महाभारत 3.58 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 58→

[mh-3-58] • 34 श्लोकाः

बृहदश्व उवाच। ततस् तु याते वार्ष्णेये पुण्यश्लोकस्य दीव्यतः। पुष्करेण हृतं राज्यं यच् चान्यद् वसु किं चन।

bṛhadaśva uvāca. tatas tu yāte vārṣṇeye puṇyaślokasya dīvyataḥ. puṣkareṇa hṛtaṃ rājyaṃ yac cānyad vasu kiṃ cana.

हृतराज्यं नलं राजन् प्रहसन् पुष्करो ऽब्रवीत्। द्यूतं प्रवर्ततां भूयः प्रतिपाणो ऽस्ति कस् तव।

hṛtarājyaṃ nalaṃ rājan prahasan puṣkaro 'bravīt. dyūtaṃ pravartatāṃ bhūyaḥ pratipāṇo 'sti kas tava.

शिष्टा ते दमयन्त्य् एका सर्वम् अन्यद् धृतं मया। दमयन्त्याः पणः साधु वर्ततां यदि मन्यसे।

śiṣṭā te damayanty ekā sarvam anyad dhṛtaṃ mayā. damayantyāḥ paṇaḥ sādhu vartatāṃ yadi manyase.

पुष्करेणैवम् उक्तस्य पुण्यश्लोकस्य मन्युना। व्यदीर्यतेव हृदयं न चैनं किं चिद् अब्रवीत्।

puṣkareṇaivam uktasya puṇyaślokasya manyunā. vyadīryateva hṛdayaṃ na cainaṃ kiṃ cid abravīt.

ततः पुष्करम् आलोक्य नलः परममन्युमान्। उवाच विद्यते ऽन्यच् च धनं मम नराधम। पणरूपेण निक्षिप्य पुण्यश्लोकस् तु दुर्मनाः। उत्तरीयं तदा वस्त्रं तस्याश् चाभरणानि च। उत्सृज्य सर्वगात्रेभ्यो भूषणानि महायशाः।

tataḥ puṣkaram ālokya nalaḥ paramamanyumān. uvāca vidyate 'nyac ca dhanaṃ mama narādhama. paṇarūpeṇa nikṣipya puṇyaślokas tu durmanāḥ. uttarīyaṃ tadā vastraṃ tasyāś cābharaṇāni ca. utsṛjya sarvagātrebhyo bhūṣaṇāni mahāyaśāḥ.

एकवासा असंवीतः सुहृच्छोकविवर्धनः। निश्चक्राम तदा राजा त्यक्त्वा सुविपुलां श्रियम्।

ekavāsā asaṃvītaḥ suhṛcchokavivardhanaḥ. niścakrāma tadā rājā tyaktvā suvipulāṃ śriyam.

दमयन्त्य् एकवस्त्रा तं गच्छन्तं पृष्ठतो ऽन्वियात्। स तया बाह्यतः सार्धं त्रिरात्रं नैषधो ऽवसत्।

damayanty ekavastrā taṃ gacchantaṃ pṛṣṭhato 'nviyāt. sa tayā bāhyataḥ sārdhaṃ trirātraṃ naiṣadho 'vasat.

पुष्करस् तु महाराज घोषयाम् आस वै पुरे। नले यः सम्यग् आतिष्ठेत् स गच्छेद् वध्यतां मम।

puṣkaras tu mahārāja ghoṣayām āsa vai pure. nale yaḥ samyag ātiṣṭhet sa gacched vadhyatāṃ mama.

पुष्करस्य तु वाक्येन तस्य विद्वेषणेन च। पौरा न तस्मिन् सत्कारं कृतवन्तो युधिष्ठिर।

puṣkarasya tu vākyena tasya vidveṣaṇena ca. paurā na tasmin satkāraṃ kṛtavanto yudhiṣṭhira.

स तथा नगराभ्याशे सत्कारार्हो न सत्कृतः। त्रिरात्रम् उषितो राजा जलमात्रेण वर्तयन्। पीड्यमानः क्षुधा तत्र फलमूलानि कर्षयन्। प्रातिष्ठत ततो राजा दमयन्ती तम् अन्वगात्।

sa tathā nagarābhyāśe satkārārho na satkṛtaḥ. trirātram uṣito rājā jalamātreṇa vartayan. pīḍyamānaḥ kṣudhā tatra phalamūlāni karṣayan. prātiṣṭhata tato rājā damayantī tam anvagāt.

क्षुधा संपीड्यमानस् तु नलो बहुतिथे ऽहनि। अपश्यच् छकुनान् कांश् चिद् धिरण्यसदृशच्छदान्।

kṣudhā saṃpīḍyamānas tu nalo bahutithe 'hani. apaśyac chakunān kāṃś cid dhiraṇyasadṛśacchadān.

स चिन्तयाम् आस तदा निषधाधिपतिर् बली। अस्ति भक्षो ममाद्यायं वसु चेदं भविष्यति।

sa cintayām āsa tadā niṣadhādhipatir balī. asti bhakṣo mamādyāyaṃ vasu cedaṃ bhaviṣyati.

ततस् तान् अन्तरीयेण वाससा समवास्तृणोत्। तस्यान्तरीयम् आदाय जग्मुः सर्वे विहायसा।

tatas tān antarīyeṇa vāsasā samavāstṛṇot. tasyāntarīyam ādāya jagmuḥ sarve vihāyasā.

उत्पतन्तः खगास् ते तु वाक्यम् आहुस् तदा नलम्। दृष्ट्वा दिग्वाससं भूमौ स्थितं दीनम् अधोमुखम्।

utpatantaḥ khagās te tu vākyam āhus tadā nalam. dṛṣṭvā digvāsasaṃ bhūmau sthitaṃ dīnam adhomukham.

वयम् अक्षाः सुदुर्बुद्धे तव वासो जिहीर्षवः। आगता न हि नः प्रीतिः सवाससि गते त्वयि।

vayam akṣāḥ sudurbuddhe tava vāso jihīrṣavaḥ. āgatā na hi naḥ prītiḥ savāsasi gate tvayi.

तान् समीक्ष्य गतान् अक्षान् आत्मानं च विवाससम्। पुण्यश्लोकस् ततो राजा दमयन्तीम् अथाब्रवीत्।

tān samīkṣya gatān akṣān ātmānaṃ ca vivāsasam. puṇyaślokas tato rājā damayantīm athābravīt.

येषां प्रकोपाद् ऐश्वर्यात् प्रच्युतो ऽहम् अनिन्दिते। प्राणयात्रां न विन्दे च दुःखितः क्षुधयार्दितः।

yeṣāṃ prakopād aiśvaryāt pracyuto 'ham anindite. prāṇayātrāṃ na vinde ca duḥkhitaḥ kṣudhayārditaḥ.

येषां कृते न सत्कारम् अकुर्वन् मयि नैषधाः। त इमे शकुना भूत्वा वासो ऽप्य् अपहरन्ति मे।

yeṣāṃ kṛte na satkāram akurvan mayi naiṣadhāḥ. ta ime śakunā bhūtvā vāso 'py apaharanti me.

वैषम्यं परमं प्राप्तो दुःखितो गतचेतनः। भर्ता ते ऽहं निबोधेदं वचनं हितम् आत्मनः।

vaiṣamyaṃ paramaṃ prāpto duḥkhito gatacetanaḥ. bhartā te 'haṃ nibodhedaṃ vacanaṃ hitam ātmanaḥ.

एते गच्छन्ति बहवः पन्थानो दक्षिणापथम्। अवन्तीम् ऋक्षवन्तं च समतिक्रम्य पर्वतम्।

ete gacchanti bahavaḥ panthāno dakṣiṇāpatham. avantīm ṛkṣavantaṃ ca samatikramya parvatam.

एष विन्ध्यो महाशैलः पयोष्णी च समुद्रगा। आश्रमाश् च महर्षीणाम् अमी पुष्पफलान्विताः।

eṣa vindhyo mahāśailaḥ payoṣṇī ca samudragā. āśramāś ca maharṣīṇām amī puṣpaphalānvitāḥ.

एष पन्था विदर्भाणाम् अयं गच्छति कोसलान्। अतः परं च देशो ऽयं दक्षिणे दक्षिणापथः। एतद् वाक्यं नलो राजा दमयन्तीं समाहितः। उवाचासकृद् आर्तो हि भैमीम् उद्दिश्य भारत।

eṣa panthā vidarbhāṇām ayaṃ gacchati kosalān. ataḥ paraṃ ca deśo 'yaṃ dakṣiṇe dakṣiṇāpathaḥ. etad vākyaṃ nalo rājā damayantīṃ samāhitaḥ. uvācāsakṛd ārto hi bhaimīm uddiśya bhārata.

ततः सा बाष्पकलया वाचा दुःखेन कर्शिता। उवाच दमयन्ती तं नैषधं करुणं वचः।

tataḥ sā bāṣpakalayā vācā duḥkhena karśitā. uvāca damayantī taṃ naiṣadhaṃ karuṇaṃ vacaḥ.

उद्वेपते मे हृदयं सीदन्त्य् अङ्गानि सर्वशः। तव पार्थिव संकल्पं चिन्तयन्त्याः पुनः पुनः।

udvepate me hṛdayaṃ sīdanty aṅgāni sarvaśaḥ. tava pārthiva saṃkalpaṃ cintayantyāḥ punaḥ punaḥ.

हृतराज्यं हृतधनं विवस्त्रं क्षुच्छ्रमान्वितम्। कथम् उत्सृज्य गच्छेयम् अहं त्वां विजने वने।

hṛtarājyaṃ hṛtadhanaṃ vivastraṃ kṣucchramānvitam. katham utsṛjya gaccheyam ahaṃ tvāṃ vijane vane.

श्रान्तस्य ते क्षुधार्तस्य चिन्तयानस्य तत् सुखम्। वने घोरे महाराज नाशयिष्यामि ते क्लमम्।

śrāntasya te kṣudhārtasya cintayānasya tat sukham. vane ghore mahārāja nāśayiṣyāmi te klamam.

न च भार्यासमं किं चिद् विद्यते भिषजां मतम्। औषधं सर्वदुःखेषु सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

na ca bhāryāsamaṃ kiṃ cid vidyate bhiṣajāṃ matam. auṣadhaṃ sarvaduḥkheṣu satyam etad bravīmi te.

नल उवाच। एवम् एतद् यथात्थ त्वं दमयन्ति सुमध्यमे। नास्ति भार्यासमं मित्रं नरस्यार्तस्य भेषजम्।

nala uvāca. evam etad yathāttha tvaṃ damayanti sumadhyame. nāsti bhāryāsamaṃ mitraṃ narasyārtasya bheṣajam.

न चाहं त्यक्तुकामस् त्वां किमर्थं भीरु शङ्कसे। त्यजेयम् अहम् आत्मानं न त्व् एव त्वाम् अनिन्दिते।

na cāhaṃ tyaktukāmas tvāṃ kimarthaṃ bhīru śaṅkase. tyajeyam aham ātmānaṃ na tv eva tvām anindite.

दमयन्त्य् उवाच। यदि मां त्वं महाराज न विहातुम् इहेच्छसि। तत् किमर्थं विदर्भाणां पन्थाः समुपदिश्यते।

damayanty uvāca. yadi māṃ tvaṃ mahārāja na vihātum ihecchasi. tat kimarthaṃ vidarbhāṇāṃ panthāḥ samupadiśyate.

अवैमि चाहं नृपते न त्वं मां त्यक्तुम् अर्हसि। चेतसा त्व् अपकृष्टेन मां त्यजेथा महापते।

avaimi cāhaṃ nṛpate na tvaṃ māṃ tyaktum arhasi. cetasā tv apakṛṣṭena māṃ tyajethā mahāpate.

पन्थानं हि ममाभीक्ष्णम् आख्यासि नरसत्तम। अतोनिमित्तं शोकं मे वर्धयस्य् अमरप्रभ।

panthānaṃ hi mamābhīkṣṇam ākhyāsi narasattama. atonimittaṃ śokaṃ me vardhayasy amaraprabha.

यदि चायम् अभिप्रायस् तव राजन् व्रजेद् इति। सहिताव् एव गच्छावो विदर्भान् यदि मन्यसे।

yadi cāyam abhiprāyas tava rājan vrajed iti. sahitāv eva gacchāvo vidarbhān yadi manyase.

विदर्भराजस् तत्र त्वां पूजयिष्यति मानद। तेन त्वं पूजितो राजन् सुखं वत्स्यसि नो गृहे।

vidarbharājas tatra tvāṃ pūjayiṣyati mānada. tena tvaṃ pūjito rājan sukhaṃ vatsyasi no gṛhe.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...