महाभारत 3.71 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 71→

[mh-3-71] • 34 श्लोकाः

बृहदश्व उवाच। ततो विदर्भान् संप्राप्तं सायाह्ने सत्यविक्रमम्। ऋतुपर्णं जना राज्ञे भीमाय प्रत्यवेदयन्।

bṛhadaśva uvāca. tato vidarbhān saṃprāptaṃ sāyāhne satyavikramam. ṛtuparṇaṃ janā rājñe bhīmāya pratyavedayan.

स भीमवचनाद् राजा कुण्डिनं प्राविशत् पुरम्। नादयन् रथघोषेण सर्वाः सोपदिशो दश।

sa bhīmavacanād rājā kuṇḍinaṃ prāviśat puram. nādayan rathaghoṣeṇa sarvāḥ sopadiśo daśa.

ततस् तं रथनिर्घोषं नलाश्वास् तत्र शुश्रुवुः। श्रुत्वा च समहृष्यन्त पुरेव नलसंनिधौ।

tatas taṃ rathanirghoṣaṃ nalāśvās tatra śuśruvuḥ. śrutvā ca samahṛṣyanta pureva nalasaṃnidhau.

दमयन्ती च शुश्राव रथघोषं नलस्य तम्। यथा मेघस्य नदतो गम्भीरं जलदागमे। परं विस्मयम् आपन्ना श्रुत्वा नादं महास्वनम्।

damayantī ca śuśrāva rathaghoṣaṃ nalasya tam. yathā meghasya nadato gambhīraṃ jaladāgame. paraṃ vismayam āpannā śrutvā nādaṃ mahāsvanam.

नलेन संगृहीतेषु पुरेव नलवाजिषु। सदृशं रथनिर्घोषं मेने भैमी तथा हयाः।

nalena saṃgṛhīteṣu pureva nalavājiṣu. sadṛśaṃ rathanirghoṣaṃ mene bhaimī tathā hayāḥ.

प्रासादस्थाश् च शिखिनः शालास्थाश् चैव वारणाः। हयाश् च शुश्रुवुस् तत्र रथघोषं महीपतेः।

prāsādasthāś ca śikhinaḥ śālāsthāś caiva vāraṇāḥ. hayāś ca śuśruvus tatra rathaghoṣaṃ mahīpateḥ.

ते श्रुत्वा रथनिर्घोषं वारणाः शिखिनस् तथा। प्रणेदुर् उन्मुखा राजन् मेघोदयम् इवेक्ष्य ह।

te śrutvā rathanirghoṣaṃ vāraṇāḥ śikhinas tathā. praṇedur unmukhā rājan meghodayam ivekṣya ha.

दमयन्त्य् उवाच। यथासौ रथनिर्घोषः पूरयन्न् इव मेदिनीम्। मम ह्लादयते चेतो नल एष महीपतिः।

damayanty uvāca. yathāsau rathanirghoṣaḥ pūrayann iva medinīm. mama hlādayate ceto nala eṣa mahīpatiḥ.

अद्य चन्द्राभवक्त्रं तं न पश्यामि नलं यदि। असंख्येयगुणं वीरं विनशिष्याम्य् असंशयम्।

adya candrābhavaktraṃ taṃ na paśyāmi nalaṃ yadi. asaṃkhyeyaguṇaṃ vīraṃ vinaśiṣyāmy asaṃśayam.

यदि वै तस्य वीरस्य बाह्वोर् नाद्याहम् अन्तरम्। प्रविशामि सुखस्पर्शं विनशिष्याम्य् असंशयम्।

yadi vai tasya vīrasya bāhvor nādyāham antaram. praviśāmi sukhasparśaṃ vinaśiṣyāmy asaṃśayam.

यदि मां मेघनिर्घोषो नोपगच्छति नैषधः। अद्य चामीकरप्रख्यो विनशिष्याम्य् असंशयम्।

yadi māṃ meghanirghoṣo nopagacchati naiṣadhaḥ. adya cāmīkaraprakhyo vinaśiṣyāmy asaṃśayam.

यदि मां सिंहविक्रान्तो मत्तवारणवारणः। नाभिगच्छति राजेन्द्रो विनशिष्याम्य् असंशयम्।

yadi māṃ siṃhavikrānto mattavāraṇavāraṇaḥ. nābhigacchati rājendro vinaśiṣyāmy asaṃśayam.

न स्मराम्य् अनृतं किं चिन् न स्मराम्य् अनुपाकृतम्। न च पर्युषितं वाक्यं स्वैरेष्व् अपि महात्मनः।

na smarāmy anṛtaṃ kiṃ cin na smarāmy anupākṛtam. na ca paryuṣitaṃ vākyaṃ svaireṣv api mahātmanaḥ.

प्रभुः क्षमावान् वीरश् च मृदुर् दान्तो जितेन्द्रियः। रहो ऽनीचानुवर्ती च क्लीबवन् मम नैषधः।

prabhuḥ kṣamāvān vīraś ca mṛdur dānto jitendriyaḥ. raho 'nīcānuvartī ca klībavan mama naiṣadhaḥ.

गुणांस् तस्य स्मरन्त्या मे तत्पराया दिवानिशम्। हृदयं दीर्यत इदं शोकात् प्रियविनाकृतम्।

guṇāṃs tasya smarantyā me tatparāyā divāniśam. hṛdayaṃ dīryata idaṃ śokāt priyavinākṛtam.

बृहदश्व उवाच। एवं विलपमाना सा नष्टसंज्ञेव भारत। आरुरोह महद् वेश्म पुण्यश्लोकदिदृक्षया।

bṛhadaśva uvāca. evaṃ vilapamānā sā naṣṭasaṃjñeva bhārata. āruroha mahad veśma puṇyaślokadidṛkṣayā.

ततो मध्यमकक्षायां ददर्श रथम् आस्थितम्। ऋतुपर्णं महीपालं सहवार्ष्णेयबाहुकम्।

tato madhyamakakṣāyāṃ dadarśa ratham āsthitam. ṛtuparṇaṃ mahīpālaṃ sahavārṣṇeyabāhukam.

ततो ऽवतीर्य वार्ष्णेयो बाहुकश् च रथोत्तमात्। हयांस् तान् अवमुच्याथ स्थापयाम् आसतू रथम्।

tato 'vatīrya vārṣṇeyo bāhukaś ca rathottamāt. hayāṃs tān avamucyātha sthāpayām āsatū ratham.

सो ऽवतीर्य रथोपस्थाद् ऋतुपर्णो नराधिपः। उपतस्थे महाराज भीमं भीमपराक्रमम्।

so 'vatīrya rathopasthād ṛtuparṇo narādhipaḥ. upatasthe mahārāja bhīmaṃ bhīmaparākramam.

तं भीमः प्रतिजग्राह पूजया परया ततः। स तेन पूजितो राज्ञा ऋतुपर्णो नराधिपः। स तत्र कुण्डिने रम्ये वसमानो महीपतिः। न च किं चित् ततो ऽपश्यत् प्रेक्ष्यमाणो मुहुर् मुहुः। स तु राज्ञा समागम्य विदर्भपतिना तदा। अकस्मात् सहसा प्राप्तं स्त्रीमन्त्रं न स्म विन्दति।

taṃ bhīmaḥ pratijagrāha pūjayā parayā tataḥ. sa tena pūjito rājñā ṛtuparṇo narādhipaḥ. sa tatra kuṇḍine ramye vasamāno mahīpatiḥ. na ca kiṃ cit tato 'paśyat prekṣyamāṇo muhur muhuḥ. sa tu rājñā samāgamya vidarbhapatinā tadā. akasmāt sahasā prāptaṃ strīmantraṃ na sma vindati.

किं कार्यं स्वागतं ते ऽस्तु राज्ञा पृष्टश् च भारत। नाभिजज्ञे स नृपतिर् दुहित्रर्थे समागतम्।

kiṃ kāryaṃ svāgataṃ te 'stu rājñā pṛṣṭaś ca bhārata. nābhijajñe sa nṛpatir duhitrarthe samāgatam.

ऋतुपर्णो ऽपि राजा स धीमान् सत्यपराक्रमः। राजानं राजपुत्रं वा न स्म पश्यति कं चन। नैव स्वयंवरकथां न च विप्रसमागमम्। न चान्यं किं चिद् आरम्भं स्वयंवरविधिं प्रति।

ṛtuparṇo 'pi rājā sa dhīmān satyaparākramaḥ. rājānaṃ rājaputraṃ vā na sma paśyati kaṃ cana. naiva svayaṃvarakathāṃ na ca viprasamāgamam. na cānyaṃ kiṃ cid ārambhaṃ svayaṃvaravidhiṃ prati.

ततो विगणयन् राजा मनसा कोसलाधिपः। आगतो ऽस्मीत्य् उवाचैनं भवन्तम् अभिवादकः।

tato vigaṇayan rājā manasā kosalādhipaḥ. āgato 'smīty uvācainaṃ bhavantam abhivādakaḥ.

राजापि च स्मयन् भीमो मनसाभिविचिन्तयत्। अधिकं योजनशतं तस्यागमनकारणम्। राज्ञश् चान्यान् अतिक्रम्य प्राप्तो ऽयम् अभिवादकः।

rājāpi ca smayan bhīmo manasābhivicintayat. adhikaṃ yojanaśataṃ tasyāgamanakāraṇam. rājñaś cānyān atikramya prāpto 'yam abhivādakaḥ.

ग्रामान् बहून् अतिक्रम्य नाध्यगच्छद् यथातथम्। अल्पकार्यं विनिर्दिष्टं तस्यागमनकारणम्। पश्चाद् उदर्के ज्ञास्यामि कारणं यद् भविष्यति।

grāmān bahūn atikramya nādhyagacchad yathātatham. alpakāryaṃ vinirdiṣṭaṃ tasyāgamanakāraṇam. paścād udarke jñāsyāmi kāraṇaṃ yad bhaviṣyati.

नैतद् एवं स नृपतिस् तं सत्कृत्य व्यसर्जयत्। विश्राम्यताम् इति वदन् क्लान्तो ऽसीति पुनः पुनः।

naitad evaṃ sa nṛpatis taṃ satkṛtya vyasarjayat. viśrāmyatām iti vadan klānto 'sīti punaḥ punaḥ.

स सत्कृतः प्रहृष्टात्मा प्रीतः प्रीतेन पार्थिवः। राजप्रेष्यैर् अनुगतो दिष्टं वेश्म समाविशत्।

sa satkṛtaḥ prahṛṣṭātmā prītaḥ prītena pārthivaḥ. rājapreṣyair anugato diṣṭaṃ veśma samāviśat.

ऋतुपर्णे गते राजन् वार्ष्णेयसहिते नृपे। बाहुको रथम् आस्थाय रथशालाम् उपागमत्।

ṛtuparṇe gate rājan vārṣṇeyasahite nṛpe. bāhuko ratham āsthāya rathaśālām upāgamat.

स मोचयित्वा तान् अश्वान् परिचार्य च शास्त्रतः। स्वयं चैतान् समाश्वास्य रथोपस्थ उपाविशत्।

sa mocayitvā tān aśvān paricārya ca śāstrataḥ. svayaṃ caitān samāśvāsya rathopastha upāviśat.

दमयन्ती तु शोकार्ता दृष्ट्वा भाङ्गस्वरिं नृपम्। सूतपुत्रं च वार्ष्णेयं बाहुकं च तथाविधम्।

damayantī tu śokārtā dṛṣṭvā bhāṅgasvariṃ nṛpam. sūtaputraṃ ca vārṣṇeyaṃ bāhukaṃ ca tathāvidham.

चिन्तयाम् आस वैदर्भी कस्यैष रथनिस्वनः। नलस्येव महान् आसीन् न च पश्यामि नैषधम्।

cintayām āsa vaidarbhī kasyaiṣa rathanisvanaḥ. nalasyeva mahān āsīn na ca paśyāmi naiṣadham.

वार्ष्णेयेन भवेन् नूनं विद्या सैवोपशिक्षिता। तेनास्य रथनिर्घोषो नलस्येव महान् अभूत्।

vārṣṇeyena bhaven nūnaṃ vidyā saivopaśikṣitā. tenāsya rathanirghoṣo nalasyeva mahān abhūt.

आहो स्विद् ऋतुपर्णो ऽपि यथा राजा नलस् तथा। ततो ऽयं रथनिर्घोषो नैषधस्येव लक्ष्यते।

āho svid ṛtuparṇo 'pi yathā rājā nalas tathā. tato 'yaṃ rathanirghoṣo naiṣadhasyeva lakṣyate.

एवं वितर्कयित्वा तु दमयन्ती विशां पते। दूतीं प्रस्थापयाम् आस नैषधान्वेषणे नृप।

evaṃ vitarkayitvā tu damayantī viśāṃ pate. dūtīṃ prasthāpayām āsa naiṣadhānveṣaṇe nṛpa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...