महाभारत 3.31 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 31→

[mh-3-31] • 42 श्लोकाः

द्रौपद्य् उवाच। नमो धात्रे विधात्रे च यौ मोहं चक्रतुस् तव। पितृपैतामहे वृत्ते वोढव्ये ते ऽन्यथा मतिः। कर्मभिश् चिन्तितो लोको गत्यागत्या पृथग्विधः। तस्मात् कर्माणि नित्यानि लोभान् मोक्षं यियासति।

draupady uvāca. namo dhātre vidhātre ca yau mohaṃ cakratus tava. pitṛpaitāmahe vṛtte voḍhavye te 'nyathā matiḥ. karmabhiś cintito loko gatyāgatyā pṛthagvidhaḥ. tasmāt karmāṇi nityāni lobhān mokṣaṃ yiyāsati.

नेह धर्मानृशंस्याभ्यां न क्षान्त्या नार्जवेन च। पुरुषः श्रियम् आप्नोति न घृणित्वेन कर्हि चित्।

neha dharmānṛśaṃsyābhyāṃ na kṣāntyā nārjavena ca. puruṣaḥ śriyam āpnoti na ghṛṇitvena karhi cit.

त्वां चेद् व्यसनम् अभ्यागाद् इदं भारत दुःसहम्। यत् त्वं नार्हसि नापीमे भ्रातरस् ते महौजसः।

tvāṃ ced vyasanam abhyāgād idaṃ bhārata duḥsaham. yat tvaṃ nārhasi nāpīme bhrātaras te mahaujasaḥ.

न हि ते ऽध्यगमज् जातु तदानीं नाद्य भारत। धर्मात् प्रियतरं किं चिद् अपि चेज् जीविताद् इह।

na hi te 'dhyagamaj jātu tadānīṃ nādya bhārata. dharmāt priyataraṃ kiṃ cid api cej jīvitād iha.

धर्मार्थम् एव ते राज्यं धर्मार्थं जीवितं च ते। ब्राह्मणा गुरवश् चैव जानन्त्य् अपि च देवताः।

dharmārtham eva te rājyaṃ dharmārthaṃ jīvitaṃ ca te. brāhmaṇā guravaś caiva jānanty api ca devatāḥ.

भीमसेनार्जुनौ चैव माद्रेयौ च मया सह। त्यजेस् त्वम् इति मे बुद्धिर् न तु धर्मं परित्यजेः।

bhīmasenārjunau caiva mādreyau ca mayā saha. tyajes tvam iti me buddhir na tu dharmaṃ parityajeḥ.

राजानं धर्मगोप्तारं धर्मो रक्षति रक्षितः। इति मे श्रुतम् आर्याणां त्वां तु मन्ये न रक्षति।

rājānaṃ dharmagoptāraṃ dharmo rakṣati rakṣitaḥ. iti me śrutam āryāṇāṃ tvāṃ tu manye na rakṣati.

अनन्या हि नरव्याघ्र नित्यदा धर्मम् एव ते। बुद्धिः सततम् अन्वेति छायेव पुरुषं निजा। छायेवान्वेति पुरुषं धर्मः साधु मयार्जितः।

ananyā hi naravyāghra nityadā dharmam eva te. buddhiḥ satatam anveti chāyeva puruṣaṃ nijā. chāyevānveti puruṣaṃ dharmaḥ sādhu mayārjitaḥ.

नावमंस्था हि सदृशान् नावराञ् श्रेयसः कुतः। अवाप्य पृथिवीं कृत्स्नां न ते शृङ्गम् अवर्धत।

nāvamaṃsthā hi sadṛśān nāvarāñ śreyasaḥ kutaḥ. avāpya pṛthivīṃ kṛtsnāṃ na te śṛṅgam avardhata.

स्वाहाकारैः स्वधाभिश् च पूजाभिर् अपि च द्विजान्। दैवतानि पितॄंश् चैव सततं पार्थ सेवसे।

svāhākāraiḥ svadhābhiś ca pūjābhir api ca dvijān. daivatāni pitṝṃś caiva satataṃ pārtha sevase.

ब्राह्मणाः सर्वकामैस् ते सततं पार्थ तर्पिताः। यतयो मोक्षिणश् चैव गृहस्थाश् चैव भारत। भुञ्जते रुक्मपात्रीभिर् यत्राहं परिचारिका।

brāhmaṇāḥ sarvakāmais te satataṃ pārtha tarpitāḥ. yatayo mokṣiṇaś caiva gṛhasthāś caiva bhārata. bhuñjate rukmapātrībhir yatrāhaṃ paricārikā.

आरण्यकेभ्यो लौहानि भाजनानि प्रयच्छसि। नादेयं ब्राह्मणेभ्यस् ते गृहे किं चन विद्यते।

āraṇyakebhyo lauhāni bhājanāni prayacchasi. nādeyaṃ brāhmaṇebhyas te gṛhe kiṃ cana vidyate.

यद् इदं वैश्वदेवान्ते सायंप्रातः प्रदीयते। तद् दत्त्वातिथिभृत्येभ्यो राजञ् शेषेण जीवसि। श्वभ्यश् च श्वपचेभ्यश् च दत्त्वा शिष्टेन जीवसि।

yad idaṃ vaiśvadevānte sāyaṃprātaḥ pradīyate. tad dattvātithibhṛtyebhyo rājañ śeṣeṇa jīvasi. śvabhyaś ca śvapacebhyaś ca dattvā śiṣṭena jīvasi.

इष्टयः पशुबन्धाश् च काम्यनैमित्तिकाश् च ये। वर्तन्ते पाकयज्ञाश् च यज्ञकर्म च नित्यदा।

iṣṭayaḥ paśubandhāś ca kāmyanaimittikāś ca ye. vartante pākayajñāś ca yajñakarma ca nityadā.

अस्मिन्न् अपि महारण्ये विजने दस्युसेविते। राष्ट्राद् अपेत्य वसतो धार्मस् ते नावसीदति।

asminn api mahāraṇye vijane dasyusevite. rāṣṭrād apetya vasato dhārmas te nāvasīdati.

अश्वमेधो राजसूयः पुण्डरीको ऽथ गोसवः। एतैर् अपि महायज्ञैर् इष्टं ते भूरिदक्षिणैः।

aśvamedho rājasūyaḥ puṇḍarīko 'tha gosavaḥ. etair api mahāyajñair iṣṭaṃ te bhūridakṣiṇaiḥ.

राजन् परीतया बुद्ध्या विषमे ऽक्षपराजये। राज्यं वसून्य् आयुधानि भ्रातॄन् मां चासि निर्जितः।

rājan parītayā buddhyā viṣame 'kṣaparājaye. rājyaṃ vasūny āyudhāni bhrātṝn māṃ cāsi nirjitaḥ.

ऋजोर् मृदोर् वदान्यस्य ह्रीमतः सत्यवादिनः। कथम् अक्षव्यसनजा बुद्धिर् आपतिता तव।

ṛjor mṛdor vadānyasya hrīmataḥ satyavādinaḥ. katham akṣavyasanajā buddhir āpatitā tava.

अतीव मोहम् आयाति मनश् च परिदूयते। निशाम्य ते दुःखम् इदम् इमां चापदम् ईदृशीम्।

atīva moham āyāti manaś ca paridūyate. niśāmya te duḥkham idam imāṃ cāpadam īdṛśīm.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। ईश्वरस्य वशे लोकस् तिष्ठते नात्मनो यथा।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. īśvarasya vaśe lokas tiṣṭhate nātmano yathā.

धातैव खलु भूतानां सुखदुःखे प्रियाप्रिये। दधाति सर्वम् ईशानः पुरस्ताच् छुक्रम् उच्चरन्।

dhātaiva khalu bhūtānāṃ sukhaduḥkhe priyāpriye. dadhāti sarvam īśānaḥ purastāc chukram uccaran.

यथा दारुमयी योषा नरवीर समाहिता। ईरयत्य् अङ्गम् अङ्गानि तथा राजन्न् इमाः प्रजाः।

yathā dārumayī yoṣā naravīra samāhitā. īrayaty aṅgam aṅgāni tathā rājann imāḥ prajāḥ.

आकाश इव भूतानि व्याप्य सर्वाणि भारत। ईश्वरो विदधातीह कल्याणं यच् च पापकम्।

ākāśa iva bhūtāni vyāpya sarvāṇi bhārata. īśvaro vidadhātīha kalyāṇaṃ yac ca pāpakam.

शकुनिस् तन्तुबद्धो वा नियतो ऽयम् अनीश्वरः। ईश्वरस्य वशे तिष्ठन् नान्येषां नात्मनः प्रभुः।

śakunis tantubaddho vā niyato 'yam anīśvaraḥ. īśvarasya vaśe tiṣṭhan nānyeṣāṃ nātmanaḥ prabhuḥ.

मणिः सूत्र इव प्रोतो नस्योत इव गोवृषः। धातुर् आदेशम् अन्वेति तन्मयो हि तदर्पणः।

maṇiḥ sūtra iva proto nasyota iva govṛṣaḥ. dhātur ādeśam anveti tanmayo hi tadarpaṇaḥ.

नात्माधीनो मनुष्यो ऽयं कालं भवति कं चन। स्रोतसो मध्यम् आपन्नः कूलाद् वृक्श इव च्युतः।

nātmādhīno manuṣyo 'yaṃ kālaṃ bhavati kaṃ cana. srotaso madhyam āpannaḥ kūlād vṛkśa iva cyutaḥ.

अज्ञो जन्तुर् अनीशो ऽयम् आत्मनः सुखदुःखयोः। ईश्वरप्रेरितो गच्छेत् स्वर्गं नरकम् एव च।

ajño jantur anīśo 'yam ātmanaḥ sukhaduḥkhayoḥ. īśvaraprerito gacchet svargaṃ narakam eva ca.

यथा वायोस् तृणाग्राणि वशं यान्ति बलीयसः। धातुर् एवं वशं यान्ति सर्वभूतानि भारत।

yathā vāyos tṛṇāgrāṇi vaśaṃ yānti balīyasaḥ. dhātur evaṃ vaśaṃ yānti sarvabhūtāni bhārata.

आर्यकर्मणि युञ्जानः पापे वा पुनर् ईश्वरः। व्याप्य भूतानि चरते न चायम् इति लक्ष्यते।

āryakarmaṇi yuñjānaḥ pāpe vā punar īśvaraḥ. vyāpya bhūtāni carate na cāyam iti lakṣyate.

हेतुमात्रम् इदं धातुः शरीरं क्षेत्रसंज्ञितम्। येन कारयते कर्म शुभाशुभफलं विभुः।

hetumātram idaṃ dhātuḥ śarīraṃ kṣetrasaṃjñitam. yena kārayate karma śubhāśubhaphalaṃ vibhuḥ.

पश्य मायाप्रभावो ऽयम् ईश्वरेण यथा कृतः। यो हन्ति भूतैर् भूतानि मोहयित्वात्ममायया।

paśya māyāprabhāvo 'yam īśvareṇa yathā kṛtaḥ. yo hanti bhūtair bhūtāni mohayitvātmamāyayā.

अन्यथा परिदृष्टानि मुनिभिर् वेददर्शिभिः। अन्यथा परिवर्तन्ते वेगा इव नभस्वतः।

anyathā paridṛṣṭāni munibhir vedadarśibhiḥ. anyathā parivartante vegā iva nabhasvataḥ.

अन्यथैव हि मन्यन्ते पुरुषास् तानि तानि च। अन्यथैव प्रभुस् तानि करोति विकरोति च।

anyathaiva hi manyante puruṣās tāni tāni ca. anyathaiva prabhus tāni karoti vikaroti ca.

यथा काष्ठेन वा काष्ठम् अश्मानं चाश्मना पुनः। अयसा चाप्य् अयश् छिन्द्यान् निर्विचेष्टम् अचेतनम्।

yathā kāṣṭhena vā kāṣṭham aśmānaṃ cāśmanā punaḥ. ayasā cāpy ayaś chindyān nirviceṣṭam acetanam.

एवं स भगवान् देवः स्वयम्भूः प्रपितामहः। हिनस्ति भूतैर् भूतानि छद्म कृत्वा युधिष्ठिर।

evaṃ sa bhagavān devaḥ svayambhūḥ prapitāmahaḥ. hinasti bhūtair bhūtāni chadma kṛtvā yudhiṣṭhira.

संप्रयोज्य वियोज्यायं कामकारकरः प्रभुः। क्रीडते भगवन् भूतैर् बालः क्रीडनकैर् इव।

saṃprayojya viyojyāyaṃ kāmakārakaraḥ prabhuḥ. krīḍate bhagavan bhūtair bālaḥ krīḍanakair iva.

न मातृपितृवद् राजन् धाता भूतेषु वर्तते। रोषाद् इव प्रवृत्तो ऽयं यथायम् इतरो जनः।

na mātṛpitṛvad rājan dhātā bhūteṣu vartate. roṣād iva pravṛtto 'yaṃ yathāyam itaro janaḥ.

आर्याञ् शीलवतो दृष्ट्वा ह्रीमतो वृत्तिकर्शितान्। अनार्यान् सुखिनश् चैव विह्वलामीव चिन्तया।

āryāñ śīlavato dṛṣṭvā hrīmato vṛttikarśitān. anāryān sukhinaś caiva vihvalāmīva cintayā.

तवेमाम् आपदं दृष्ट्वा समृद्धिं च सुयोधने। धातारं गर्हये पार्थ विषमं यो ऽनुपश्यति।

tavemām āpadaṃ dṛṣṭvā samṛddhiṃ ca suyodhane. dhātāraṃ garhaye pārtha viṣamaṃ yo 'nupaśyati.

आर्यशास्त्रातिगे क्रूरे लुब्धे धर्मापचायिनि। धार्तराष्ट्रे श्रियं दत्त्वा धाता किं फलम् अश्नुते।

āryaśāstrātige krūre lubdhe dharmāpacāyini. dhārtarāṣṭre śriyaṃ dattvā dhātā kiṃ phalam aśnute.

कर्म चेत् कृतम् अन्वेति कर्तारं नान्यम् ऋच्छति। कर्मणा तेन पापेन लिप्यते नूनम् ईश्वरः।

karma cet kṛtam anveti kartāraṃ nānyam ṛcchati. karmaṇā tena pāpena lipyate nūnam īśvaraḥ.

अथ कर्म कृतं पापं न चेत् कर्तारम् ऋच्छति। कारणं बलम् एवेह जनाञ् शोचामि दुर्बलान्।

atha karma kṛtaṃ pāpaṃ na cet kartāram ṛcchati. kāraṇaṃ balam eveha janāñ śocāmi durbalān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents