महाभारत 3.36 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 36→

[mh-3-36] • 34 श्लोकाः

भीमसेन उवाच। संधिं कृत्वैव कालेन अन्तकेन पतत्रिणा। अनन्तेनाप्रमेयेन स्रोतसा सर्वहारिणा।

bhīmasena uvāca. saṃdhiṃ kṛtvaiva kālena antakena patatriṇā. anantenāprameyena srotasā sarvahāriṇā.

प्रत्यक्षं मन्यसे कालं मर्त्यः सन् कालबन्धनः। फेनधर्मा महाराज फलधर्मा तथैव च।

pratyakṣaṃ manyase kālaṃ martyaḥ san kālabandhanaḥ. phenadharmā mahārāja phaladharmā tathaiva ca.

निमेषाद् अपि कौन्तेय यस्यायुर् अपचीयते। सूच्येवाञ्जनचूर्णस्य किम् इति प्रतिपालयेत्।

nimeṣād api kaunteya yasyāyur apacīyate. sūcyevāñjanacūrṇasya kim iti pratipālayet.

यो नूनम् अमितायुः स्याद् अथ वापि प्रमाणवित्। स कालं वै प्रतीक्षेत सर्वप्रत्यक्षदर्शिवान्।

yo nūnam amitāyuḥ syād atha vāpi pramāṇavit. sa kālaṃ vai pratīkṣeta sarvapratyakṣadarśivān.

प्रतीक्षमाणान् कालो नः समा राजंस् त्रयोदश। आयुषो ऽपचयं कृत्वा मरणायोपनेष्यति।

pratīkṣamāṇān kālo naḥ samā rājaṃs trayodaśa. āyuṣo 'pacayaṃ kṛtvā maraṇāyopaneṣyati.

शरीरिणां हि मरणं शरीरे नित्यम् आश्रितम्। प्राग् एव मरणात् तस्माद् राज्यायैव घटामहे। कालो नूनं मनुष्यस्य नित्यं संनिहितो ऽमृतः।

śarīriṇāṃ hi maraṇaṃ śarīre nityam āśritam. prāg eva maraṇāt tasmād rājyāyaiva ghaṭāmahe. kālo nūnaṃ manuṣyasya nityaṃ saṃnihito 'mṛtaḥ.

यो न याति प्रसंख्यानम् अस्पष्टो भूमिवर्धनः। अयातयित्वा वैराणि सो ऽवसीदति गौर् इव।

yo na yāti prasaṃkhyānam aspaṣṭo bhūmivardhanaḥ. ayātayitvā vairāṇi so 'vasīdati gaur iva.

यो न यातयते वैरम् अल्पसत्त्वोद्यमः पुमान्। अफलं तस्य जन्माहं मन्ये दुर्जातजायिनः।

yo na yātayate vairam alpasattvodyamaḥ pumān. aphalaṃ tasya janmāhaṃ manye durjātajāyinaḥ.

हैरण्यौ भवतो बाहू श्रुतिर् भवति पार्थिव। हत्वा द्विषन्तं संग्रामे भुक्त्वा बाह्वर्जितं वसु।

hairaṇyau bhavato bāhū śrutir bhavati pārthiva. hatvā dviṣantaṃ saṃgrāme bhuktvā bāhvarjitaṃ vasu.

हत्वा चेत् पुरुषो राजन् निकर्तारम् अरिंदम। अह्नाय नरकं गच्छेत् स्वर्गेणास्य स संमितः।

hatvā cet puruṣo rājan nikartāram ariṃdama. ahnāya narakaṃ gacchet svargeṇāsya sa saṃmitaḥ.

अमर्षजो हि संतापः पावकाद् दीप्तिमत्तरः। येनाहम् अभिसंतप्तो न नक्तं न दिवा शये।

amarṣajo hi saṃtāpaḥ pāvakād dīptimattaraḥ. yenāham abhisaṃtapto na naktaṃ na divā śaye.

अयं च पार्थो बीभत्सुर् वरिष्ठो ज्याविकर्षणे। आस्ते परमसंतप्तो नूनं सिंह इवाशये।

ayaṃ ca pārtho bībhatsur variṣṭho jyāvikarṣaṇe. āste paramasaṃtapto nūnaṃ siṃha ivāśaye.

यो ऽयम् एको ऽभिमनुते सर्वांल् लोके धनुर्भृतः। सो ऽयम् आत्मजम् ऊष्माणं महाहस्तीव यच्छति।

yo 'yam eko 'bhimanute sarvāṃl loke dhanurbhṛtaḥ. so 'yam ātmajam ūṣmāṇaṃ mahāhastīva yacchati.

नकुलः सहदेवश् च वृद्धा माता च वीरसूः। तवैव प्रियम् इच्छन्त आसते जडमूकवत्।

nakulaḥ sahadevaś ca vṛddhā mātā ca vīrasūḥ. tavaiva priyam icchanta āsate jaḍamūkavat.

सर्वे ते प्रियम् इच्छन्ति बान्धवाः सह सृञ्जयैः। अहम् एको ऽभिसंतप्तो माता च प्रतिविन्ध्यतः।

sarve te priyam icchanti bāndhavāḥ saha sṛñjayaiḥ. aham eko 'bhisaṃtapto mātā ca prativindhyataḥ.

प्रियम् एव तु सर्वेषां यद् ब्रवीम्य् उत किं चन। सर्वे ही व्यसनं प्राप्ताः सर्वे युद्धाभिनन्दिनः।

priyam eva tu sarveṣāṃ yad bravīmy uta kiṃ cana. sarve hī vyasanaṃ prāptāḥ sarve yuddhābhinandinaḥ.

नेतः पापीयसी का चिद् आपद् राजन् भविष्यति। यन् नो नीचैर् अल्पबलै राज्यम् आच्छिद्य भुज्यते।

netaḥ pāpīyasī kā cid āpad rājan bhaviṣyati. yan no nīcair alpabalai rājyam ācchidya bhujyate.

शीलदोषाद् घृणाविष्ट आनृशंस्यात् परंतप। क्लेशांस् तितिक्षसे राजन् नान्यः कश् चित् प्रशंसति। श्रोत्रियस्येव ते राजन् मन्दकस्याविपश्चितः। अनुवाकहता बुद्धिर् नैषा तत्त्वार्थदर्शिनी।

śīladoṣād ghṛṇāviṣṭa ānṛśaṃsyāt paraṃtapa. kleśāṃs titikṣase rājan nānyaḥ kaś cit praśaṃsati. śrotriyasyeva te rājan mandakasyāvipaścitaḥ. anuvākahatā buddhir naiṣā tattvārthadarśinī.

घृणी ब्राह्मणरूपो ऽसि कथं क्षत्रे अजायथाः। अस्यां हि योनौ जायन्ते प्रायशः क्रूरबुद्धयः।

ghṛṇī brāhmaṇarūpo 'si kathaṃ kṣatre ajāyathāḥ. asyāṃ hi yonau jāyante prāyaśaḥ krūrabuddhayaḥ.

अश्रौषीस् त्वं राजधर्मान् यथा वै मनुर् अब्रवीत्। क्रूरान् निकृतिसंयुक्तान् विहितान् अशमात्मकान्। धार्तराष्ट्रान् महाराज क्षमसे किं दुरात्मनः। ज्ञाने तपसि शौर्ये वा यस्य न प्रथितं यशः। विद्यायाम् अथ लाभे वा मातुर् उच्चार एव सः।

aśrauṣīs tvaṃ rājadharmān yathā vai manur abravīt. krūrān nikṛtisaṃyuktān vihitān aśamātmakān. dhārtarāṣṭrān mahārāja kṣamase kiṃ durātmanaḥ. jñāne tapasi śaurye vā yasya na prathitaṃ yaśaḥ. vidyāyām atha lābhe vā mātur uccāra eva saḥ.

कर्तव्ये पुरुषव्याघ्र किम् आस्से पीठसर्पवत्। बुद्ध्या वीर्येण संयुक्तः श्रुतेनाभिजनेन च।

kartavye puruṣavyāghra kim āsse pīṭhasarpavat. buddhyā vīryeṇa saṃyuktaḥ śrutenābhijanena ca.

तृणानां मुष्टिनैकेन हिमवन्तं तु पर्वतम्। छन्नम् इच्छसि कौन्तेय यो ऽस्मान् संवर्तुम् इच्छसि।

tṛṇānāṃ muṣṭinaikena himavantaṃ tu parvatam. channam icchasi kaunteya yo 'smān saṃvartum icchasi.

अज्ञातचर्या गूढेन पृथिव्यां विश्रुतेन च। दिवीव पार्थ सूर्येण न शक्या चरितुं त्वया।

ajñātacaryā gūḍhena pṛthivyāṃ viśrutena ca. divīva pārtha sūryeṇa na śakyā carituṃ tvayā.

बृहच्छाल इवानूपे शाखापुष्पपलाशवान्। हस्ती श्वेत इवाज्ञातः कथं जिष्णुश् चरिष्यति।

bṛhacchāla ivānūpe śākhāpuṣpapalāśavān. hastī śveta ivājñātaḥ kathaṃ jiṣṇuś cariṣyati.

इमौ च सिंहसंकाशौ भ्रातरौ सहितौ शिशू। नकुलः सहदेवश् च कथं पार्थ चरिष्यतः।

imau ca siṃhasaṃkāśau bhrātarau sahitau śiśū. nakulaḥ sahadevaś ca kathaṃ pārtha cariṣyataḥ.

पुण्यकीर्ती राजपुत्री द्रौपदी वीरसूर् इयम्। विश्रुता कथम् अज्ञाता कृष्णा पार्थ चरिष्यति।

puṇyakīrtī rājaputrī draupadī vīrasūr iyam. viśrutā katham ajñātā kṛṣṇā pārtha cariṣyati.

मां चापि राजञ् जानन्ति आकुमारम् इमाः प्रजाः। अज्ञातचर्यां पश्यामि मेरोर् इव निगूहनम्।

māṃ cāpi rājañ jānanti ākumāram imāḥ prajāḥ. ajñātacaryāṃ paśyāmi meror iva nigūhanam.

तथैव बहवो ऽस्माभी राष्ट्रेभ्यो विप्रवासिताः। राजानो राजपुत्राश् च धृतराष्ट्रम् अनुव्रताः।

tathaiva bahavo 'smābhī rāṣṭrebhyo vipravāsitāḥ. rājāno rājaputrāś ca dhṛtarāṣṭram anuvratāḥ.

न हि ते ऽप्य् उपशाम्यन्ति निकृतानां निराकृताः। अवश्यं तैर् निकर्तव्यम् अस्माकं तत्प्रियैषिभिः।

na hi te 'py upaśāmyanti nikṛtānāṃ nirākṛtāḥ. avaśyaṃ tair nikartavyam asmākaṃ tatpriyaiṣibhiḥ.

ते ऽप्य् अस्मासु प्रयुञ्जीरन् प्रच्छन्नान् सुबहूञ् जनान्। आचक्षीरंश् च नो ज्ञात्वा तन् नः स्यात् सुमहद् भयम्।

te 'py asmāsu prayuñjīran pracchannān subahūñ janān. ācakṣīraṃś ca no jñātvā tan naḥ syāt sumahad bhayam.

अस्माभिर् उषिताः सम्यग् वने मासास् त्रयोदश। परिमाणेन तान् पश्य तावतः परिवत्सरान्।

asmābhir uṣitāḥ samyag vane māsās trayodaśa. parimāṇena tān paśya tāvataḥ parivatsarān.

अस्ति मासः प्रतिनिधिर् यथा प्राहुर् मनीषिणः। पूतिकान् इव सोमस्य तथेदं क्रियताम् इति।

asti māsaḥ pratinidhir yathā prāhur manīṣiṇaḥ. pūtikān iva somasya tathedaṃ kriyatām iti.

अथ वानडुहे राजन् साधवे साधुवाहिने। सौहित्यदानाद् एकस्माद् एनसः प्रतिमुच्यते।

atha vānaḍuhe rājan sādhave sādhuvāhine. sauhityadānād ekasmād enasaḥ pratimucyate.

तस्माच् छत्रुवधे राजन् क्रियतां निश्चयस् त्वया। क्षत्रियस्य तु सर्वस्य नान्यो धर्मो ऽस्ति संयुगात्।

tasmāc chatruvadhe rājan kriyatāṃ niścayas tvayā. kṣatriyasya tu sarvasya nānyo dharmo 'sti saṃyugāt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...