महाभारत 3.77 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 77→

[mh-3-77] • 29 श्लोकाः

बृहदश्व उवाच। स मासम् उष्य कौन्तेय भीमम् आमन्त्र्य नैषधः। पुराद् अल्पपरीवारो जगाम निषधान् प्रति।

bṛhadaśva uvāca. sa māsam uṣya kaunteya bhīmam āmantrya naiṣadhaḥ. purād alpaparīvāro jagāma niṣadhān prati.

रथेनैकेन शुभ्रेण दन्तिभिः परिषोडशैः। पञ्चाशद्भिर् हयैश् चैव षट्शतैश् च पदातिभिः।

rathenaikena śubhreṇa dantibhiḥ pariṣoḍaśaiḥ. pañcāśadbhir hayaiś caiva ṣaṭśataiś ca padātibhiḥ.

स कम्पयन्न् इव महीं त्वरमाणो महीपतिः। प्रविवेशातिसंरब्धस् तरसैव महामनाः।

sa kampayann iva mahīṃ tvaramāṇo mahīpatiḥ. praviveśātisaṃrabdhas tarasaiva mahāmanāḥ.

ततः पुष्करम् आसाद्य वीरसेनसुतो नलः। उवाच दीव्याव पुनर् बहु वित्तं मयार्जितम्।

tataḥ puṣkaram āsādya vīrasenasuto nalaḥ. uvāca dīvyāva punar bahu vittaṃ mayārjitam.

दमयन्ती च यच् चान्यन् मया वसु समर्जितम्। एष वै मम संन्यासस् तव राज्यं तु पुष्कर।

damayantī ca yac cānyan mayā vasu samarjitam. eṣa vai mama saṃnyāsas tava rājyaṃ tu puṣkara.

पुनः प्रवर्ततां द्यूतम् इति मे निश्चिता मतिः। एकपाणेन भद्रं ते प्राणयोश् च पणावहे।

punaḥ pravartatāṃ dyūtam iti me niścitā matiḥ. ekapāṇena bhadraṃ te prāṇayoś ca paṇāvahe.

जित्वा परस्वम् आहृत्य राज्यं वा यदि वा वसु। प्रतिपाणः प्रदातव्यः परं हि धनम् उच्यते।

jitvā parasvam āhṛtya rājyaṃ vā yadi vā vasu. pratipāṇaḥ pradātavyaḥ paraṃ hi dhanam ucyate.

न चेद् वाञ्छसि तद् द्यूतं युद्धद्यूतं प्रवर्तताम्। द्वैरथेनास्तु वै शान्तिस् तव वा मम वा नृप।

na ced vāñchasi tad dyūtaṃ yuddhadyūtaṃ pravartatām. dvairathenāstu vai śāntis tava vā mama vā nṛpa.

वंशभोज्यम् इदं राज्यं मार्गितव्यं यथा तथा। येन तेनाप्य् उपायेन वृद्धानाम् इति शासनम्।

vaṃśabhojyam idaṃ rājyaṃ mārgitavyaṃ yathā tathā. yena tenāpy upāyena vṛddhānām iti śāsanam.

द्वयोर् एकतरे बुद्धिः क्रियताम् अद्य पुष्कर। कैतवेनाक्षवत्यां वा युद्धे वा नम्यतां धनुः।

dvayor ekatare buddhiḥ kriyatām adya puṣkara. kaitavenākṣavatyāṃ vā yuddhe vā namyatāṃ dhanuḥ.

नैषधेनैवम् उक्तस् तु पुष्करः प्रहसन्न् इव। ध्रुवम् आत्मजयं मत्वा प्रत्याह पृथिवीपतिम्।

naiṣadhenaivam uktas tu puṣkaraḥ prahasann iva. dhruvam ātmajayaṃ matvā pratyāha pṛthivīpatim.

दिष्ट्या त्वयार्जितं वित्तं प्रतिपाणाय नैषध। दिष्ट्या च दुष्कृतं कर्म दमयन्त्याः क्षयं गतम्। दिष्ट्या च ध्रियसे राजन् सदारो ऽरिनिबर्हण। पुनर् द्यूते च ते बुद्धिर् दिष्ट्या पुरुषसत्तम।

diṣṭyā tvayārjitaṃ vittaṃ pratipāṇāya naiṣadha. diṣṭyā ca duṣkṛtaṃ karma damayantyāḥ kṣayaṃ gatam. diṣṭyā ca dhriyase rājan sadāro 'rinibarhaṇa. punar dyūte ca te buddhir diṣṭyā puruṣasattama.

धनेनानेन वैदर्भी जितेन समलंकृता। माम् उपस्थास्यति व्यक्तं दिवि शक्रम् इवाप्सराः।

dhanenānena vaidarbhī jitena samalaṃkṛtā. mām upasthāsyati vyaktaṃ divi śakram ivāpsarāḥ.

नित्यशो हि स्मरामि त्वां प्रतीक्षामि च नैषध। देवने च मम प्रीतिर् न भवत्य् असुहृद्गणैः।

nityaśo hi smarāmi tvāṃ pratīkṣāmi ca naiṣadha. devane ca mama prītir na bhavaty asuhṛdgaṇaiḥ.

जित्वा त्व् अद्य वरारोहां दमयन्तीम् अनिन्दिताम्। कृतकृत्यो भविष्यामि सा हि मे नित्यशो हृदि।

jitvā tv adya varārohāṃ damayantīm aninditām. kṛtakṛtyo bhaviṣyāmi sā hi me nityaśo hṛdi.

श्रुत्वा तु तस्य ता वाचो बह्वबद्धप्रलापिनः। इयेष स शिरश् छेत्तुं खड्गेन कुपितो नलः।

śrutvā tu tasya tā vāco bahvabaddhapralāpinaḥ. iyeṣa sa śiraś chettuṃ khaḍgena kupito nalaḥ.

स्मयंस् तु रोषताम्राक्षस् तम् उवाच ततो नृपः। पणावः किं व्याहरसे जित्वा वै व्याहरिष्यसि।

smayaṃs tu roṣatāmrākṣas tam uvāca tato nṛpaḥ. paṇāvaḥ kiṃ vyāharase jitvā vai vyāhariṣyasi.

ततः प्रावर्तत द्यूतं पुष्करस्य नलस्य च। एकपाणेन भद्रं ते नलेन स पराजितः। सरत्नकोशनिचयः प्राणेन पणितो ऽपि च।

tataḥ prāvartata dyūtaṃ puṣkarasya nalasya ca. ekapāṇena bhadraṃ te nalena sa parājitaḥ. saratnakośanicayaḥ prāṇena paṇito 'pi ca.

जित्वा च पुष्करं राजा प्रहसन्न् इदम् अब्रवीत्। मम सर्वम् इदं राज्यम् अव्यग्रं हतकण्टकम्।

jitvā ca puṣkaraṃ rājā prahasann idam abravīt. mama sarvam idaṃ rājyam avyagraṃ hatakaṇṭakam.

वैदर्भी न त्वया शक्या राजापसद वीक्षितुम्। तस्यास् त्वं सपरीवारो मूढ दासत्वम् आगतः।

vaidarbhī na tvayā śakyā rājāpasada vīkṣitum. tasyās tvaṃ saparīvāro mūḍha dāsatvam āgataḥ.

न तत् त्वया कृतं कर्म येनाहं निर्जितः पुरा। कलिना तत् कृतं कर्म त्वं तु मूढ न बुध्यसे। नाहं परकृतं दोषं त्वय्य् आधास्ये कथं चन।

na tat tvayā kṛtaṃ karma yenāhaṃ nirjitaḥ purā. kalinā tat kṛtaṃ karma tvaṃ tu mūḍha na budhyase. nāhaṃ parakṛtaṃ doṣaṃ tvayy ādhāsye kathaṃ cana.

