महाभारत 3.65 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 65→

[mh-3-65] • 37 श्लोकाः

बृहदश्व उवाच। हृतराज्ये नले भीमः सभार्ये प्रेष्यतां गते। द्विजान् प्रस्थापयाम् आस नलदर्शनकाङ्क्षया।

bṛhadaśva uvāca. hṛtarājye nale bhīmaḥ sabhārye preṣyatāṃ gate. dvijān prasthāpayām āsa naladarśanakāṅkṣayā.

संदिदेश च तान् भीमो वसु दत्त्वा च पुष्कलम्। मृगयध्वं नलं चैव दमयन्तीं च मे सुताम्।

saṃdideśa ca tān bhīmo vasu dattvā ca puṣkalam. mṛgayadhvaṃ nalaṃ caiva damayantīṃ ca me sutām.

अस्मिन् कर्मणि निष्पन्ने विज्ञाते निषधाधिपे। गवां सहस्रं दास्यामि यो वस् ताव् आनयिष्यति। अग्रहारं च दास्यामि ग्रामं नगरसंमितम्। हिरण्यं च सुवर्णं च दासीदासं तथैव च।

asmin karmaṇi niṣpanne vijñāte niṣadhādhipe. gavāṃ sahasraṃ dāsyāmi yo vas tāv ānayiṣyati. agrahāraṃ ca dāsyāmi grāmaṃ nagarasaṃmitam. hiraṇyaṃ ca suvarṇaṃ ca dāsīdāsaṃ tathaiva ca.

न चेच् छक्याव् इहानेतुं दमयन्ती नलो ऽपि वा। ज्ञातमात्रे ऽपि दास्यामि गवां दशशतं धनम्।

na cec chakyāv ihānetuṃ damayantī nalo 'pi vā. jñātamātre 'pi dāsyāmi gavāṃ daśaśataṃ dhanam.

इत्य् उक्तास् ते ययुर् हृष्टा ब्राह्मणाः सर्वतोदिशम्। पुरराष्ट्राणि चिन्वन्तो नैषधं सह भार्यया। नैव क्वापि प्रपश्यन्ति नलं वा भीमपुत्रिकाम्।

ity uktās te yayur hṛṣṭā brāhmaṇāḥ sarvatodiśam. purarāṣṭrāṇi cinvanto naiṣadhaṃ saha bhāryayā. naiva kvāpi prapaśyanti nalaṃ vā bhīmaputrikām.

ततश् चेदिपुरीं रम्यां सुदेवो नाम वै द्विजः। विचिन्वानो ऽथ वैदर्भीम् अपश्यद् राजवेश्मनि। कृशां विवर्णां मलिनां भर्तृशोकपरायणाम्। पुण्याहवाचने राज्ञः सुनन्दासहितां स्थिताम्।

tataś cedipurīṃ ramyāṃ sudevo nāma vai dvijaḥ. vicinvāno 'tha vaidarbhīm apaśyad rājaveśmani. kṛśāṃ vivarṇāṃ malināṃ bhartṛśokaparāyaṇām. puṇyāhavācane rājñaḥ sunandāsahitāṃ sthitām.

मन्दप्रख्यायमानेन रूपेणाप्रतिमेन ताम्। पिनद्धां धूमजालेन प्रभाम् इव विभावसोः।

mandaprakhyāyamānena rūpeṇāpratimena tām. pinaddhāṃ dhūmajālena prabhām iva vibhāvasoḥ.

तां समीक्ष्य विशालाक्षीम् अधिकं मलिनां कृशाम्। तर्कयाम् आस भैमीति कारणैर् उपपादयन्।

tāṃ samīkṣya viśālākṣīm adhikaṃ malināṃ kṛśām. tarkayām āsa bhaimīti kāraṇair upapādayan.

सुदेव उवाच। यथेयं मे पुरा दृष्टा तथारूपेयम् अङ्गना। कृतार्थो ऽस्म्य् अद्य दृष्ट्वेमां लोककान्ताम् इव श्रियम्।

sudeva uvāca. yatheyaṃ me purā dṛṣṭā tathārūpeyam aṅganā. kṛtārtho 'smy adya dṛṣṭvemāṃ lokakāntām iva śriyam.

पूर्णचन्द्राननां श्यामां चारुवृत्तपयोधराम्। कुर्वन्तीं प्रभया देवीं सर्वा वितिमिरा दिशः।

pūrṇacandrānanāṃ śyāmāṃ cāruvṛttapayodharām. kurvantīṃ prabhayā devīṃ sarvā vitimirā diśaḥ.

चारुपद्मपलाशाक्षीं मन्मथस्य रतीम् इव। इष्टां सर्वस्य जगतः पूर्णचन्द्रप्रभाम् इव।

cārupadmapalāśākṣīṃ manmathasya ratīm iva. iṣṭāṃ sarvasya jagataḥ pūrṇacandraprabhām iva.

विदर्भसरसस् तस्माद् दैवदोषाद् इवोद्धृताम्। मलपङ्कानुलिप्ताङ्गीं मृणालीम् इव तां भृशम्।

vidarbhasarasas tasmād daivadoṣād ivoddhṛtām. malapaṅkānuliptāṅgīṃ mṛṇālīm iva tāṃ bhṛśam.

पौर्णमासीम् इव निशां राहुग्रस्तनिशाकराम्। पतिशोकाकुलां दीनां शुष्कस्रोतां नदीम् इव।

paurṇamāsīm iva niśāṃ rāhugrastaniśākarām. patiśokākulāṃ dīnāṃ śuṣkasrotāṃ nadīm iva.

विध्वस्तपर्णकमलां वित्रासितविहंगमाम्। हस्तिहस्तपरिक्लिष्टां व्याकुलाम् इव पद्मिनीम्।

vidhvastaparṇakamalāṃ vitrāsitavihaṃgamām. hastihastaparikliṣṭāṃ vyākulām iva padminīm.

सुकुमारीं सुजाताङ्गीं रत्नगर्भगृहोचिताम्। दह्यमानाम् इवोष्णेन मृणालीम् अचिरोद्धृताम्।

sukumārīṃ sujātāṅgīṃ ratnagarbhagṛhocitām. dahyamānām ivoṣṇena mṛṇālīm aciroddhṛtām.

रूपौदार्यगुणोपेतां मण्डनार्हाम् अमण्डिताम्। चन्द्रलेखाम् इव नवां व्योम्नि नीलाभ्रसंवृताम्।

rūpaudāryaguṇopetāṃ maṇḍanārhām amaṇḍitām. candralekhām iva navāṃ vyomni nīlābhrasaṃvṛtām.

कामभोगैः प्रियैर् हीनां हीनां बन्धुजनेन च। देहं धारयतीं दीनां भर्तृदर्शनकाङ्क्षया।

kāmabhogaiḥ priyair hīnāṃ hīnāṃ bandhujanena ca. dehaṃ dhārayatīṃ dīnāṃ bhartṛdarśanakāṅkṣayā.

भर्ता नाम परं नार्या भूषणं भूषणैर् विना। एषा विरहिता तेन शोभनापि न शोभते।

bhartā nāma paraṃ nāryā bhūṣaṇaṃ bhūṣaṇair vinā. eṣā virahitā tena śobhanāpi na śobhate.

दुष्करं कुरुते ऽत्यर्थं हीनो यद् अनया नलः। धारयत्य् आत्मनो देहं न शोकेनावसीदति।

duṣkaraṃ kurute 'tyarthaṃ hīno yad anayā nalaḥ. dhārayaty ātmano dehaṃ na śokenāvasīdati.

इमाम् असितकेशान्तां शतपत्रायतेक्षणाम्। सुखार्हां दुःखितां दृष्ट्वा ममापि व्यथते मनः।

imām asitakeśāntāṃ śatapatrāyatekṣaṇām. sukhārhāṃ duḥkhitāṃ dṛṣṭvā mamāpi vyathate manaḥ.

कदा नु खलु दुःखस्य पारं यास्यति वै शुभा। भर्तुः समागमात् साध्वी रोहिणी शशिनो यथा।

kadā nu khalu duḥkhasya pāraṃ yāsyati vai śubhā. bhartuḥ samāgamāt sādhvī rohiṇī śaśino yathā.

अस्या नूनं पुनर् लाभान् नैषधः प्रीतिम् एष्यति। राजा राज्यपरिभ्रष्टः पुनर् लब्ध्वेव मेदिनीम्।

asyā nūnaṃ punar lābhān naiṣadhaḥ prītim eṣyati. rājā rājyaparibhraṣṭaḥ punar labdhveva medinīm.

तुल्यशीलवयोयुक्तां तुल्याभिजनसंयुताम्। नैषधो ऽर्हति वैदर्भीं तं चेयम् असितेक्षणा।

tulyaśīlavayoyuktāṃ tulyābhijanasaṃyutām. naiṣadho 'rhati vaidarbhīṃ taṃ ceyam asitekṣaṇā.

युक्तं तस्याप्रमेयस्य वीर्यसत्त्ववतो मया। समाश्वासयितुं भार्यां पतिदर्शनलालसाम्।

yuktaṃ tasyāprameyasya vīryasattvavato mayā. samāśvāsayituṃ bhāryāṃ patidarśanalālasām.

अयम् आश्वासयाम्य् एनां पूर्णचन्द्रनिभाननाम्। अदृष्टपूर्वां दुःखस्य दुःखार्तां ध्यानतत्पराम्।

ayam āśvāsayāmy enāṃ pūrṇacandranibhānanām. adṛṣṭapūrvāṃ duḥkhasya duḥkhārtāṃ dhyānatatparām.

बृहदश्व उवाच। एवं विमृश्य विविधैः कारणैर् लक्षणैश् च ताम्। उपगम्य ततो भैमीं सुदेवो ब्राह्मणो ऽब्रवीत्।

bṛhadaśva uvāca. evaṃ vimṛśya vividhaiḥ kāraṇair lakṣaṇaiś ca tām. upagamya tato bhaimīṃ sudevo brāhmaṇo 'bravīt.

अहं सुदेवो वैदर्भि भ्रातुस् ते दयितः सखा। भीमस्य वचनाद् राज्ञस् त्वाम् अन्वेष्टुम् इहागतः।

ahaṃ sudevo vaidarbhi bhrātus te dayitaḥ sakhā. bhīmasya vacanād rājñas tvām anveṣṭum ihāgataḥ.

कुशली ते पिता राज्ञि जनित्री भ्रातरश् च ते। आयुष्मन्तौ कुशलिनौ तत्रस्थौ दारकौ च ते। किं तु राजा दृढं भीमो जनित्री भ्रातरश् च ते। त्वत्कृते बन्धुवर्गाश् च गतसत्त्वा इवासते। अन्वेष्टारो ब्राह्मणाश् च भ्रमन्ति शतशो महीम्।

kuśalī te pitā rājñi janitrī bhrātaraś ca te. āyuṣmantau kuśalinau tatrasthau dārakau ca te. kiṃ tu rājā dṛḍhaṃ bhīmo janitrī bhrātaraś ca te. tvatkṛte bandhuvargāś ca gatasattvā ivāsate. anveṣṭāro brāhmaṇāś ca bhramanti śataśo mahīm.

अभिज्ञाय सुदेवं तु दमयन्ती युधिष्ठिर। पर्यपृच्छत् ततः सर्वान् क्रमेण सुहृदः स्वकान्।

abhijñāya sudevaṃ tu damayantī yudhiṣṭhira. paryapṛcchat tataḥ sarvān krameṇa suhṛdaḥ svakān.

रुरोद च भृशं राजन् वैदर्भी शोककर्शिता। दृष्ट्वा सुदेवं सहसा भ्रातुर् इष्टं द्विजोत्तमम्।

ruroda ca bhṛśaṃ rājan vaidarbhī śokakarśitā. dṛṣṭvā sudevaṃ sahasā bhrātur iṣṭaṃ dvijottamam.

ततो रुदन्तीं तां दृष्ट्वा सुनन्दा शोककर्शिताम्। सुदेवेन सहैकान्ते कथयन्तीं च भारत।

tato rudantīṃ tāṃ dṛṣṭvā sunandā śokakarśitām. sudevena sahaikānte kathayantīṃ ca bhārata.

जनित्र्यै प्रेषयाम् आस सैरन्ध्री रुदते भृशम्। ब्राह्मणेन समागम्य तां वेद यदि मन्यसे।

janitryai preṣayām āsa sairandhrī rudate bhṛśam. brāhmaṇena samāgamya tāṃ veda yadi manyase.

अथ चेदिपतेर् माता राज्ञश् चान्तःपुरात् तदा। जगाम यत्र सा बाला ब्राह्मणेन सहाभवत्।

atha cedipater mātā rājñaś cāntaḥpurāt tadā. jagāma yatra sā bālā brāhmaṇena sahābhavat.

ततः सुदेवम् आनाय्य राजमाता विशां पते। पप्रच्छ भार्या कस्येयं सुता वा कस्य भामिनी।

tataḥ sudevam ānāyya rājamātā viśāṃ pate. papraccha bhāryā kasyeyaṃ sutā vā kasya bhāminī.

कथं च नष्टा ज्ञातिभ्यो भर्तुर् वा वामलोचना। त्वया च विदिता विप्र कथम् एवंगता सती।

kathaṃ ca naṣṭā jñātibhyo bhartur vā vāmalocanā. tvayā ca viditā vipra katham evaṃgatā satī.

एतद् इच्छाम्य् अहं त्वत्तो ज्ञातुं सर्वम् अशेषतः। तत्त्वेन हि ममाचक्ष्व पृच्छन्त्या देवरूपिणीम्।

etad icchāmy ahaṃ tvatto jñātuṃ sarvam aśeṣataḥ. tattvena hi mamācakṣva pṛcchantyā devarūpiṇīm.

एवम् उक्तस् तया राजन् सुदेवो द्विजसत्तमः। सुखोपविष्ट आचष्ट दमयन्त्या यथातथम्।

evam uktas tayā rājan sudevo dvijasattamaḥ. sukhopaviṣṭa ācaṣṭa damayantyā yathātatham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...