महाभारत 3.79 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 79→

[mh-3-79] • 29 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। वैशंपायन उवाच। तीर्थानां चैव माहात्म्यं पुलस्त्येनाभिभाषितान्। कदा चित् तीर्थयात्रायां नारदो भगवान् ऋषिः। तीर्थानि पर्यटंस् तत्र युधिष्ठिरम् उपागमत्। विनयावनतो भूत्वा पर्यपृच्छद् युधिष्ठिरः। नारद उवाच। तीर्थाभिधानं पुण्यं च नारदाय महात्मने। पुलस्त्य उवाच। तत् ते ऽहं कथयिष्यामि शृणु धर्मभृतां वर। भगवन् काम्यकात् पार्थे गते मे प्रपितामहे। पाण्डवाः किम् अकुर्वन्त तम् ऋते सव्यसाचिनम्।

janamejaya uvāca. vaiśaṃpāyana uvāca. tīrthānāṃ caiva māhātmyaṃ pulastyenābhibhāṣitān. kadā cit tīrthayātrāyāṃ nārado bhagavān ṛṣiḥ. tīrthāni paryaṭaṃs tatra yudhiṣṭhiram upāgamat. vinayāvanato bhūtvā paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ. nārada uvāca. tīrthābhidhānaṃ puṇyaṃ ca nāradāya mahātmane. pulastya uvāca. tat te 'haṃ kathayiṣyāmi śṛṇu dharmabhṛtāṃ vara. bhagavan kāmyakāt pārthe gate me prapitāmahe. pāṇḍavāḥ kim akurvanta tam ṛte savyasācinam.

स हि तेषां महेष्वासो गतिर् आसीद् अनीकजित्। आदित्यानां यथा विष्णुस् तथैव प्रतिभाति मे। रुद्राणां चैव शंकरः। त्रिदशानां महेन्द्रश् च।

sa hi teṣāṃ maheṣvāso gatir āsīd anīkajit. ādityānāṃ yathā viṣṇus tathaiva pratibhāti me. rudrāṇāṃ caiva śaṃkaraḥ. tridaśānāṃ mahendraś ca.

तेनेन्द्रसमवीर्येण संग्रामेष्व् अनिवर्तिना। विनाभूता वने वीराः कथम् आसन् पितामहाः।

tenendrasamavīryeṇa saṃgrāmeṣv anivartinā. vinābhūtā vane vīrāḥ katham āsan pitāmahāḥ.

वैशंपायन उवाच। गते तु काम्यकात् तात पाण्डवे सव्यसाचिनि। बभूवुः कौरवेयास् ते दुःखशोकपरायणाः।

vaiśaṃpāyana uvāca. gate tu kāmyakāt tāta pāṇḍave savyasācini. babhūvuḥ kauraveyās te duḥkhaśokaparāyaṇāḥ.

आक्षिप्तसूत्रा मणयश् छिन्नपक्षा इव द्विजाः। अप्रीतमनसः सर्वे बभूवुर् अथ पाण्डवाः।

ākṣiptasūtrā maṇayaś chinnapakṣā iva dvijāḥ. aprītamanasaḥ sarve babhūvur atha pāṇḍavāḥ.

वनं च तद् अभूत् तेन हीनम् अक्लिष्टकर्मणा। कुबेरेण यथा हीनं वनं चैत्ररथं तथा।

vanaṃ ca tad abhūt tena hīnam akliṣṭakarmaṇā. kubereṇa yathā hīnaṃ vanaṃ caitrarathaṃ tathā.

तम् ऋते पुरुषव्याघ्रं पाण्डवा जनमेजय। मुदम् अप्राप्नुवन्तो वै काम्यके न्यवसंस् तदा।

tam ṛte puruṣavyāghraṃ pāṇḍavā janamejaya. mudam aprāpnuvanto vai kāmyake nyavasaṃs tadā.

ब्राह्मणार्थे पराक्रान्ताः शुद्धैर् बाणैर् महारथाः। निघ्नन्तो भरतश्रेष्ठ मेध्यान् बहुविधान् मृगान्।

brāhmaṇārthe parākrāntāḥ śuddhair bāṇair mahārathāḥ. nighnanto bharataśreṣṭha medhyān bahuvidhān mṛgān.

नित्यं हि पुरुषव्याघ्रा वन्याहारम् अरिंदमाः। विप्रसृत्य समाहृत्य ब्राह्मणेभ्यो न्यवेदयन्।

nityaṃ hi puruṣavyāghrā vanyāhāram ariṃdamāḥ. viprasṛtya samāhṛtya brāhmaṇebhyo nyavedayan.

एवं ते न्यवसंस् तत्र सोत्कण्ठाः पुरुषर्षभाः। अहृष्टमनसः सर्वे गते राजन् धनंजये।

evaṃ te nyavasaṃs tatra sotkaṇṭhāḥ puruṣarṣabhāḥ. ahṛṣṭamanasaḥ sarve gate rājan dhanaṃjaye.

अथ विप्रोषितं वीरं पाञ्चाली मध्यमं पतिम्। स्मरन्ती पाण्डवश्रेष्ठम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

atha viproṣitaṃ vīraṃ pāñcālī madhyamaṃ patim. smarantī pāṇḍavaśreṣṭham idaṃ vacanam abravīt.

यो ऽर्जुनेनार्जुनस् तुल्यो द्विबाहुर् बहुबाहुना। तम् ऋते पाण्डवश्रेष्ठं वनं न प्रतिभाति मे। शून्याम् इव च पश्यामि तत्र तत्र महीम् इमाम्। विना तेन महीनाथ शक्रप्रतिमतेजसा।

yo 'rjunenārjunas tulyo dvibāhur bahubāhunā. tam ṛte pāṇḍavaśreṣṭhaṃ vanaṃ na pratibhāti me. śūnyām iva ca paśyāmi tatra tatra mahīm imām. vinā tena mahīnātha śakrapratimatejasā.

बह्वाश्चर्यम् इदं चापि वनं कुसुमितद्रुमम्। न तथा रमणीयं मे तम् ऋते सव्यसाचिनम्।

bahvāścaryam idaṃ cāpi vanaṃ kusumitadrumam. na tathā ramaṇīyaṃ me tam ṛte savyasācinam.

नीलाम्बुदसमप्रख्यं मत्तमातङ्गविक्रमम्। तम् ऋते पुण्डरीकाक्षं काम्यकं नातिभाति मे।

nīlāmbudasamaprakhyaṃ mattamātaṅgavikramam. tam ṛte puṇḍarīkākṣaṃ kāmyakaṃ nātibhāti me.

यस्य स्म धनुषो घोषः श्रूयते ऽशनिनिस्वनः। न लभे शर्म तं राजन् स्मरन्ती सव्यसाचिनम्।

yasya sma dhanuṣo ghoṣaḥ śrūyate 'śaninisvanaḥ. na labhe śarma taṃ rājan smarantī savyasācinam.

तथा लालप्यमानां तां निशम्य परवीरहा। भीमसेनो महाराज द्रौपदीम् इदम् अब्रवीत्।

tathā lālapyamānāṃ tāṃ niśamya paravīrahā. bhīmaseno mahārāja draupadīm idam abravīt.

मनःप्रीतिकरं भद्रे यद् ब्रवीषि सुमध्यमे। तन् मे प्रीणाति हृदयम् अमृतप्राशनोपमम्।

manaḥprītikaraṃ bhadre yad bravīṣi sumadhyame. tan me prīṇāti hṛdayam amṛtaprāśanopamam.

यस्य दीर्घौ समौ पीनौ भुजौ परिघसंनिभौ। मौर्वीकृतकिणौ वृत्तौ खड्गायुधगदाधरौ।

yasya dīrghau samau pīnau bhujau parighasaṃnibhau. maurvīkṛtakiṇau vṛttau khaḍgāyudhagadādharau.

निष्काङ्गदकृतापीडौ पञ्चशीर्षाव् इवोरगौ। तम् ऋते पुरुषव्याघ्रं नष्टसूर्यम् इदं वनम्।

niṣkāṅgadakṛtāpīḍau pañcaśīrṣāv ivoragau. tam ṛte puruṣavyāghraṃ naṣṭasūryam idaṃ vanam.

यम् आश्रित्य महाबाहुं पाञ्चालाः कुरवस् तथा। सुराणाम् अपि यत्तानां पृतनासु न बिभ्यति।

yam āśritya mahābāhuṃ pāñcālāḥ kuravas tathā. surāṇām api yattānāṃ pṛtanāsu na bibhyati.

यस्य बाहू समाश्रित्य वयं सर्वे महात्मनः। मन्यामहे जितान् आजौ परान् प्राप्तां च मेदिनीम्।

yasya bāhū samāśritya vayaṃ sarve mahātmanaḥ. manyāmahe jitān ājau parān prāptāṃ ca medinīm.

तम् ऋते फल्गुनं वीरं न लभे काम्यके धृतिम्। शून्याम् इव च पश्यामि तत्र तत्र महीम् इमाम्। पश्यामि च दिशः सर्वास् तिमिरेणावृता इव। ततो ऽब्रवीत् साश्रुकण्ठो नकुलः पाण्डुनन्दनः।

tam ṛte phalgunaṃ vīraṃ na labhe kāmyake dhṛtim. śūnyām iva ca paśyāmi tatra tatra mahīm imām. paśyāmi ca diśaḥ sarvās timireṇāvṛtā iva. tato 'bravīt sāśrukaṇṭho nakulaḥ pāṇḍunandanaḥ.

नकुल उवाच। य उदीचीं दिशं गत्वा जित्वा युधि महाबलान्। गन्धर्वमुख्याञ् शतशो हयांल् लेभे स वासविः। यस्मिन् दिव्यानि कर्माणि कथयन्ति रणाजिरे। देवा अपि युधां श्रेष्ठं तम् ऋते का रतिर् वने।

nakula uvāca. ya udīcīṃ diśaṃ gatvā jitvā yudhi mahābalān. gandharvamukhyāñ śataśo hayāṃl lebhe sa vāsaviḥ. yasmin divyāni karmāṇi kathayanti raṇājire. devā api yudhāṃ śreṣṭhaṃ tam ṛte kā ratir vane.

राजंस् तित्तिरिकल्माषाञ् श्रीमान् अनिलरंहसः। प्रादाद् भ्रात्रे प्रियः प्रेम्णा राजसूये महाक्रतौ।

rājaṃs tittirikalmāṣāñ śrīmān anilaraṃhasaḥ. prādād bhrātre priyaḥ premṇā rājasūye mahākratau.

तम् ऋते भीमधन्वानं भीमाद् अवरजं वने। कामये काम्यके वासं नेदानीम् अमरोपमम्।

tam ṛte bhīmadhanvānaṃ bhīmād avarajaṃ vane. kāmaye kāmyake vāsaṃ nedānīm amaropamam.

सहदेव उवाच। यो धनानि च कन्याश् च युधि जित्वा महारथान्। आजहार पुरा राज्ञे राजसूये महाक्रतौ।

sahadeva uvāca. yo dhanāni ca kanyāś ca yudhi jitvā mahārathān. ājahāra purā rājñe rājasūye mahākratau.

यः समेतान् मृधे जित्वा यादवान् अमितद्युतिः। सुभद्राम् आजहारैको वासुदेवस्य संमते। येनार्धराज्यम् आच्छिद्य द्रुपदस्य महात्मनः। आचार्यदक्षिणा दत्ता गुरोर् द्रोणस्य भारत।

yaḥ sametān mṛdhe jitvā yādavān amitadyutiḥ. subhadrām ājahāraiko vāsudevasya saṃmate. yenārdharājyam ācchidya drupadasya mahātmanaḥ. ācāryadakṣiṇā dattā guror droṇasya bhārata.

तस्य जिष्णोर् बृसीं दृष्ट्वा शून्याम् उपनिवेशने। हृदयं मे महाराज न शाम्यति कदा चन।

tasya jiṣṇor bṛsīṃ dṛṣṭvā śūnyām upaniveśane. hṛdayaṃ me mahārāja na śāmyati kadā cana.

वनाद् अस्माद् विवासं तु रोचये ऽहम् अरिंदम। न हि नस् तम् ऋते वीरं रमणीयम् इदं वनम्।

vanād asmād vivāsaṃ tu rocaye 'ham ariṃdama. na hi nas tam ṛte vīraṃ ramaṇīyam idaṃ vanam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents