityam evāha duṣṭātmā bhāryā mama bhaveti vai.

तेनोपमन्त्र्यमाणाया वधार्हेण सपत्नहन्। कालेनेव फलं पक्वं हृदयं मे विदीर्यते। शरणं भव कौन्तेय मा संगच्छ युधिष्ठिरम्। निरुद्योगं निरामर्षं निर्वीर्यम् अरिमर्दन। मा स्म सीमन्तिनी का चिज् जनयेत् पुत्रम् ईदृशम्। विजानामि तवामर्षं बलं वीर्यं च पाण्डव। ततो ऽहं परिदेवामि चाग्रतस् ते महाबल। यथा यूथपतिर् मत्तः कुञ्जरः षाष्टिहायनः। भूमौ निपतितं बिल्वं पद्भ्याम् आक्रम्य पीडयेत्। तथैव च शिरस् तस्य निपात्य धरणीतले। वामेन पुरुषव्याघ्र मर्द पादेन पाण्डव। स चेद् उद्यन्तम् आदित्यं प्रातर् उत्थाय पश्यति। कीचकः शर्वरीं व्युष्टां नाहं जीवितुम् उत्सहे। शापितो ऽसि मम प्राणैः सुकृतेनार्जुनेन च। युधिष्ठिरस्य पादाभ्यां यमयोर् जीवितेन च। यत् कीचकवधं नाद्य प्रतिज्ञास्यसि भारत।

tenopamantryamāṇāyā vadhārheṇa sapatnahan. kāleneva phalaṃ pakvaṃ hṛdayaṃ me vidīryate. śaraṇaṃ bhava kaunteya mā saṃgaccha yudhiṣṭhiram. nirudyogaṃ nirāmarṣaṃ nirvīryam arimardana. mā sma sīmantinī kā cij janayet putram īdṛśam. vijānāmi tavāmarṣaṃ balaṃ vīryaṃ ca pāṇḍava. tato 'haṃ paridevāmi cāgratas te mahābala. yathā yūthapatir mattaḥ kuñjaraḥ ṣāṣṭihāyanaḥ. bhūmau nipatitaṃ bilvaṃ padbhyām ākramya pīḍayet. tathaiva ca śiras tasya nipātya dharaṇītale. vāmena puruṣavyāghra marda pādena pāṇḍava. sa ced udyantam ādityaṃ prātar utthāya paśyati. kīcakaḥ śarvarīṃ vyuṣṭāṃ nāhaṃ jīvitum utsahe. śāpito 'si mama prāṇaiḥ sukṛtenārjunena ca. yudhiṣṭhirasya pādābhyāṃ yamayor jīvitena ca. yat kīcakavadhaṃ nādya pratijñāsyasi bhārata.

भ्रातरं च विगर्हस्व ज्येष्ठं दुर्द्यूतदेविनम्। यस्यास्मि कर्मणा प्राप्ता दुःखम् एतद् अनन्तकम्। एषां मुख्यतमो ज्येष्ठो भवेत् तु कुलपांसनः। भ्रातरं त्वरम् अन्वीयुस् ते ऽपि शालीनबुद्धयः।

bhrātaraṃ ca vigarhasva jyeṣṭhaṃ durdyūtadevinam. yasyāsmi karmaṇā prāptā duḥkham etad anantakam. eṣāṃ mukhyatamo jyeṣṭho bhavet tu kulapāṃsanaḥ. bhrātaraṃ tvaram anvīyus te 'pi śālīnabuddhayaḥ.

को हि राज्यं परित्यज्य सर्वस्वं चात्मना सह। प्रव्रज्यायैव दीव्येत विना दुर्द्यूतदेविनम्।

ko hi rājyaṃ parityajya sarvasvaṃ cātmanā saha. pravrajyāyaiva dīvyeta vinā durdyūtadevinam.

यदि निष्कसहस्रेण यच् चान्यत् सारवद् धनम्। सायंप्रातर् अदेविष्यद् अपि संवत्सरान् बहून्।

yadi niṣkasahasreṇa yac cānyat sāravad dhanam. sāyaṃprātar adeviṣyad api saṃvatsarān bahūn.