यथासुखं त्वं जीवस्व प्राणान् अभ्युत्सृजामि ते। तथैव सर्वसंभारं स्वम् अंशं वितरामि ते। तथैव च मम प्रीतिस् त्वयि वीर न संशयः।

yathāsukhaṃ tvaṃ jīvasva prāṇān abhyutsṛjāmi te. tathaiva sarvasaṃbhāraṃ svam aṃśaṃ vitarāmi te. tathaiva ca mama prītis tvayi vīra na saṃśayaḥ.

सौभ्रात्रं चैव मे त्वत्तो न कदा चित् प्रहास्यति। पुष्कर त्वं हि मे भ्राता संजीवस्व शतं समाः।

saubhrātraṃ caiva me tvatto na kadā cit prahāsyati. puṣkara tvaṃ hi me bhrātā saṃjīvasva śataṃ samāḥ.

एवं नलः सान्त्वयित्वा भ्रातरं सत्यविक्रमः। स्वपुरं प्रेषयाम् आस परिष्वज्य पुनः पुनः।

evaṃ nalaḥ sāntvayitvā bhrātaraṃ satyavikramaḥ. svapuraṃ preṣayām āsa pariṣvajya punaḥ punaḥ.

सान्त्वितो नैषधेनैवं पुष्करः प्रत्युवाच तम्। पुण्यश्लोकं तदा राजन्न् अभिवाद्य कृताञ्जलिः।

sāntvito naiṣadhenaivaṃ puṣkaraḥ pratyuvāca tam. puṇyaślokaṃ tadā rājann abhivādya kṛtāñjaliḥ.

कीर्तिर् अस्तु तवाक्षय्या जीव वर्षायुतं सुखी। यो मे वितरसि प्राणान् अधिष्ठानं च पार्थिव।

kīrtir astu tavākṣayyā jīva varṣāyutaṃ sukhī. yo me vitarasi prāṇān adhiṣṭhānaṃ ca pārthiva.

स तथा सत्कृतो राज्ञा मासम् उष्य तदा नृपः। प्रययौ स्वपुरं हृष्टः पुष्करः स्वजनावृतः।

sa tathā satkṛto rājñā māsam uṣya tadā nṛpaḥ. prayayau svapuraṃ hṛṣṭaḥ puṣkaraḥ svajanāvṛtaḥ.

महत्या सेनया राजन् विनीतैः परिचारकैः। भ्राजमान इवादित्यो वपुषा पुरुषर्षभ।

mahatyā senayā rājan vinītaiḥ paricārakaiḥ. bhrājamāna ivādityo vapuṣā puruṣarṣabha.

प्रस्थाप्य पुष्करं राजा वित्तवन्तम् अनामयम्। प्रविवेश पुरं श्रीमान् अत्यर्थम् उपशोभितम्। प्रविश्य सान्त्वयाम् आस पौरांश् च निषधाधिपः। पौरा जानपदाश् चापि संप्रहृष्टतनूरुहाः। ऊचुः प्राञ्जलयः सर्वे सामात्यप्रमुखा जनाः। अद्य स्म निर्वृता राजन् पुरे जनपदे ऽपि च। उपासितुं पुनः प्राप्ता देवा इव शतक्रतुम्। आश्वासयत् तदामात्यान् सर्वाञ् जानपदांस् तदा। हितेषु चैषां सततं पितेवावहितो ऽभवत्।

prasthāpya puṣkaraṃ rājā vittavantam anāmayam. praviveśa puraṃ śrīmān atyartham upaśobhitam. praviśya sāntvayām āsa paurāṃś ca niṣadhādhipaḥ. paurā jānapadāś cāpi saṃprahṛṣṭatanūruhāḥ. ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve sāmātyapramukhā janāḥ. adya sma nirvṛtā rājan pure janapade 'pi ca. upāsituṃ punaḥ prāptā devā iva śatakratum. āśvāsayat tadāmātyān sarvāñ jānapadāṃs tadā. hiteṣu caiṣāṃ satataṃ pitevāvahito 'bhavat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...