महाभारत 3.32 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 32→

[mh-3-32] • 40 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। वल्गु चित्रपदं श्लक्ष्णं याज्ञसेनि त्वया वचः। उक्तं तच् छ्रुतम् अस्माभिर् नास्तिक्यं तु प्रभाषसे।

yudhiṣṭhira uvāca. valgu citrapadaṃ ślakṣṇaṃ yājñaseni tvayā vacaḥ. uktaṃ tac chrutam asmābhir nāstikyaṃ tu prabhāṣase.

नाहं धर्मफलान्वेषी राजपुत्रि चराम्य् उत। ददामि देयम् इत्य् एव यजे यष्टव्यम् इत्य् उत।

nāhaṃ dharmaphalānveṣī rājaputri carāmy uta. dadāmi deyam ity eva yaje yaṣṭavyam ity uta.

अस्तु वात्र फलं मा वा कर्तव्यं पुरुषेण यत्। गृहान् आवसता कृष्णे यथाशक्ति करोमि तत्।

astu vātra phalaṃ mā vā kartavyaṃ puruṣeṇa yat. gṛhān āvasatā kṛṣṇe yathāśakti karomi tat.

धर्मं चरामि सुश्रोणि न धर्मफलकारणात्। आगमान् अनतिक्रम्य सतां वृत्तम् अवेक्ष्य च। धर्म एव मनः कृष्णे स्वभावाच् चैव मे धृतम्। धर्मवाणिज्यको हीनो जघन्यो धर्मवादिनाम्।

dharmaṃ carāmi suśroṇi na dharmaphalakāraṇāt. āgamān anatikramya satāṃ vṛttam avekṣya ca. dharma eva manaḥ kṛṣṇe svabhāvāc caiva me dhṛtam. dharmavāṇijyako hīno jaghanyo dharmavādinām.

न धर्मफलम् आप्नोति यो धर्मं दोग्धुम् इच्छति। यश् चैनं शङ्कते कृत्वा नास्तिक्यात् पापचेतनः।

na dharmaphalam āpnoti yo dharmaṃ dogdhum icchati. yaś cainaṃ śaṅkate kṛtvā nāstikyāt pāpacetanaḥ.

अतिवादान् मदाच् चैव मा धर्मम् अतिशङ्किथाः। धर्मातिशङ्की पुरुषस् तिर्यग्गतिपरायणः।

ativādān madāc caiva mā dharmam atiśaṅkithāḥ. dharmātiśaṅkī puruṣas tiryaggatiparāyaṇaḥ.

धर्मो यस्यातिशङ्क्यः स्याद् आर्षं वा दुर्बलात्मनः। वेदाच् छूद्र इवापेयात् स लोकाद् अजरामरात्।

dharmo yasyātiśaṅkyaḥ syād ārṣaṃ vā durbalātmanaḥ. vedāc chūdra ivāpeyāt sa lokād ajarāmarāt.

वेदाध्यायी धर्मपरः कुले जातो यशस्विनि। स्थविरेषु स योक्तव्यो राजभिर् धर्मचारिभिः।

vedādhyāyī dharmaparaḥ kule jāto yaśasvini. sthavireṣu sa yoktavyo rājabhir dharmacāribhiḥ.

पापीयान् हि स शूद्रेभ्यस् तस्करेभ्यो विशेषतः। शास्त्रातिगो मन्दबुद्धिर् यो धर्मम् अतिशङ्कते।

pāpīyān hi sa śūdrebhyas taskarebhyo viśeṣataḥ. śāstrātigo mandabuddhir yo dharmam atiśaṅkate.

प्रत्यक्षं हि त्वया दृष्ट ऋषिर् गच्छन् महातपाः। मार्कण्डेयो ऽप्रमेयात्मा धर्मेण चिरजीविताम्।

pratyakṣaṃ hi tvayā dṛṣṭa ṛṣir gacchan mahātapāḥ. mārkaṇḍeyo 'prameyātmā dharmeṇa cirajīvitām.

व्यासो वसिष्ठो मैत्रेयो नारदो लोमशः शुकः। अन्ये च ऋषयः सिद्धा धर्मेणैव सुचेतसः।

vyāso vasiṣṭho maitreyo nārado lomaśaḥ śukaḥ. anye ca ṛṣayaḥ siddhā dharmeṇaiva sucetasaḥ.

प्रत्यक्षं पश्यसि ह्य् एतान् दिव्ययोगसमन्वितान्। शापानुग्रहणे शक्तान् देवैर् अपि गरीयसः।

pratyakṣaṃ paśyasi hy etān divyayogasamanvitān. śāpānugrahaṇe śaktān devair api garīyasaḥ.

एते हि धर्मम् एवादौ वर्णयन्ति सदा मम। कर्तव्यम् अमरप्रख्याः प्रत्यक्षागमबुद्धयः।

ete hi dharmam evādau varṇayanti sadā mama. kartavyam amaraprakhyāḥ pratyakṣāgamabuddhayaḥ.

अतो नार्हसि कल्याणि धातारं धर्मम् एव च। रजोमूढेन मनसा क्षेप्तुं शङ्कितुम् एव च। उन्मत्तान् मन्यते बालः सर्वान् आगतनिश्चयान्।

ato nārhasi kalyāṇi dhātāraṃ dharmam eva ca. rajomūḍhena manasā kṣeptuṃ śaṅkitum eva ca. unmattān manyate bālaḥ sarvān āgataniścayān.

धर्मातिशङ्की नान्यस्मिन् प्रमाणम् अधिगच्छति। आत्मप्रमाण उन्नद्धः श्रेयसो ह्य् अवमन्यकः।

dharmātiśaṅkī nānyasmin pramāṇam adhigacchati. ātmapramāṇa unnaddhaḥ śreyaso hy avamanyakaḥ.

इन्द्रियप्रीतिसंबद्धं यद् इदं लोकसाक्षिकम्। एतावान् मन्यते बालो मोहम् अन्यत्र गच्छति।

indriyaprītisaṃbaddhaṃ yad idaṃ lokasākṣikam. etāvān manyate bālo moham anyatra gacchati.

प्रायश्चित्तं न तस्यास्ति यो धर्मम् अतिशङ्कते। ध्यायन् स कृपणः पापो न लोकान् प्रतिपद्यते।

prāyaścittaṃ na tasyāsti yo dharmam atiśaṅkate. dhyāyan sa kṛpaṇaḥ pāpo na lokān pratipadyate.

प्रमाणान्य् अतिवृत्तो हि वेदशास्त्रार्थनिन्दकः। कामलोभानुगो मूढो नरकं प्रतिपद्यते।

pramāṇāny ativṛtto hi vedaśāstrārthanindakaḥ. kāmalobhānugo mūḍho narakaṃ pratipadyate.

यस् तु नित्यं कृतमतिर् धर्मम् एवाभिपद्यते। अशङ्कमानः कल्याणि सो ऽमुत्रानन्त्यम् अश्नुते।

yas tu nityaṃ kṛtamatir dharmam evābhipadyate. aśaṅkamānaḥ kalyāṇi so 'mutrānantyam aśnute.

आर्षं प्रमाणम् उत्क्रम्य धर्मान् अपरिपालयन्। सर्वशास्त्रातिगो मूढः शं जन्मसु न विन्दति। यस्य नार्षं प्रमाणं स्याच् छिष्टाचारश् च भामिनि। नैव तस्य परो लोको नायम् अस्तीति निश्चयः।

ārṣaṃ pramāṇam utkramya dharmān aparipālayan. sarvaśāstrātigo mūḍhaḥ śaṃ janmasu na vindati. yasya nārṣaṃ pramāṇaṃ syāc chiṣṭācāraś ca bhāmini. naiva tasya paro loko nāyam astīti niścayaḥ.

शिष्टैर् आचरितं धर्मं कृष्णे मा स्मातिशङ्किथाः। पुराणम् ऋषिभिः प्रोक्तं सर्वज्ञैः सर्वदर्शिभिः।

śiṣṭair ācaritaṃ dharmaṃ kṛṣṇe mā smātiśaṅkithāḥ. purāṇam ṛṣibhiḥ proktaṃ sarvajñaiḥ sarvadarśibhiḥ.

धर्म एव प्लवो नान्यः स्वर्गं द्रौपदि गच्छताम्। सैव नौः सागरस्येव वणिजः पारम् ऋच्छतः।

dharma eva plavo nānyaḥ svargaṃ draupadi gacchatām. saiva nauḥ sāgarasyeva vaṇijaḥ pāram ṛcchataḥ.

अफालो यदि धर्मः स्याच् चरितो धर्मचारिभिः। अप्रतिष्ठे तमस्य् एतज् जगन् मज्जेद् अनिन्दिते।

aphālo yadi dharmaḥ syāc carito dharmacāribhiḥ. apratiṣṭhe tamasy etaj jagan majjed anindite.

निर्वाणं नाधिगच्छेयुर् जीवेयुः पशुजीविकाम्। विघातेनैव युज्येयुर् न चार्थं किं चिद् आप्नुयुः।

nirvāṇaṃ nādhigaccheyur jīveyuḥ paśujīvikām. vighātenaiva yujyeyur na cārthaṃ kiṃ cid āpnuyuḥ.

तपश् च ब्रह्मचर्यं च यज्ञः स्वाध्याय एव च। दानम् आर्जवम् एतानि यदि स्युर् अफलानि वै।

tapaś ca brahmacaryaṃ ca yajñaḥ svādhyāya eva ca. dānam ārjavam etāni yadi syur aphalāni vai.

नाचरिष्यन् परे धर्मं परे परतरे च ये। विप्रलम्भो ऽयम् अत्यन्तं यदि स्युर् अफलाः क्रियाः।

nācariṣyan pare dharmaṃ pare paratare ca ye. vipralambho 'yam atyantaṃ yadi syur aphalāḥ kriyāḥ.

ऋषयश् चैव देवाश् च गन्धर्वासुरराक्षसाः। ईश्वराः कस्य हेतोस् ते चरेयुर् धर्मम् आदृताः।

ṛṣayaś caiva devāś ca gandharvāsurarākṣasāḥ. īśvarāḥ kasya hetos te careyur dharmam ādṛtāḥ.

फलदं त्व् इह विज्ञाय धातारं श्रेयसि ध्रुवे। धर्मं ते ह्य् आचरन् कृष्णे तद् धि धर्मसनातनम्।

phaladaṃ tv iha vijñāya dhātāraṃ śreyasi dhruve. dharmaṃ te hy ācaran kṛṣṇe tad dhi dharmasanātanam.

स चायं सफलो धर्मो न धर्मो ऽफल उच्यते। दृश्यन्ते ऽपि हि विद्यानां फलानि तपसां तथा।

sa cāyaṃ saphalo dharmo na dharmo 'phala ucyate. dṛśyante 'pi hi vidyānāṃ phalāni tapasāṃ tathā.

त्वय्य् एतद् वै विजानीहि जन्म कृष्णे यथा श्रुतम्। वेत्थ चापि यथा जातो धृष्टद्युम्नः प्रतापवान्।

tvayy etad vai vijānīhi janma kṛṣṇe yathā śrutam. vettha cāpi yathā jāto dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān.

एतावद् एव पर्याप्तम् उपमानं शुचिस्मिते। कर्मणां फलम् अस्तीति धीरो ऽल्पेनापि तुष्यति।

etāvad eva paryāptam upamānaṃ śucismite. karmaṇāṃ phalam astīti dhīro 'lpenāpi tuṣyati.

बहुनापि ह्य् अविद्वांसो नैव तुष्यन्त्य् अबुद्धयः। तेषां न धर्मजं किं चित् प्रेत्य शर्मास्ति कर्म वा।

bahunāpi hy avidvāṃso naiva tuṣyanty abuddhayaḥ. teṣāṃ na dharmajaṃ kiṃ cit pretya śarmāsti karma vā.

कर्मणाम् उत पुण्यानां पापानां च फलोदयः। प्रभवश् चाप्ययश् चैव देवगुह्यानि भामिनि।

karmaṇām uta puṇyānāṃ pāpānāṃ ca phalodayaḥ. prabhavaś cāpyayaś caiva devaguhyāni bhāmini.

नैतानि वेद यः कश् चिन् मुह्यन्त्य् अत्र प्रजा इमाः। अपि कल्पसहस्रेण नरः श्रेयो ऽधिगच्छति। रक्ष्याण्य् एतानि देवानां गूढमाया हि देवताः।

naitāni veda yaḥ kaś cin muhyanty atra prajā imāḥ. api kalpasahasreṇa naraḥ śreyo 'dhigacchati. rakṣyāṇy etāni devānāṃ gūḍhamāyā hi devatāḥ.

कृशाङ्गाः सुव्रताश् चैव तपसा दग्धकिल्बिषाः। प्रसन्नैर् मानसैर् युक्ताः पश्यन्त्य् एतानि वै द्विजाः।

kṛśāṅgāḥ suvratāś caiva tapasā dagdhakilbiṣāḥ. prasannair mānasair yuktāḥ paśyanty etāni vai dvijāḥ.

न फलादर्शनाद् धर्मः शङ्कितव्यो न देवताः। यष्टव्यं चाप्रमत्तेन दातव्यं चानसूयता।

na phalādarśanād dharmaḥ śaṅkitavyo na devatāḥ. yaṣṭavyaṃ cāpramattena dātavyaṃ cānasūyatā.

कर्मणां फलम् अस्तीति तथैतद् धर्म शाश्वतम्। ब्रह्मा प्रोवाच पुत्राणां यद् ऋषिर् वेद कश्यपः।

karmaṇāṃ phalam astīti tathaitad dharma śāśvatam. brahmā provāca putrāṇāṃ yad ṛṣir veda kaśyapaḥ.

तस्मात् ते संशयः कृष्णे नीहार इव नश्यतु। व्यवस्य सर्वम् अस्तीति नास्तिक्यं भावम् उत्सृज।

tasmāt te saṃśayaḥ kṛṣṇe nīhāra iva naśyatu. vyavasya sarvam astīti nāstikyaṃ bhāvam utsṛja.

ईश्वरं चापि भूतानां धातारं मा विचिक्षिपः। शिक्षस्वैनं नमस्वैनं मा ते भूद् बुद्धिर् ईदृशी।

īśvaraṃ cāpi bhūtānāṃ dhātāraṃ mā vicikṣipaḥ. śikṣasvainaṃ namasvainaṃ mā te bhūd buddhir īdṛśī.

यस्य प्रसादात् तद्भक्तो मर्त्यो गच्छत्य् अमर्त्यताम्। उत्तमं दैवतं कृष्णे मातिवोचः कथं चन।

yasya prasādāt tadbhakto martyo gacchaty amartyatām. uttamaṃ daivataṃ kṛṣṇe mātivocaḥ kathaṃ cana.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...