महाभारत 3.97 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 97→

[mh-3-97] • 27 श्लोकाः

लोमश उवाच। इल्वलस् तान् विदित्वा तु महर्षिसहितान् नृपान्। उपस्थितान् सहामात्यो विषयान्ते ऽभ्यपूजयत्।

lomaśa uvāca. ilvalas tān viditvā tu maharṣisahitān nṛpān. upasthitān sahāmātyo viṣayānte 'bhyapūjayat.

तेषां ततो ऽसुरश्रेष्ठ आतिथ्यम् अकरोत् तदा। स संस्कृतेन कौरव्य भ्रात्रा वातापिना किल।

teṣāṃ tato 'suraśreṣṭha ātithyam akarot tadā. sa saṃskṛtena kauravya bhrātrā vātāpinā kila.

ततो राजर्षयः सर्वे विषण्णा गतचेतसः। वातापिं संस्कृतं दृष्ट्वा मेषभूतं महासुरम्।

tato rājarṣayaḥ sarve viṣaṇṇā gatacetasaḥ. vātāpiṃ saṃskṛtaṃ dṛṣṭvā meṣabhūtaṃ mahāsuram.

अथाब्रवीद् अगस्त्यस् तान् राजर्षीन् ऋषिसत्तमः। विषादो वो न कर्तव्यो अहं भोक्ष्ये महासुरम्।

athābravīd agastyas tān rājarṣīn ṛṣisattamaḥ. viṣādo vo na kartavyo ahaṃ bhokṣye mahāsuram.

धुर्यासनम् अथासाद्य निषसाद महामुनिः। तं पर्यवेषद् दैत्येन्द्र इल्वलः प्रहसन्न् इव।

dhuryāsanam athāsādya niṣasāda mahāmuniḥ. taṃ paryaveṣad daityendra ilvalaḥ prahasann iva.

अगस्त्य एव कृत्स्नं तु वातापिं बुभुजे ततः। बह्वन्नाशापि ते मे ऽस्तीत्य् अवदद् भक्षयन् स्मयन्। वातापे प्रतिबुध्यस्व दर्शयन् बलतेजसी। तपसा दुर्जयो यावद् एष त्वां नातिवर्तते। ततस् तस्योदरं भेत्तुं वातापिर् वेगम् आहरत्। तम् अबुध्यत तेजस्वी कुम्भयोनिर् महातपाः। स वीर्यात् तपसोग्रस् तु ननर्द भगवान् ऋषिः। एष जीर्णो ऽसि वातापे मया लोकस्य शान्तये। इत्य् उक्त्वा स्वकराग्रेण उदरं समताडयत्। त्रिर् एवं प्रतिसंरब्धस् तेजसा प्रज्वलन्न् इव। भुक्तवत्य् असुरो ऽऽह्वानम् अकरोत् तस्य इल्वलः।

agastya eva kṛtsnaṃ tu vātāpiṃ bubhuje tataḥ. bahvannāśāpi te me 'stīty avadad bhakṣayan smayan. vātāpe pratibudhyasva darśayan balatejasī. tapasā durjayo yāvad eṣa tvāṃ nātivartate. tatas tasyodaraṃ bhettuṃ vātāpir vegam āharat. tam abudhyata tejasvī kumbhayonir mahātapāḥ. sa vīryāt tapasogras tu nanarda bhagavān ṛṣiḥ. eṣa jīrṇo 'si vātāpe mayā lokasya śāntaye. ity uktvā svakarāgreṇa udaraṃ samatāḍayat. trir evaṃ pratisaṃrabdhas tejasā prajvalann iva. bhuktavaty asuro ''hvānam akarot tasya ilvalaḥ.

ततो वायुः प्रादुरभूद् अगस्त्यस्य महात्मनः। शब्देन महता तात गर्जन्न् इव यथा घनः। वातापे निष्क्रमस्वेति पुनः पुनर् उवाच ह। तं प्रहस्याब्रवीद् राजन्न् अगस्त्यो मुनिसत्तमः। कुतो निष्क्रमितुं शक्तो मया जीर्णस् तु सो ऽसुरः। इल्वलश् च विषण्णो ऽभूद् दृष्ट्वा जीर्णं महासुरम्।

tato vāyuḥ prādurabhūd agastyasya mahātmanaḥ. śabdena mahatā tāta garjann iva yathā ghanaḥ. vātāpe niṣkramasveti punaḥ punar uvāca ha. taṃ prahasyābravīd rājann agastyo munisattamaḥ. kuto niṣkramituṃ śakto mayā jīrṇas tu so 'suraḥ. ilvalaś ca viṣaṇṇo 'bhūd dṛṣṭvā jīrṇaṃ mahāsuram.

प्राञ्जलिश् च सहामात्यैर् इदं वचनम् अब्रवीत्। किमर्थम् उपयाताः स्थ ब्रूत किं करवाणि वः।

prāñjaliś ca sahāmātyair idaṃ vacanam abravīt. kimartham upayātāḥ stha brūta kiṃ karavāṇi vaḥ.

प्रत्युवाच ततो ऽगस्त्यः प्रहसन्न् इल्वलं तदा। ईशं ह्य् असुर विद्मस् त्वां वयं सर्वे धनेश्वरम्।

pratyuvāca tato 'gastyaḥ prahasann ilvalaṃ tadā. īśaṃ hy asura vidmas tvāṃ vayaṃ sarve dhaneśvaram.

इमे च नातिधनिनो धनार्थश् च महान् मम। यथाशक्त्य् अविहिंस्यान्यान् संविभागं प्रयच्छ नः।

ime ca nātidhanino dhanārthaś ca mahān mama. yathāśakty avihiṃsyānyān saṃvibhāgaṃ prayaccha naḥ.

ततो ऽभिवाद्य तम् ऋषिम् इल्वलो वाक्यम् अब्रवीत्। दित्सितं यदि वेत्सि त्वं ततो दास्यामि ते वसु।

tato 'bhivādya tam ṛṣim ilvalo vākyam abravīt. ditsitaṃ yadi vetsi tvaṃ tato dāsyāmi te vasu.

अगस्त्य उवाच। गवां दश सहस्राणि राज्ञाम् एकैकशो ऽसुर। तावद् एव सुवर्णस्य दित्सितं ते महासुर।

agastya uvāca. gavāṃ daśa sahasrāṇi rājñām ekaikaśo 'sura. tāvad eva suvarṇasya ditsitaṃ te mahāsura.

मह्यं ततो वै द्विगुणं रथश् चैव हिरण्मयः। मनोजवौ वाजिनौ च दित्सितं ते महासुर। लोमशः। इल्वलस् तु मुनिं प्राह सर्वम् अस्ति यथात्थ माम्। अगस्त्यः। रथं तु यम् अवोचो मां नैनं विद्म हिरण्मयम्। न मे वाग् अनृता का चिद् उक्तपूर्वा महासुर। सर्वम् एतत् प्रदास्यामि हिरण्यं गाश् च यद् धनम्। जिज्ञास्यतां रथः सद्यो व्यक्तम् एष हिरण्मयः।

mahyaṃ tato vai dviguṇaṃ rathaś caiva hiraṇmayaḥ. manojavau vājinau ca ditsitaṃ te mahāsura. lomaśaḥ. ilvalas tu muniṃ prāha sarvam asti yathāttha mām. agastyaḥ. rathaṃ tu yam avoco māṃ nainaṃ vidma hiraṇmayam. na me vāg anṛtā kā cid uktapūrvā mahāsura. sarvam etat pradāsyāmi hiraṇyaṃ gāś ca yad dhanam. jijñāsyatāṃ rathaḥ sadyo vyaktam eṣa hiraṇmayaḥ.

लोमश उवाच। जिज्ञास्यमानः स रथः कौन्तेयासीद् धिरण्मयः। ततः प्रव्यथितो दैत्यो ददाव् अभ्यधिकं वसु।

lomaśa uvāca. jijñāsyamānaḥ sa rathaḥ kaunteyāsīd dhiraṇmayaḥ. tataḥ pravyathito daityo dadāv abhyadhikaṃ vasu.

विवाजश् च सुवाजश् च तस्मिन् युक्तौ रथे हयौ। ऊहतुस् तौ वसून्य् आशु तान्य् अगस्त्याश्रमं प्रति। सर्वान् राज्ञः सहागस्त्यान् निमेषाद् इव भारत। इल्वलस् त्व् अनुगम्यैनम् अगस्त्यं हन्तुम् ऐच्छत। भस्म चक्रे महातेजा हुंकारेण महासुरम्। मुनेर् आश्रमम् अश्वौ तौ निन्यतुर् वातरंहसौ।

vivājaś ca suvājaś ca tasmin yuktau rathe hayau. ūhatus tau vasūny āśu tāny agastyāśramaṃ prati. sarvān rājñaḥ sahāgastyān nimeṣād iva bhārata. ilvalas tv anugamyainam agastyaṃ hantum aicchata. bhasma cakre mahātejā huṃkāreṇa mahāsuram. muner āśramam aśvau tau ninyatur vātaraṃhasau.

अगस्त्येनाभ्यनुज्ञाता जग्मू राजर्षयस् तदा। कृतवांश् च मुनिः सर्वं लोपामुद्राचिकीर्षितम्।

agastyenābhyanujñātā jagmū rājarṣayas tadā. kṛtavāṃś ca muniḥ sarvaṃ lopāmudrācikīrṣitam.

लोपामुद्रोवाच। कृतवान् असि तत् सर्वं भगवन् मम काङ्क्षितम्। उत्पादय सकृन् मह्यम् अपत्यं वीर्यवत्तरम्।

lopāmudrovāca. kṛtavān asi tat sarvaṃ bhagavan mama kāṅkṣitam. utpādaya sakṛn mahyam apatyaṃ vīryavattaram.

अगस्त्य उवाच। तुष्टो ऽहम् अस्मि कल्याणि तव वृत्तेन शोभने। विचारणाम् अपत्ये तु तव वक्ष्यामि तां शृणु।

agastya uvāca. tuṣṭo 'ham asmi kalyāṇi tava vṛttena śobhane. vicāraṇām apatye tu tava vakṣyāmi tāṃ śṛṇu.

सहस्रं ते ऽस्तु पुत्राणां शतं वा दशसंमितम्। दश वा शततुल्याः स्युर् एको वापि सहस्रवत्।

sahasraṃ te 'stu putrāṇāṃ śataṃ vā daśasaṃmitam. daśa vā śatatulyāḥ syur eko vāpi sahasravat.

लोपामुद्रोवाच। सहस्रसंमितः पुत्र एको मे ऽस्तु तपोधन। एको हि बहुभिः श्रेयान् विद्वान् साधुर् असाधुभिः।

lopāmudrovāca. sahasrasaṃmitaḥ putra eko me 'stu tapodhana. eko hi bahubhiḥ śreyān vidvān sādhur asādhubhiḥ.

लोमश उवाच। स तथेति प्रतिज्ञाय तया समभवन् मुनिः। समये समशीलिन्या श्रद्धावाञ् श्रद्दधानया।

lomaśa uvāca. sa tatheti pratijñāya tayā samabhavan muniḥ. samaye samaśīlinyā śraddhāvāñ śraddadhānayā.

तत आधाय गर्भं तम् अगमद् वनम् एव सः। तस्मिन् वनगते गर्भो ववृधे सप्त शारदान्।

tata ādhāya garbhaṃ tam agamad vanam eva saḥ. tasmin vanagate garbho vavṛdhe sapta śāradān.

सप्तमे ऽब्दे गते चापि प्राच्यवत् स महाकविः। ज्वलन्न् इव प्रभावेन दृढस्युर् नाम भारत। साङ्गोपनिषदान् वेदाञ् जपन्न् एव महायशाः।

saptame 'bde gate cāpi prācyavat sa mahākaviḥ. jvalann iva prabhāvena dṛḍhasyur nāma bhārata. sāṅgopaniṣadān vedāñ japann eva mahāyaśāḥ.

तस्य पुत्रो ऽभवद् ऋषेः स तेजस्वी महान् ऋषिः। स बाल एव तेजस्वी पितुस् तस्य निवेशने। इध्मानां भारम् आजह्रे इध्मवाहस् ततो ऽभवत्।

tasya putro 'bhavad ṛṣeḥ sa tejasvī mahān ṛṣiḥ. sa bāla eva tejasvī pitus tasya niveśane. idhmānāṃ bhāram ājahre idhmavāhas tato 'bhavat.

तथायुक्तं च तं दृष्ट्वा मुमुदे स मुनिस् तदा। एवं स जनयाम् आस भारतापत्यम् उत्तमम्। लेभिरे पितरश् चास्य लोकान् राजन् यथेप्सितान्।

tathāyuktaṃ ca taṃ dṛṣṭvā mumude sa munis tadā. evaṃ sa janayām āsa bhāratāpatyam uttamam. lebhire pitaraś cāsya lokān rājan yathepsitān.

अगस्त्यस्याश्रमः ख्यातः सर्वर्तुकुसुमान्वितः। ख्यातो भुवि महाराज तेजसा तस्य धीमतः। प्राह्रादिर् एवं वातापिर् अगस्त्येन विनाशितः। ब्रह्मघ्नो दुष्टचेतनः। एवं विनाशितो राजन्।

agastyasyāśramaḥ khyātaḥ sarvartukusumānvitaḥ. khyāto bhuvi mahārāja tejasā tasya dhīmataḥ. prāhrādir evaṃ vātāpir agastyena vināśitaḥ. brahmaghno duṣṭacetanaḥ. evaṃ vināśito rājan.

तस्यायम् आश्रमो राजन् रमणीयो गुणैर् युतः। एषा भागीरथी पुण्या यथेष्टम् अवगाह्यताम्। वातेरिता पताकेव विराजति नभस्तले। प्रतार्यमाणा कूटेषु यथा निम्नेषु नित्यशः। शिलातलेषु संत्रस्ता पन्नगेन्द्रवधूर् इव। दक्षिणां वै दिशं सर्वां प्लावयन्ती च मातृवत्। पूर्वं शम्भोर् जटाभ्रष्टा समुद्रमहिषी प्रिया। लोमश उवाच। अस्यां नद्यां सुपुण्यायां यथेष्टम् अवगाह्यताम्। युधिष्ठिर निबोधेदं त्रिषु लोकेषु विश्रुतम्। भृगोस् तीर्थं महाराज महर्षिगणसेवितम्। यत्रोपस्पृष्टवान् रामो हृतं तेजस् तदाप्तवान्। अत्र त्वं भ्रातृभिः सार्धं कृष्णया चैव पाण्डव। दुर्योधनहृतं तेजः पुनर् आदातुम् अर्हसि। कृतवैरेण रामेण यथा चोपहृतं पुनः। वैशंपायन उवाच। स तत्र भ्रातृभिश् चैव कृष्णया चैव पाण्डवः। स्नात्वा देवान् पितॄंश् चैव तर्पयाम् आस भारत। तस्य तीर्थस्य रूपं वै दीप्ताद् दीप्ततरं बभौ। अप्रधृष्यतरश् चासीच् छात्रवाणां नरर्षभ। अपृच्छच् चैव राजेन्द्र लोमशं पाण्डुनन्दनः। भगवन् किमर्थं रामस्य हृतम् आसीद् वपुः प्रभो। लोमश उवाच। कथं प्रत्याहृतं चैव एतद् आचक्ष्व पृच्छतः। शृणु रामस्य राजेन्द्र भार्गवस्य च धीमतः। जातो दशरथस्यासीत् पुत्रो रामो महात्मनः। विष्णुः स्वेन शरीरेण रावणस्य वधाय वै। पश्यामस् तम् अयोध्यायां जातं दाशरथिं ततः। ऋचीकनन्दनो रामो भार्गवो रेणुकासुतः। तस्य दाशरथेः श्रुत्वा रामस्याक्लिष्टकर्मणः। कौतूहलान्वितो रामस् त्व् अयोध्याम् अगमत् पुनः। धनुर् आदाय तद् दिव्यं क्षत्रियाणां निबर्हणम्। जिज्ञासमानो रामस्य वीर्यं दाशरथेस् तदा। तं वै दशरथः श्रुत्वा विषयान्तम् उपागमत्। प्रेषयाम् आस रामस्य रामं पुत्रं पुरस्कृतम्। स तम् अभ्यागतं दृष्ट्वा उद्यतास्त्रम् अवस्थितम्। प्रहसन्न् इव कौन्तेय रामो वचनम् अब्रवीत्। कृतकालं हि राजेन्द्र धनुर् एतन् मया विभो। समारोपय यत्नेन यदि शक्नोषि पार्थिव। इत्य् उक्तस् त्व् आह भगवंस् त्वं नाधिक्षेप्तुम् अर्हसि। नाहम् अप्य् अधमो धर्मे क्षत्रियाणां द्विजातिषु। इक्ष्वाकूणां विशेषेण बाहुवीर्ये न कत्थनम्। तम् एवंवादिनं तत्र रामो वचनम् अब्रवीत्। अलं वै व्यपदेशेन धनुर् आयच्छ राघव। ततो जग्राह रोषेण क्षत्रियर्षभसूदनम्। रामो दाशरथिर् दिव्यं हस्ताद् रामस्य कार्मुकम्। धनुर् आरोपयाम् आस सलील इव भारत। ज्याशब्दम् अकरोच् चैव स्मयमानः स वीर्यवान्। तस्य शब्दस्य भूतानि वित्रसन्त्य् अशनेर् इव। अथाब्रवीत् तदा रामो रामं दाशरथिस् तदा। इदम् आरोपितं ब्रह्मन् किम् अन्यत् करवाणि ते। तस्य रामो ददौ दिव्यं जामदग्न्यो महात्मनः। शरम् आकर्णदेशान्तम् अयम् आकृष्यताम् इति। एतच् छ्रुत्वाब्रवीद् रामः प्रदीप्त इव मन्युना। श्रूयते क्षम्यते चैव दर्पपूर्णो ऽसि भार्गव। त्वया ह्य् अधिगतं तेजः क्षत्रियेभ्यो विशेषतः। पितामहप्रसादेन तेन मां क्षिपसि ध्रुवम्। पश्य मां स्वेन रूपेण चक्षुस् ते वितराम्य् अहम्। ततो रामशरीरे वै रामः पश्यति भार्गवः। आदित्यान् सवसून् रुद्रान् साध्यांश् च समरुद्गणान्। पितरो हुताशनश् चैव नक्षत्राणि ग्रहास् तथा। गन्धर्वा राक्षसा यक्षा नद्यस् तीर्थानि यानि च। ऋषयो वालखिल्याश् च ब्रह्मभूताः सनातनाः। देवर्षयश् च कार्त्स्न्येन समुद्राः पर्वतास् तथा। वेदाश् च सोपनिषदो वषट्कारैः सहाध्वरैः। चेतोमन्ति च सामानि धनुर्वेदश् च भारत। मेघवृन्दानि वर्षाणि विद्युतश् च युधिष्ठिर। ततः स भगवान् विष्णुस् तं वै बाणं मुमोच ह। शुष्काशनिसमाकीर्णं महोल्काभिश् च भारत। पांसुवर्षेण महता मेघवर्षैश् च भूतलम्। भूमिकम्पैश् च निर्घातैर् नादैश् च विपुलैर् अपि। स रामं विह्वलं कृत्वा तेजश् चाक्षिप्य केवलम्। आगच्छज् ज्वलितो बाणो रामबाहुप्रचोदितः। स तु विह्वलतां गत्वा प्रतिलभ्य च चेतनाम्। रामः प्रत्यागतप्राणः प्राणमद् विष्णुतेजसम्। विष्णुना सो ऽभ्यनुज्ञातो महेन्द्रम् अगमत् पुनः। भीतस् तु तत्र न्यवसद् व्रीडितस् तु महातपाः। ततः संवत्सरे ऽतीते हृतौजसम् अवस्थितम्। निर्मदं दुःखितं दृष्ट्वा पितरो रामम् अब्रुवन्। न वै सम्यग् इदं पुत्र विष्णुम् आसाद्य वै कृतम्। स हि पूज्यश् च मान्यश् च त्रिषु लोकेषु सर्वदा। गच्छ पुत्र नदीं पुण्यां वधूसरकृताह्वयाम्। तत्रोपस्पृश्य तीर्थेषु पुनर् वपुर् अवाप्स्यसि। दीप्तोदं नाम तत् तीर्थं यत्र ते प्रपितामहः। भृगुर् देवयुगे राम तप्तवान् उत्तमं तपः। तत् तथा कृतवान् रामः कौन्तेय वचनात् पितुः। प्राप्तवांश् च पुनतेजस् तीर्थे ऽस्मिन् पाण्डुनन्दन। एतद् ईदृशकं तात रामेणाक्लिष्टकर्मणा। प्राप्तम् आसीन् महाराज विष्णुम् आसाद्य वै पुरा।

tasyāyam āśramo rājan ramaṇīyo guṇair yutaḥ. eṣā bhāgīrathī puṇyā yatheṣṭam avagāhyatām. vāteritā patākeva virājati nabhastale. pratāryamāṇā kūṭeṣu yathā nimneṣu nityaśaḥ. śilātaleṣu saṃtrastā pannagendravadhūr iva. dakṣiṇāṃ vai diśaṃ sarvāṃ plāvayantī ca mātṛvat. pūrvaṃ śambhor jaṭābhraṣṭā samudramahiṣī priyā. lomaśa uvāca. asyāṃ nadyāṃ supuṇyāyāṃ yatheṣṭam avagāhyatām. yudhiṣṭhira nibodhedaṃ triṣu lokeṣu viśrutam. bhṛgos tīrthaṃ mahārāja maharṣigaṇasevitam. yatropaspṛṣṭavān rāmo hṛtaṃ tejas tadāptavān. atra tvaṃ bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ kṛṣṇayā caiva pāṇḍava. duryodhanahṛtaṃ tejaḥ punar ādātum arhasi. kṛtavaireṇa rāmeṇa yathā copahṛtaṃ punaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. sa tatra bhrātṛbhiś caiva kṛṣṇayā caiva pāṇḍavaḥ. snātvā devān pitṝṃś caiva tarpayām āsa bhārata. tasya tīrthasya rūpaṃ vai dīptād dīptataraṃ babhau. apradhṛṣyataraś cāsīc chātravāṇāṃ nararṣabha. apṛcchac caiva rājendra lomaśaṃ pāṇḍunandanaḥ. bhagavan kimarthaṃ rāmasya hṛtam āsīd vapuḥ prabho. lomaśa uvāca. kathaṃ pratyāhṛtaṃ caiva etad ācakṣva pṛcchataḥ. śṛṇu rāmasya rājendra bhārgavasya ca dhīmataḥ. jāto daśarathasyāsīt putro rāmo mahātmanaḥ. viṣṇuḥ svena śarīreṇa rāvaṇasya vadhāya vai. paśyāmas tam ayodhyāyāṃ jātaṃ dāśarathiṃ tataḥ. ṛcīkanandano rāmo bhārgavo reṇukāsutaḥ. tasya dāśaratheḥ śrutvā rāmasyākliṣṭakarmaṇaḥ. kautūhalānvito rāmas tv ayodhyām agamat punaḥ. dhanur ādāya tad divyaṃ kṣatriyāṇāṃ nibarhaṇam. jijñāsamāno rāmasya vīryaṃ dāśarathes tadā. taṃ vai daśarathaḥ śrutvā viṣayāntam upāgamat. preṣayām āsa rāmasya rāmaṃ putraṃ puraskṛtam. sa tam abhyāgataṃ dṛṣṭvā udyatāstram avasthitam. prahasann iva kaunteya rāmo vacanam abravīt. kṛtakālaṃ hi rājendra dhanur etan mayā vibho. samāropaya yatnena yadi śaknoṣi pārthiva. ity uktas tv āha bhagavaṃs tvaṃ nādhikṣeptum arhasi. nāham apy adhamo dharme kṣatriyāṇāṃ dvijātiṣu. ikṣvākūṇāṃ viśeṣeṇa bāhuvīrye na katthanam. tam evaṃvādinaṃ tatra rāmo vacanam abravīt. alaṃ vai vyapadeśena dhanur āyaccha rāghava. tato jagrāha roṣeṇa kṣatriyarṣabhasūdanam. rāmo dāśarathir divyaṃ hastād rāmasya kārmukam. dhanur āropayām āsa salīla iva bhārata. jyāśabdam akaroc caiva smayamānaḥ sa vīryavān. tasya śabdasya bhūtāni vitrasanty aśaner iva. athābravīt tadā rāmo rāmaṃ dāśarathis tadā. idam āropitaṃ brahman kim anyat karavāṇi te. tasya rāmo dadau divyaṃ jāmadagnyo mahātmanaḥ. śaram ākarṇadeśāntam ayam ākṛṣyatām iti. etac chrutvābravīd rāmaḥ pradīpta iva manyunā. śrūyate kṣamyate caiva darpapūrṇo 'si bhārgava. tvayā hy adhigataṃ tejaḥ kṣatriyebhyo viśeṣataḥ. pitāmahaprasādena tena māṃ kṣipasi dhruvam. paśya māṃ svena rūpeṇa cakṣus te vitarāmy aham. tato rāmaśarīre vai rāmaḥ paśyati bhārgavaḥ. ādityān savasūn rudrān sādhyāṃś ca samarudgaṇān. pitaro hutāśanaś caiva nakṣatrāṇi grahās tathā. gandharvā rākṣasā yakṣā nadyas tīrthāni yāni ca. ṛṣayo vālakhilyāś ca brahmabhūtāḥ sanātanāḥ. devarṣayaś ca kārtsnyena samudrāḥ parvatās tathā. vedāś ca sopaniṣado vaṣaṭkāraiḥ sahādhvaraiḥ. cetomanti ca sāmāni dhanurvedaś ca bhārata. meghavṛndāni varṣāṇi vidyutaś ca yudhiṣṭhira. tataḥ sa bhagavān viṣṇus taṃ vai bāṇaṃ mumoca ha. śuṣkāśanisamākīrṇaṃ maholkābhiś ca bhārata. pāṃsuvarṣeṇa mahatā meghavarṣaiś ca bhūtalam. bhūmikampaiś ca nirghātair nādaiś ca vipulair api. sa rāmaṃ vihvalaṃ kṛtvā tejaś cākṣipya kevalam. āgacchaj jvalito bāṇo rāmabāhupracoditaḥ. sa tu vihvalatāṃ gatvā pratilabhya ca cetanām. rāmaḥ pratyāgataprāṇaḥ prāṇamad viṣṇutejasam. viṣṇunā so 'bhyanujñāto mahendram agamat punaḥ. bhītas tu tatra nyavasad vrīḍitas tu mahātapāḥ. tataḥ saṃvatsare 'tīte hṛtaujasam avasthitam. nirmadaṃ duḥkhitaṃ dṛṣṭvā pitaro rāmam abruvan. na vai samyag idaṃ putra viṣṇum āsādya vai kṛtam. sa hi pūjyaś ca mānyaś ca triṣu lokeṣu sarvadā. gaccha putra nadīṃ puṇyāṃ vadhūsarakṛtāhvayām. tatropaspṛśya tīrtheṣu punar vapur avāpsyasi. dīptodaṃ nāma tat tīrthaṃ yatra te prapitāmahaḥ. bhṛgur devayuge rāma taptavān uttamaṃ tapaḥ. tat tathā kṛtavān rāmaḥ kaunteya vacanāt pituḥ. prāptavāṃś ca punatejas tīrthe 'smin pāṇḍunandana. etad īdṛśakaṃ tāta rāmeṇākliṣṭakarmaṇā. prāptam āsīn mahārāja viṣṇum āsādya vai purā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...