महाभारत 3.72 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 72→

[mh-3-72] • 30 श्लोकाः

दमयन्त्य् उवाच। गच्छ केशिनि जानीहि क एष रथवाहकः। उपविष्टो रथोपस्थे विकृतो ह्रस्वबाहुकः।

damayanty uvāca. gaccha keśini jānīhi ka eṣa rathavāhakaḥ. upaviṣṭo rathopasthe vikṛto hrasvabāhukaḥ.

अभ्येत्य कुशलं भद्रे मृदुपूर्वं समाहिता। पृच्छेथाः पुरुषं ह्य् एनं यथातत्त्वम् अनिन्दिते।

abhyetya kuśalaṃ bhadre mṛdupūrvaṃ samāhitā. pṛcchethāḥ puruṣaṃ hy enaṃ yathātattvam anindite.

अत्र मे महती शङ्का भवेद् एष नलो नृपः। तथा च मे मनस्तुष्टिर् हृदयस्य च निर्वृतिः।

atra me mahatī śaṅkā bhaved eṣa nalo nṛpaḥ. tathā ca me manastuṣṭir hṛdayasya ca nirvṛtiḥ.

ब्रूयाश् चैनं कथान्ते त्वं पर्णादवचनं यथा। प्रतिवाक्यं च सुश्रोणि बुध्येथास् त्वम् अनिन्दिते।

brūyāś cainaṃ kathānte tvaṃ parṇādavacanaṃ yathā. prativākyaṃ ca suśroṇi budhyethās tvam anindite.

बृहदश्व उवाच। एवं समाहिता गत्वा दूती बाहुकम् अब्रवीत्। दमयन्त्य् अपि कल्याणी प्रासादस्थान्ववैक्षत।

bṛhadaśva uvāca. evaṃ samāhitā gatvā dūtī bāhukam abravīt. damayanty api kalyāṇī prāsādasthānvavaikṣata.

केशिन्य् उवाच। स्वागतं ते मनुष्येन्द्र कुशलं ते ब्रवीम्य् अहम्। दमयन्त्या वचः साधु निबोध पुरुषर्षभ।

keśiny uvāca. svāgataṃ te manuṣyendra kuśalaṃ te bravīmy aham. damayantyā vacaḥ sādhu nibodha puruṣarṣabha.

कदा वै प्रस्थिता यूयं किमर्थम् इह चागताः। तत् त्वं ब्रूहि यथान्यायं वैदर्भी श्रोतुम् इच्छति।

kadā vai prasthitā yūyaṃ kimartham iha cāgatāḥ. tat tvaṃ brūhi yathānyāyaṃ vaidarbhī śrotum icchati.

बाहुक उवाच। श्रुतः स्वयंवरो राज्ञा कौसल्येन यशस्विना। द्वितीयो दमयन्त्या वै श्वोभूत इति भामिनि।

bāhuka uvāca. śrutaḥ svayaṃvaro rājñā kausalyena yaśasvinā. dvitīyo damayantyā vai śvobhūta iti bhāmini.

श्रुत्वा तं प्रस्थितो राजा शतयोजनयायिभिः। हयैर् वातजवैर् मुख्यैर् अहम् अस्य च सारथिः।

śrutvā taṃ prasthito rājā śatayojanayāyibhiḥ. hayair vātajavair mukhyair aham asya ca sārathiḥ.

केशिन्य् उवाच। अथ यो ऽसौ तृतीयो वः स कुतः कस्य वा पुनः। त्वं च कस्य कथं चेदं त्वयि कर्म समाहितम्।

keśiny uvāca. atha yo 'sau tṛtīyo vaḥ sa kutaḥ kasya vā punaḥ. tvaṃ ca kasya kathaṃ cedaṃ tvayi karma samāhitam.

बाहुक उवाच। पुण्यश्लोकस्य वै सूतो वार्ष्णेय इति विश्रुतः। स नले विद्रुते भद्रे भाङ्गस्वरिम् उपस्थितः।

bāhuka uvāca. puṇyaślokasya vai sūto vārṣṇeya iti viśrutaḥ. sa nale vidrute bhadre bhāṅgasvarim upasthitaḥ.

अहम् अप्य् अश्वकुशलः सूदत्वे च सुनिष्ठितः। ऋतुपर्णेन सारथ्ये भोजने च वृतः स्वयम्।

aham apy aśvakuśalaḥ sūdatve ca suniṣṭhitaḥ. ṛtuparṇena sārathye bhojane ca vṛtaḥ svayam.

केशिन्य् उवाच। अथ जानाति वार्ष्णेयः क्व नु राजा नलो गतः। कथं चित् त्वयि वैतेन कथितं स्यात् तु बाहुक।

keśiny uvāca. atha jānāti vārṣṇeyaḥ kva nu rājā nalo gataḥ. kathaṃ cit tvayi vaitena kathitaṃ syāt tu bāhuka.

बाहुक उवाच। इहैव पुत्रौ निक्षिप्य नलस्याशुभकर्मणः। गतस् ततो यथाकामं नैष जानाति नैषधम्।

bāhuka uvāca. ihaiva putrau nikṣipya nalasyāśubhakarmaṇaḥ. gatas tato yathākāmaṃ naiṣa jānāti naiṣadham.

न चान्यः पुरुषः कश् चिन् नलं वेत्ति यशस्विनि। गूढश् चरति लोके ऽस्मिन् नष्टरूपो महीपतिः।

na cānyaḥ puruṣaḥ kaś cin nalaṃ vetti yaśasvini. gūḍhaś carati loke 'smin naṣṭarūpo mahīpatiḥ.

आत्मैव हि नलं वेत्ति या चास्य तदनन्तरा। न हि वै तानि लिङ्गानि नलं शंसन्ति कर्हि चित्।

ātmaiva hi nalaṃ vetti yā cāsya tadanantarā. na hi vai tāni liṅgāni nalaṃ śaṃsanti karhi cit.

केशिन्य् उवाच। यो ऽसाव् अयोध्यां प्रथमं गतवान् ब्राह्मणस् तदा। इमानि नारीवाक्यानि कथयानः पुनः पुनः।

keśiny uvāca. yo 'sāv ayodhyāṃ prathamaṃ gatavān brāhmaṇas tadā. imāni nārīvākyāni kathayānaḥ punaḥ punaḥ.

क्व नु त्वं कितव छित्त्वा वस्त्रार्धं प्रस्थितो मम। उत्सृज्य विपिने सुप्ताम् अनुरक्तां प्रियां प्रिय।

kva nu tvaṃ kitava chittvā vastrārdhaṃ prasthito mama. utsṛjya vipine suptām anuraktāṃ priyāṃ priya.

सा वै यथा समादिष्टा तत्रास्ते त्वत्प्रतीक्षिणी। दह्यमाना दिवारात्रं वस्त्रार्धेनाभिसंवृता।

sā vai yathā samādiṣṭā tatrāste tvatpratīkṣiṇī. dahyamānā divārātraṃ vastrārdhenābhisaṃvṛtā.

तस्या रुदन्त्याः सततं तेन दुःखेन पार्थिव। प्रसादं कुरु वै वीर प्रतिवाक्यं प्रयच्छ च।

tasyā rudantyāḥ satataṃ tena duḥkhena pārthiva. prasādaṃ kuru vai vīra prativākyaṃ prayaccha ca.

तस्यास् तत् प्रियम् आख्यानं प्रब्रवीहि महामते। तद् एव वाक्यं वैदर्भी श्रोतुम् इच्छत्य् अनिन्दिता।

tasyās tat priyam ākhyānaṃ prabravīhi mahāmate. tad eva vākyaṃ vaidarbhī śrotum icchaty aninditā.

एतच् छ्रुत्वा प्रतिवचस् तस्य दत्तं त्वया किल। यत् पुरा तत् पुनस् त्वत्तो वैदर्भी श्रोतुम् इच्छति।

etac chrutvā prativacas tasya dattaṃ tvayā kila. yat purā tat punas tvatto vaidarbhī śrotum icchati.

बृहदश्व उवाच। एवम् उक्तस्य केशिन्या नलस्य कुरुनन्दन। हृदयं व्यथितं चासीद् अश्रुपूर्णे च लोचने।

bṛhadaśva uvāca. evam uktasya keśinyā nalasya kurunandana. hṛdayaṃ vyathitaṃ cāsīd aśrupūrṇe ca locane.

स निगृह्यात्मनो दुःखं दह्यमानो महीपतिः। बाष्पसंदिग्धया वाचा पुनर् एवेदम् अब्रवीत्।

sa nigṛhyātmano duḥkhaṃ dahyamāno mahīpatiḥ. bāṣpasaṃdigdhayā vācā punar evedam abravīt.

वैषम्यम् अपि संप्राप्ता गोपायन्ति कुलस्त्रियः। आत्मानम् आत्मना सत्यो जितस्वर्गा न संशयः।

vaiṣamyam api saṃprāptā gopāyanti kulastriyaḥ. ātmānam ātmanā satyo jitasvargā na saṃśayaḥ.

रहिता भर्तृभिश् चैव न क्रुध्यन्ति कदा चन। प्राणांश् चारित्रकवचा धारयन्तीह सत्स्त्रियः।

rahitā bhartṛbhiś caiva na krudhyanti kadā cana. prāṇāṃś cāritrakavacā dhārayantīha satstriyaḥ.

प्राणयात्रां परिप्रेप्सोः शकुनैर् हृतवाससः। आधिभिर् दह्यमानस्य श्यामा न क्रोद्धुम् अर्हति।

prāṇayātrāṃ pariprepsoḥ śakunair hṛtavāsasaḥ. ādhibhir dahyamānasya śyāmā na kroddhum arhati.

सत्कृतासत्कृता वापि पतिं दृष्ट्वा तथागतम्। भ्रष्टराज्यं श्रिया हीनं क्षुधितं व्यसनाप्लुतम्।

satkṛtāsatkṛtā vāpi patiṃ dṛṣṭvā tathāgatam. bhraṣṭarājyaṃ śriyā hīnaṃ kṣudhitaṃ vyasanāplutam.

एवं ब्रुवाणस् तद् वाक्यं नलः परमदुःखितः। न बाष्पम् अशकत् सोढुं प्ररुरोद च भारत।

evaṃ bruvāṇas tad vākyaṃ nalaḥ paramaduḥkhitaḥ. na bāṣpam aśakat soḍhuṃ praruroda ca bhārata.

ततः सा केशिनी गत्वा दमयन्त्यै न्यवेदयत्। तत् सर्वं कथितं चैव विकारं चैव तस्य तम्।

tataḥ sā keśinī gatvā damayantyai nyavedayat. tat sarvaṃ kathitaṃ caiva vikāraṃ caiva tasya tam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...