महाभारत 3.37 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 37→

[mh-3-37] • 41 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। भीमसेनवचः श्रुत्वा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। निःश्वस्य पुरुषव्याघ्रः संप्रदध्यौ परंतपः। श्रुता मे राजधर्माश् च वर्णानां च पृथक् पृथक्। आयत्यां च तदात्वे च यः पश्यति स पश्यति। धर्मस्य जानमानो ऽहं गतिम् अग्र्यां सुदुर्विदाम्। कथं बलात् करिष्यामि मेरोर् इव विमर्दनम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. bhīmasenavacaḥ śrutvā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. niḥśvasya puruṣavyāghraḥ saṃpradadhyau paraṃtapaḥ. śrutā me rājadharmāś ca varṇānāṃ ca pṛthak pṛthak. āyatyāṃ ca tadātve ca yaḥ paśyati sa paśyati. dharmasya jānamāno 'haṃ gatim agryāṃ sudurvidām. kathaṃ balāt kariṣyāmi meror iva vimardanam.

स मुहूर्तम् इव ध्यात्वा विनिश्चित्येतिकृत्यताम्। भीमसेनम् इदं वाक्यम् अपदान्तरम् अब्रवीत्।

sa muhūrtam iva dhyātvā viniścityetikṛtyatām. bhīmasenam idaṃ vākyam apadāntaram abravīt.

एवम् एतन् महाबाहो यथा वदसि भारत। इदम् अन्यत् समाधत्स्व वाक्यं मे वाक्यकोविद।

evam etan mahābāho yathā vadasi bhārata. idam anyat samādhatsva vākyaṃ me vākyakovida.

महापापानि कर्माणि यानि केवलसाहसात्। आरभ्यन्ते भीमसेन व्यथन्ते तानि भारत।

mahāpāpāni karmāṇi yāni kevalasāhasāt. ārabhyante bhīmasena vyathante tāni bhārata.

सुमन्त्रिते सुविक्रान्ते सुकृते सुविचारिते। सिध्यन्त्य् अर्था महाबाहो दैवं चात्र प्रदक्षिणम्।

sumantrite suvikrānte sukṛte suvicārite. sidhyanty arthā mahābāho daivaṃ cātra pradakṣiṇam.

त्वं तु केवलचापल्याद् बलदर्पोच्छ्रितः स्वयम्। आरब्धव्यम् इदं कर्म मन्यसे शृणु तत्र मे।

tvaṃ tu kevalacāpalyād baladarpocchritaḥ svayam. ārabdhavyam idaṃ karma manyase śṛṇu tatra me.

भूरिश्रवाः शलश् चैव जलसंधश् च वीर्यवान्। भीष्मो द्रोणश् च कर्णश् च द्रोणपुत्रश् च वीर्यवान्।

bhūriśravāḥ śalaś caiva jalasaṃdhaś ca vīryavān. bhīṣmo droṇaś ca karṇaś ca droṇaputraś ca vīryavān.

धार्तराष्ट्रा दुराधर्षा दुर्योधनपुरोगमाः। सर्व एव कृतास्त्राश् च सततं चाततायिनः।

dhārtarāṣṭrā durādharṣā duryodhanapurogamāḥ. sarva eva kṛtāstrāś ca satataṃ cātatāyinaḥ.

राजानः पार्थिवाश् चैव ये ऽस्माभिर् उपतापिताः। संश्रिताः कौरवं पक्षं जातस्नेहाश् च सांप्रतम्।

rājānaḥ pārthivāś caiva ye 'smābhir upatāpitāḥ. saṃśritāḥ kauravaṃ pakṣaṃ jātasnehāś ca sāṃpratam.

दुर्योधनहिते युक्ता न तथास्मासु भारत। पूर्णकोशा बलोपेताः प्रयतिष्यन्ति रक्षणे।

duryodhanahite yuktā na tathāsmāsu bhārata. pūrṇakośā balopetāḥ prayatiṣyanti rakṣaṇe.

सर्वे कौरवसैन्यस्य सपुत्रामात्यसैनिकाः। संविभक्ता हि मात्राभिर् भोगैर् अपि च सर्वशः।

sarve kauravasainyasya saputrāmātyasainikāḥ. saṃvibhaktā hi mātrābhir bhogair api ca sarvaśaḥ.

दुर्योधनेन ते वीरा मानिताश् च विशेषतः। प्राणांस् त्यक्ष्यन्ति संग्रामे इति मे निश्चिता मतिः।

duryodhanena te vīrā mānitāś ca viśeṣataḥ. prāṇāṃs tyakṣyanti saṃgrāme iti me niścitā matiḥ.

समा यद्य् अपि भीष्मस्य वृत्तिर् अस्मासु तेषु च। द्रोणस्य च महाबाहो कृपस्य च महात्मनः।

samā yady api bhīṣmasya vṛttir asmāsu teṣu ca. droṇasya ca mahābāho kṛpasya ca mahātmanaḥ.

अवश्यं राजपिण्डस् तैर् निर्वेश्य इति मे मतिः। तस्मात् त्यक्ष्यन्ति संग्रामे प्राणान् अपि सुदुस्त्यजान्।

avaśyaṃ rājapiṇḍas tair nirveśya iti me matiḥ. tasmāt tyakṣyanti saṃgrāme prāṇān api sudustyajān.

सर्वे दिव्यास्त्रविद्वांसः सर्वे धर्मपरायणाः। अजेयाश् चेति मे बुद्धिर् अपि देवैः सवासवैः।

sarve divyāstravidvāṃsaḥ sarve dharmaparāyaṇāḥ. ajeyāś ceti me buddhir api devaiḥ savāsavaiḥ.

अमर्षी नित्यसंहृष्टस् तत्र कर्णो महारथः। सर्वास्त्रविद् अनाधृष्य अभेद्यकवचावृतः।

amarṣī nityasaṃhṛṣṭas tatra karṇo mahārathaḥ. sarvāstravid anādhṛṣya abhedyakavacāvṛtaḥ.

अनिर्जित्य रणे सर्वान् एतान् पुरुषसत्तमान्। अशक्यो ह्य् असहायेन हन्तुं दुर्योधनस् त्वया।

anirjitya raṇe sarvān etān puruṣasattamān. aśakyo hy asahāyena hantuṃ duryodhanas tvayā.

न निद्राम् अधिगच्छामि चिन्तयानो वृकोदर। अति सर्वान् धनुर्ग्राहान् सूतपुत्रस्य लाघवम्।

na nidrām adhigacchāmi cintayāno vṛkodara. ati sarvān dhanurgrāhān sūtaputrasya lāghavam.

एतद् वचनम् आज्ञाय भीमसेनो ऽत्यमर्षणः। बभूव विमनास् त्रस्तो न चैवोवाच किं चन।

etad vacanam ājñāya bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ. babhūva vimanās trasto na caivovāca kiṃ cana.

तयोः संवदतोर् एवं तदा पाण्डवयोर् द्वयोः। आजगाम महायोगी व्यासः सत्यवतीसुतः।

tayoḥ saṃvadator evaṃ tadā pāṇḍavayor dvayoḥ. ājagāma mahāyogī vyāsaḥ satyavatīsutaḥ.

सो ऽभिगम्य यथान्यायं पाण्डवैः प्रतिपूजितः। युधिष्ठिरम् इदं वाक्यम् उवाच वदतां वरः।

so 'bhigamya yathānyāyaṃ pāṇḍavaiḥ pratipūjitaḥ. yudhiṣṭhiram idaṃ vākyam uvāca vadatāṃ varaḥ.

युधिष्ठिर महाबाहो वेद्मि ते हृदि मानसम्। मनीषया ततः क्षिप्रम् आगतो ऽस्मि नरर्षभ।

yudhiṣṭhira mahābāho vedmi te hṛdi mānasam. manīṣayā tataḥ kṣipram āgato 'smi nararṣabha.

भीष्माद् द्रोणात् कृपात् कर्णाद् द्रोणपुत्राच् च भारत। दुर्योधनान् नृपसुतात् तथा दुःशासनाद् अपि। यत् ते भयम् अमित्रघ्न हृदि संपरिवर्तते।

bhīṣmād droṇāt kṛpāt karṇād droṇaputrāc ca bhārata. duryodhanān nṛpasutāt tathā duḥśāsanād api. yat te bhayam amitraghna hṛdi saṃparivartate.

तत् ते ऽहं नाशयिष्यामि विधिदृष्टेन हेतुना। तच् छ्रुत्वा धृतिम् आस्थाय कर्मणा प्रतिपादय। प्रतिपाद्य तु राजेन्द्र ततः क्षिप्रं ज्वरं जहि।

tat te 'haṃ nāśayiṣyāmi vidhidṛṣṭena hetunā. tac chrutvā dhṛtim āsthāya karmaṇā pratipādaya. pratipādya tu rājendra tataḥ kṣipraṃ jvaraṃ jahi.

तत एकान्तम् उन्नीय पाराशर्यो युधिष्ठिरम्। अब्रवीद् उपपन्नार्थम् इदं वाक्यविशारदः।

tata ekāntam unnīya pārāśaryo yudhiṣṭhiram. abravīd upapannārtham idaṃ vākyaviśāradaḥ.

श्रेयसस् ते परः कालः प्राप्तो भरतसत्तम। येनाभिभविता शत्रून् रणे पार्थो धनंजयः।

śreyasas te paraḥ kālaḥ prāpto bharatasattama. yenābhibhavitā śatrūn raṇe pārtho dhanaṃjayaḥ.

गृहाणेमां मया प्रोक्तां सिद्धिं मूर्तिमतीम् इव। विद्यां प्रतिस्मृतिं नाम प्रपन्नाय ब्रवीमि ते। याम् अवाप्य महाबाहुर् अर्जुनः साधयिष्यति।

gṛhāṇemāṃ mayā proktāṃ siddhiṃ mūrtimatīm iva. vidyāṃ pratismṛtiṃ nāma prapannāya bravīmi te. yām avāpya mahābāhur arjunaḥ sādhayiṣyati.

अस्त्रहेतोर् महेन्द्रं च रुद्रं चैवाभिगच्छतु। वरुणं च धनेशं च धर्मराजं च पाण्डव। शक्तो ह्य् एष सुरान् द्रष्टुं तपसा विक्रमेण च।

astrahetor mahendraṃ ca rudraṃ caivābhigacchatu. varuṇaṃ ca dhaneśaṃ ca dharmarājaṃ ca pāṇḍava. śakto hy eṣa surān draṣṭuṃ tapasā vikrameṇa ca.

ऋषिर् एष महातेजा नारायणसहायवान्। पुराणः शाश्वतो देवो विष्णोर् अंशः सनातनः।

ṛṣir eṣa mahātejā nārāyaṇasahāyavān. purāṇaḥ śāśvato devo viṣṇor aṃśaḥ sanātanaḥ.

अस्त्राणीन्द्राच् च रुद्राच् च लोकपालेभ्य एव च। समादाय महाबाहुर् महत् कर्म करिष्यति।

astrāṇīndrāc ca rudrāc ca lokapālebhya eva ca. samādāya mahābāhur mahat karma kariṣyati.

वनाद् अस्माच् च कौन्तेय वनम् अन्यद् विचिन्त्यताम्। निवासार्थाय यद् युक्तं भवेद् वः पृथिवीपते।

vanād asmāc ca kaunteya vanam anyad vicintyatām. nivāsārthāya yad yuktaṃ bhaved vaḥ pṛthivīpate.

एकत्र चिरवासो हि न प्रीतिजननो भवेत्। तापसानां च शान्तानां भवेद् उद्वेगकारकः।

ekatra ciravāso hi na prītijanano bhavet. tāpasānāṃ ca śāntānāṃ bhaved udvegakārakaḥ.

मृगाणाम् उपयोगश् च वीरुदोषधिसंक्षयः। बिभर्षि हि बहून् विप्रान् वेदवेदाङ्गपारगान्।

mṛgāṇām upayogaś ca vīrudoṣadhisaṃkṣayaḥ. bibharṣi hi bahūn viprān vedavedāṅgapāragān.

एवम् उक्त्वा प्रपन्नाय शुचये भगवान् प्रभुः। प्रोवाच योगतत्त्वज्ञो योगविद्याम् अनुत्तमाम्।

evam uktvā prapannāya śucaye bhagavān prabhuḥ. provāca yogatattvajño yogavidyām anuttamām.

धर्मराज्ञे तदा धीमान् व्यासः सत्यवतीसुतः। अनुज्ञाय च कौन्तेयं तत्रैवान्तरधीयत।

dharmarājñe tadā dhīmān vyāsaḥ satyavatīsutaḥ. anujñāya ca kaunteyaṃ tatraivāntaradhīyata.

युधिष्ठिरस् तु धर्मात्मा तद् ब्रह्म मनसा यतः। धारयाम् आस मेधावी काले काले समभ्यसन्।

yudhiṣṭhiras tu dharmātmā tad brahma manasā yataḥ. dhārayām āsa medhāvī kāle kāle samabhyasan.

स व्यासवाक्यमुदितो वनाद् द्वैतवनात् ततः। ययौ सरस्वतीतीरे काम्यकं नाम काननम्।

sa vyāsavākyamudito vanād dvaitavanāt tataḥ. yayau sarasvatītīre kāmyakaṃ nāma kānanam.

तम् अन्वयुर् महाराज शिक्षाक्षरविदस् तथा। ब्राह्मणास् तपसा युक्ता देवेन्द्रम् ऋषयो यथा।

tam anvayur mahārāja śikṣākṣaravidas tathā. brāhmaṇās tapasā yuktā devendram ṛṣayo yathā.

ततः काम्यकम् आसाद्य पुनस् ते भरतर्षभाः। र्षयो देवपतिं यथा। संप्राप्य तद् वनं रम्यं। न्यविशन्त महात्मानः सामात्याः सपदानुगाः।

tataḥ kāmyakam āsādya punas te bharatarṣabhāḥ. rṣayo devapatiṃ yathā. saṃprāpya tad vanaṃ ramyaṃ. nyaviśanta mahātmānaḥ sāmātyāḥ sapadānugāḥ.

तत्र ते न्यवसन् राजन् कं चित् कालं मनस्विनः। धनुर्वेदपरा वीराः शृण्वाना वेदम् उत्तमम्।

tatra te nyavasan rājan kaṃ cit kālaṃ manasvinaḥ. dhanurvedaparā vīrāḥ śṛṇvānā vedam uttamam.

चरन्तो मृगयां नित्यं शुद्धैर् बाणैर् मृगार्थिनः। पितृदैवतविप्रेभ्यो निर्वपन्तो यथाविधि।

caranto mṛgayāṃ nityaṃ śuddhair bāṇair mṛgārthinaḥ. pitṛdaivataviprebhyo nirvapanto yathāvidhi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents