महाभारत 4.15 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 15→

[mh-4-15] • 41 श्लोकाः

कीचक उवाच। स्वागतं ते सुकेशान्ते सुव्युष्टा रजनी मम। स्वामिनी त्वम् अनुप्राप्ता प्रकुरुष्व मम प्रियम्। कुरुष्व च मयि प्रीतिं वशं चोपानयस्व माम्। प्रतिगृह्णीष्व मे भोगान् त्वदर्थम् उपकल्पितान्।

kīcaka uvāca. svāgataṃ te sukeśānte suvyuṣṭā rajanī mama. svāminī tvam anuprāptā prakuruṣva mama priyam. kuruṣva ca mayi prītiṃ vaśaṃ copānayasva mām. pratigṛhṇīṣva me bhogān tvadartham upakalpitān.

सुवर्णमालाः कम्बूश् च कुण्डले परिहाटके। नानापत्तनजे शुभ्रे मणिरत्नं च शोभनम्। आहरन्तु च वस्त्राणि कौशिकान्य् अजिनानि च। प्रतिगृह्णीष्व भद्रं ते विहरस्व यथेच्छसि। प्रीत्या मे कुरु पद्माक्षि प्रसादं प्रियदर्शने।

suvarṇamālāḥ kambūś ca kuṇḍale parihāṭake. nānāpattanaje śubhre maṇiratnaṃ ca śobhanam. āharantu ca vastrāṇi kauśikāny ajināni ca. pratigṛhṇīṣva bhadraṃ te viharasva yathecchasi. prītyā me kuru padmākṣi prasādaṃ priyadarśane.

अस्ति मे शयनं शुभ्रं त्वदर्थम् उपकल्पितम्। एहि तत्र मया सार्धं पिबस्व मधुमाधवीम्। वैशंपायनः। स मूढः कीचकस् तत्र प्राप्तां राजीवलोचनाम्। अब्रवीद् द्रौपदीं दृष्ट्वा दुरात्मा ह्य् आत्मसंमतः। कीचकः। भजस्व मां विशालाक्षि भर्ता ते सदृशो ह्य् अहम्। वैशंपायनः। उपसर्प वरारोहे मेरुम् अर्कप्रभा यथा। कीचकेनैवम् उक्ता तु पाञ्चाली वरभाषिणी। अब्रवीन् न ममाचारम् ईदृशं वक्तुम् अर्हसि। नाहं शक्या त्वया स्प्रष्टुं श्वपाकेनेव ब्राह्मणी। मा गमिष्यसि दुर्बुद्धे गतिं दुर्गान्तरान्तराम्। यत्र गच्छन्ति बहवः परदाराभिमर्शकाः। नराः संभिन्नमर्यादाः कीटवच् च गुहाशयाः।

asti me śayanaṃ śubhraṃ tvadartham upakalpitam. ehi tatra mayā sārdhaṃ pibasva madhumādhavīm. vaiśaṃpāyanaḥ. sa mūḍhaḥ kīcakas tatra prāptāṃ rājīvalocanām. abravīd draupadīṃ dṛṣṭvā durātmā hy ātmasaṃmataḥ. kīcakaḥ. bhajasva māṃ viśālākṣi bhartā te sadṛśo hy aham. vaiśaṃpāyanaḥ. upasarpa varārohe merum arkaprabhā yathā. kīcakenaivam uktā tu pāñcālī varabhāṣiṇī. abravīn na mamācāram īdṛśaṃ vaktum arhasi. nāhaṃ śakyā tvayā spraṣṭuṃ śvapākeneva brāhmaṇī. mā gamiṣyasi durbuddhe gatiṃ durgāntarāntarām. yatra gacchanti bahavaḥ paradārābhimarśakāḥ. narāḥ saṃbhinnamaryādāḥ kīṭavac ca guhāśayāḥ.

द्रौपद्य् उवाच। अप्रैषीद् राजपुत्री मां सुराहारीं तवान्तिकम्। तस्यै नयिष्ये मदिरां भगिनी तृषिता हि ते। पानम् आनय मे क्षिप्रं पिपासा मेति चाब्रवीत्। दीयतां मे सुरा शीघ्रं सूतपुत्र व्रजाम्य् अहम्।

draupady uvāca. apraiṣīd rājaputrī māṃ surāhārīṃ tavāntikam. tasyai nayiṣye madirāṃ bhaginī tṛṣitā hi te. pānam ānaya me kṣipraṃ pipāsā meti cābravīt. dīyatāṃ me surā śīghraṃ sūtaputra vrajāmy aham.

कीचक उवाच। अन्या भद्रे नयिष्यन्ति राजपुत्र्याः परिस्रुतम्। किं त्वं यास्यसि सुश्रोणि मदर्थं त्वम् इहागता।

kīcaka uvāca. anyā bhadre nayiṣyanti rājaputryāḥ parisrutam. kiṃ tvaṃ yāsyasi suśroṇi madarthaṃ tvam ihāgatā.

वैशंपायन उवाच। इत्य् एनां दक्षिणे पाणौ सूतपुत्रः परामृशत्। द्रौपद्य् उवाच। यथैवाहं नाभिचरे कदा चित्। पतीन् मदाद् वै मनसापि जातु। तेनैव सत्येन वशीकृतं त्वां। द्रष्टास्मि पापं परिकृष्यमाणम्। वैशंपायन उवाच। स ताम् अनुप्रेक्ष्य विशालनेत्रां। जिघृक्षमाणः परिभर्त्सयन्तीम्। जग्राह ताम् उत्तरवस्त्रदेशे। स कीचकस् तां सहसाक्षिपन्तीम्। प्रगृह्यमाणा तु महाजवेन। मुहुर् विनिःश्वस्य च राजपुत्री। तया समाक्षिप्ततनुः स पापः। पपात शाखीव निकृत्तमूलः। चिक्षेप तं गाढम् अमृष्यमाणा। प्रवेपमानातिरुषा शुभाङ्गी। सा गृहीता विधुन्वाना भूमाव् आक्षिप्य कीचकम्। सभां शरणम् आधावद् यत्र राजा युधिष्ठिरः।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity enāṃ dakṣiṇe pāṇau sūtaputraḥ parāmṛśat. draupady uvāca. yathaivāhaṃ nābhicare kadā cit. patīn madād vai manasāpi jātu. tenaiva satyena vaśīkṛtaṃ tvāṃ. draṣṭāsmi pāpaṃ parikṛṣyamāṇam. vaiśaṃpāyana uvāca. sa tām anuprekṣya viśālanetrāṃ. jighṛkṣamāṇaḥ paribhartsayantīm. jagrāha tām uttaravastradeśe. sa kīcakas tāṃ sahasākṣipantīm. pragṛhyamāṇā tu mahājavena. muhur viniḥśvasya ca rājaputrī. tayā samākṣiptatanuḥ sa pāpaḥ. papāta śākhīva nikṛttamūlaḥ. cikṣepa taṃ gāḍham amṛṣyamāṇā. pravepamānātiruṣā śubhāṅgī. sā gṛhītā vidhunvānā bhūmāv ākṣipya kīcakam. sabhāṃ śaraṇam ādhāvad yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ.

तां कीचकः प्रधावन्तीं केशपक्षे परामृशत्। अथैनां पश्यतो राज्ञः पातयित्वा पदावधीत्। सभायां पश्यतो राज्ञो विराटस्य महात्मनः। ब्राह्मणानां च वृद्धानां क्षत्रियाणां च पश्यताम्। तस्याः पादाभितप्ताया मुखाद् रुधिरम् आस्रवत्।

tāṃ kīcakaḥ pradhāvantīṃ keśapakṣe parāmṛśat. athaināṃ paśyato rājñaḥ pātayitvā padāvadhīt. sabhāyāṃ paśyato rājño virāṭasya mahātmanaḥ. brāhmaṇānāṃ ca vṛddhānāṃ kṣatriyāṇāṃ ca paśyatām. tasyāḥ pādābhitaptāyā mukhād rudhiram āsravat.

ततो यो ऽसौ तदार्केण राक्षसः संनियोजितः। स कीचकम् अपोवाह वातवेगेन भारत।

tato yo 'sau tadārkeṇa rākṣasaḥ saṃniyojitaḥ. sa kīcakam apovāha vātavegena bhārata.

स पपात ततो भूमौ रक्षोबलसमाहतः। विघूर्णमानो निश्चेष्टश् छिन्नमूल इव द्रुमः। तां दृष्ट्वा तत्र ते सभ्या हाहाभूताः समन्ततः। न युक्तं सूतपुत्रेति कीचकेति च मानवाः। किम् इयं वध्यते बाला कृपणा वाप्य् अबान्धवा।

sa papāta tato bhūmau rakṣobalasamāhataḥ. vighūrṇamāno niśceṣṭaś chinnamūla iva drumaḥ. tāṃ dṛṣṭvā tatra te sabhyā hāhābhūtāḥ samantataḥ. na yuktaṃ sūtaputreti kīcaketi ca mānavāḥ. kim iyaṃ vadhyate bālā kṛpaṇā vāpy abāndhavā.

तां चासीनौ ददृशतुर् भीमसेनयुधिष्ठिरौ। अमृष्यमाणौ कृष्णायाः कीचकेन पदा वधम्। तां दृष्ट्वा भीमसेनस्य क्रोधाद् अस्रम् अवर्तत। धूमोच्छ्वासः समभवन् नेत्रे चोच्छ्रितपक्ष्मणी। सस्वेदा भ्रुकुटी चोग्रा ललाटे समवर्तत।

tāṃ cāsīnau dadṛśatur bhīmasenayudhiṣṭhirau. amṛṣyamāṇau kṛṣṇāyāḥ kīcakena padā vadham. tāṃ dṛṣṭvā bhīmasenasya krodhād asram avartata. dhūmocchvāsaḥ samabhavan netre cocchritapakṣmaṇī. sasvedā bhrukuṭī cogrā lalāṭe samavartata.

तस्य भीमो वधप्रेप्सुः कीचकस्य दुरात्मनः। दन्तैर् दन्तांस् तदा रोषान् निष्पिपेष महामनाः। हस्तेन ममृदे चैव ललाटं परवीरहा। भूयश् च त्वरितः क्रुद्धः सहसोत्थातुम् ऐच्छत। निरैक्षत द्रुमं दीर्घं राजानं चान्ववैक्षत। वधम् आकाङ्क्षमाणं तं कीचकस्य दुरात्मनः। आकारेणैव भीमं स प्रत्यषेधद् युधिष्ठिरः। तस्य राजा शनैः संज्ञां कुर्वन् कुन्तीसुतो ऽनघः। चकार भीमसेनस्य रोषाविष्टस्य धीमतः। कङ्कः। उपाख्यानं तदा चाह कङ्कनामा युधिष्ठिरः। सूद मा साहसं कार्षीः फलितो ऽयं वनस्पतिः। नात्र शुष्काणि काष्ठानि साधनीयानि कानि चित्। यदि ते दारुकृत्यं स्यान् निष्क्रम्य नगराद् बहिः। समूलं शातयेर् वृक्षं श्रमस् ते न भविष्यति। यस्य चार्द्रस्य वृक्षस्य शीतां छायां समाश्रयेत्। न तस्य पर्णं द्रुह्येत पूर्ववृत्तम् अनुस्मरन्। न क्रोधकालसमयः सूद मा चापलं कृथाः। अपूर्णो ऽयं द्विपक्षो नो नेदं बलवतां बहु।

tasya bhīmo vadhaprepsuḥ kīcakasya durātmanaḥ. dantair dantāṃs tadā roṣān niṣpipeṣa mahāmanāḥ. hastena mamṛde caiva lalāṭaṃ paravīrahā. bhūyaś ca tvaritaḥ kruddhaḥ sahasotthātum aicchata. niraikṣata drumaṃ dīrghaṃ rājānaṃ cānvavaikṣata. vadham ākāṅkṣamāṇaṃ taṃ kīcakasya durātmanaḥ. ākāreṇaiva bhīmaṃ sa pratyaṣedhad yudhiṣṭhiraḥ. tasya rājā śanaiḥ saṃjñāṃ kurvan kuntīsuto 'naghaḥ. cakāra bhīmasenasya roṣāviṣṭasya dhīmataḥ. kaṅkaḥ. upākhyānaṃ tadā cāha kaṅkanāmā yudhiṣṭhiraḥ. sūda mā sāhasaṃ kārṣīḥ phalito 'yaṃ vanaspatiḥ. nātra śuṣkāṇi kāṣṭhāni sādhanīyāni kāni cit. yadi te dārukṛtyaṃ syān niṣkramya nagarād bahiḥ. samūlaṃ śātayer vṛkṣaṃ śramas te na bhaviṣyati. yasya cārdrasya vṛkṣasya śītāṃ chāyāṃ samāśrayet. na tasya parṇaṃ druhyeta pūrvavṛttam anusmaran. na krodhakālasamayaḥ sūda mā cāpalaṃ kṛthāḥ. apūrṇo 'yaṃ dvipakṣo no nedaṃ balavatāṃ bahu.

अथाङ्गुष्ठेनावमृद्नाद् अङ्गुष्ठं तस्य धर्मराट्। प्रबोधनभयाद् राजन् भीमस्य प्रत्यषेधयत्। त्रिशंकोर् द्वादशाङ्गस्य चतुर्विंशतिपर्वणः। यत् त्रिषष्टिशतारस्य एकांशं न क्षमी कथम्। तं मत्तम् इव मातङ्गं वीक्षमाणं वनस्पतिम्। स तम् आवारयाम् आस भीमसेनं युधिष्ठिरः। आलोकयसि किं वृक्षं सूद दारुकृतेन वै। यदि ते दारुभिः कृत्यं बहिर् वृक्षान् निगृह्यताम्। वैशंपायनः। भीमसेनस् तु तद् वाक्यं श्रुत्वा परपुरंजयः। सहसोत्पतितं क्रोधं न्ययच्छद् धृतिमान् बलात्। इङ्गितज्ञः स तु भ्रातुस् तूष्णीम् आसीद् वृकोदरः। भीमस्य च समारम्भं दृष्ट्वा राज्ञश् च चेष्टितम्। द्रौपद्य् अभ्यधिकं क्रुद्धा प्रारुदत् सा पुनः पुनः। कीचकेनानुगमनात् कृतताम्रायतेक्षणा।

athāṅguṣṭhenāvamṛdnād aṅguṣṭhaṃ tasya dharmarāṭ. prabodhanabhayād rājan bhīmasya pratyaṣedhayat. triśaṃkor dvādaśāṅgasya caturviṃśatiparvaṇaḥ. yat triṣaṣṭiśatārasya ekāṃśaṃ na kṣamī katham. taṃ mattam iva mātaṅgaṃ vīkṣamāṇaṃ vanaspatim. sa tam āvārayām āsa bhīmasenaṃ yudhiṣṭhiraḥ. ālokayasi kiṃ vṛkṣaṃ sūda dārukṛtena vai. yadi te dārubhiḥ kṛtyaṃ bahir vṛkṣān nigṛhyatām. vaiśaṃpāyanaḥ. bhīmasenas tu tad vākyaṃ śrutvā parapuraṃjayaḥ. sahasotpatitaṃ krodhaṃ nyayacchad dhṛtimān balāt. iṅgitajñaḥ sa tu bhrātus tūṣṇīm āsīd vṛkodaraḥ. bhīmasya ca samārambhaṃ dṛṣṭvā rājñaś ca ceṣṭitam. draupady abhyadhikaṃ kruddhā prārudat sā punaḥ punaḥ. kīcakenānugamanāt kṛtatāmrāyatekṣaṇā.

सा सभाद्वारम् आसाद्य रुदती मत्स्यम् अब्रवीत्। अवेक्षमाणा सुश्रोणी पतींस् तान् दीनचेतसः।

sā sabhādvāram āsādya rudatī matsyam abravīt. avekṣamāṇā suśroṇī patīṃs tān dīnacetasaḥ.

आकारम् अभिरक्षन्ती प्रतिज्ञां धर्मसंहिताम्। दह्यमानेव रौद्रेण चक्षुषा द्रुपदात्मजा। इदं ब्रुवन्ती सा देवी राजानं च वशं नयेत्। द्रौपदी। प्रजारक्षणशीलानां राज्ञां ह्य् अमिततेजसाम्। कार्यानुपालनान् नित्यं धर्मे सत्ये च तिष्ठताम्। स्वप्रजायां प्रजायां च विशेषं नाधिगच्छताम्। प्रियेष्व् अपि च द्वेष्येषु समत्वं ये समाश्रिताः। विवादेषु प्रवृत्तेषु समकार्यानुदर्शिना। राज्ञा धर्मासनस्थेन जितौ लोकाव् उभाव् अपि। राजन् धर्मासनस्थो ऽसि रक्ष मां त्वम् अनागसीम्। अहं त्व् अनपराध्यन्ती कीचकेन दुरात्मना। पश्यतस् ते महाराज हता पादेन दासिवत्। त्वत्समक्षं नरश्रेष्ठ निष्पिष्टा वसुधातले। अनागसीं कृपार्हां मां स्त्रियं त्वं परिपालय। रक्ष मां कीचकाद् भीतां धर्मं रक्ष नरेश्वर। मत्स्याधिप प्रजा रक्ष पिता पुत्रान् इवौरसान्। यस् त्व् अधर्मेण कार्याणि मोहाद् वा कुरुते नृपः। अचिरात् तं दुरात्मानं वशे कुर्वन्ति शत्रवः। मत्स्यानां कुलजस् त्वं हि तेषां सत्यं परायणम्। त्वं किलैवंविधो जातः कुले धर्मपरायणे। अतस् त्वाहम् अभिक्रन्दे शरणार्थं नराधिप। त्राहि माम् अद्य राजेन्द्र कीचकात् पापपूरुषात्। अनाथाम् इति मां ज्ञात्वा कीचकः पुरुषाधमः। प्रहरत्य् एव नीचात्मा न च धर्मम् अवेक्षते। अकार्याणाम् अनारम्भात् कार्याणाम् अनुपालनात्। प्रजासु ये सुवृत्तास् ते स्वर्गम् आयान्ति भूमिपाः। कार्याकार्यविशेषज्ञाः कामकारेण पार्थिवाः। प्रजासु किल्बिषं कृत्वा नरकं यान्त्य् अधोमुखाः। नैव यज्ञैर् न वा दानैर् न गुरोर् उपसेवनात्। प्राप्नुवन्ति तथा धर्मं यथा कार्यानुपालनात्। अपि चेदं पुरा ब्रह्मा प्रोवाचेन्द्राय पृच्छते। द्वन्द्वं कार्यम् अकार्यं च लोकेष्व् आसीत् परं यथा। धर्माधर्मौ पुनर् द्वन्द्वं विनियुक्तम् अथापि वा। क्रियायाम् अक्रियायां च प्रापणे पुण्यपापयोः। प्रजायां सृज्यमानायां पुरा ह्य् एतद् उदाहृतम्। एतद् वो मानुषाः सम्यक् कार्यं द्वन्द्वत्रयं भुवि। अस्मिन् सुनीते दुर्नीते लभते कर्मजं फलम्। कल्याणकारी कल्याणं पापकारी तु पापकम्। तेन गच्छन्ति संसर्गं स्वर्गाय नरकाय वा। एवम् उक्त्वा परं वाक्यं विससर्ज शतक्रतुम्। शक्रो ऽप्य् आपृच्छ्य ब्रह्माणं देवराज्यम् अपालयत्। यथोक्तं देवदेवेन ब्रह्मणा परमेष्ठिना। वैशंपायनः। तथा त्वम् अपि राजेन्द्र कार्याकार्ये स्थिरो भव। एवं विलपमानायां पाञ्चाल्यां मत्स्यपुंगवः। अशक्तः कीचकं तत्र शासितुं बलदर्पितम्। विराटराजः सूतं तु सान्त्वेनैव न्यवारयत्। कीचकं मत्स्यराजेन कृतागसम् अनिन्दिता। नापराधानुरूपेण दण्डेन प्रतिपादितम्। पाञ्चालराजस्य सुता दृष्ट्वा सुरसुतोपमा। धर्मज्ञा व्यवहाराणां कीचकं कृतकिल्बिषम्। पुनः प्रोवाच राजानं स्मरन्ती धर्मम् उत्तमम्। संप्रेक्ष्य च वरारोहा सर्वांस् तत्र सभासदः। विराटं चाह पाञ्चाली दुःखेनाविष्टचेतना।

ākāram abhirakṣantī pratijñāṃ dharmasaṃhitām. dahyamāneva raudreṇa cakṣuṣā drupadātmajā. idaṃ bruvantī sā devī rājānaṃ ca vaśaṃ nayet. draupadī. prajārakṣaṇaśīlānāṃ rājñāṃ hy amitatejasām. kāryānupālanān nityaṃ dharme satye ca tiṣṭhatām. svaprajāyāṃ prajāyāṃ ca viśeṣaṃ nādhigacchatām. priyeṣv api ca dveṣyeṣu samatvaṃ ye samāśritāḥ. vivādeṣu pravṛtteṣu samakāryānudarśinā. rājñā dharmāsanasthena jitau lokāv ubhāv api. rājan dharmāsanastho 'si rakṣa māṃ tvam anāgasīm. ahaṃ tv anaparādhyantī kīcakena durātmanā. paśyatas te mahārāja hatā pādena dāsivat. tvatsamakṣaṃ naraśreṣṭha niṣpiṣṭā vasudhātale. anāgasīṃ kṛpārhāṃ māṃ striyaṃ tvaṃ paripālaya. rakṣa māṃ kīcakād bhītāṃ dharmaṃ rakṣa nareśvara. matsyādhipa prajā rakṣa pitā putrān ivaurasān. yas tv adharmeṇa kāryāṇi mohād vā kurute nṛpaḥ. acirāt taṃ durātmānaṃ vaśe kurvanti śatravaḥ. matsyānāṃ kulajas tvaṃ hi teṣāṃ satyaṃ parāyaṇam. tvaṃ kilaivaṃvidho jātaḥ kule dharmaparāyaṇe. atas tvāham abhikrande śaraṇārthaṃ narādhipa. trāhi mām adya rājendra kīcakāt pāpapūruṣāt. anāthām iti māṃ jñātvā kīcakaḥ puruṣādhamaḥ. praharaty eva nīcātmā na ca dharmam avekṣate. akāryāṇām anārambhāt kāryāṇām anupālanāt. prajāsu ye suvṛttās te svargam āyānti bhūmipāḥ. kāryākāryaviśeṣajñāḥ kāmakāreṇa pārthivāḥ. prajāsu kilbiṣaṃ kṛtvā narakaṃ yānty adhomukhāḥ. naiva yajñair na vā dānair na guror upasevanāt. prāpnuvanti tathā dharmaṃ yathā kāryānupālanāt. api cedaṃ purā brahmā provācendrāya pṛcchate. dvandvaṃ kāryam akāryaṃ ca lokeṣv āsīt paraṃ yathā. dharmādharmau punar dvandvaṃ viniyuktam athāpi vā. kriyāyām akriyāyāṃ ca prāpaṇe puṇyapāpayoḥ. prajāyāṃ sṛjyamānāyāṃ purā hy etad udāhṛtam. etad vo mānuṣāḥ samyak kāryaṃ dvandvatrayaṃ bhuvi. asmin sunīte durnīte labhate karmajaṃ phalam. kalyāṇakārī kalyāṇaṃ pāpakārī tu pāpakam. tena gacchanti saṃsargaṃ svargāya narakāya vā. evam uktvā paraṃ vākyaṃ visasarja śatakratum. śakro 'py āpṛcchya brahmāṇaṃ devarājyam apālayat. yathoktaṃ devadevena brahmaṇā parameṣṭhinā. vaiśaṃpāyanaḥ. tathā tvam api rājendra kāryākārye sthiro bhava. evaṃ vilapamānāyāṃ pāñcālyāṃ matsyapuṃgavaḥ. aśaktaḥ kīcakaṃ tatra śāsituṃ baladarpitam. virāṭarājaḥ sūtaṃ tu sāntvenaiva nyavārayat. kīcakaṃ matsyarājena kṛtāgasam aninditā. nāparādhānurūpeṇa daṇḍena pratipāditam. pāñcālarājasya sutā dṛṣṭvā surasutopamā. dharmajñā vyavahārāṇāṃ kīcakaṃ kṛtakilbiṣam. punaḥ provāca rājānaṃ smarantī dharmam uttamam. saṃprekṣya ca varārohā sarvāṃs tatra sabhāsadaḥ. virāṭaṃ cāha pāñcālī duḥkhenāviṣṭacetanā.

द्रौपद्य् उवाच। येषां वैरी न स्वपिति पदा भूमिम् उपस्पृशन्। तेषां मां मानिनीं भार्यां सूतपुत्रः पदावधीत्।

draupady uvāca. yeṣāṃ vairī na svapiti padā bhūmim upaspṛśan. teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt.

ये दद्युर् न च याचेयुर् ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः। तेषां मां मानिनीं भार्यां सूतपुत्रः पदावधीत्।

ye dadyur na ca yāceyur brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ. teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt.

येषां दुन्दुभिनिर्घोषो ज्याघोषः श्रूयते ऽनिशम्। येषां ज्यातलनिर्घोषात् समकम्पत मेदिनी। तेषां मां मानिनीं भार्यां सूतपुत्रः पदावधीत्।

yeṣāṃ dundubhinirghoṣo jyāghoṣaḥ śrūyate 'niśam. yeṣāṃ jyātalanirghoṣāt samakampata medinī. teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt.

ये ते तेजस्विनो दान्ता बलवन्तो ऽभिमानिनः। तेषां मां मानिनीं भार्यां सूतपुत्रः पदावधीत्। महेष्वासा रणे शूरा गर्विता मानतत्पराः। येषां नास्ति समः कश् चिद् वीर्ये सत्ये बले दमे। तेषां मां दयितां भार्यां सूतपुत्रः पदावधीत्। येषां न सदृशः कश् चिद् धनौघैर् भुवि मानवः। तेषां मां दयितां भार्यां सूतपुत्रः पदावधीत्। तवाग्रतो विशेषेण प्रजानां च हितैषिणः। पश्यतो निहता राजंस् तेनेह जगतीपते।

ye te tejasvino dāntā balavanto 'bhimāninaḥ. teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt. maheṣvāsā raṇe śūrā garvitā mānatatparāḥ. yeṣāṃ nāsti samaḥ kaś cid vīrye satye bale dame. teṣāṃ māṃ dayitāṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt. yeṣāṃ na sadṛśaḥ kaś cid dhanaughair bhuvi mānavaḥ. teṣāṃ māṃ dayitāṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt. tavāgrato viśeṣeṇa prajānāṃ ca hitaiṣiṇaḥ. paśyato nihatā rājaṃs teneha jagatīpate.

सर्वलोकम् इमं हन्युर् धर्मपाशसितास् तु ये। तेषां मां मानिनीं भार्यां सूतपुत्रः पदावधीत्।

sarvalokam imaṃ hanyur dharmapāśasitās tu ye. teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt.

शरणं ये प्रपन्नानां भवन्ति शरणार्थिनाम्। चरन्ति लोके प्रच्छन्नाः क्व नु ते ऽद्य महारथाः।

śaraṇaṃ ye prapannānāṃ bhavanti śaraṇārthinām. caranti loke pracchannāḥ kva nu te 'dya mahārathāḥ.

कथं ते सूतपुत्रेण वध्यमानां प्रियां सतीम्। धर्मवैतंसिको नूनं न धर्मम् अपि पूजयेत्। पश्यन् मां मर्षयति यो वध्यमानां दुरात्मना। मर्षयन्ति यथा क्लीबा बलवन्तो ऽमितौजसः।

kathaṃ te sūtaputreṇa vadhyamānāṃ priyāṃ satīm. dharmavaitaṃsiko nūnaṃ na dharmam api pūjayet. paśyan māṃ marṣayati yo vadhyamānāṃ durātmanā. marṣayanti yathā klībā balavanto 'mitaujasaḥ.

क्व नु तेषाम् अमर्षश् च वीर्यं तेजश् च वर्तते। न परीप्सन्ति ये भार्यां वध्यमानां दुरात्मना।

kva nu teṣām amarṣaś ca vīryaṃ tejaś ca vartate. na parīpsanti ye bhāryāṃ vadhyamānāṃ durātmanā.

मयात्र शक्यं किं कर्तुं विराटे धर्मदूषणम्। यः पश्यन् मां मर्षयति वध्यमानाम् अनागसम्। धर्मो विद्धो ह्य् अधर्मेण सभां यत्रोपतिष्ठति। न चेद् विशल्यः क्रियते सर्वे विद्धाः सभासदः। यत्र धर्मो ह्य् अधर्मेण सत्यं यत्रानृतेन च। हन्यते प्रेक्षमाणानां हतास् तत्र सभासदः।

mayātra śakyaṃ kiṃ kartuṃ virāṭe dharmadūṣaṇam. yaḥ paśyan māṃ marṣayati vadhyamānām anāgasam. dharmo viddho hy adharmeṇa sabhāṃ yatropatiṣṭhati. na ced viśalyaḥ kriyate sarve viddhāḥ sabhāsadaḥ. yatra dharmo hy adharmeṇa satyaṃ yatrānṛtena ca. hanyate prekṣamāṇānāṃ hatās tatra sabhāsadaḥ.

न राजन् राजवत् किं चित् समाचरसि कीचके। दस्यूनाम् इव धर्मस् ते न हि संसदि शोभते।

na rājan rājavat kiṃ cit samācarasi kīcake. dasyūnām iva dharmas te na hi saṃsadi śobhate.

न कीचकः स्वधर्मस्थो न च मत्स्यः कथं चन। सभासदो ऽप्य् अधर्मज्ञा य इमं पर्युपासते। न धर्मं कीचको वेत्ति राजभृत्यास् तथैव च। न राजा विनयं ब्रूते अमात्याश् च न जानते।

na kīcakaḥ svadharmastho na ca matsyaḥ kathaṃ cana. sabhāsado 'py adharmajñā ya imaṃ paryupāsate. na dharmaṃ kīcako vetti rājabhṛtyās tathaiva ca. na rājā vinayaṃ brūte amātyāś ca na jānate.

नोपालभे त्वां नृपते विराट जनसंसदि। वैशंपायन उवाच। एवंविधैर् वचोभिः सा तदा कृष्णाश्रुलोचना। उपालभत राजानं मत्स्यानां वरवर्णिनी। नाहम् एतेन युक्ता वै हन्तुं मत्स्य तवान्तिके। सभासदस् तु पश्यन्तु कीचकस्य व्यतिक्रमम्। यत् पार्थिवस् तु भयकृद् विषयस्य लोके। यद् वै पितापि जननी नु विषं ददाति। ते ते शरीरवरुणो ज्वलते महान्तं। तत् कस्य यातु शरणं भयवत् स लोकः। विराट नृपते पश्य माम् अनाथाम् अनागसीम्। न साम फलते दुष्टे दुष्टे दण्डः प्रयुज्यते। अदण्ड्यान् दण्डयन् राजा दण्ड्यांश् चैवाप्य् अदण्डयन्। स राजा न भवेल् लोके राजशब्दस्य भाजनम्। दीनान्धकृपणानाथपङ्गुकुब्जजडादिकान्। अनाथबालवृद्धांश् च पुरुषान् वा स्त्रियो ऽपि वा। दुष्टचोराभिभूतांश् च पालयेद् अवनीपतिः। अनाथानां च नाथः स्याद् अपितॄणां पिता नृपः। माता भवेद् अमातॄणाम् अगुरूणां गुरुर् भवेत्। अगतीनां गती राजा नृणां राजा परायणम्। विशेषतः परैर् दुष्टैः परामृष्टां नरोत्तम। स्त्रियं साध्वीम् अनाथां च पालयेत् स्वसुताम् इव। त्वद्गृहे वसतिं राजन्न् एतावत्कालपर्ययम्। अधिकां त्वत्सुतायाश् च पश्य मां कीचकाहताम्।

nopālabhe tvāṃ nṛpate virāṭa janasaṃsadi. vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃvidhair vacobhiḥ sā tadā kṛṣṇāśrulocanā. upālabhata rājānaṃ matsyānāṃ varavarṇinī. nāham etena yuktā vai hantuṃ matsya tavāntike. sabhāsadas tu paśyantu kīcakasya vyatikramam. yat pārthivas tu bhayakṛd viṣayasya loke. yad vai pitāpi jananī nu viṣaṃ dadāti. te te śarīravaruṇo jvalate mahāntaṃ. tat kasya yātu śaraṇaṃ bhayavat sa lokaḥ. virāṭa nṛpate paśya mām anāthām anāgasīm. na sāma phalate duṣṭe duṣṭe daṇḍaḥ prayujyate. adaṇḍyān daṇḍayan rājā daṇḍyāṃś caivāpy adaṇḍayan. sa rājā na bhavel loke rājaśabdasya bhājanam. dīnāndhakṛpaṇānāthapaṅgukubjajaḍādikān. anāthabālavṛddhāṃś ca puruṣān vā striyo 'pi vā. duṣṭacorābhibhūtāṃś ca pālayed avanīpatiḥ. anāthānāṃ ca nāthaḥ syād apitṝṇāṃ pitā nṛpaḥ. mātā bhaved amātṝṇām agurūṇāṃ gurur bhavet. agatīnāṃ gatī rājā nṛṇāṃ rājā parāyaṇam. viśeṣataḥ parair duṣṭaiḥ parāmṛṣṭāṃ narottama. striyaṃ sādhvīm anāthāṃ ca pālayet svasutām iva. tvadgṛhe vasatiṃ rājann etāvatkālaparyayam. adhikāṃ tvatsutāyāś ca paśya māṃ kīcakāhatām.

विराट उवाच। परोक्षं नाभिजानामि विग्रहं युवयोर् अहम्। अर्थतत्त्वम् अविज्ञाय किं नु स्यात् कुशलं मम।

virāṭa uvāca. parokṣaṃ nābhijānāmi vigrahaṃ yuvayor aham. arthatattvam avijñāya kiṃ nu syāt kuśalaṃ mama.

वैशंपायन उवाच। तस्यास् तत् कृपणं श्रुत्वा सैरन्ध्र्याः परिदेवितम्। ततस् तु सभ्या विज्ञाय कृष्णां भूयो ऽभ्यपूजयन्। साधु साध्व् इति चाप्य् आहुः कीचकं च व्यगर्हयन्। के चित् कृष्णां प्रशंसन्ति के चिन् निन्दन्ति कीचकम्। के चिन् निन्दन्ति राजानं के चिद् देवीं च ते नराः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasyās tat kṛpaṇaṃ śrutvā sairandhryāḥ paridevitam. tatas tu sabhyā vijñāya kṛṣṇāṃ bhūyo 'bhyapūjayan. sādhu sādhv iti cāpy āhuḥ kīcakaṃ ca vyagarhayan. ke cit kṛṣṇāṃ praśaṃsanti ke cin nindanti kīcakam. ke cin nindanti rājānaṃ ke cid devīṃ ca te narāḥ.

सभ्या ऊचुः। यस्येयं चारुसर्वाङ्गी भार्या स्याद् आयतेक्षणा। परो लाभश् च तस्य स्यान् न स शोचेत् कदा चन। न हीदृशी मनुष्येषु सुलभा वरवर्णिनी। नारी सर्वानवद्याङ्गी देवीं मन्यामहे वयम्। यस्या गात्रं शुभं पीनं मुखं जयति पङ्कजम्। गतिर् हंसं स्मितं कुन्दं सैषा नार्हति पद्वधम्। द्वात्रिंशद् दशना यस्याः श्वेता मांसनिबन्धनाः। स्निग्धाश् च मृदवः केशाः सैषा नार्हति पद्वधम्। पद्मं चक्रं ध्वजं शङ्खं प्रासादो मकरस् तथा। यस्याः पाणितले सन्ति सैषा नार्हति पद्वधम्। आवर्ताः खलु चत्वारः सर्वे चैव प्रदक्षिणाः। समं गात्रं शुभं स्निग्धं यस्या नार्हति पद्वधम्। अच्छिद्रहस्तपादा च अच्छिद्रदशना च या। कन्या कमलपत्राक्षी कथम् अर्हति पद्वधम्। सेयं लक्षणसंपन्ना पूर्णचन्द्रनिभानना। सुरूपिणी सुवदना नेयं योग्या पदा वधम्। देवदेवीव सुभगा शक्रदेवीव शोभना। अप्सरा इव सौरूप्यान् नेयं योग्या पदा वधम्।

sabhyā ūcuḥ. yasyeyaṃ cārusarvāṅgī bhāryā syād āyatekṣaṇā. paro lābhaś ca tasya syān na sa śocet kadā cana. na hīdṛśī manuṣyeṣu sulabhā varavarṇinī. nārī sarvānavadyāṅgī devīṃ manyāmahe vayam. yasyā gātraṃ śubhaṃ pīnaṃ mukhaṃ jayati paṅkajam. gatir haṃsaṃ smitaṃ kundaṃ saiṣā nārhati padvadham. dvātriṃśad daśanā yasyāḥ śvetā māṃsanibandhanāḥ. snigdhāś ca mṛdavaḥ keśāḥ saiṣā nārhati padvadham. padmaṃ cakraṃ dhvajaṃ śaṅkhaṃ prāsādo makaras tathā. yasyāḥ pāṇitale santi saiṣā nārhati padvadham. āvartāḥ khalu catvāraḥ sarve caiva pradakṣiṇāḥ. samaṃ gātraṃ śubhaṃ snigdhaṃ yasyā nārhati padvadham. acchidrahastapādā ca acchidradaśanā ca yā. kanyā kamalapatrākṣī katham arhati padvadham. seyaṃ lakṣaṇasaṃpannā pūrṇacandranibhānanā. surūpiṇī suvadanā neyaṃ yogyā padā vadham. devadevīva subhagā śakradevīva śobhanā. apsarā iva saurūpyān neyaṃ yogyā padā vadham.

वैशंपायन उवाच। एवं संपूजयंस् तत्र कृष्णां प्रेक्ष्य सभासदः। युधिष्ठिरस्य कोपात् तु ललाटे स्वेद आसजत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ saṃpūjayaṃs tatra kṛṣṇāṃ prekṣya sabhāsadaḥ. yudhiṣṭhirasya kopāt tu lalāṭe sveda āsajat.

अथाब्रवीद् राजपुत्रीं कौरव्यो महिषीं प्रियाम्। कृष्णां तत्र नृपाभ्याशे परिव्राजकरूपधृक्। गच्छ सैरन्ध्रि मात्र स्थाः सुदेष्णाया निवेशनम्। राजा ह्य् अयं धर्मशीलो विराटः परलोकभीः। यतस् त्वां न परित्राति सत्ये धर्मव्रते स्थितः।

athābravīd rājaputrīṃ kauravyo mahiṣīṃ priyām. kṛṣṇāṃ tatra nṛpābhyāśe parivrājakarūpadhṛk. gaccha sairandhri mātra sthāḥ sudeṣṇāyā niveśanam. rājā hy ayaṃ dharmaśīlo virāṭaḥ paralokabhīḥ. yatas tvāṃ na paritrāti satye dharmavrate sthitaḥ.

भर्तारम् अनुरुध्यन्त्यः क्लिश्यन्ते वीरपत्नयः। शुश्रूषया क्लिश्यमानाः पतिलोकं जयन्त्य् उत।

bhartāram anurudhyantyaḥ kliśyante vīrapatnayaḥ. śuśrūṣayā kliśyamānāḥ patilokaṃ jayanty uta.

मन्ये न कालं क्रोधस्य पश्यन्ति पतयस् तव। तेन त्वां नाभिधावन्ति गन्धर्वाः सूर्यवर्चसः। श्रूयतां ते सुकेशान्ते मोक्षधर्माश्रयाः कथाः। यथा धर्मः कुलस्त्रीणां दृष्टो धर्मानुरोधनात्। नास्ति यज्ञः स्त्रियः कश् चिन् न श्राद्धं नाप्य् उपोषणम्। या तु भर्तरि शुश्रूषा सा स्वर्गायाभिजायते। पिता रक्षति कौमारे भर्ता रक्षति यौवने। पुत्रस् तु स्थविरीभावे न स्त्री स्वातन्त्र्यम् अर्हति। अनुरुध्यमाना भर्तारं दृश्यन्ते वीरपत्नयः। शुश्रूषया क्लिश्यमानाः पतिलोकं जयन्त्य् उत। भर्तॄन् प्रति तथा पत्न्यो न क्रुध्यन्ति कदा चन। बहुभिश् च परिक्लेशैर् अविज्ञाताश् च शत्रुभिः। अनन्यभावशुश्रूषाः पतिलोकं जयन्त्य् उत। न क्रोधकालं नियतं पश्यन्ति पतयस् तव। न क्रुद्धान् प्रतियायाद् वै पतींस् ते वृत्रहा अपि। तेन त्वां नाभिधावन्ति गन्धर्वाः कामरूपिणः। यदि ते समयः कश् चित् कृतो ह्य् आयतलोचने। तं स्मरस्व क्षमाशीले क्षमा धर्मो ह्य् अनुत्तमः। क्षमा धर्मः क्षमा सत्यं क्षमा दानं क्षमा तपः। द्व्यंशिनो द्वादशाङ्गस्य चतुर्विंशतिपर्वणः। वैशंपायनः। कस् त्रिषष्टिशतारस्य मासोनस्याक्षमी भवेत्। इत्य् एवम् उक्ते तिष्ठन्तीं पुनर् एवाह धर्मराट्।

manye na kālaṃ krodhasya paśyanti patayas tava. tena tvāṃ nābhidhāvanti gandharvāḥ sūryavarcasaḥ. śrūyatāṃ te sukeśānte mokṣadharmāśrayāḥ kathāḥ. yathā dharmaḥ kulastrīṇāṃ dṛṣṭo dharmānurodhanāt. nāsti yajñaḥ striyaḥ kaś cin na śrāddhaṃ nāpy upoṣaṇam. yā tu bhartari śuśrūṣā sā svargāyābhijāyate. pitā rakṣati kaumāre bhartā rakṣati yauvane. putras tu sthavirībhāve na strī svātantryam arhati. anurudhyamānā bhartāraṃ dṛśyante vīrapatnayaḥ. śuśrūṣayā kliśyamānāḥ patilokaṃ jayanty uta. bhartṝn prati tathā patnyo na krudhyanti kadā cana. bahubhiś ca parikleśair avijñātāś ca śatrubhiḥ. ananyabhāvaśuśrūṣāḥ patilokaṃ jayanty uta. na krodhakālaṃ niyataṃ paśyanti patayas tava. na kruddhān pratiyāyād vai patīṃs te vṛtrahā api. tena tvāṃ nābhidhāvanti gandharvāḥ kāmarūpiṇaḥ. yadi te samayaḥ kaś cit kṛto hy āyatalocane. taṃ smarasva kṣamāśīle kṣamā dharmo hy anuttamaḥ. kṣamā dharmaḥ kṣamā satyaṃ kṣamā dānaṃ kṣamā tapaḥ. dvyaṃśino dvādaśāṅgasya caturviṃśatiparvaṇaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. kas triṣaṣṭiśatārasya māsonasyākṣamī bhavet. ity evam ukte tiṣṭhantīṃ punar evāha dharmarāṭ.

अकालज्ञासि सैरन्ध्रि शैलूषीव विधावसि। वैशंपायनः। एवम् उक्ता तु सा भद्रा समुद्वीक्ष्याब्रवीद् इदम्। विघ्नं करोषि मत्स्यानां दीव्यतां राजसंसदि। गच्छ सैरन्ध्रि गन्धर्वाः करिष्यन्ति तव प्रियम्। व्यपनेष्यन्ति ते दुःखं येन ते विप्रियं कृतम्।

akālajñāsi sairandhri śailūṣīva vidhāvasi. vaiśaṃpāyanaḥ. evam uktā tu sā bhadrā samudvīkṣyābravīd idam. vighnaṃ karoṣi matsyānāṃ dīvyatāṃ rājasaṃsadi. gaccha sairandhri gandharvāḥ kariṣyanti tava priyam. vyapaneṣyanti te duḥkhaṃ yena te vipriyaṃ kṛtam.

द्रौपद्य् उवाच। अतीव तेषां घृणिनाम् अर्थे ऽहं धर्मचारिणी। तस्य तस्येह ते वध्या येषां ज्येष्ठो ऽक्षदेविता।

draupady uvāca. atīva teṣāṃ ghṛṇinām arthe 'haṃ dharmacāriṇī. tasya tasyeha te vadhyā yeṣāṃ jyeṣṭho 'kṣadevitā.

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा प्राद्रवत् कृष्णा सुदेष्णाया निवेशनम्। केशान् मुक्त्वा तु सुश्रोणी संरम्भाल् लोहितेक्षणा।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā prādravat kṛṣṇā sudeṣṇāyā niveśanam. keśān muktvā tu suśroṇī saṃrambhāl lohitekṣaṇā.

शुशुभे वदनं तस्या रुदन्त्या विरतं तदा। मेघलेखाविनिर्मुक्तं दिवीव शशिमण्डलम्। वैशंपायनः। एवम् उक्त्वा वरारोहा परिमृज्याननं शुभम्। केशान् प्रमुक्तान् संयम्य रुधिरेण समुक्षितान्। पांसुकुण्ठितसर्वाङ्गी गजराजवधूर् इव। प्रतस्थे नागनासोरूर् भर्तुर् आज्ञाय शासनम्। विमुक्ता मृगशावाक्षी निरन्तरपयोधरा। प्रभा नक्षत्रराजस्य कालमेघैर् इवावृता। यस्या ह्य् अर्थे पाण्डवेयास् त्यजेयुर् अपि जीवितम्। तां ते दृष्ट्वा तथा कृष्णां क्षमिणो धर्मचारिणः। समयं नातिवर्तन्ते वेलाम् इव महोदधिः। सा प्रविश्य प्रवेपन्ती सुदेष्णाया निवेशनम्। रुदन्ती चारुसर्वाङ्गी तस्यास् तस्थाव् अथाग्रतः। ताम् उवाच विराटस्य महिषी शाठ्यम् आस्थिता।

śuśubhe vadanaṃ tasyā rudantyā virataṃ tadā. meghalekhāvinirmuktaṃ divīva śaśimaṇḍalam. vaiśaṃpāyanaḥ. evam uktvā varārohā parimṛjyānanaṃ śubham. keśān pramuktān saṃyamya rudhireṇa samukṣitān. pāṃsukuṇṭhitasarvāṅgī gajarājavadhūr iva. pratasthe nāganāsorūr bhartur ājñāya śāsanam. vimuktā mṛgaśāvākṣī nirantarapayodharā. prabhā nakṣatrarājasya kālameghair ivāvṛtā. yasyā hy arthe pāṇḍaveyās tyajeyur api jīvitam. tāṃ te dṛṣṭvā tathā kṛṣṇāṃ kṣamiṇo dharmacāriṇaḥ. samayaṃ nātivartante velām iva mahodadhiḥ. sā praviśya pravepantī sudeṣṇāyā niveśanam. rudantī cārusarvāṅgī tasyās tasthāv athāgrataḥ. tām uvāca virāṭasya mahiṣī śāṭhyam āsthitā.

सुदेष्णोवाच। किम् इदं पद्मसंकाशं सुदन्तोष्ठाक्षिनासिकम्। रुदन्त्या अवसृष्टास्रं पूर्णेन्दुसमवर्चसम्। बाष्पोष्णं कृष्णताराभ्याम् अत्यर्थं रुचिरप्रभम्। नयनाभ्याम् अजिह्माभ्यां मुखं ते मुञ्चते जलम्। कस् त्वावधीद् वरारोहे कस्माद् रोदिषि शोभने। को विप्रयुज्यते दारैः सपुत्रपशुबान्धवैः। कस्याद्य न सुखं भद्रे केन ते विप्रियं कृतम्। वैशंपायनः। ब्रूहि किं ते प्रियं कुर्मि कं त्यजे घातयामि वा। तां निःश्वस्याब्रवीत् कृष्णा जानन्ती नाम पृच्छसि। भ्रात्रे त्वं माम् अनुप्रेष्य किम् एवं त्वं विकत्थसे।

sudeṣṇovāca. kim idaṃ padmasaṃkāśaṃ sudantoṣṭhākṣināsikam. rudantyā avasṛṣṭāsraṃ pūrṇendusamavarcasam. bāṣpoṣṇaṃ kṛṣṇatārābhyām atyarthaṃ ruciraprabham. nayanābhyām ajihmābhyāṃ mukhaṃ te muñcate jalam. kas tvāvadhīd varārohe kasmād rodiṣi śobhane. ko viprayujyate dāraiḥ saputrapaśubāndhavaiḥ. kasyādya na sukhaṃ bhadre kena te vipriyaṃ kṛtam. vaiśaṃpāyanaḥ. brūhi kiṃ te priyaṃ kurmi kaṃ tyaje ghātayāmi vā. tāṃ niḥśvasyābravīt kṛṣṇā jānantī nāma pṛcchasi. bhrātre tvaṃ mām anupreṣya kim evaṃ tvaṃ vikatthase.

द्रौपद्य् उवाच। कीचको मावधीत् तत्र सुराहारीं गतां तव। सभायां पश्यतो राज्ञो यथैव विजने तथा।

draupady uvāca. kīcako māvadhīt tatra surāhārīṃ gatāṃ tava. sabhāyāṃ paśyato rājño yathaiva vijane tathā.

सुदेष्णोवाच। घातयामि सुकेशान्ते कीचकं यदि मन्यसे। भ्राता यद्य् एष मे व्यक्तं योनितो धर्मचारिणीम्। यो ऽसौ त्वां कामसंमत्तो दुर्लभाम् अभिमन्यते।

sudeṣṇovāca. ghātayāmi sukeśānte kīcakaṃ yadi manyase. bhrātā yady eṣa me vyaktaṃ yonito dharmacāriṇīm. yo 'sau tvāṃ kāmasaṃmatto durlabhām abhimanyate.

द्रौपद्य् उवाच। अन्ये वै तं वधिष्यन्ति येषाम् आगः करोति सः। मन्ये चाद्यैव सुव्यक्तं परलोकं गमिष्यति। जनमेजयः। अहो दुःखतरं प्राप्ता कीचकेन समाहता। पतिव्रता महाभागा द्रौपदी योषितां वरा। दुःशलां मानयन्ती या भर्तॄणां भगिनीं शुभाम्। नाशपत् सिन्धुराजं सा बलात्कारेण वाहिता। किमर्थम् इह संप्राप्ता कीचकेन दुरात्मना। नाशपत् तं महाभागा कृष्णा पादेन ताडिता। तेजोराशिर् इयं देवी धर्मज्ञा सत्यवादिनी। केशपक्षे परामृष्टा मर्षयिष्यत्य् अशक्तवत्। नैतत् कारणम् अल्पं हि श्रोतुकामो ऽस्मि सत्तम। कृष्णायास् तु परिक्लेशान् मनो मे दूयते भृशम्। कस्य वंशे समुद्भूतः स च दुर्ललितो मुने। बलोन्मत्तः कथं चासीत् स्यालो मात्स्यस्य कीचकः। दृष्ट्वापि तां प्रियां भार्यां सूतपुत्रेण ताडिताम्। वैशंपायनः। नैव चुक्षुभिरे वीराः किम् अकुर्वन्त तं प्रति। त्वदुक्तो ऽयम् अनुप्रश्नः कुरूणां कीर्तिवर्धन। एतत् सर्वं यथा वक्ष्ये विस्तरेणेह पार्थिव। ब्राह्मण्यां क्षत्रियाज् जातः सूतो भवति पार्थिव। प्रातिलोम्येन जातानां स ह्य् एको द्विज एव तु। रथकारम् इतीमं हि क्रियायुक्तं द्विजन्मनाम्। क्षत्रियाद् अवरो वैश्याद् विशिष्टम् इति चक्षते। सह सूतेन संबन्धः कृतः पूर्वं नराधिपैः। तेन तु प्रातिलोम्येन राजशब्दो न लभ्यते। तेषां तु सूतविषयः सूतानां नामतः कृतः। उपजीव्यं च यत् क्षत्रं लब्धं सूतेन यत् पुरा। सूतानाम् अधिपो राजा केकयो नाम विश्रुतः। राजकन्यासमुद्भूतः सारथ्ये ऽनुपमो ऽभवत्। पुत्रास् तस्य कुरुश्रेष्ठ मालव्यां जज्ञिरे तदा। कीचका इति विख्याता शतं षट् चैव भारत। तेषाम् आसीद् बलश्रेष्ठः कीचकः सर्वजित् प्रभो। अग्रजो बलसंमत्तस् तेनासीत् सूतषट्शतम्। मालव्या एव कौरव्य तत्र ह्य् अवरजाभवत्। तस्यां केकयराज्ञस् तु सुदेष्णा दुहिताभवत्। तां विराटस्य मात्स्यस्य केकयः प्रददौ मुदा। सुरथायां मृतायां तु कौसल्यां श्वेतमातरि। श्वेते विनष्टे शङ्खे च गते मातुलवेश्मनि। सुदेष्णां महिषीं लब्ध्वा राजा दुःखम् अपानुदत्। उत्तरां चोत्तरां चैव विराटात् पृथिवीपते। सुदेष्णा सुषुवे देवी कैकेयी कुलवृद्धये। मातृष्वसृसुतां राजन् कीचकस् ताम् अनिन्दिताम्। सदा परिचरन् प्रीत्या विराटे न्यवसत् सुखी। भ्रातरश् चास्य विक्रान्ताः सर्वे च तम् अनुव्रताः। विराटस्यैव संहृष्टा बलं कोशं च वर्धयन्। कालेया नाम दैतेयाः प्रायशो भुवि विश्रुताः। जज्ञिरे कीचका राजन् बाणो ज्येष्ठस् ततो ऽभवत्। स हि सर्वास्त्रसंपन्नो बलवान् भीमविक्रमः। कीचको नष्टमर्यादो बभूव भयदो नृणाम्। तं प्राप्य बलसंमत्तं विराटः पृथिवीपतिः। जिगाय सर्वांश् च रिपून् यथेन्द्रो दानवान् पुरा। मेखलांश् च त्रिगर्तांश् च दशार्णांश् च कशेरुकान्। मालवान् यवनांश् चैव पुलिन्दान् काशिकोसलान्। अङ्गान् वङ्गान् कलिङ्गांश् च तङ्गणान् परतङ्गणान्। करदांश् च निषिद्धांश् च शिवान् मच्छिल्लिकांस् तथा। अन्ये च बहवः शूरा नानाजनपदेश्वराः। कीचकेन रणे भग्ना व्यद्रवन्त दिशो दश। तम् एवं वीर्यसंपन्नं नानायुतसमं बले। विराटस् तत्र सेनायाश् चकार पतिम् आत्मनः। विराटभ्रातरश् चैव दश दाशरथोपमाः। ते चैनान् अन्ववर्तन्त कीचकान् बलवत्तरान्। एवंविधबलो भीमः कीचकास् ते च तद्विधाः। राज्ञः स्याला महात्मानो विराटस्य हितैषिणः। एतत् ते कथितं सर्वं कीचकस्य पराक्रमम्। द्रौपदी न शशापैनं यस्मात् तद् गदतः शृणु। विक्षरन्ति तपः क्रोधाद् ऋषयो न शपन्ति च। जानन्ती तद् यथातत्त्वं द्रौपदी न शशाप तम्। क्षमा धर्मः क्षमा दानं क्षमा यज्ञः क्षमा यशः। क्षमा सत्यं क्षमा शीलं क्षमा कीर्तिः क्षमा परम्। क्षमा पुण्यं क्षमा तीर्थं क्षमा सर्वम् इति श्रुतिः। क्षमावताम् अयं लोकः परश् चैव क्षमावताम्। एतत् सर्वं विजानन्ती सा क्षमाम् अन्वपद्यत। भर्तॄणां मतम् आज्ञाय क्षमिणां धर्मचारिणाम्। नाशपत् तं विशालाक्षी सती शक्तापि भारत। पाण्डवाश् चापि ते सर्वे द्रौपदीं प्रेक्ष्य दुःखिताम्। क्रोधाग्निना व्यदह्यन्त तदा लज्जाव्यपेक्षया। अथ भीमो महाबाहुः सूदयिष्यंस् तु कीचकम्। वारितो धर्मपुत्रेण वेलयेव महोदधिः। संधार्य मनसा रोषं दिवारात्रं विनिःश्वसन्। महानसे तदा कृच्छ्रात् सुष्वाप रजनीं च ताम्। भ्रातुः प्रयच्छ त्वरिता जीवश्राद्धं तम् अद्य वै। सुदृष्टं कुरु चैवेनं नासून् मन्ये धरिष्यति। तेषां हि मम भर्तॄणां पञ्चानां धर्मचारिणाम्। एको दुर्मर्षणो ऽत्यर्थं बले चाप्रतिमो भुवि। निर्मनुष्यम् इमं लोकं कुर्यात् क्रुद्धो निशाम् इमाम्। न च संक्रुध्यते तावद् गन्धर्वः कामरूपधृक्। नूनं ज्ञास्यति यावद् वै ममैतत् पादघातनम्। तत्क्षणात् कीचकः पापः सपुत्रभ्रातृबान्धवः। विनशिष्यति दुष्टात्मा यथा दुष्कृतकर्मकृत्। अपि चैतत् पुरा प्रोक्तं निपुणैर् मनुजोत्तमैः। एकस् तु कुरुते पापं कालपाशवशं गतः। नीचो ह्य् आत्मापराधेन कुलं येन विनश्यति। सुदेष्णाम् एवम् उक्त्वा तु सैरन्ध्री दुःखमोहिता। कीचकस्य वधार्थाय व्रतदीक्षाम् उपागमत्। अभ्यर्थिता च नारीभिर् मानिता च सुदेष्णया। न च स्नाति न चाश्नाति पांसून् न परिमार्जति। रुधिरक्लिन्नवसना बभूव मृदितेक्षणा। तां तथा शोकसंतप्तां दृष्ट्वा प्ररुरुदुः स्त्रियः। कीचकस्य वधं सर्वा मनोभिश् चाशशंसिरे।

draupady uvāca. anye vai taṃ vadhiṣyanti yeṣām āgaḥ karoti saḥ. manye cādyaiva suvyaktaṃ paralokaṃ gamiṣyati. janamejayaḥ. aho duḥkhataraṃ prāptā kīcakena samāhatā. pativratā mahābhāgā draupadī yoṣitāṃ varā. duḥśalāṃ mānayantī yā bhartṝṇāṃ bhaginīṃ śubhām. nāśapat sindhurājaṃ sā balātkāreṇa vāhitā. kimartham iha saṃprāptā kīcakena durātmanā. nāśapat taṃ mahābhāgā kṛṣṇā pādena tāḍitā. tejorāśir iyaṃ devī dharmajñā satyavādinī. keśapakṣe parāmṛṣṭā marṣayiṣyaty aśaktavat. naitat kāraṇam alpaṃ hi śrotukāmo 'smi sattama. kṛṣṇāyās tu parikleśān mano me dūyate bhṛśam. kasya vaṃśe samudbhūtaḥ sa ca durlalito mune. balonmattaḥ kathaṃ cāsīt syālo mātsyasya kīcakaḥ. dṛṣṭvāpi tāṃ priyāṃ bhāryāṃ sūtaputreṇa tāḍitām. vaiśaṃpāyanaḥ. naiva cukṣubhire vīrāḥ kim akurvanta taṃ prati. tvadukto 'yam anupraśnaḥ kurūṇāṃ kīrtivardhana. etat sarvaṃ yathā vakṣye vistareṇeha pārthiva. brāhmaṇyāṃ kṣatriyāj jātaḥ sūto bhavati pārthiva. prātilomyena jātānāṃ sa hy eko dvija eva tu. rathakāram itīmaṃ hi kriyāyuktaṃ dvijanmanām. kṣatriyād avaro vaiśyād viśiṣṭam iti cakṣate. saha sūtena saṃbandhaḥ kṛtaḥ pūrvaṃ narādhipaiḥ. tena tu prātilomyena rājaśabdo na labhyate. teṣāṃ tu sūtaviṣayaḥ sūtānāṃ nāmataḥ kṛtaḥ. upajīvyaṃ ca yat kṣatraṃ labdhaṃ sūtena yat purā. sūtānām adhipo rājā kekayo nāma viśrutaḥ. rājakanyāsamudbhūtaḥ sārathye 'nupamo 'bhavat. putrās tasya kuruśreṣṭha mālavyāṃ jajñire tadā. kīcakā iti vikhyātā śataṃ ṣaṭ caiva bhārata. teṣām āsīd balaśreṣṭhaḥ kīcakaḥ sarvajit prabho. agrajo balasaṃmattas tenāsīt sūtaṣaṭśatam. mālavyā eva kauravya tatra hy avarajābhavat. tasyāṃ kekayarājñas tu sudeṣṇā duhitābhavat. tāṃ virāṭasya mātsyasya kekayaḥ pradadau mudā. surathāyāṃ mṛtāyāṃ tu kausalyāṃ śvetamātari. śvete vinaṣṭe śaṅkhe ca gate mātulaveśmani. sudeṣṇāṃ mahiṣīṃ labdhvā rājā duḥkham apānudat. uttarāṃ cottarāṃ caiva virāṭāt pṛthivīpate. sudeṣṇā suṣuve devī kaikeyī kulavṛddhaye. mātṛṣvasṛsutāṃ rājan kīcakas tām aninditām. sadā paricaran prītyā virāṭe nyavasat sukhī. bhrātaraś cāsya vikrāntāḥ sarve ca tam anuvratāḥ. virāṭasyaiva saṃhṛṣṭā balaṃ kośaṃ ca vardhayan. kāleyā nāma daiteyāḥ prāyaśo bhuvi viśrutāḥ. jajñire kīcakā rājan bāṇo jyeṣṭhas tato 'bhavat. sa hi sarvāstrasaṃpanno balavān bhīmavikramaḥ. kīcako naṣṭamaryādo babhūva bhayado nṛṇām. taṃ prāpya balasaṃmattaṃ virāṭaḥ pṛthivīpatiḥ. jigāya sarvāṃś ca ripūn yathendro dānavān purā. mekhalāṃś ca trigartāṃś ca daśārṇāṃś ca kaśerukān. mālavān yavanāṃś caiva pulindān kāśikosalān. aṅgān vaṅgān kaliṅgāṃś ca taṅgaṇān parataṅgaṇān. karadāṃś ca niṣiddhāṃś ca śivān macchillikāṃs tathā. anye ca bahavaḥ śūrā nānājanapadeśvarāḥ. kīcakena raṇe bhagnā vyadravanta diśo daśa. tam evaṃ vīryasaṃpannaṃ nānāyutasamaṃ bale. virāṭas tatra senāyāś cakāra patim ātmanaḥ. virāṭabhrātaraś caiva daśa dāśarathopamāḥ. te cainān anvavartanta kīcakān balavattarān. evaṃvidhabalo bhīmaḥ kīcakās te ca tadvidhāḥ. rājñaḥ syālā mahātmāno virāṭasya hitaiṣiṇaḥ. etat te kathitaṃ sarvaṃ kīcakasya parākramam. draupadī na śaśāpainaṃ yasmāt tad gadataḥ śṛṇu. vikṣaranti tapaḥ krodhād ṛṣayo na śapanti ca. jānantī tad yathātattvaṃ draupadī na śaśāpa tam. kṣamā dharmaḥ kṣamā dānaṃ kṣamā yajñaḥ kṣamā yaśaḥ. kṣamā satyaṃ kṣamā śīlaṃ kṣamā kīrtiḥ kṣamā param. kṣamā puṇyaṃ kṣamā tīrthaṃ kṣamā sarvam iti śrutiḥ. kṣamāvatām ayaṃ lokaḥ paraś caiva kṣamāvatām. etat sarvaṃ vijānantī sā kṣamām anvapadyata. bhartṝṇāṃ matam ājñāya kṣamiṇāṃ dharmacāriṇām. nāśapat taṃ viśālākṣī satī śaktāpi bhārata. pāṇḍavāś cāpi te sarve draupadīṃ prekṣya duḥkhitām. krodhāgninā vyadahyanta tadā lajjāvyapekṣayā. atha bhīmo mahābāhuḥ sūdayiṣyaṃs tu kīcakam. vārito dharmaputreṇa velayeva mahodadhiḥ. saṃdhārya manasā roṣaṃ divārātraṃ viniḥśvasan. mahānase tadā kṛcchrāt suṣvāpa rajanīṃ ca tām. bhrātuḥ prayaccha tvaritā jīvaśrāddhaṃ tam adya vai. sudṛṣṭaṃ kuru caivenaṃ nāsūn manye dhariṣyati. teṣāṃ hi mama bhartṝṇāṃ pañcānāṃ dharmacāriṇām. eko durmarṣaṇo 'tyarthaṃ bale cāpratimo bhuvi. nirmanuṣyam imaṃ lokaṃ kuryāt kruddho niśām imām. na ca saṃkrudhyate tāvad gandharvaḥ kāmarūpadhṛk. nūnaṃ jñāsyati yāvad vai mamaitat pādaghātanam. tatkṣaṇāt kīcakaḥ pāpaḥ saputrabhrātṛbāndhavaḥ. vinaśiṣyati duṣṭātmā yathā duṣkṛtakarmakṛt. api caitat purā proktaṃ nipuṇair manujottamaiḥ. ekas tu kurute pāpaṃ kālapāśavaśaṃ gataḥ. nīco hy ātmāparādhena kulaṃ yena vinaśyati. sudeṣṇām evam uktvā tu sairandhrī duḥkhamohitā. kīcakasya vadhārthāya vratadīkṣām upāgamat. abhyarthitā ca nārībhir mānitā ca sudeṣṇayā. na ca snāti na cāśnāti pāṃsūn na parimārjati. rudhiraklinnavasanā babhūva mṛditekṣaṇā. tāṃ tathā śokasaṃtaptāṃ dṛṣṭvā praruruduḥ striyaḥ. kīcakasya vadhaṃ sarvā manobhiś cāśaśaṃsire.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents