महाभारत 3.78 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 78→

[mh-3-78] • 23 श्लोकाः

बृहदश्व उवाच। प्रशान्ते तु पुरे हृष्टे संप्रवृत्ते महोत्सवे। महत्या सेनया राजा दमयन्तीम् उपानयत्। पुण्यश्लोकं तु राज्यस्थं श्रुत्वा भीमो महीपतिः। मुदा परमया युक्तो बभूव भरतर्षभ। अथ हृष्टमना राजा महत्या सेनया सह। सुतां प्रस्थापयाम् आस पुण्यश्लोकाय धीमते।

bṛhadaśva uvāca. praśānte tu pure hṛṣṭe saṃpravṛtte mahotsave. mahatyā senayā rājā damayantīm upānayat. puṇyaślokaṃ tu rājyasthaṃ śrutvā bhīmo mahīpatiḥ. mudā paramayā yukto babhūva bharatarṣabha. atha hṛṣṭamanā rājā mahatyā senayā saha. sutāṃ prasthāpayām āsa puṇyaślokāya dhīmate.

दमयन्तीम् अपि पिता सत्कृत्य परवीरहा। प्रस्थापयद् अमेयात्मा भीमो भीमपराक्रमः।

damayantīm api pitā satkṛtya paravīrahā. prasthāpayad ameyātmā bhīmo bhīmaparākramaḥ.

आगतायां तु वैदर्भ्यां सपुत्रायां नलो नृपः। वर्तयाम् आस मुदितो देवराड् इव नन्दने।

āgatāyāṃ tu vaidarbhyāṃ saputrāyāṃ nalo nṛpaḥ. vartayām āsa mudito devarāḍ iva nandane.

तथा प्रकाशतां यातो जम्बूद्वीपे ऽथ राजसु। पुनः स्वे चावसद् राज्ये प्रत्याहृत्य महायशाः।

tathā prakāśatāṃ yāto jambūdvīpe 'tha rājasu. punaḥ sve cāvasad rājye pratyāhṛtya mahāyaśāḥ.

ईजे च विविधैर् यज्ञैर् विधिवत् स्वाप्तदक्षिणैः। तथा त्वम् अपि राजेन्द्र ससुहृद् वक्ष्यसे ऽचिरात्।

īje ca vividhair yajñair vidhivat svāptadakṣiṇaiḥ. tathā tvam api rājendra sasuhṛd vakṣyase 'cirāt.

दुःखम् एतादृशं प्राप्तो नलः परपुरंजयः। देवनेन नरश्रेष्ठ सभार्यो भरतर्षभ।

duḥkham etādṛśaṃ prāpto nalaḥ parapuraṃjayaḥ. devanena naraśreṣṭha sabhāryo bharatarṣabha.

एकाकिनैव सुमहन् नलेन पृथिवीपते। दुःखम् आसादितं घोरं प्राप्तश् चाभ्युदयः पुनः।

ekākinaiva sumahan nalena pṛthivīpate. duḥkham āsāditaṃ ghoraṃ prāptaś cābhyudayaḥ punaḥ.

त्वं पुनर् भ्रातृसहितः कृष्णया चैव पाण्डव। रमसे ऽस्मिन् महारण्ये धर्मम् एवानुचिन्तयन्।

tvaṃ punar bhrātṛsahitaḥ kṛṣṇayā caiva pāṇḍava. ramase 'smin mahāraṇye dharmam evānucintayan.

ब्राह्मणैश् च महाभागैर् वेदवेदाङ्गपारगैः। नित्यम् अन्वास्यसे राजंस् तत्र का परिदेवना। अक्षाणां हृदये प्राप्ते ऋतुपर्णस्य संनिधौ। नलेन याचितं राज्ञा कलिना च प्रतिश्रुतम्। कर्कोटकस्य नागस्य दमयन्त्या नलस्य च। ऋतुपर्णस्य राजर्षेः कीर्तनं कलिनाशनम्।

brāhmaṇaiś ca mahābhāgair vedavedāṅgapāragaiḥ. nityam anvāsyase rājaṃs tatra kā paridevanā. akṣāṇāṃ hṛdaye prāpte ṛtuparṇasya saṃnidhau. nalena yācitaṃ rājñā kalinā ca pratiśrutam. karkoṭakasya nāgasya damayantyā nalasya ca. ṛtuparṇasya rājarṣeḥ kīrtanaṃ kalināśanam.

इतिहासम् इमं चापि कलिनाशनम् उच्यते। य इदं पठते नित्यं य इदं शृणुयान् नरः। न तस्य विद्यते राजन् भयं वै कलिकारकम्। धर्मनित्यस्य युक्तस्य सदार्जवरतस्य च। दान्तस्य च वदान्यस्य कलिः पुंसः करोति किम्। शक्यम् आश्वासितुं श्रुत्वा त्वद्विधेन विशां पते। इदम् एवान्यद् अत्रैव व्यासेन परिकीर्तितम्। कलिना च नृपे दत्तं राजन् वरम् अनुत्तमम्। अक्षाणां हृदये प्राप्ते ऋतुपर्णस्य संनिधौ। नलेन पठितः श्लोकः कलिनाशाय भारत।

itihāsam imaṃ cāpi kalināśanam ucyate. ya idaṃ paṭhate nityaṃ ya idaṃ śṛṇuyān naraḥ. na tasya vidyate rājan bhayaṃ vai kalikārakam. dharmanityasya yuktasya sadārjavaratasya ca. dāntasya ca vadānyasya kaliḥ puṃsaḥ karoti kim. śakyam āśvāsituṃ śrutvā tvadvidhena viśāṃ pate. idam evānyad atraiva vyāsena parikīrtitam. kalinā ca nṛpe dattaṃ rājan varam anuttamam. akṣāṇāṃ hṛdaye prāpte ṛtuparṇasya saṃnidhau. nalena paṭhitaḥ ślokaḥ kalināśāya bhārata.

अस्थिरत्वं च संचिन्त्य पुरुषार्थस्य नित्यदा। तस्याये च व्यये चैव समाश्वसिहि मा शुचः। न चिन्तयितुम् अर्हसि। श्रुत्वेतिहासं नृपते। व्यसने त्वं महाराज न विषीदितुम् अर्हसि। विषमावस्थिते दैवे पौरुषे ऽफलतां गते। विषादयन्ति नात्मानं सत्त्वापाश्रयिणो बुधाः।

asthiratvaṃ ca saṃcintya puruṣārthasya nityadā. tasyāye ca vyaye caiva samāśvasihi mā śucaḥ. na cintayitum arhasi. śrutvetihāsaṃ nṛpate. vyasane tvaṃ mahārāja na viṣīditum arhasi. viṣamāvasthite daive pauruṣe 'phalatāṃ gate. viṣādayanti nātmānaṃ sattvāpāśrayiṇo budhāḥ.

ये चेदं कथयिष्यन्ति नलस्य चरितं महत्। श्रोष्यन्ति चाप्य् अभीक्ष्णं वै नालक्ष्मीस् तान् भजिष्यति। अर्थास् तस्योपपत्स्यन्ते धन्यतां च गमिष्यति।

ye cedaṃ kathayiṣyanti nalasya caritaṃ mahat. śroṣyanti cāpy abhīkṣṇaṃ vai nālakṣmīs tān bhajiṣyati. arthās tasyopapatsyante dhanyatāṃ ca gamiṣyati.

इतिहासम् इमं श्रुत्वा पुराणं शश्वद् उत्तमम्। पुत्रान् पौत्रान् पशूंश् चैव वेत्स्यते नृषु चाग्र्यताम्। अरोगः प्रीतिमांश् चैव भविष्यति न संशयः।

itihāsam imaṃ śrutvā purāṇaṃ śaśvad uttamam. putrān pautrān paśūṃś caiva vetsyate nṛṣu cāgryatām. arogaḥ prītimāṃś caiva bhaviṣyati na saṃśayaḥ.

भयं पश्यसि यच् च त्वम् आह्वयिष्यति मां पुनः। अक्षज्ञ इति तत् ते ऽहं नाशयिष्यामि पार्थिव।

bhayaṃ paśyasi yac ca tvam āhvayiṣyati māṃ punaḥ. akṣajña iti tat te 'haṃ nāśayiṣyāmi pārthiva.

वेदाक्षहृदयं कृत्स्नम् अहं सत्यपराक्रम। उपपद्यति मत्तश् च भविष्यति न संशयः। उपपद्यस्व कौन्तेय प्रसन्नो ऽहं ब्रवीमि ते।

vedākṣahṛdayaṃ kṛtsnam ahaṃ satyaparākrama. upapadyati mattaś ca bhaviṣyati na saṃśayaḥ. upapadyasva kaunteya prasanno 'haṃ bravīmi te.

वैशंपायन उवाच। ततो हृष्टमना राजा बृहदश्वम् उवाच ह। भगवन्न् अक्षहृदयं ज्ञातुम् इच्छामि तत्त्वतः। कौन्तेयेनैवम् उक्तस् तु बृहदश्वो महामुनिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato hṛṣṭamanā rājā bṛhadaśvam uvāca ha. bhagavann akṣahṛdayaṃ jñātum icchāmi tattvataḥ. kaunteyenaivam uktas tu bṛhadaśvo mahāmuniḥ.

ततो ऽक्षहृदयं प्रादात् पाण्डवाय महात्मने। लब्ध्वा च पाण्डवो राजा विशोकः समपद्यत। कथाम् एवं तथा कृत्वा नलस्य चरिताश्रयाम्। आमन्त्र्य पाण्डवान् सर्वान् बृहदश्वो जगाम ह। दत्त्वा चाश्वशिरो ऽगच्छद् उपस्प्रष्टुं महातपाः।

tato 'kṣahṛdayaṃ prādāt pāṇḍavāya mahātmane. labdhvā ca pāṇḍavo rājā viśokaḥ samapadyata. kathām evaṃ tathā kṛtvā nalasya caritāśrayām. āmantrya pāṇḍavān sarvān bṛhadaśvo jagāma ha. dattvā cāśvaśiro 'gacchad upaspraṣṭuṃ mahātapāḥ.

बृहदश्वे गते पार्थम् अश्रौषीत् सव्यसाचिनम्। वर्तमानं तपस्य् उग्रे वायुभक्षं मनीषिणम्।

bṛhadaśve gate pārtham aśrauṣīt savyasācinam. vartamānaṃ tapasy ugre vāyubhakṣaṃ manīṣiṇam.

ब्राह्मणेभ्यस् तपस्विभ्यः संपतद्भ्यस् ततस् ततः। तीर्थशैलवरेभ्यश् च समेतेभ्यो दृढव्रतः।

brāhmaṇebhyas tapasvibhyaḥ saṃpatadbhyas tatas tataḥ. tīrthaśailavarebhyaś ca sametebhyo dṛḍhavrataḥ.

इति पार्थो महाबाहुर् दुरापं तप आस्थितः। न तथा दृष्टपूर्वो ऽन्यः कश् चिद् उग्रतपा इति।

iti pārtho mahābāhur durāpaṃ tapa āsthitaḥ. na tathā dṛṣṭapūrvo 'nyaḥ kaś cid ugratapā iti.

यथा धनंजयः पार्थस् तपस्वी नियतव्रतः। मुनिर् एकचरः श्रीमान् धर्मो विग्रहवान् इव।

yathā dhanaṃjayaḥ pārthas tapasvī niyatavrataḥ. munir ekacaraḥ śrīmān dharmo vigrahavān iva.

तं श्रुत्वा पाण्डवो राजंस् तप्यमानं महावने। अन्वशोचत कौन्तेयः प्रियं वै भ्रातरं जयम्।

taṃ śrutvā pāṇḍavo rājaṃs tapyamānaṃ mahāvane. anvaśocata kaunteyaḥ priyaṃ vai bhrātaraṃ jayam.

दह्यमानेन तु हृदा शरणार्थी महावने। ब्राह्मणान् विविधज्ञानान् पर्यपृच्छद् युधिष्ठिरः। प्रतिगृह्याक्षहृदयं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। आसीद् धृष्टमना राजन् भीमसेनादिभिर् युतः। स्वभ्रातॄन् सहितान् पश्यन् कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। अपश्यन्न् अर्जुनं तत्र बभूवाश्रुपरिप्लुतः। संतप्यमानः कौन्तेयो भीमसेनम् उवाच ह। कदा द्रक्ष्यामि वै भीम पार्थम् अत्र तवानुजम्। मत्कृते हि कुरुश्रेष्ठस् तप्यते दुश्चरं तपः। तस्याक्षहृदयज्ञानम् आख्यास्यामि कदा न्व् अहम्। स हि श्रुत्वाक्षहृदयं समुपात्तं मया विभो। प्रहृष्टः पुरुषव्याघ्रो भविष्यति न संशयः।

dahyamānena tu hṛdā śaraṇārthī mahāvane. brāhmaṇān vividhajñānān paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ. pratigṛhyākṣahṛdayaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. āsīd dhṛṣṭamanā rājan bhīmasenādibhir yutaḥ. svabhrātṝn sahitān paśyan kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. apaśyann arjunaṃ tatra babhūvāśrupariplutaḥ. saṃtapyamānaḥ kaunteyo bhīmasenam uvāca ha. kadā drakṣyāmi vai bhīma pārtham atra tavānujam. matkṛte hi kuruśreṣṭhas tapyate duścaraṃ tapaḥ. tasyākṣahṛdayajñānam ākhyāsyāmi kadā nv aham. sa hi śrutvākṣahṛdayaṃ samupāttaṃ mayā vibho. prahṛṣṭaḥ puruṣavyāghro bhaviṣyati na saṃśayaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents