महाभारत 4.13 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←विराट पर्व→

←अध्याय 13→

[mh-4-13] • 21 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। वसमानेषु पार्थेषु मत्स्यस्य नगरे तदा। महारथेषु छन्नेषु मासा दश समत्ययुः।

vaiśaṃpāyana uvāca. vasamāneṣu pārtheṣu matsyasya nagare tadā. mahāratheṣu channeṣu māsā daśa samatyayuḥ.

याज्ञसेनी सुदेष्णां तु शुश्रूषन्ती विशां पते। अवसत् परिचारार्हा सुदुःखं जनमेजय।

yājñasenī sudeṣṇāṃ tu śuśrūṣantī viśāṃ pate. avasat paricārārhā suduḥkhaṃ janamejaya.

तथा चरन्तीं पाञ्चालीं सुदेष्णाया निवेशने। तां देवीं तोषयाम् आस तथा चान्तःपुरस्त्रियः। तस्मिन् वर्षे गतप्राये कीचकस् तु महाबलः। सेनापतिर् द्वारदेशं जित्वा संग्रामम् आगतः। सेनापतिर् विराटस्य ददर्श जलजाननाम्। सारमेयो मन्त्रपूतं वेदिपार्श्वगतं हविः।

tathā carantīṃ pāñcālīṃ sudeṣṇāyā niveśane. tāṃ devīṃ toṣayām āsa tathā cāntaḥpurastriyaḥ. tasmin varṣe gataprāye kīcakas tu mahābalaḥ. senāpatir dvāradeśaṃ jitvā saṃgrāmam āgataḥ. senāpatir virāṭasya dadarśa jalajānanām. sārameyo mantrapūtaṃ vedipārśvagataṃ haviḥ.

तां दृष्ट्वा देवगर्भाभां चरन्तीं देवताम् इव। कीचकः कामयाम् आस कामबाणप्रपीडितः।

tāṃ dṛṣṭvā devagarbhābhāṃ carantīṃ devatām iva. kīcakaḥ kāmayām āsa kāmabāṇaprapīḍitaḥ.

स तु कामाग्निसंतप्तः सुदेष्णाम् अभिगम्य वै। प्रहसन्न् इव सेनानीर् इदं वचनम् अब्रवीत्।

sa tu kāmāgnisaṃtaptaḥ sudeṣṇām abhigamya vai. prahasann iva senānīr idaṃ vacanam abravīt.

नेयं पुरा जातु मयेह दृष्टा; राज्ञो विराटस्य निवेशने शुभा। रूपेण चोन्मादयतीव मां भृशं; गन्धेन जाता मदिरेव भामिनी।

neyaṃ purā jātu mayeha dṛṣṭā; rājño virāṭasya niveśane śubhā. rūpeṇa conmādayatīva māṃ bhṛśaṃ; gandhena jātā madireva bhāminī.

का देवरूपा हृदयंगमा शुभे; आचक्ष्व मे का च कुतश् च शोभना। चित्तं हि निर्मथ्य करोति मां वशे; न चान्यद् अत्रौषधम् अद्य मे मतम्।

kā devarūpā hṛdayaṃgamā śubhe; ācakṣva me kā ca kutaś ca śobhanā. cittaṃ hi nirmathya karoti māṃ vaśe; na cānyad atrauṣadham adya me matam.

अहो तवेयं परिचारिका शुभा; प्रत्यग्ररूपा प्रतिभाति माम् इयम्। अयुक्तरूपं हि करोति कर्म ते; प्रशास्तु मां यच् च ममास्ति किं चन।

aho taveyaṃ paricārikā śubhā; pratyagrarūpā pratibhāti mām iyam. ayuktarūpaṃ hi karoti karma te; praśāstu māṃ yac ca mamāsti kiṃ cana.

प्रभूतनागाश्वरथं महाधनं; समृद्धियुक्तं बहुपानभोजनम्। मनोहरं काञ्चनचित्रभूषणं; गृहं महच् छोभयताम् इयं मम।

prabhūtanāgāśvarathaṃ mahādhanaṃ; samṛddhiyuktaṃ bahupānabhojanam. manoharaṃ kāñcanacitrabhūṣaṇaṃ; gṛhaṃ mahac chobhayatām iyaṃ mama.

ततः सुदेष्णाम् अनुमन्त्र्य कीचकस्; ततः समभ्येत्य नराधिपात्मजाम्। उवाच कृष्णाम् अभिसान्त्वयंस् तदा; मृगेन्द्रकन्याम् इव जम्बुको वने। का त्वं कस्यासि कल्याणि कुतो वा त्वं वरानने। प्राप्ता विराटनगरं तत्त्वम् आचक्ष्व शोभने। रूपम् अग्र्यं तथा कान्तिः सौकुमार्यम् अनुत्तमम्। कान्त्या विभाति वक्त्रं ते शशाङ्क इव निर्मलम्। नेत्रे सुविपुले सुभ्रु पद्मपत्रनिभे शुभे। वाक्यं ते चारुसर्वाङ्गि परपुष्टरुतोपमम्। एवंरूपा मया नारी का चिद् अन्या महीतले। न दृष्टपूर्वा सुश्रोणि यादृशी त्वम् अनिन्दिते। लक्ष्मीः पद्मालया किं त्वम् अथ भूतिः सुमध्यमे। ह्रीः श्रीः कीर्तिर् अथो कान्तिर् आसां का त्वं वरानने। अतीव रूपिणी किं त्वम् अनङ्गाङ्गविहारिणी। अतीव भ्राजसे सुभ्रु प्रभेवेन्दोर् अनुत्तमा। अपि चेक्षणपक्ष्माणं स्मितज्योत्स्नोपमं शुभम्। दिव्यांशुरश्मिभिर् वृत्तं दिव्यकान्तिमनोरमम्। निरीक्ष्य वक्त्रचन्द्रं ते लक्ष्म्यानुपमया युतम्। कृत्स्ने जगति को नेह कामस्य वशगो भवेत्। हारालंकारयोग्यौ तु स्तनौ चोभौ सुशोभनौ। सुजातौ सहितौ लक्ष्म्या पीनौ वृत्तौ निरन्तरौ। कुड्मलाम्बुरुहाकारौ तव सुभ्रु पयोधरौ। कामप्रतोदाव् इव मां तुदतश् चारुहासिनि। वलीविभङ्गचतुरं स्तनभारविनामितम्। कराग्रसंमितं मध्यं तवेदं तनुमध्यमे। दृष्ट्वैव चारु जघनं सरित्पुलिनसंनिभम्। कामव्याधिर् असाध्यो माम् अप्य् आक्रामति भामिनि। जज्वाल चाग्निमदनो दावाग्निर् इव निर्दयः। त्वत्संगमाभिसंकल्पविवृद्धो मे दहत्य् अयम्। आत्मप्रदानवर्षेण संगमाम्भोधरेण च। शमयस्व वरारोहे ज्वलन्तं मन्मथानलम्। मच्चित्तोन्मादनकरा मन्मथस्य शरोत्कराः। त्वत्संगमाशानिशितास् तीव्राः शशिनिभानने। मह्यं विदार्य हृदयम् इदं निर्दयवेगिताः। प्रविष्टा ह्य् असितापाङ्गि प्रचण्डाश् चण्डदारुणाः। अत्युन्मादसमारम्भाः प्रीत्युन्मादकरा मम। आत्मप्रदानसंभोगैर् माम् उद्धर्तुम् इहार्हसि। चित्रमाल्याम्बरधरा सर्वाभरणभूषिता। कामं प्रकामं सेव त्वं मया सह विलासिनि। नार्हसीहासुखं वस्तुं सुखार्हा सुखवर्जिता। प्राप्नुह्य् अनुत्तमं सौख्यं मत्तस् त्वं मत्तगामिनि। स्वादून्य् अमृतकल्पानि पेयानि विविधानि च। पिबमाना मनोज्ञानि रममाणा यथासुखम्। भोगोपचारान् विविधान् सौभाग्यं चाप्य् अनुत्तमम्। पानं पिब महाभागे भोगैश् चानुत्तमैः शुभैः।

tataḥ sudeṣṇām anumantrya kīcakas; tataḥ samabhyetya narādhipātmajām. uvāca kṛṣṇām abhisāntvayaṃs tadā; mṛgendrakanyām iva jambuko vane. kā tvaṃ kasyāsi kalyāṇi kuto vā tvaṃ varānane. prāptā virāṭanagaraṃ tattvam ācakṣva śobhane. rūpam agryaṃ tathā kāntiḥ saukumāryam anuttamam. kāntyā vibhāti vaktraṃ te śaśāṅka iva nirmalam. netre suvipule subhru padmapatranibhe śubhe. vākyaṃ te cārusarvāṅgi parapuṣṭarutopamam. evaṃrūpā mayā nārī kā cid anyā mahītale. na dṛṣṭapūrvā suśroṇi yādṛśī tvam anindite. lakṣmīḥ padmālayā kiṃ tvam atha bhūtiḥ sumadhyame. hrīḥ śrīḥ kīrtir atho kāntir āsāṃ kā tvaṃ varānane. atīva rūpiṇī kiṃ tvam anaṅgāṅgavihāriṇī. atīva bhrājase subhru prabhevendor anuttamā. api cekṣaṇapakṣmāṇaṃ smitajyotsnopamaṃ śubham. divyāṃśuraśmibhir vṛttaṃ divyakāntimanoramam. nirīkṣya vaktracandraṃ te lakṣmyānupamayā yutam. kṛtsne jagati ko neha kāmasya vaśago bhavet. hārālaṃkārayogyau tu stanau cobhau suśobhanau. sujātau sahitau lakṣmyā pīnau vṛttau nirantarau. kuḍmalāmburuhākārau tava subhru payodharau. kāmapratodāv iva māṃ tudataś cāruhāsini. valīvibhaṅgacaturaṃ stanabhāravināmitam. karāgrasaṃmitaṃ madhyaṃ tavedaṃ tanumadhyame. dṛṣṭvaiva cāru jaghanaṃ saritpulinasaṃnibham. kāmavyādhir asādhyo mām apy ākrāmati bhāmini. jajvāla cāgnimadano dāvāgnir iva nirdayaḥ. tvatsaṃgamābhisaṃkalpavivṛddho me dahaty ayam. ātmapradānavarṣeṇa saṃgamāmbhodhareṇa ca. śamayasva varārohe jvalantaṃ manmathānalam. maccittonmādanakarā manmathasya śarotkarāḥ. tvatsaṃgamāśāniśitās tīvrāḥ śaśinibhānane. mahyaṃ vidārya hṛdayam idaṃ nirdayavegitāḥ. praviṣṭā hy asitāpāṅgi pracaṇḍāś caṇḍadāruṇāḥ. atyunmādasamārambhāḥ prītyunmādakarā mama. ātmapradānasaṃbhogair mām uddhartum ihārhasi. citramālyāmbaradharā sarvābharaṇabhūṣitā. kāmaṃ prakāmaṃ seva tvaṃ mayā saha vilāsini. nārhasīhāsukhaṃ vastuṃ sukhārhā sukhavarjitā. prāpnuhy anuttamaṃ saukhyaṃ mattas tvaṃ mattagāmini. svādūny amṛtakalpāni peyāni vividhāni ca. pibamānā manojñāni ramamāṇā yathāsukham. bhogopacārān vividhān saubhāgyaṃ cāpy anuttamam. pānaṃ piba mahābhāge bhogaiś cānuttamaiḥ śubhaiḥ.

इदं च रूपं प्रथमं च ते वयो; निरर्थकं केवलम् अद्य भामिनि। अधार्यमाणा स्रग् इवोत्तमा यथा; न शोभसे सुन्दरि शोभना सती।

idaṃ ca rūpaṃ prathamaṃ ca te vayo; nirarthakaṃ kevalam adya bhāmini. adhāryamāṇā srag ivottamā yathā; na śobhase sundari śobhanā satī.

त्यजामि दारान् मम ये पुरातना; भवन्तु दास्यस् तव चारुहासिनि। अहं च ते सुन्दरि दासवत् स्थितः; सदा भविष्ये वशगो वरानने। त्वदीयसौन्दर्यगुणाकृतं मनो। निरर्थकं सुन्दरि जन्म यत् तव। (६अ) न त्वं पुरा जातु मयेह दृष्टा। (६ब्) राज्ञो विराटस्य निवेशने शुभे। (६च्) रूपेण मे नन्दयसे मनस् त्वं। (७ब्) सुगात्रि कस्यासि कुतो ऽसि का वा। (१२च्) दासस् तवाहं पृथुताम्रलोचने। (१२द्) वशानुगो वारणखेलगामिनि। कन्दर्पवेगाभिहतो ऽस्म्य् अनिन्दिते। खगो वसन्तेष्व् इव पुष्पमूर्च्छितः। त्वम् एवम् आचारपरीतदर्शना। (८अ) नान्याः स्त्रियः संपरिचर्तुम् अर्हसि। किं राजवेश्मन्य् असितायतेक्षणे। करोषि केशान् स्वयम् एव भामिनि। अन्या हि नार्यस् तव कर्म कुर्युः। प्रतीतरूपास् तव चारुनेत्रे। (११च्) अधार्यमाणेव जनेन मञ्जरी। सुगात्रि किं जीर्यसि चारुहासिनि। (१२अ) त्यजामि दारान् मम ये पुरातनान्। (१२च्द्) भवामि दासश् च वशानुगश् च ते। सुगात्रि मह्यं सुकृतेन ते शपे। यथा मम त्वं हृदये प्रतिष्ठिता। ममानुरूपा त्वम् अनिन्द्यलोचने। स्वयं तथात्मानम् इहानुचिन्तय। प्रत्यक्षम् एतत् तव चारुदर्शने। यथा वयस् तुल्यवपुर् हि चावयोः। (९अ) प्रभूतरत्नोपहितं सुभाजनं। (९द्) परैर् हि चाद्यैव ममोत्तमं गृहम्। प्रासादमालाग्रविशालतोरणं। कुबेरपर्जन्यनिवेशनोपमम्। यद् अस्ति तत्रावसथे मद् अर्पणं। वसुप्रभावोपगतं ममान्तिके। ददामि तत् सर्वम् अधीरलोचने। त्वम् अस्य सर्वस्य सुगात्रि भाजनम्। प्रभूतशय्यासनपानभोजनं। प्रविश्य तत्रैव सुखी चिरं वस। देवं प्रपद्ये शरणं वृषध्वजं। त्रिलोचनं दक्षमखप्रणाशनम्। हरं भवं स्थाणुम् उमापतिं प्रभुं। त्वयाद्य मे सुभ्रु ददातु संगमम्। त्वया समागम्य तु चारुलोचने। षडाननं द्वादशदीप्तलोचने। वरं वरार्हं वरदं वरेश्वरं। वरेण तुष्टो वरगात्रि तोषये। अयं तु राजा परसैन्यवारणः। स्यालप्रियत्वान् मम चाद्य भामिनि। करिष्यते कामम् अयं यथेष्टतो। ह्य् अनीककर्णाग्रधरो ऽस्मि तस्य वै। अप्राप्य तु त्वाम् अहम् अद्य शोभने। श्रियं समृद्धाम् इव पापम् आचरन्। व्रजेयम् इन्द्रस्य निवेशनं शुभे। त्वया विसृष्टो ह्य् अपुनर्भवां गतिम्। प्रियांश् च दारान् ससुतान् कुलं धनं। यशश् च कीर्तिर् ह्य् अथ वापि जीवितम्। त्यजामि सर्वं सुकृतं च यत् कृतं। प्रिये त्वदर्थं च जिजीविषाम्य् अहम्। अपारयन्तं बत शोकम् उद्यतं। समुद्रवेगोपमम् आतुरं भृशम्। भजस्व माम् अद्य शुभेन चेतसा। यथा न शुष्ये न पताम्य् अचेतनः। यथा न गच्छेयम् अहं यमक्षयं। तथा कुरुष्वाद्य विशाललोचने। अहं हि कान्ते त्वदधीनजीवितस्। वैशंपायनः। त्वया वियुक्तो न चिरं जिजीविषे। एवम् उक्तानवद्याङ्गी कीचकेन दुरात्मना। द्रौपदी तम् उवाचेदं सैरन्ध्रीवेषधारिणी।

tyajāmi dārān mama ye purātanā; bhavantu dāsyas tava cāruhāsini. ahaṃ ca te sundari dāsavat sthitaḥ; sadā bhaviṣye vaśago varānane. tvadīyasaundaryaguṇākṛtaṃ mano. nirarthakaṃ sundari janma yat tava. (6a) na tvaṃ purā jātu mayeha dṛṣṭā. (6b) rājño virāṭasya niveśane śubhe. (6c) rūpeṇa me nandayase manas tvaṃ. (7b) sugātri kasyāsi kuto 'si kā vā. (12c) dāsas tavāhaṃ pṛthutāmralocane. (12d) vaśānugo vāraṇakhelagāmini. kandarpavegābhihato 'smy anindite. khago vasanteṣv iva puṣpamūrcchitaḥ. tvam evam ācāraparītadarśanā. (8a) nānyāḥ striyaḥ saṃparicartum arhasi. kiṃ rājaveśmany asitāyatekṣaṇe. karoṣi keśān svayam eva bhāmini. anyā hi nāryas tava karma kuryuḥ. pratītarūpās tava cārunetre. (11c) adhāryamāṇeva janena mañjarī. sugātri kiṃ jīryasi cāruhāsini. (12a) tyajāmi dārān mama ye purātanān. (12cd) bhavāmi dāsaś ca vaśānugaś ca te. sugātri mahyaṃ sukṛtena te śape. yathā mama tvaṃ hṛdaye pratiṣṭhitā. mamānurūpā tvam anindyalocane. svayaṃ tathātmānam ihānucintaya. pratyakṣam etat tava cārudarśane. yathā vayas tulyavapur hi cāvayoḥ. (9a) prabhūtaratnopahitaṃ subhājanaṃ. (9d) parair hi cādyaiva mamottamaṃ gṛham. prāsādamālāgraviśālatoraṇaṃ. kuberaparjanyaniveśanopamam. yad asti tatrāvasathe mad arpaṇaṃ. vasuprabhāvopagataṃ mamāntike. dadāmi tat sarvam adhīralocane. tvam asya sarvasya sugātri bhājanam. prabhūtaśayyāsanapānabhojanaṃ. praviśya tatraiva sukhī ciraṃ vasa. devaṃ prapadye śaraṇaṃ vṛṣadhvajaṃ. trilocanaṃ dakṣamakhapraṇāśanam. haraṃ bhavaṃ sthāṇum umāpatiṃ prabhuṃ. tvayādya me subhru dadātu saṃgamam. tvayā samāgamya tu cārulocane. ṣaḍānanaṃ dvādaśadīptalocane. varaṃ varārhaṃ varadaṃ vareśvaraṃ. vareṇa tuṣṭo varagātri toṣaye. ayaṃ tu rājā parasainyavāraṇaḥ. syālapriyatvān mama cādya bhāmini. kariṣyate kāmam ayaṃ yatheṣṭato. hy anīkakarṇāgradharo 'smi tasya vai. aprāpya tu tvām aham adya śobhane. śriyaṃ samṛddhām iva pāpam ācaran. vrajeyam indrasya niveśanaṃ śubhe. tvayā visṛṣṭo hy apunarbhavāṃ gatim. priyāṃś ca dārān sasutān kulaṃ dhanaṃ. yaśaś ca kīrtir hy atha vāpi jīvitam. tyajāmi sarvaṃ sukṛtaṃ ca yat kṛtaṃ. priye tvadarthaṃ ca jijīviṣāmy aham. apārayantaṃ bata śokam udyataṃ. samudravegopamam āturaṃ bhṛśam. bhajasva mām adya śubhena cetasā. yathā na śuṣye na patāmy acetanaḥ. yathā na gaccheyam ahaṃ yamakṣayaṃ. tathā kuruṣvādya viśālalocane. ahaṃ hi kānte tvadadhīnajīvitas. vaiśaṃpāyanaḥ. tvayā viyukto na ciraṃ jijīviṣe. evam uktānavadyāṅgī kīcakena durātmanā. draupadī tam uvācedaṃ sairandhrīveṣadhāriṇī.

द्रौपद्य् उवाच। अप्रार्थनीयाम् इह मां सूतपुत्राभिमन्यसे। विहीनवर्णां सैरन्ध्रीं बीभत्सां केशकारिकाम्। एतेनैव च वित्तेन यत्नेन च मनोरमा। शक्या चान्या त्वया प्राप्तुं स्वजातिकुलवर्धिनी। स्वेषु दारेषु मेधावी कुरुते यत्नम् उत्तमम्। स्वदारनिरतो ह्य् आशु नरो भद्राणि पश्यति। परदाररतो मर्त्यो न च भद्राणि पश्यति। न चाधर्मेण लिप्येत न चाकीर्तिम् अवाप्नुयात्। स्वदारे ऽभिरतिर् धर्मो मृतस्यापि न संशयः। स्वजातिदारा मर्त्यस्य इह लोके परत्र च। प्रेतकार्याणि कुर्वन्ति निवापैस् तर्पयन्ति च। तद् अक्षयं च धर्म्यं च स्वर्ग्यम् आहुर् मनीषिणः। स्वजातिदारे ये पुत्रा जायन्ते कुलपूजिताः। ते क्षेत्रजाश् च पुत्राश् च श्रूयन्ते कुलवर्धनाः। तस्मात् स्वदारनिरता भवन्ति पुरुषाः शुभाः।

draupady uvāca. aprārthanīyām iha māṃ sūtaputrābhimanyase. vihīnavarṇāṃ sairandhrīṃ bībhatsāṃ keśakārikām. etenaiva ca vittena yatnena ca manoramā. śakyā cānyā tvayā prāptuṃ svajātikulavardhinī. sveṣu dāreṣu medhāvī kurute yatnam uttamam. svadāranirato hy āśu naro bhadrāṇi paśyati. paradārarato martyo na ca bhadrāṇi paśyati. na cādharmeṇa lipyeta na cākīrtim avāpnuyāt. svadāre 'bhiratir dharmo mṛtasyāpi na saṃśayaḥ. svajātidārā martyasya iha loke paratra ca. pretakāryāṇi kurvanti nivāpais tarpayanti ca. tad akṣayaṃ ca dharmyaṃ ca svargyam āhur manīṣiṇaḥ. svajātidāre ye putrā jāyante kulapūjitāḥ. te kṣetrajāś ca putrāś ca śrūyante kulavardhanāḥ. tasmāt svadāraniratā bhavanti puruṣāḥ śubhāḥ.

परदारास्मि भद्रं ते न युक्तं त्वयि सांप्रतम्। स्प्रष्टुं द्रष्टुं च वा सूत कामदग्धेन चेतसा। मां हि त्वम् अभिमन्वानः सूतपुत्र नशिष्यसि। आशु चाद्यैव न चिरात् सपुत्रपशुबान्धवः। दयिताः प्राणिनां दारा धर्मं समनुचिन्तय।

paradārāsmi bhadraṃ te na yuktaṃ tvayi sāṃpratam. spraṣṭuṃ draṣṭuṃ ca vā sūta kāmadagdhena cetasā. māṃ hi tvam abhimanvānaḥ sūtaputra naśiṣyasi. āśu cādyaiva na cirāt saputrapaśubāndhavaḥ. dayitāḥ prāṇināṃ dārā dharmaṃ samanucintaya.

परदारे न ते बुद्धिर् जातु कार्या कथं चन। विवर्जनं ह्य् अकार्याणाम् एतत् सत्पुरुषव्रतम्।

paradāre na te buddhir jātu kāryā kathaṃ cana. vivarjanaṃ hy akāryāṇām etat satpuruṣavratam.

मिथ्याभिगृध्नो हि नरः पापात्मा मोहम् आस्थितः। अयशः प्राप्नुयाद् घोरं सुमहत् प्राप्नुयाद् भयम्। परदाररतेः पुंसः संततिस् तस्य नश्यति। पतन्ति पितरश् चैव स्वयं पश्चात् पतत्य् अधः। वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तस् तु सैरन्ध्र्या कीचकः काममोहितः। जानन्न् अपि सुदुर्बुद्धिः परदाराभिमर्षणे। दोषान् बहून् प्राणहरान् सर्वलोकविगर्हितान्। प्रोवाचेदं सुदुर्बुद्धिर् द्रौपदीम् अजितेन्द्रियः। नार्हस्य् एवं वरारोहे प्रत्याख्यातुं वरानने। मां मन्मथसमाविष्टं त्वत्कृते चारुहासिनि। प्रत्याख्याय हि मां भीरु वशगं प्रियवादिनम्। नूनं त्वम् असितापाङ्गि पश्चात्तापं करिष्यसि। अहं हि सुभ्रु राज्यस्य कृत्स्नस्यास्य सुमध्यमे। प्रभुर् वासयिता चैव वीर्ये चाप्रतिमः क्षितौ। पृथिव्यां मत्समो नास्ति कश् चिद् अन्यः पुमान् इह। रूपयौवनसौभाग्यैर् भोगैश् चानुत्तमैः शुभैः। सर्वकामसमृद्धेषु भोगेष्व् अनुपमेष्व् इह। भोक्तव्येषु च कल्याणि कस्माद् दास्ये रता ह्य् असि। मया दत्तम् इदं राज्यं स्वामिन्य् अस्मिञ् शुभानने। भजस्व मां वरारोहे भुङ्क्ष्व भोगान् अनुत्तमान्। एवम् उक्ता तु सा साध्वी कीचकेनाशुभं वचः। कीचकं प्रत्युवाचेदं गर्हयन्त्य् अस्य तद् वचः।

mithyābhigṛdhno hi naraḥ pāpātmā moham āsthitaḥ. ayaśaḥ prāpnuyād ghoraṃ sumahat prāpnuyād bhayam. paradārarateḥ puṃsaḥ saṃtatis tasya naśyati. patanti pitaraś caiva svayaṃ paścāt pataty adhaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktas tu sairandhryā kīcakaḥ kāmamohitaḥ. jānann api sudurbuddhiḥ paradārābhimarṣaṇe. doṣān bahūn prāṇaharān sarvalokavigarhitān. provācedaṃ sudurbuddhir draupadīm ajitendriyaḥ. nārhasy evaṃ varārohe pratyākhyātuṃ varānane. māṃ manmathasamāviṣṭaṃ tvatkṛte cāruhāsini. pratyākhyāya hi māṃ bhīru vaśagaṃ priyavādinam. nūnaṃ tvam asitāpāṅgi paścāttāpaṃ kariṣyasi. ahaṃ hi subhru rājyasya kṛtsnasyāsya sumadhyame. prabhur vāsayitā caiva vīrye cāpratimaḥ kṣitau. pṛthivyāṃ matsamo nāsti kaś cid anyaḥ pumān iha. rūpayauvanasaubhāgyair bhogaiś cānuttamaiḥ śubhaiḥ. sarvakāmasamṛddheṣu bhogeṣv anupameṣv iha. bhoktavyeṣu ca kalyāṇi kasmād dāsye ratā hy asi. mayā dattam idaṃ rājyaṃ svāminy asmiñ śubhānane. bhajasva māṃ varārohe bhuṅkṣva bhogān anuttamān. evam uktā tu sā sādhvī kīcakenāśubhaṃ vacaḥ. kīcakaṃ pratyuvācedaṃ garhayanty asya tad vacaḥ.

मा सूतपुत्र हृष्यस्व माद्य त्यक्ष्यसि जीवितम्। दुर्लभाम् अभिमन्वानो मां वीरैर् अभिरक्षिताम्। पतिष्यस्य् अवशस् तूर्णं वृन्तात् तालफलं यथा। कामवेगोद्धताङ्गेन स्प्रष्टुं दुष्टेन चेतसा।

mā sūtaputra hṛṣyasva mādya tyakṣyasi jīvitam. durlabhām abhimanvāno māṃ vīrair abhirakṣitām. patiṣyasy avaśas tūrṇaṃ vṛntāt tālaphalaṃ yathā. kāmavegoddhatāṅgena spraṣṭuṃ duṣṭena cetasā.

न चाप्य् अहं त्वया शक्या गन्धर्वाः पतयो मम। स्प्रष्टुं दुष्टेन चेतसा। कामवेगोद्धताङ्गेन। ते त्वां निहन्युः कुपिताः साध्व् अलं मा व्यनीनशः। को ऽयं कण्ठे शिलां बद्ध्वा तर्तुम् इच्छति सागरम्। केन शक्यं विषं भोक्तुं चास्यते पुरुषाधम। सीतार्थं हि दशग्रीवं यथा रामः सबान्धवम्। पतिष्यसि तथा मूर्ख पाताले क्रूरदर्शने। रामो हत्वा तु मुदितस् तथा त्वां पतयो मम।

na cāpy ahaṃ tvayā śakyā gandharvāḥ patayo mama. spraṣṭuṃ duṣṭena cetasā. kāmavegoddhatāṅgena. te tvāṃ nihanyuḥ kupitāḥ sādhv alaṃ mā vyanīnaśaḥ. ko 'yaṃ kaṇṭhe śilāṃ baddhvā tartum icchati sāgaram. kena śakyaṃ viṣaṃ bhoktuṃ cāsyate puruṣādhama. sītārthaṃ hi daśagrīvaṃ yathā rāmaḥ sabāndhavam. patiṣyasi tathā mūrkha pātāle krūradarśane. rāmo hatvā tu muditas tathā tvāṃ patayo mama.

अशक्यरूपैः पुरुषैर् अध्वानं गन्तुम् इच्छसि। यथा निश्चेतनो बालः कूलस्थः कूलम् उत्तरम्। तर्तुम् इच्छति मन्दात्मा तथा त्वं कर्तुम् इच्छसि।

aśakyarūpaiḥ puruṣair adhvānaṃ gantum icchasi. yathā niścetano bālaḥ kūlasthaḥ kūlam uttaram. tartum icchati mandātmā tathā tvaṃ kartum icchasi.

अन्तर्महीं वा यदि वोर्ध्वम् उत्पतेः; समुद्रपारं यदि वा प्रधावसि। तथापि तेषां न विमोक्षम् अर्हसि; प्रमाथिनो देवसुता हि मे वराः।

antarmahīṃ vā yadi vordhvam utpateḥ; samudrapāraṃ yadi vā pradhāvasi. tathāpi teṣāṃ na vimokṣam arhasi; pramāthino devasutā hi me varāḥ.

त्वं कालरात्रीम् इव कश् चिद् आतुरः; किं मां दृढं प्रार्थयसे ऽद्य कीचक। तेषां प्रियां प्रार्थयतो न ते भुवि। गत्वा दिवं वा शरणं भविष्यति। न वर्तते कीचक ते दृशा शुभं। या तेन संजीवनम् अर्थयेत सा। पापं न वेत्सि न नयं दुरात्मन्। दुर्वृत्तबुद्धे किल कीचकाधम। किं मातुर् अङ्के शयितो यथा शिशुश्; चन्द्रं जिघृक्षुर् इव मन्यसे हि माम्। यो माम् अज्ञाय कामार्तः अबद्धानि प्रभाषते। अशक्तस् तु पुमाञ् शैलं न लङ्घयितुम् अर्हति। पतन् हि पातालमुखे महोदधौ। (२०अ) क्षितिं प्रविष्टो यदि चोर्ध्वम् उत्पतेत्। दिशः प्रपन्नो गिरिगह्वराणि वा। गुहां प्रविष्टो ऽन्तगतो ऽपि वा क्षितेः। जुह्वञ् जपन् वा प्रपतन् गिरेस् तटे। हुताशनादित्यगतिं गतो ऽपि वा। भार्यावमन्ता पुरुषो महात्मनां। (२०च्) न जातु मुच्येत कथं चनाहतः। मोघं तवेदं वचनं भविष्यति। प्रतोलनं वा तुलया महागिरेः। (२१च्द्) त्वं तारकाणाम् अधिपं यथा शिशुर्। न मां बलात् प्राप्स्यसि दुर्लभां सतीम्। दाराभिमर्शी पुरुषो महात्मनां। गत्वापि देवाञ् शरणं न विन्दति। इमां मतिं कीचक मुञ्च कामिनां। मा नीनशो जीवितम् आत्मनः प्रियम्। हुताशनं प्रज्वलितं महावने। निदाघमध्यान्ह इवातुरः स्वयम्। प्रवेष्टुकामो ऽसि वधाय चात्मनः। कुलस्य सर्वस्य विनाशनाय च। न देवगन्धर्वमहर्षिसंनिधौ। न नागलोके ऽसुरराक्षसालये। इह स्थितां माम् अवमत्य चेतसा। न जीवितार्थे शरणं त्वम् आप्स्यसि। त्वं कालरात्रीम् इव कश् चिद् आतुरः। किं मादृशीं प्रार्थयसे ऽद्य कीचक। त्वं कालपाशं प्रतिमुच्य कण्ठे। प्रवेष्टुम् इच्छस्य् अथ दुष्प्रवेशम्।

tvaṃ kālarātrīm iva kaś cid āturaḥ; kiṃ māṃ dṛḍhaṃ prārthayase 'dya kīcaka. teṣāṃ priyāṃ prārthayato na te bhuvi. gatvā divaṃ vā śaraṇaṃ bhaviṣyati. na vartate kīcaka te dṛśā śubhaṃ. yā tena saṃjīvanam arthayeta sā. pāpaṃ na vetsi na nayaṃ durātman. durvṛttabuddhe kila kīcakādhama. kiṃ mātur aṅke śayito yathā śiśuś; candraṃ jighṛkṣur iva manyase hi mām. yo mām ajñāya kāmārtaḥ abaddhāni prabhāṣate. aśaktas tu pumāñ śailaṃ na laṅghayitum arhati. patan hi pātālamukhe mahodadhau. (20a) kṣitiṃ praviṣṭo yadi cordhvam utpatet. diśaḥ prapanno girigahvarāṇi vā. guhāṃ praviṣṭo 'ntagato 'pi vā kṣiteḥ. juhvañ japan vā prapatan gires taṭe. hutāśanādityagatiṃ gato 'pi vā. bhāryāvamantā puruṣo mahātmanāṃ. (20c) na jātu mucyeta kathaṃ canāhataḥ. moghaṃ tavedaṃ vacanaṃ bhaviṣyati. pratolanaṃ vā tulayā mahāgireḥ. (21cd) tvaṃ tārakāṇām adhipaṃ yathā śiśur. na māṃ balāt prāpsyasi durlabhāṃ satīm. dārābhimarśī puruṣo mahātmanāṃ. gatvāpi devāñ śaraṇaṃ na vindati. imāṃ matiṃ kīcaka muñca kāmināṃ. mā nīnaśo jīvitam ātmanaḥ priyam. hutāśanaṃ prajvalitaṃ mahāvane. nidāghamadhyānha ivāturaḥ svayam. praveṣṭukāmo 'si vadhāya cātmanaḥ. kulasya sarvasya vināśanāya ca. na devagandharvamaharṣisaṃnidhau. na nāgaloke 'surarākṣasālaye. iha sthitāṃ mām avamatya cetasā. na jīvitārthe śaraṇaṃ tvam āpsyasi. tvaṃ kālarātrīm iva kaś cid āturaḥ. kiṃ mādṛśīṃ prārthayase 'dya kīcaka. tvaṃ kālapāśaṃ pratimucya kaṇṭhe. praveṣṭum icchasy atha duṣpraveśam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...