महाभारत 3.64 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 64→

[mh-3-64] • 19 श्लोकाः

बृहदश्व उवाच। तस्मिन्न् अन्तर्हिते नागे प्रययौ नैषधो नलः। ऋतुपर्णस्य नगरं प्राविशद् दशमे ऽहनि।

bṛhadaśva uvāca. tasminn antarhite nāge prayayau naiṣadho nalaḥ. ṛtuparṇasya nagaraṃ prāviśad daśame 'hani.

स राजानम् उपातिष्ठद् बाहुको ऽहम् इति ब्रुवन्। अश्वानां वाहने युक्तः पृथिव्यां नास्ति मत्समः।

sa rājānam upātiṣṭhad bāhuko 'ham iti bruvan. aśvānāṃ vāhane yuktaḥ pṛthivyāṃ nāsti matsamaḥ.

अर्थकृच्छ्रेषु चैवाहं प्रष्टव्यो नैपुणेषु च। अन्नसंस्कारम् अपि च जानाम्य् अन्यैर् विशेषतः।

arthakṛcchreṣu caivāhaṃ praṣṭavyo naipuṇeṣu ca. annasaṃskāram api ca jānāmy anyair viśeṣataḥ.

यानि शिल्पानि लोके ऽस्मिन् यच् चाप्य् अन्यत् सुदुष्करम्। सर्वं यतिष्ये तत् कर्तुम् ऋतुपर्ण भरस्व माम्। इत्य् उक्तः स नलेनाथ ऋतुपर्णो नराधिपः। उवाच सुप्रीतमनास् तं प्रेक्ष्य च महीपते।

yāni śilpāni loke 'smin yac cāpy anyat suduṣkaram. sarvaṃ yatiṣye tat kartum ṛtuparṇa bharasva mām. ity uktaḥ sa nalenātha ṛtuparṇo narādhipaḥ. uvāca suprītamanās taṃ prekṣya ca mahīpate.

ऋतुपर्ण उवाच। वस बाहुक भद्रं ते सर्वम् एतत् करिष्यसि। शीघ्रयाने सदा बुद्धिर् धीयते मे विशेषतः।

ṛtuparṇa uvāca. vasa bāhuka bhadraṃ te sarvam etat kariṣyasi. śīghrayāne sadā buddhir dhīyate me viśeṣataḥ.

स त्वम् आतिष्ठ योगं तं येन शीघ्रा हया मम। भवेयुर् अश्वाध्यक्षो ऽसि वेतनं ते शतं शताः।

sa tvam ātiṣṭha yogaṃ taṃ yena śīghrā hayā mama. bhaveyur aśvādhyakṣo 'si vetanaṃ te śataṃ śatāḥ.

त्वाम् उपस्थास्यतश् चेमौ नित्यं वार्ष्णेयजीवलौ। एताभ्यां रंस्यसे सार्धं वस वै मयि बाहुक।

tvām upasthāsyataś cemau nityaṃ vārṣṇeyajīvalau. etābhyāṃ raṃsyase sārdhaṃ vasa vai mayi bāhuka.

बृहदश्व उवाच। एवम् उक्तो नलस् तेन न्यवसत् तत्र पूजितः। ऋतुपर्णस्य नगरे सहवार्ष्णेयजीवलः।

bṛhadaśva uvāca. evam ukto nalas tena nyavasat tatra pūjitaḥ. ṛtuparṇasya nagare sahavārṣṇeyajīvalaḥ.

स तत्र निवसन् राजा वैदर्भीम् अनुचिन्तयन्। सायं सायं सदा चेमं श्लोकम् एकं जगाद ह।

sa tatra nivasan rājā vaidarbhīm anucintayan. sāyaṃ sāyaṃ sadā cemaṃ ślokam ekaṃ jagāda ha.

क्व नु सा क्षुत्पिपासार्ता श्रान्ता शेते तपस्विनी। स्मरन्ती तस्य मन्दस्य कं वा साद्योपतिष्ठति।

kva nu sā kṣutpipāsārtā śrāntā śete tapasvinī. smarantī tasya mandasya kaṃ vā sādyopatiṣṭhati.

एवं ब्रुवन्तं राजानं निशायां जीवलो ऽब्रवीत्। काम् एनां शोचसे नित्यं श्रोतुम् इच्छामि बाहुक। आयुष्मन् कस्य वा नारी याम् एवम् अनुशोचसि।

evaṃ bruvantaṃ rājānaṃ niśāyāṃ jīvalo 'bravīt. kām enāṃ śocase nityaṃ śrotum icchāmi bāhuka. āyuṣman kasya vā nārī yām evam anuśocasi.

तम् उवाच नलो राजा मन्दप्रज्ञस्य कस्य चित्। आसीद् बहुमता नारी तस्या दृढतरं च सः।

tam uvāca nalo rājā mandaprajñasya kasya cit. āsīd bahumatā nārī tasyā dṛḍhataraṃ ca saḥ.

स वै केन चिद् अर्थेन तया मन्दो व्ययुज्यत। विप्रयुक्तश् च मन्दात्मा भ्रमत्य् असुखपीडितः।

sa vai kena cid arthena tayā mando vyayujyata. viprayuktaś ca mandātmā bhramaty asukhapīḍitaḥ.

दह्यमानः स शोकेन दिवारात्रम् अतन्द्रितः। निशाकाले स्मरंस् तस्याः श्लोकम् एकं स्म गायति।

dahyamānaḥ sa śokena divārātram atandritaḥ. niśākāle smaraṃs tasyāḥ ślokam ekaṃ sma gāyati.

स वै भ्रमन् महीं सर्वां क्व चिद् आसाद्य किं चन। वसत्य् अनर्हस् तद्दुःखं भूय एवानुसंस्मरन्।

sa vai bhraman mahīṃ sarvāṃ kva cid āsādya kiṃ cana. vasaty anarhas tadduḥkhaṃ bhūya evānusaṃsmaran.

सा तु तं पुरुषं नारी कृच्छ्रे ऽप्य् अनुगता वने। त्यक्ता तेनाल्पपुण्येन दुष्करं यदि जीवति।

sā tu taṃ puruṣaṃ nārī kṛcchre 'py anugatā vane. tyaktā tenālpapuṇyena duṣkaraṃ yadi jīvati.

एका बालानभिज्ञा च मार्गाणाम् अतथोचिता। क्षुत्पिपासापरीता च दुष्करं यदि जीवति।

ekā bālānabhijñā ca mārgāṇām atathocitā. kṣutpipāsāparītā ca duṣkaraṃ yadi jīvati.

श्वापदाचरिते नित्यं वने महति दारुणे। त्यक्ता तेनाल्पपुण्येन मन्दप्रज्ञेन मारिष।

śvāpadācarite nityaṃ vane mahati dāruṇe. tyaktā tenālpapuṇyena mandaprajñena māriṣa.

इत्य् एवं नैषधो राजा दमयन्तीम् अनुस्मरन्। अज्ञातवासम् अवसद् राज्ञस् तस्य निवेशने।

ity evaṃ naiṣadho rājā damayantīm anusmaran. ajñātavāsam avasad rājñas tasya niveśane.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...