रुक्मं हिरण्यं वासांसि यानं युग्यम् अजाविकम्। अश्वाश्वतरसंघांश् च न जातु क्षयम् आवहेत्।

rukmaṃ hiraṇyaṃ vāsāṃsi yānaṃ yugyam ajāvikam. aśvāśvatarasaṃghāṃś ca na jātu kṣayam āvahet.

सो ऽयं द्यूतप्रवादेन श्रिया प्रत्यवरोपितः। तूष्णीम् आस्ते यथा मूढः स्वानि कर्माणि चिन्तयन्।

so 'yaṃ dyūtapravādena śriyā pratyavaropitaḥ. tūṣṇīm āste yathā mūḍhaḥ svāni karmāṇi cintayan.

दश नागसहस्राणि पद्मिनां हेममालिनाम्। यं यान्तम् अनुयान्तीह सो ऽयं द्यूतेन जीवति।

daśa nāgasahasrāṇi padmināṃ hemamālinām. yaṃ yāntam anuyāntīha so 'yaṃ dyūtena jīvati.

तथा शतसहस्राणि नृणाम् अमिततेजसाम्। उपासते महाराजम् इन्द्रप्रस्थे युधिष्ठिरम्।

tathā śatasahasrāṇi nṛṇām amitatejasām. upāsate mahārājam indraprasthe yudhiṣṭhiram.

शतं दासीसहस्राणि यस्य नित्यं महानसे। पात्रीहस्तं दिवारात्रम् अतिथीन् भोजयन्त्य् उत।

śataṃ dāsīsahasrāṇi yasya nityaṃ mahānase. pātrīhastaṃ divārātram atithīn bhojayanty uta.

एष निष्कसहस्राणि प्रदाय ददतां वरः। द्यूतजेन ह्य् अनर्थेन महता समुपावृतः।

eṣa niṣkasahasrāṇi pradāya dadatāṃ varaḥ. dyūtajena hy anarthena mahatā samupāvṛtaḥ.

एनं हि स्वरसंपन्ना बहवः सूतमागधाः। सायंप्रातर् उपातिष्ठन् सुमृष्टमणिकुण्डलाः। सहस्रं वालखिल्यानां सहस्रम् उदवासिनाम्। सहस्रम् अश्मकुट्टानां सहस्रं वायुभोजिनाम्। सहस्रं भुवि पत्नीनां सहस्रं ब्रह्मचारिणाम्। सहस्रं वानप्रस्थानां सहस्रं गृहमेधिनाम्। हंसाः परमहंसाश् च योगिनश् च द्विजातयः। कुटीचकाः परिव्राजो ये चान्ये वनचारिणः। नित्यं भक्तात्मकाश् चैव बहवश् चोर्ध्वरेतसः। चतुर्वेदविदो विप्राः शिक्षामीमांसयोः स्थिराः। पदक्रमपरा विप्राः सामाध्ययनिकाश् च ये।

enaṃ hi svarasaṃpannā bahavaḥ sūtamāgadhāḥ. sāyaṃprātar upātiṣṭhan sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ. sahasraṃ vālakhilyānāṃ sahasram udavāsinām. sahasram aśmakuṭṭānāṃ sahasraṃ vāyubhojinām. sahasraṃ bhuvi patnīnāṃ sahasraṃ brahmacāriṇām. sahasraṃ vānaprasthānāṃ sahasraṃ gṛhamedhinām. haṃsāḥ paramahaṃsāś ca yoginaś ca dvijātayaḥ. kuṭīcakāḥ parivrājo ye cānye vanacāriṇaḥ. nityaṃ bhaktātmakāś caiva bahavaś cordhvaretasaḥ. caturvedavido viprāḥ śikṣāmīmāṃsayoḥ sthirāḥ. padakramaparā viprāḥ sāmādhyayanikāś ca ye.

सहस्रम् ऋषयो यस्य नित्यम् आसन् सभासदः। तपःश्रुतोपसंपन्नाः सर्वकामैर् उपस्थिताः। अष्टाशीतिसहस्राणि स्नातका गृहमेधिनः। त्रिंशद्द् आसीक एकैको यान् बिभर्ति युधिष्ठिरः। अप्रतिग्राहिणां चैव यतीनाम् ऊर्ध्वरेतसाम्। दश चापि सहस्राणि सो ऽयम् आस्ते नरेश्वरः। आनृशंस्यम् अनुक्रोशं संविभागस् तथैव च। यस्मिन्न् एतानि सर्वाणि सो ऽयम् आस्ते नरेश्वरः।

sahasram ṛṣayo yasya nityam āsan sabhāsadaḥ. tapaḥśrutopasaṃpannāḥ sarvakāmair upasthitāḥ. aṣṭāśītisahasrāṇi snātakā gṛhamedhinaḥ. triṃśadd āsīka ekaiko yān bibharti yudhiṣṭhiraḥ. apratigrāhiṇāṃ caiva yatīnām ūrdhvaretasām. daśa cāpi sahasrāṇi so 'yam āste nareśvaraḥ. ānṛśaṃsyam anukrośaṃ saṃvibhāgas tathaiva ca. yasminn etāni sarvāṇi so 'yam āste nareśvaraḥ.

अन्धान् वृद्धांस् तथानाथान् सर्वान् राष्ट्रेषु दुर्गतान्। बिभर्त्य् अविमना नित्यम् आनृशंस्याद् युधिष्ठिरः। धृतिमान् सत्यविक्रमः। संविभागमना नित्यं।

andhān vṛddhāṃs tathānāthān sarvān rāṣṭreṣu durgatān. bibharty avimanā nityam ānṛśaṃsyād yudhiṣṭhiraḥ. dhṛtimān satyavikramaḥ. saṃvibhāgamanā nityaṃ.

स एष निरयं प्राप्तो मत्स्यस्य परिचारकः। सभायां देविता राज्ञः कङ्को ब्रूते युधिष्ठिरः।

sa eṣa nirayaṃ prāpto matsyasya paricārakaḥ. sabhāyāṃ devitā rājñaḥ kaṅko brūte yudhiṣṭhiraḥ.

इन्द्रप्रस्थे निवसतः समये यस्य पार्थिवाः। आसन् बलिभृतः सर्वे सो ऽद्यान्यैर् भृतिम् इच्छति।

indraprasthe nivasataḥ samaye yasya pārthivāḥ. āsan balibhṛtaḥ sarve so 'dyānyair bhṛtim icchati.

पार्थिवाः पृथिवीपाला यस्यासन् वशवर्तिनः। स वशे विवशो राजा परेषाम् अद्य वर्तते।

pārthivāḥ pṛthivīpālā yasyāsan vaśavartinaḥ. sa vaśe vivaśo rājā pareṣām adya vartate.

प्रताप्य पृथिवीं सर्वां रश्मिवान् इव तेजसा। सो ऽयं राज्ञो विराटस्य सभास्तारो युधिष्ठिरः।

pratāpya pṛthivīṃ sarvāṃ raśmivān iva tejasā. so 'yaṃ rājño virāṭasya sabhāstāro yudhiṣṭhiraḥ.

यम् उपासन्त राजानः सभायाम् ऋषिभिः सह। तम् उपासीनम् अद्यान्यं पश्य पाण्डव पाण्डवम्। सदस्यं समुपासीनं परस्य प्रियवादिनम्। दृष्ट्वा युधिष्ठिरं शोको न विशेत् कम् असंशयम्।

yam upāsanta rājānaḥ sabhāyām ṛṣibhiḥ saha. tam upāsīnam adyānyaṃ paśya pāṇḍava pāṇḍavam. sadasyaṃ samupāsīnaṃ parasya priyavādinam. dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraṃ śoko na viśet kam asaṃśayam.

अतदर्हं महाप्राज्ञं जीवितार्थे ऽभिसंश्रितम्। दृष्ट्वा कस्य न दुःखं स्याद् धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्।

atadarhaṃ mahāprājñaṃ jīvitārthe 'bhisaṃśritam. dṛṣṭvā kasya na duḥkhaṃ syād dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram.

उपास्ते स्म सभायां यं कृत्स्ना वीर वसुंधरा। तम् उपासीनम् अद्यान्यं पश्य भारत भारतम्।

upāste sma sabhāyāṃ yaṃ kṛtsnā vīra vasuṃdharā. tam upāsīnam adyānyaṃ paśya bhārata bhāratam.

एवं बहुविधैर् दुःखैः पीड्यमानाम् अनाथवत्। शोकसागरमध्यस्थां किं मां भीम न पश्यसि।

evaṃ bahuvidhair duḥkhaiḥ pīḍyamānām anāthavat. śokasāgaramadhyasthāṃ kiṃ māṃ bhīma na paśyasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents