महाभारत 4.16 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 16→

[mh-4-16] • 16 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। सा हता सूतपुत्रेण राजपुत्री समज्वलत्। वधं कृष्णा परीप्सन्ती सेनावाहस्य भामिनी। जगामावासम् एवाथ तदा सा द्रुपदात्मजा।

vaiśaṃpāyana uvāca. sā hatā sūtaputreṇa rājaputrī samajvalat. vadhaṃ kṛṣṇā parīpsantī senāvāhasya bhāminī. jagāmāvāsam evātha tadā sā drupadātmajā.

कृत्वा शौचं यथान्यायं कृष्णा वै तनुमध्यमा। गात्राणि वाससी चैव प्रक्षाल्य सलिलेन सा।

kṛtvā śaucaṃ yathānyāyaṃ kṛṣṇā vai tanumadhyamā. gātrāṇi vāsasī caiva prakṣālya salilena sā.

चिन्तयाम् आस रुदती तस्य दुःखस्य निर्णयम्। किं करोमि क्व गच्छामि कथं कार्यं भवेन् मम।

cintayām āsa rudatī tasya duḥkhasya nirṇayam. kiṃ karomi kva gacchāmi kathaṃ kāryaṃ bhaven mama.

इत्य् एवं चिन्तयित्वा सा भीमं वै मनसागमत्। नान्यः कर्ता ऋते भीमान् ममाद्य मनसः प्रियम्।

ity evaṃ cintayitvā sā bhīmaṃ vai manasāgamat. nānyaḥ kartā ṛte bhīmān mamādya manasaḥ priyam.

तत उत्थाय रात्रौ सा विहाय शयनं स्वकम्। प्राद्रवन् नाथम् इच्छन्ती कृष्णा नाथवती सती। भवनं भीमसेनस्य क्षिप्रम् आयतलोचना। दुःखेन महता युक्ता मानसेन मनस्विनी।

tata utthāya rātrau sā vihāya śayanaṃ svakam. prādravan nātham icchantī kṛṣṇā nāthavatī satī. bhavanaṃ bhīmasenasya kṣipram āyatalocanā. duḥkhena mahatā yuktā mānasena manasvinī.

सा वै महानसे प्राप्य भीमसेनं शुचिस्मिता। सर्वश्वेतेव माहेयी वने जाता त्रिहायनी। उपातिष्ठत पाञ्चाली भीमं कौरव्यम् अच्युतम्। मृगर्षभं यथा दृप्तं गन्धिनी वननिर्झरे। उपातिष्ठत पाञ्चाली वाशितेव महागजम्।

sā vai mahānase prāpya bhīmasenaṃ śucismitā. sarvaśveteva māheyī vane jātā trihāyanī. upātiṣṭhata pāñcālī bhīmaṃ kauravyam acyutam. mṛgarṣabhaṃ yathā dṛptaṃ gandhinī vananirjhare. upātiṣṭhata pāñcālī vāśiteva mahāgajam.

सा लतेव महाशालं फुल्लं गोमतितीरजम्। परिष्वजत पाञ्चाली मध्यमं पाण्डुनन्दनम्। बाहुभ्यां परिरभ्यैनं प्राबोधयद् अनिन्दिता। सिंहं सुप्तं वने दुर्गे मृगराजवधूर् इव। भीमसेनम् उपाश्लिष्यद् धस्तिनीव महागजम्। परिस्पृश्य च पाणिभ्यां पतिं सुप्तम् अबोधयत्। श्रीर् इवान्या महोत्साहं सुप्तं विष्णुम् इवार्णवे। क्षौमावदाते शयने शयानम् ऋषभेक्षणम्। यथा शची देवराजं रुद्राणी शंकरं यथा। ब्रह्माणम् इव सावित्री यथा षष्ठी गुहं यथा। दिशागजसमाकारं गजं गजवधूर् इव। भीमं प्राबोधयत् कान्ता लक्ष्मीर् दामोदरं यथा। देवगर्भसमाभासं प्रियं प्रियमुदा प्रिया।

sā lateva mahāśālaṃ phullaṃ gomatitīrajam. pariṣvajata pāñcālī madhyamaṃ pāṇḍunandanam. bāhubhyāṃ parirabhyainaṃ prābodhayad aninditā. siṃhaṃ suptaṃ vane durge mṛgarājavadhūr iva. bhīmasenam upāśliṣyad dhastinīva mahāgajam. parispṛśya ca pāṇibhyāṃ patiṃ suptam abodhayat. śrīr ivānyā mahotsāhaṃ suptaṃ viṣṇum ivārṇave. kṣaumāvadāte śayane śayānam ṛṣabhekṣaṇam. yathā śacī devarājaṃ rudrāṇī śaṃkaraṃ yathā. brahmāṇam iva sāvitrī yathā ṣaṣṭhī guhaṃ yathā. diśāgajasamākāraṃ gajaṃ gajavadhūr iva. bhīmaṃ prābodhayat kāntā lakṣmīr dāmodaraṃ yathā. devagarbhasamābhāsaṃ priyaṃ priyamudā priyā.

वीणेव मधुराभाषा गान्धारं साधु मूर्च्छिता। अभ्यभाषत पाञ्चाली भीमसेनम् अनिन्दिता।

vīṇeva madhurābhāṣā gāndhāraṃ sādhu mūrcchitā. abhyabhāṣata pāñcālī bhīmasenam aninditā.

उत्तिष्ठोत्तिष्ठ किं शेषे भीमसेन यथा मृतः। नामृतस्य हि पापीयान् भार्याम् आलभ्य जीवति।

uttiṣṭhottiṣṭha kiṃ śeṣe bhīmasena yathā mṛtaḥ. nāmṛtasya hi pāpīyān bhāryām ālabhya jīvati.

तस्मिञ् जीवति पापिष्ठे सेनावाहे मम द्विषि। तत् कर्म कृतवत्य् अद्य कथं निद्रां निषेवसे। वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वाथ तां शालां प्रविवेश मनस्विनी। यस्यां भीमस् तदा शेते मृगराज इव श्वसन्। तस्या रूपेण सा शाला भीमस्य च महात्मनः। संमूर्छितेव कौरव्य प्रजज्वाल च तेजसा। वैशंपायनः। सुखसुप्तश् च तं शब्दं निशम्य स वृकोदरः। संवेदितः कुरुश्रेष्ठस् तोत्रैर् इव महागजः।

tasmiñ jīvati pāpiṣṭhe senāvāhe mama dviṣi. tat karma kṛtavaty adya kathaṃ nidrāṃ niṣevase. vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvātha tāṃ śālāṃ praviveśa manasvinī. yasyāṃ bhīmas tadā śete mṛgarāja iva śvasan. tasyā rūpeṇa sā śālā bhīmasya ca mahātmanaḥ. saṃmūrchiteva kauravya prajajvāla ca tejasā. vaiśaṃpāyanaḥ. sukhasuptaś ca taṃ śabdaṃ niśamya sa vṛkodaraḥ. saṃveditaḥ kuruśreṣṭhas totrair iva mahāgajaḥ.

स संप्रहाय शयनं राजपुत्र्या प्रबोधितः। उपातिष्ठत मेघाभः पर्यङ्के सोपसंग्रहे। उपविश्य च दुर्धर्षः पाञ्चालकुलवर्धिनीम्।

sa saṃprahāya śayanaṃ rājaputryā prabodhitaḥ. upātiṣṭhata meghābhaḥ paryaṅke sopasaṃgrahe. upaviśya ca durdharṣaḥ pāñcālakulavardhinīm.

अथाब्रवीद् राजपुत्रीं कौरव्यो महिषीं प्रियाम्। केनास्य् अर्थेन संप्राप्ता त्वरितेव ममान्तिकम्।

athābravīd rājaputrīṃ kauravyo mahiṣīṃ priyām. kenāsy arthena saṃprāptā tvariteva mamāntikam.

न ते प्रकृतिमान् वर्णः कृशा पाण्डुश् च लक्ष्यसे। प्रकाशं यदि वा गुह्यं सर्वम् आख्यातुम् अर्हसि। आचक्ष्व परिशेषेण सर्वं विद्याम् अहं यथा।

na te prakṛtimān varṇaḥ kṛśā pāṇḍuś ca lakṣyase. prakāśaṃ yadi vā guhyaṃ sarvam ākhyātum arhasi. ācakṣva pariśeṣeṇa sarvaṃ vidyām ahaṃ yathā.

सुखं वा यदि वा दुःखं द्वेष्यं वा यदि वा प्रियम्। यथावत् सर्वम् आचक्ष्व श्रुत्वा ज्ञास्यामि यत् परम्।

sukhaṃ vā yadi vā duḥkhaṃ dveṣyaṃ vā yadi vā priyam. yathāvat sarvam ācakṣva śrutvā jñāsyāmi yat param.

अहम् एव हि ते कृष्णे विश्वास्यः सर्वकर्मसु। अहम् आपत्सु चापि त्वां मोक्षयामि पुनः पुनः।

aham eva hi te kṛṣṇe viśvāsyaḥ sarvakarmasu. aham āpatsu cāpi tvāṃ mokṣayāmi punaḥ punaḥ.

शीघ्रम् उक्त्वा यथाकामं यत् ते कार्यं विवक्षितम्। गच्छ वै शयनायैव पुरा नान्यो ऽवबुध्यते। वैशंपायनः। सा लज्जमाना भीता च अधोमुखमुखी ततः। नोवाच किं चिद् वचनं बाष्पदूषितलोचना। अथाब्रवीद् भीमपराक्रमो बली। वृकोदरः पाण्डवमुख्यसंमतः। प्रब्रूहि किं ते करवाणि सुन्दरि। प्रियं प्रिये वारणखेलगामिनि।

śīghram uktvā yathākāmaṃ yat te kāryaṃ vivakṣitam. gaccha vai śayanāyaiva purā nānyo 'vabudhyate. vaiśaṃpāyanaḥ. sā lajjamānā bhītā ca adhomukhamukhī tataḥ. novāca kiṃ cid vacanaṃ bāṣpadūṣitalocanā. athābravīd bhīmaparākramo balī. vṛkodaraḥ pāṇḍavamukhyasaṃmataḥ. prabrūhi kiṃ te karavāṇi sundari. priyaṃ priye vāraṇakhelagāmini.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents