महाभारत 3.297 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 297→

[mh-3-297] • 74 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। स ददर्श हतान् भ्रातॄंल् लोकपालान् इव च्युतान्। युगान्ते समनुप्राप्ते शक्रप्रतिमगौरवान्।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa dadarśa hatān bhrātṝṃl lokapālān iva cyutān. yugānte samanuprāpte śakrapratimagauravān.

विप्रकीर्णधनुर्बाणं दृष्ट्वा निहतम् अर्जुनम्। भीमसेनं यमौ चोभौ निर्विचेष्टान् गतायुषः।

viprakīrṇadhanurbāṇaṃ dṛṣṭvā nihatam arjunam. bhīmasenaṃ yamau cobhau nirviceṣṭān gatāyuṣaḥ.

स दीर्घम् उष्णं निःश्वस्य शोकबाष्पपरिप्लुतः। तान् दृष्ट्वा पतितान् भ्रातॄन् सर्वांश् चिन्तासमन्वितः। धर्मपुत्रो महाबाहुर् विललाप सुविस्तरम्। ननु त्वया महाबाहो प्रतिज्ञातं वृकोदर। सुयोधनस्य भेत्स्यामि गदया सक्थिनी रणे। व्यर्थं तद् अद्य मे सर्वं त्वयि वीरे निपातिते। महात्मनि महाबाहो कुरूणां कीर्तिवर्धने। मनुष्यसंभवा वाचो विधर्मिण्यः प्रतिश्रुताः। भवतां दिव्यवाचस् तु ता भवन्तु कथं मृषा। देवाश् चापि यदावोचन् सूतके त्वां धनंजय। सहस्राक्षाद् अनवरः कुन्ति पुत्रस् तवेति वै। उत्तरे पारियात्रे च जग्बुर् भूतानि सर्वशः। विप्रनष्टां श्रियं चैषाम् आहर्ता पुनर् अञ्जसा। नास्य जेता रणे कश् चिद् अजेता नैष कस्य चित्। सो ऽयं मृत्युवशं यातः कथं जिष्णुर् महाबलः। अयं ममाशां संहत्य शेते भूमौ धनंजयः। आश्रित्य यं वयं नाथं दुःखान्य् एतानि सेहिम। रणे ऽप्रमत्तौ वीरौ च सदा शत्रुनिबर्हणौ। कथं रिपुवशं यातौ कुन्तीपुत्रौ महाबलौ। यौ सर्वास्त्राप्रतिहतौ भीमसेनधनंजयौ। अश्मसारमयं नूनं हृदयं मम दुर्हृदः। यमौ यद् एतौ दृष्ट्वाद्य पतितौ नावदीर्यते। शास्त्रज्ञा देशकालज्ञास् तपोयुक्ताः क्रियान्विताः। अकृत्वा सदृशं कर्म किं शेध्वं पुरुषर्षभाः। अविक्षतशरीराश् चाप्य् अप्रमृष्टशरासनाः। असंज्ञा भुवि संगम्य किं शेध्वम् अपराजिताः। सानून् इवाद्रेः संसुप्तान् दृष्ट्वा भ्रातॄन् महामतिः। सुखं प्रसुप्तान् प्रस्विन्नः खिन्नः कष्टां दशां गतः। एवम् एवेदम् इत्य् उक्त्वा धर्मात्मा स नरेश्वरः। शोकसागरमध्यस्थो दध्यौ कारणम् आकुलः। इतिकर्तव्यतां चेति देशकालविभागवित्। नाभिपेदे महाबाहुश् चिन्तयानो महामतिः। अथ संस्तभ्य धर्मात्मा तदात्मानं तपःसुतः। एवं विलप्य बहुधा धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। बुद्ध्या विचिन्तयाम् आस वीराः केन निपातिताः।

sa dīrgham uṣṇaṃ niḥśvasya śokabāṣpapariplutaḥ. tān dṛṣṭvā patitān bhrātṝn sarvāṃś cintāsamanvitaḥ. dharmaputro mahābāhur vilalāpa suvistaram. nanu tvayā mahābāho pratijñātaṃ vṛkodara. suyodhanasya bhetsyāmi gadayā sakthinī raṇe. vyarthaṃ tad adya me sarvaṃ tvayi vīre nipātite. mahātmani mahābāho kurūṇāṃ kīrtivardhane. manuṣyasaṃbhavā vāco vidharmiṇyaḥ pratiśrutāḥ. bhavatāṃ divyavācas tu tā bhavantu kathaṃ mṛṣā. devāś cāpi yadāvocan sūtake tvāṃ dhanaṃjaya. sahasrākṣād anavaraḥ kunti putras taveti vai. uttare pāriyātre ca jagbur bhūtāni sarvaśaḥ. vipranaṣṭāṃ śriyaṃ caiṣām āhartā punar añjasā. nāsya jetā raṇe kaś cid ajetā naiṣa kasya cit. so 'yaṃ mṛtyuvaśaṃ yātaḥ kathaṃ jiṣṇur mahābalaḥ. ayaṃ mamāśāṃ saṃhatya śete bhūmau dhanaṃjayaḥ. āśritya yaṃ vayaṃ nāthaṃ duḥkhāny etāni sehima. raṇe 'pramattau vīrau ca sadā śatrunibarhaṇau. kathaṃ ripuvaśaṃ yātau kuntīputrau mahābalau. yau sarvāstrāpratihatau bhīmasenadhanaṃjayau. aśmasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ mama durhṛdaḥ. yamau yad etau dṛṣṭvādya patitau nāvadīryate. śāstrajñā deśakālajñās tapoyuktāḥ kriyānvitāḥ. akṛtvā sadṛśaṃ karma kiṃ śedhvaṃ puruṣarṣabhāḥ. avikṣataśarīrāś cāpy apramṛṣṭaśarāsanāḥ. asaṃjñā bhuvi saṃgamya kiṃ śedhvam aparājitāḥ. sānūn ivādreḥ saṃsuptān dṛṣṭvā bhrātṝn mahāmatiḥ. sukhaṃ prasuptān prasvinnaḥ khinnaḥ kaṣṭāṃ daśāṃ gataḥ. evam evedam ity uktvā dharmātmā sa nareśvaraḥ. śokasāgaramadhyastho dadhyau kāraṇam ākulaḥ. itikartavyatāṃ ceti deśakālavibhāgavit. nābhipede mahābāhuś cintayāno mahāmatiḥ. atha saṃstabhya dharmātmā tadātmānaṃ tapaḥsutaḥ. evaṃ vilapya bahudhā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. buddhyā vicintayām āsa vīrāḥ kena nipātitāḥ.

नैषां शस्त्रप्रहारो ऽस्ति पदं नेहास्ति कस्य चित्। भूतं महद् इदं मन्ये भ्रातरो येन मे हताः। एकाग्रं चिन्तयिष्यामि पीत्वा वेत्स्यामि वा जलम्। भ्रातॄणां व्यसनं घोरं समम् एव महात्मनाम्।

naiṣāṃ śastraprahāro 'sti padaṃ nehāsti kasya cit. bhūtaṃ mahad idaṃ manye bhrātaro yena me hatāḥ. ekāgraṃ cintayiṣyāmi pītvā vetsyāmi vā jalam. bhrātṝṇāṃ vyasanaṃ ghoraṃ samam eva mahātmanām.

स्यात् तु दुर्योधनेनेदम् उपांशुविहितं कृतम्। गान्धारराजरचितं सततं जिह्मबुद्धिना।

syāt tu duryodhanenedam upāṃśuvihitaṃ kṛtam. gāndhārarājaracitaṃ satataṃ jihmabuddhinā.

यस्य कार्यम् अकार्यं वा समम् एव भवत्य् उत। कस् तस्य विश्वसेद् वीरो दुर्मतेर् अकृतात्मनः।

yasya kāryam akāryaṃ vā samam eva bhavaty uta. kas tasya viśvased vīro durmater akṛtātmanaḥ.

अथ वा पुरुषैर् गूढैः प्रयोगो ऽयं दुरात्मनः। भवेद् इति महाबाहुर् बहुधा समचिन्तयत्। आचार्यं किं नु वक्ष्यामि कृपं भीष्मम् अहं नु किम्। विदुरं किं नु वक्ष्यामि बृहस्पतिसमं नये। अम्बां च किं नु वक्ष्यामि सदा दुःखस्य भागिनीम्। दृष्ट्वा मां भ्रातृभिर् हीनं पृच्छन्तीं पुत्रगृद्धिनीम्। यदा त्वं भ्रातृभिः सर्वैः शक्रतुल्यपराक्रमैः। सार्धं वनं गतो वीरैः कथम् एकस् त्वम् आगतः।

atha vā puruṣair gūḍhaiḥ prayogo 'yaṃ durātmanaḥ. bhaved iti mahābāhur bahudhā samacintayat. ācāryaṃ kiṃ nu vakṣyāmi kṛpaṃ bhīṣmam ahaṃ nu kim. viduraṃ kiṃ nu vakṣyāmi bṛhaspatisamaṃ naye. ambāṃ ca kiṃ nu vakṣyāmi sadā duḥkhasya bhāginīm. dṛṣṭvā māṃ bhrātṛbhir hīnaṃ pṛcchantīṃ putragṛddhinīm. yadā tvaṃ bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ śakratulyaparākramaiḥ. sārdhaṃ vanaṃ gato vīraiḥ katham ekas tvam āgataḥ.

तस्यासीन् न विषेणेदम् उदकं दूषितं यथा। मृतानाम् अपि चैतेषां विकृतं नैव जायते। मुखवर्णाः प्रसन्ना मे भ्रातॄणाम् इत्य् अचिन्तयत्।

tasyāsīn na viṣeṇedam udakaṃ dūṣitaṃ yathā. mṛtānām api caiteṣāṃ vikṛtaṃ naiva jāyate. mukhavarṇāḥ prasannā me bhrātṝṇām ity acintayat.

एकैकशश् चौघबलान् इमान् पुरुषसत्तमान्। को ऽन्यः प्रतिसमासेत कालान्तकयमाद् ऋते।

ekaikaśaś caughabalān imān puruṣasattamān. ko 'nyaḥ pratisamāseta kālāntakayamād ṛte.

एतेनाध्यवसायेन तत् तोयम् अवगाढवान्। गाहमानश् च तत् तोयम् अन्तरिक्षात् स शुश्रुवे।

etenādhyavasāyena tat toyam avagāḍhavān. gāhamānaś ca tat toyam antarikṣāt sa śuśruve.

यक्ष उवाच। अहं बकः शैवलमत्स्यभक्षो; मया नीताः प्रेतवशं तवानुजाः। त्वं पञ्चमो भविता राजपुत्र; न चेत् प्रश्नान् पृच्छतो व्याकरोषि।

yakṣa uvāca. ahaṃ bakaḥ śaivalamatsyabhakṣo; mayā nītāḥ pretavaśaṃ tavānujāḥ. tvaṃ pañcamo bhavitā rājaputra; na cet praśnān pṛcchato vyākaroṣi.

मा तात साहसं कार्षीर् मम पूर्वपरिग्रहः। प्रश्नान् उक्त्वा तु कौन्तेय ततः पिब हरस्व च।

mā tāta sāhasaṃ kārṣīr mama pūrvaparigrahaḥ. praśnān uktvā tu kaunteya tataḥ piba harasva ca.

युधिष्ठिर उवाच। रुद्राणां वा वसूनां वा मरुतां वा प्रधानभाक्। पृच्छामि को भवान् देवो नैतच् छकुनिना कृतम्।

yudhiṣṭhira uvāca. rudrāṇāṃ vā vasūnāṃ vā marutāṃ vā pradhānabhāk. pṛcchāmi ko bhavān devo naitac chakuninā kṛtam.

हिमवान् पारियात्रश् च विन्ध्यो मलय एव च। चत्वारः पर्वताः केन पातिता भुवि तेजसा।

himavān pāriyātraś ca vindhyo malaya eva ca. catvāraḥ parvatāḥ kena pātitā bhuvi tejasā.

अतीव ते महत् कर्म कृतं बलवतां वर। विनिघ्नता महेष्वासांश् चतुरो ऽपि ममानुजान्। यन् न देवा न गन्धर्वा नासुरा न च राक्षसाः। विषहेरन् महायुद्धे कृतं ते तन् महाद्भुतम्।

atīva te mahat karma kṛtaṃ balavatāṃ vara. vinighnatā maheṣvāsāṃś caturo 'pi mamānujān. yan na devā na gandharvā nāsurā na ca rākṣasāḥ. viṣaheran mahāyuddhe kṛtaṃ te tan mahādbhutam.

न ते जानामि यत् कार्यं नाभिजानामि काङ्क्षितम्। कौतूहलं महज् जातं साध्वसं चागतं मम।

na te jānāmi yat kāryaṃ nābhijānāmi kāṅkṣitam. kautūhalaṃ mahaj jātaṃ sādhvasaṃ cāgataṃ mama.

येनास्म्य् उद्विग्नहृदयः समुत्पन्नशिरोज्वरः। पृच्छामि भगवंस् तस्मात् को भवान् इह तिष्ठति।

yenāsmy udvignahṛdayaḥ samutpannaśirojvaraḥ. pṛcchāmi bhagavaṃs tasmāt ko bhavān iha tiṣṭhati.

यक्ष उवाच। यक्षो ऽहम् अस्मि भद्रं ते नास्मि पक्षी जलेचरः। मयैते निहताः सर्वे भ्रातरस् ते महौजसः।

yakṣa uvāca. yakṣo 'ham asmi bhadraṃ te nāsmi pakṣī jalecaraḥ. mayaite nihatāḥ sarve bhrātaras te mahaujasaḥ.

वैशंपायन उवाच। ततस् ताम् अशिवां श्रुत्वा वाचं स परुषाक्षराम्। यक्षस्य ब्रुवतो राजन्न् उपक्रम्य तदा स्थितः। ततो राजन्न् अपाक्रम्य तस्माद् देशाद् अवस्थितः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas tām aśivāṃ śrutvā vācaṃ sa paruṣākṣarām. yakṣasya bruvato rājann upakramya tadā sthitaḥ. tato rājann apākramya tasmād deśād avasthitaḥ.

विरूपाक्षं महाकायं यक्षं तालसमुच्छ्रयम्। ज्वलनार्कप्रतीकाशम् अधृष्यं पर्वतोपमम्।

virūpākṣaṃ mahākāyaṃ yakṣaṃ tālasamucchrayam. jvalanārkapratīkāśam adhṛṣyaṃ parvatopamam.

सेतुम् आश्रित्य तिष्ठन्तं ददर्श भरतर्षभः। मेघगम्भीरया वाचा तर्जयन्तं महाबलम्। उवाच यक्षः कौन्तेयं भ्रातृशोकाभिपीडितम्।

setum āśritya tiṣṭhantaṃ dadarśa bharatarṣabhaḥ. meghagambhīrayā vācā tarjayantaṃ mahābalam. uvāca yakṣaḥ kaunteyaṃ bhrātṛśokābhipīḍitam.

यक्ष उवाच। इमे ते भ्रातरो राजन् वार्यमाणा मयासकृत्। बलात् तोयं जिहीर्षन्तस् ततो वै सूदिता मया।

yakṣa uvāca. ime te bhrātaro rājan vāryamāṇā mayāsakṛt. balāt toyaṃ jihīrṣantas tato vai sūditā mayā.

न पेयम् उदकं राजन् प्राणान् इह परीप्सता। पार्थ मा साहसं कार्षीर् मम पूर्वपरिग्रहः। प्रश्नान् उक्त्वा तु कौन्तेय ततः पिब हरस्व च।

na peyam udakaṃ rājan prāṇān iha parīpsatā. pārtha mā sāhasaṃ kārṣīr mama pūrvaparigrahaḥ. praśnān uktvā tu kaunteya tataḥ piba harasva ca.

युधिष्ठिर उवाच। नैवाहं कामये यक्ष तव पूर्वपरिग्रहम्। कामं नैतत् प्रशंसन्ति सन्तो हि पुरुषाः सदा।

yudhiṣṭhira uvāca. naivāhaṃ kāmaye yakṣa tava pūrvaparigraham. kāmaṃ naitat praśaṃsanti santo hi puruṣāḥ sadā.

यदात्मना स्वम् आत्मानं प्रशंसेत् पुरुषः प्रभो। यथाप्रज्ञं तु ते प्रश्नान् प्रतिवक्ष्यामि पृच्छ माम्।

yadātmanā svam ātmānaṃ praśaṃset puruṣaḥ prabho. yathāprajñaṃ tu te praśnān prativakṣyāmi pṛccha mām.

यक्ष उवाच। किं स्विद् आदित्यम् उन्नयति के च तस्याभितश् चराः। कश् चैनम् अस्तं नयति कस्मिंश् च प्रतितिष्ठति।

yakṣa uvāca. kiṃ svid ādityam unnayati ke ca tasyābhitaś carāḥ. kaś cainam astaṃ nayati kasmiṃś ca pratitiṣṭhati.

युधिष्ठिर उवाच। ब्रह्मादित्यम् उन्नयति देवास् तस्याभितश् चराः। धर्मश् चास्तं नयति च सत्ये च प्रतितिष्ठति।

yudhiṣṭhira uvāca. brahmādityam unnayati devās tasyābhitaś carāḥ. dharmaś cāstaṃ nayati ca satye ca pratitiṣṭhati.

यक्ष उवाच। केन स्विच् छ्रोत्रियो भवति केन स्विद् विन्दते महत्। केन द्वितीयवान् भवति राजन् केन च बुद्धिमान्।

yakṣa uvāca. kena svic chrotriyo bhavati kena svid vindate mahat. kena dvitīyavān bhavati rājan kena ca buddhimān.

युधिष्ठिर उवाच। श्रुतेन श्रोत्रियो भवति तपसा विन्दते महत्। धृत्या द्वितीयवान् भवति बुद्धिमान् वृद्धसेवया।

yudhiṣṭhira uvāca. śrutena śrotriyo bhavati tapasā vindate mahat. dhṛtyā dvitīyavān bhavati buddhimān vṛddhasevayā.

यक्ष उवाच। किं ब्राह्मणानां देवत्वं कश् च धर्मः सताम् इव। कश् चैषां मानुषो भावः किम् एषाम् असताम् इव।

yakṣa uvāca. kiṃ brāhmaṇānāṃ devatvaṃ kaś ca dharmaḥ satām iva. kaś caiṣāṃ mānuṣo bhāvaḥ kim eṣām asatām iva.

युधिष्ठिर उवाच। स्वाध्याय एषां देवत्वं तप एषां सताम् इव। मरणं मानुषो भावः परिवादो ऽसताम् इव।

yudhiṣṭhira uvāca. svādhyāya eṣāṃ devatvaṃ tapa eṣāṃ satām iva. maraṇaṃ mānuṣo bhāvaḥ parivādo 'satām iva.

यक्ष उवाच। किं क्षत्रियाणां देवत्वं कश् च धर्मः सताम् इव। कश् चैषां मानुषो भावः किम् एषाम् असताम् इव।

yakṣa uvāca. kiṃ kṣatriyāṇāṃ devatvaṃ kaś ca dharmaḥ satām iva. kaś caiṣāṃ mānuṣo bhāvaḥ kim eṣām asatām iva.

युधिष्ठिर उवाच। इष्वस्त्रम् एषां देवत्वं यज्ञ एषां सताम् इव। भयं वै मानुषो भावः परित्यागो ऽसताम् इव।

yudhiṣṭhira uvāca. iṣvastram eṣāṃ devatvaṃ yajña eṣāṃ satām iva. bhayaṃ vai mānuṣo bhāvaḥ parityāgo 'satām iva.

यक्ष उवाच। किम् एकं यज्ञियं साम किम् एकं यज्ञियं यजुः। का चैका वृश्चते यज्ञं कां यज्ञो नातिवर्तते।

yakṣa uvāca. kim ekaṃ yajñiyaṃ sāma kim ekaṃ yajñiyaṃ yajuḥ. kā caikā vṛścate yajñaṃ kāṃ yajño nātivartate.

युधिष्ठिर उवाच। प्राणो वै यज्ञियं साम मनो वै यज्ञियं यजुः। वाग् एका वृश्चते यज्ञं तां यज्ञो नातिवर्तते।

yudhiṣṭhira uvāca. prāṇo vai yajñiyaṃ sāma mano vai yajñiyaṃ yajuḥ. vāg ekā vṛścate yajñaṃ tāṃ yajño nātivartate.

यक्ष उवाच। किं स्विद् आपततां श्रेष्ठं किं स्विन् निपततां वरम्। किं स्वित् प्रतिष्ठमानानां किं स्वित् प्रवदतां वरम्।

yakṣa uvāca. kiṃ svid āpatatāṃ śreṣṭhaṃ kiṃ svin nipatatāṃ varam. kiṃ svit pratiṣṭhamānānāṃ kiṃ svit pravadatāṃ varam.

युधिष्ठिर उवाच। वर्षम् आपततां श्रेष्ठं बीजं निपततां वरम्। गावः प्रतिष्ठमानानां पुत्रः प्रवदतां वरः।

yudhiṣṭhira uvāca. varṣam āpatatāṃ śreṣṭhaṃ bījaṃ nipatatāṃ varam. gāvaḥ pratiṣṭhamānānāṃ putraḥ pravadatāṃ varaḥ.

यक्ष उवाच। इन्द्रियार्थान् अनुभवन् बुद्धिमांल् लोकपूजितः। संमतः सर्वभूतानाम् उच्छ्वसन् को न जीवति।

yakṣa uvāca. indriyārthān anubhavan buddhimāṃl lokapūjitaḥ. saṃmataḥ sarvabhūtānām ucchvasan ko na jīvati.

युधिष्ठिर उवाच। देवतातिथिभृत्यानां पितॄणाम् आत्मनश् च यः। न निर्वपति पञ्चानाम् उच्छ्वसन् न स जीवति।

yudhiṣṭhira uvāca. devatātithibhṛtyānāṃ pitṝṇām ātmanaś ca yaḥ. na nirvapati pañcānām ucchvasan na sa jīvati.

यक्ष उवाच। किं स्विद् गुरुतरं भूमेः किं स्विद् उच्चतरं च खात्। किं स्विच् छीघ्रतरं वायोः किं स्विद् बहुतरं नृणाम्।

yakṣa uvāca. kiṃ svid gurutaraṃ bhūmeḥ kiṃ svid uccataraṃ ca khāt. kiṃ svic chīghrataraṃ vāyoḥ kiṃ svid bahutaraṃ nṛṇām.

युधिष्ठिर उवाच। माता गुरुतरा भूमेः पिता उच्चतरश् च खात्। मनः शीघ्रतरं वायोश् चिन्ता बहुतरी नृणाम्।

yudhiṣṭhira uvāca. mātā gurutarā bhūmeḥ pitā uccataraś ca khāt. manaḥ śīghrataraṃ vāyoś cintā bahutarī nṛṇām.

यक्ष उवाच। किं स्वित् सुप्तं न निमिषति किं स्विज् जातं न चोपति। कस्य स्विद् धृदयं नास्ति किं स्विद् वेगेन वर्धते।

yakṣa uvāca. kiṃ svit suptaṃ na nimiṣati kiṃ svij jātaṃ na copati. kasya svid dhṛdayaṃ nāsti kiṃ svid vegena vardhate.

युधिष्ठिर उवाच। मत्स्यः सुप्तो न निमिषत्य् अण्डं जातं न चोपति। अश्मनो हृदयं नास्ति नदी वेगेन वर्धते।

yudhiṣṭhira uvāca. matsyaḥ supto na nimiṣaty aṇḍaṃ jātaṃ na copati. aśmano hṛdayaṃ nāsti nadī vegena vardhate.

यक्ष उवाच। किं स्वित् प्रवसतो मित्रं किं स्विन् मित्रं गृहे सतः। आतुरस्य च किं मित्रं किं स्विन् मित्रं मरिष्यतः।

yakṣa uvāca. kiṃ svit pravasato mitraṃ kiṃ svin mitraṃ gṛhe sataḥ. āturasya ca kiṃ mitraṃ kiṃ svin mitraṃ mariṣyataḥ.

युधिष्ठिर उवाच। सार्थः प्रवसतो मित्रं भार्या मित्रं गृहे सतः। आतुरस्य भिषङ् मित्रं दानं मित्रं मरिष्यतः। यक्ष उवाच। को ऽतिथिः सर्वभूतानां किं स्विद् धर्मं सनातनम्। अमृतं किं स्विद् राजेन्द्र किं स्वित् सर्वम् इदं जगत्। युधिष्ठिर उवाच। अतिथिः सर्वभूतानाम् अग्निः सोमो गवामृतम्। सनातनो ऽमृतो धर्मो वायुः सर्वम् इदं जगत्।

yudhiṣṭhira uvāca. sārthaḥ pravasato mitraṃ bhāryā mitraṃ gṛhe sataḥ. āturasya bhiṣaṅ mitraṃ dānaṃ mitraṃ mariṣyataḥ. yakṣa uvāca. ko 'tithiḥ sarvabhūtānāṃ kiṃ svid dharmaṃ sanātanam. amṛtaṃ kiṃ svid rājendra kiṃ svit sarvam idaṃ jagat. yudhiṣṭhira uvāca. atithiḥ sarvabhūtānām agniḥ somo gavāmṛtam. sanātano 'mṛto dharmo vāyuḥ sarvam idaṃ jagat.

यक्ष उवाच। किं स्विद् एको विचरति जातः को जायते पुनः। किं स्विद् धिमस्य भैषज्यं किं स्विद् आवपनं महत्।

yakṣa uvāca. kiṃ svid eko vicarati jātaḥ ko jāyate punaḥ. kiṃ svid dhimasya bhaiṣajyaṃ kiṃ svid āvapanaṃ mahat.

युधिष्ठिर उवाच। सूर्य एको विचरति चन्द्रमा जायते पुनः। अग्निर् हिमस्य भैषज्यं भूमिर् आवपनं महत्।

yudhiṣṭhira uvāca. sūrya eko vicarati candramā jāyate punaḥ. agnir himasya bhaiṣajyaṃ bhūmir āvapanaṃ mahat.

यक्ष उवाच। किं स्विद् एकपदं धर्म्यं किं स्विद् एकपदं यशः। किं स्विद् एकपदं स्वर्ग्यं किं स्विद् एकपदं सुखम्।

yakṣa uvāca. kiṃ svid ekapadaṃ dharmyaṃ kiṃ svid ekapadaṃ yaśaḥ. kiṃ svid ekapadaṃ svargyaṃ kiṃ svid ekapadaṃ sukham.

युधिष्ठिर उवाच। दाक्ष्यम् एकपदं धर्म्यं दानम् एकपदं यशः। सत्यम् एकपदं स्वर्ग्यं शीलम् एकपदं सुखम्।

yudhiṣṭhira uvāca. dākṣyam ekapadaṃ dharmyaṃ dānam ekapadaṃ yaśaḥ. satyam ekapadaṃ svargyaṃ śīlam ekapadaṃ sukham.

यक्ष उवाच। किं स्विद् आत्मा मनुष्यस्य किं स्विद् दैवकृतः सखा। उपजीवनं किं स्विद् अस्य किं स्विद् अस्य परायणम्।

yakṣa uvāca. kiṃ svid ātmā manuṣyasya kiṃ svid daivakṛtaḥ sakhā. upajīvanaṃ kiṃ svid asya kiṃ svid asya parāyaṇam.

युधिष्ठिर उवाच। पुत्र आत्मा मनुष्यस्य भार्या दैवकृतः सखा। उपजीवनं च पर्जन्यो दानम् अस्य परायणम्।

yudhiṣṭhira uvāca. putra ātmā manuṣyasya bhāryā daivakṛtaḥ sakhā. upajīvanaṃ ca parjanyo dānam asya parāyaṇam.

यक्ष उवाच। धन्यानाम् उत्तमं किं स्विद् धनानां किं स्विद् उत्तमम्। लाभानाम् उत्तमं किं स्वित् किं सुखानां तथोत्तमम्।

yakṣa uvāca. dhanyānām uttamaṃ kiṃ svid dhanānāṃ kiṃ svid uttamam. lābhānām uttamaṃ kiṃ svit kiṃ sukhānāṃ tathottamam.

युधिष्ठिर उवाच। धन्यानाम् उत्तमं दाक्ष्यं धनानाम् उत्तमं श्रुतम्। लाभानां श्रेष्ठम् आरोग्यं सुखानां तुष्टिर् उत्तमा।

yudhiṣṭhira uvāca. dhanyānām uttamaṃ dākṣyaṃ dhanānām uttamaṃ śrutam. lābhānāṃ śreṣṭham ārogyaṃ sukhānāṃ tuṣṭir uttamā.

यक्ष उवाच। कश् च धर्मः परो लोके कश् च धर्मः सदाफलः। किं नियम्य न शोचन्ति कैश् च संधिर् न जीर्यते।

yakṣa uvāca. kaś ca dharmaḥ paro loke kaś ca dharmaḥ sadāphalaḥ. kiṃ niyamya na śocanti kaiś ca saṃdhir na jīryate.

युधिष्ठिर उवाच। आनृशंस्यं परो धर्मस् त्रयीधर्मः सदाफलः। मनो यम्य न शोचन्ति सद्भिः संधिर् न जीर्यते।

yudhiṣṭhira uvāca. ānṛśaṃsyaṃ paro dharmas trayīdharmaḥ sadāphalaḥ. mano yamya na śocanti sadbhiḥ saṃdhir na jīryate.

यक्ष उवाच। किं नु हित्वा प्रियो भवति किं नु हित्वा न शोचति। किं नु हित्वार्थवान् भवति किं नु हित्वा सुखी भवेत्।

yakṣa uvāca. kiṃ nu hitvā priyo bhavati kiṃ nu hitvā na śocati. kiṃ nu hitvārthavān bhavati kiṃ nu hitvā sukhī bhavet.

युधिष्ठिर उवाच। मानं हित्वा प्रियो भवति क्रोधं हित्वा न शोचति। कामं हित्वार्थवान् भवति लोभं हित्वा सुखी भवेत्। यक्ष उवाच। किमर्थं ब्राह्मणे दानं किमर्थं नटनर्तके। किमर्थं चैव भृत्येषु किमर्थं चैव राजसु। युधिष्ठिर उवाच। धर्मार्थं ब्राह्मणे दानं यशोर्थं नटनर्तके। भृत्येषु भरणार्थं वै भयार्थं चैव राजसु। यक्ष उवाच। केन स्विद् आवृतो लोकः केन स्विन् न प्रकाशते। केन त्यजति मित्राणि केन स्वर्गं न गच्छति। युधिष्ठिर उवाच। अज्ञानेनावृतो लोकस् तमसा न प्रकाशते। लोभात् त्यजति मित्राणि सङ्गात् स्वर्गं न गच्छति।

yudhiṣṭhira uvāca. mānaṃ hitvā priyo bhavati krodhaṃ hitvā na śocati. kāmaṃ hitvārthavān bhavati lobhaṃ hitvā sukhī bhavet. yakṣa uvāca. kimarthaṃ brāhmaṇe dānaṃ kimarthaṃ naṭanartake. kimarthaṃ caiva bhṛtyeṣu kimarthaṃ caiva rājasu. yudhiṣṭhira uvāca. dharmārthaṃ brāhmaṇe dānaṃ yaśorthaṃ naṭanartake. bhṛtyeṣu bharaṇārthaṃ vai bhayārthaṃ caiva rājasu. yakṣa uvāca. kena svid āvṛto lokaḥ kena svin na prakāśate. kena tyajati mitrāṇi kena svargaṃ na gacchati. yudhiṣṭhira uvāca. ajñānenāvṛto lokas tamasā na prakāśate. lobhāt tyajati mitrāṇi saṅgāt svargaṃ na gacchati.

यक्ष उवाच। मृतः कथं स्यात् पुरुषः कथं राष्ट्रं मृतं भवेत्। श्राद्धं मृतं कथं च स्यात् कथं यज्ञो मृतो भवेत्।

yakṣa uvāca. mṛtaḥ kathaṃ syāt puruṣaḥ kathaṃ rāṣṭraṃ mṛtaṃ bhavet. śrāddhaṃ mṛtaṃ kathaṃ ca syāt kathaṃ yajño mṛto bhavet.

युधिष्ठिर उवाच। मृतो दरिद्रः पुरुषो मृतं राष्ट्रम् अराजकम्। मृतम् अश्रोत्रियं श्राद्धं मृतो यज्ञस् त्व् अदक्षिणः।

yudhiṣṭhira uvāca. mṛto daridraḥ puruṣo mṛtaṃ rāṣṭram arājakam. mṛtam aśrotriyaṃ śrāddhaṃ mṛto yajñas tv adakṣiṇaḥ.

यक्ष उवाच। का दिक् किम् उदकं प्रोक्तं किम् अन्नं पार्थ किं विषम्। श्राद्धस्य कालम् आख्याहि ततः पिब हरस्व च।

yakṣa uvāca. kā dik kim udakaṃ proktaṃ kim annaṃ pārtha kiṃ viṣam. śrāddhasya kālam ākhyāhi tataḥ piba harasva ca.

युधिष्ठिर उवाच। सन्तो दिग् जलम् आकाशं गौर् अन्नं प्रार्थना विषम्। श्राद्धस्य ब्राह्मणः कालः कथं वा यक्ष मन्यसे। यक्ष उवाच। तपः किंलक्षणं प्रोक्तं को दमश् च प्रकीर्तितः। युधिष्ठिर उवाच। क्षमा च का परा प्रोक्ता का च ह्रीः परिकीर्तिता। तपः स्वधर्मवर्तित्वं मनसो दमनं दमः। क्षमा द्वंद्वसहिष्णुत्वं ह्रीर् अकार्यनिवर्तनम्। यक्ष उवाच। किं ज्ञानं प्रोच्यते राजन् कः शमश् च प्रकीर्तितः। युधिष्ठिर उवाच। दया च का परा प्रोक्ता किं चार्जवम् उदाहृतम्। ज्ञानं तत्त्वार्थसंबोधः शमश् चित्तप्रशान्तता। यक्ष उवाच। दया सर्वसुखैषित्वम् आर्जवं समचित्तता। कः शत्रुर् दुर्जयः पुंसां कश् च व्याधिर् अनन्तकः। कीदृशश् च स्मृतः साधुर् असाधुः कीदृशः स्मृतः। युधिष्ठिर उवाच। क्रोधः सुदुर्जयः शत्रुर् लोभो व्याधिर् अनन्तकः। यक्ष उवाच। सर्वभूतहितः साधुर् असाधुर् निर्दयः स्मृतः। को मोहः प्रोच्यते राजन् कश् च मानः प्रकीर्तितः। युधिष्ठिर उवाच। किम् आलस्यं च विज्ञेयं कश् च शोकः प्रकीर्तितः। मोहो हि धर्ममूढत्वं मानस् त्व् आत्माभिमानिता। धर्मनिष्क्रियतालस्यं शोकस् त्व् अज्ञानम् उच्यते। यक्ष उवाच। किं स्थैर्यम् ऋषिभिः प्रोक्तं किं च धैर्यम् उदाहृतम्। युधिष्ठिर उवाच। स्नानं च किं परं प्रोक्तं दानं च किम् इहोच्यते। स्वधर्मे स्थिरता स्थैर्यं धैर्यम् इन्द्रियनिग्रहः। यक्ष उवाच। स्नानं मनोमलत्यागो दानं वै भूतरक्षणम्। कः पण्डितः पुमाञ् ज्ञेयो नास्तिकः कश् च उच्यते। को मूर्खः कश् च कामः स्यात् को मत्सर इति स्मृतः। युधिष्ठिर उवाच। धर्मज्ञः पण्डितो ज्ञेयो नास्तिको मूर्ख उच्यते। यक्ष उवाच। कामः संसारहेतुश् च हृत्तापो मत्सरः स्मृतः। को ऽहंकार इति प्रोक्तः कश् च दम्भः प्रकीर्तितः। युधिष्ठिर उवाच। किं तद् दैवं परं प्रोक्तं किं तत् पैशुन्यम् उच्यते। महाज्ञानम् अहंकारो दम्भो धर्मध्वजोच्छ्रयः। दैवं दानफलं प्रोक्तं पैशुन्यं परदूषणम्। यक्ष उवाच। धर्मश् चार्थश् च कामश् च परस्परविरोधिनः। युधिष्ठिर उवाच। एषां नित्यविरुद्धानां कथम् एकत्र संगमः। यदा धर्मश् च भार्या च परस्परवशानुगौ। यक्ष उवाच। तदा धर्मार्थकामानां त्रयाणाम् अपि संगमः। अक्षयो नरकः केन प्राप्यते भरतर्षभ। एतन् मे पृच्छतः प्रश्नं तच् छीघ्रं वक्तुम् अर्हसि। युधिष्ठिर उवाच। ब्राह्मणं स्वयम् आहूय याचमानम् अकिंचनम्। पश्चान् नास्तीति यो ब्रूयात् सो ऽक्षयं नरकं व्रजेत्। वेदेषु धर्मशास्त्रेषु मिथ्या यो वै द्विजातिषु। देवेषु पितृधर्मेषु सो ऽक्षयं नरकं व्रजेत्। विद्यमाने धने लोभाद् दानभोगविवर्जितः। यक्ष उवाच। पश्चान् नास्तीति यो ब्रूयात् सो ऽक्षयं नरकं व्रजेत्। राजन् कुलेन वृत्तेन स्वाध्यायेन श्रुतेन वा। युधिष्ठिर उवाच। ब्राह्मण्यं केन भवति प्रब्रूह्य् एतत् सुनिश्चितम्। शृणु यक्ष कुलं तात न स्वाध्यायो न च श्रुतम्। कारणं हि द्विजत्वे च वृत्तम् एव न संशयः। वृत्तं यत्नेन संरक्ष्यं ब्राह्मणेन विशेषतः। अक्षीणवृत्तो न क्षीणो वृत्ततस् तु हतो हतः। पठकाः पाठकाश् चैव ये चान्ये शास्त्रचिन्तकाः। सर्वे व्यसनिनो मूर्खा यः क्रियावान् स पण्डितः। चतुर्वेदो ऽपि दुर्वृत्तः स शूद्राद् अतिरिच्यते। यक्ष उवाच। यो ऽग्निहोत्रपरो दान्तः स ब्राह्मण इति स्मृतः। प्रियवचनवादी किं लभते। विमृशितकार्यकरः किं लभते। बहुमित्रकरः किं लभते। युधिष्ठिर उवाच। धर्मे रतः किं लभते कथय। प्रियवचनवादी प्रियो भवति। विमृशितकार्यकरो ऽधिकं जयति। बहुमित्रकरः सुखं वसते। यक्ष उवाच। यश् च धर्मरतः स गतिं लभते। को मोदते किम् आश्चर्यं कः पन्थाः का च वार्तिका। युधिष्ठिर उवाच। वद मे चतुरः प्रश्नान् मृता जीवन्तु बान्धवाः। पञ्चमे ऽहनि षष्ठे वा शाकं पचति स्वे गृहे। अनृणी चाप्रवासी च स वारिचर मोदते। अहन्य् अहनि भूतानि गच्छन्तीह यमालयम्। शेषाः स्थावरम् इच्छन्ति किम् आश्चर्यम् अतः परम्। तर्को ऽप्रतिष्ठः श्रुतयो विभिन्ना। नैको ऋषिर् यस्य मतं प्रमाणम्। धर्मस्य तत्त्वं निहितं गुहायां। महाजनो येन गतः स पन्थाः। अस्मिन् महामोहमये कटाहे। सूर्याग्निना रात्रिदिवेन्धनेन। मासर्तुदर्वीपरिघट्टनेन। भूतानि कालः पचतीति वार्ता।

yudhiṣṭhira uvāca. santo dig jalam ākāśaṃ gaur annaṃ prārthanā viṣam. śrāddhasya brāhmaṇaḥ kālaḥ kathaṃ vā yakṣa manyase. yakṣa uvāca. tapaḥ kiṃlakṣaṇaṃ proktaṃ ko damaś ca prakīrtitaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. kṣamā ca kā parā proktā kā ca hrīḥ parikīrtitā. tapaḥ svadharmavartitvaṃ manaso damanaṃ damaḥ. kṣamā dvaṃdvasahiṣṇutvaṃ hrīr akāryanivartanam. yakṣa uvāca. kiṃ jñānaṃ procyate rājan kaḥ śamaś ca prakīrtitaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. dayā ca kā parā proktā kiṃ cārjavam udāhṛtam. jñānaṃ tattvārthasaṃbodhaḥ śamaś cittapraśāntatā. yakṣa uvāca. dayā sarvasukhaiṣitvam ārjavaṃ samacittatā. kaḥ śatrur durjayaḥ puṃsāṃ kaś ca vyādhir anantakaḥ. kīdṛśaś ca smṛtaḥ sādhur asādhuḥ kīdṛśaḥ smṛtaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. krodhaḥ sudurjayaḥ śatrur lobho vyādhir anantakaḥ. yakṣa uvāca. sarvabhūtahitaḥ sādhur asādhur nirdayaḥ smṛtaḥ. ko mohaḥ procyate rājan kaś ca mānaḥ prakīrtitaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. kim ālasyaṃ ca vijñeyaṃ kaś ca śokaḥ prakīrtitaḥ. moho hi dharmamūḍhatvaṃ mānas tv ātmābhimānitā. dharmaniṣkriyatālasyaṃ śokas tv ajñānam ucyate. yakṣa uvāca. kiṃ sthairyam ṛṣibhiḥ proktaṃ kiṃ ca dhairyam udāhṛtam. yudhiṣṭhira uvāca. snānaṃ ca kiṃ paraṃ proktaṃ dānaṃ ca kim ihocyate. svadharme sthiratā sthairyaṃ dhairyam indriyanigrahaḥ. yakṣa uvāca. snānaṃ manomalatyāgo dānaṃ vai bhūtarakṣaṇam. kaḥ paṇḍitaḥ pumāñ jñeyo nāstikaḥ kaś ca ucyate. ko mūrkhaḥ kaś ca kāmaḥ syāt ko matsara iti smṛtaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. dharmajñaḥ paṇḍito jñeyo nāstiko mūrkha ucyate. yakṣa uvāca. kāmaḥ saṃsārahetuś ca hṛttāpo matsaraḥ smṛtaḥ. ko 'haṃkāra iti proktaḥ kaś ca dambhaḥ prakīrtitaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. kiṃ tad daivaṃ paraṃ proktaṃ kiṃ tat paiśunyam ucyate. mahājñānam ahaṃkāro dambho dharmadhvajocchrayaḥ. daivaṃ dānaphalaṃ proktaṃ paiśunyaṃ paradūṣaṇam. yakṣa uvāca. dharmaś cārthaś ca kāmaś ca parasparavirodhinaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. eṣāṃ nityaviruddhānāṃ katham ekatra saṃgamaḥ. yadā dharmaś ca bhāryā ca parasparavaśānugau. yakṣa uvāca. tadā dharmārthakāmānāṃ trayāṇām api saṃgamaḥ. akṣayo narakaḥ kena prāpyate bharatarṣabha. etan me pṛcchataḥ praśnaṃ tac chīghraṃ vaktum arhasi. yudhiṣṭhira uvāca. brāhmaṇaṃ svayam āhūya yācamānam akiṃcanam. paścān nāstīti yo brūyāt so 'kṣayaṃ narakaṃ vrajet. vedeṣu dharmaśāstreṣu mithyā yo vai dvijātiṣu. deveṣu pitṛdharmeṣu so 'kṣayaṃ narakaṃ vrajet. vidyamāne dhane lobhād dānabhogavivarjitaḥ. yakṣa uvāca. paścān nāstīti yo brūyāt so 'kṣayaṃ narakaṃ vrajet. rājan kulena vṛttena svādhyāyena śrutena vā. yudhiṣṭhira uvāca. brāhmaṇyaṃ kena bhavati prabrūhy etat suniścitam. śṛṇu yakṣa kulaṃ tāta na svādhyāyo na ca śrutam. kāraṇaṃ hi dvijatve ca vṛttam eva na saṃśayaḥ. vṛttaṃ yatnena saṃrakṣyaṃ brāhmaṇena viśeṣataḥ. akṣīṇavṛtto na kṣīṇo vṛttatas tu hato hataḥ. paṭhakāḥ pāṭhakāś caiva ye cānye śāstracintakāḥ. sarve vyasanino mūrkhā yaḥ kriyāvān sa paṇḍitaḥ. caturvedo 'pi durvṛttaḥ sa śūdrād atiricyate. yakṣa uvāca. yo 'gnihotraparo dāntaḥ sa brāhmaṇa iti smṛtaḥ. priyavacanavādī kiṃ labhate. vimṛśitakāryakaraḥ kiṃ labhate. bahumitrakaraḥ kiṃ labhate. yudhiṣṭhira uvāca. dharme rataḥ kiṃ labhate kathaya. priyavacanavādī priyo bhavati. vimṛśitakāryakaro 'dhikaṃ jayati. bahumitrakaraḥ sukhaṃ vasate. yakṣa uvāca. yaś ca dharmarataḥ sa gatiṃ labhate. ko modate kim āścaryaṃ kaḥ panthāḥ kā ca vārtikā. yudhiṣṭhira uvāca. vada me caturaḥ praśnān mṛtā jīvantu bāndhavāḥ. pañcame 'hani ṣaṣṭhe vā śākaṃ pacati sve gṛhe. anṛṇī cāpravāsī ca sa vāricara modate. ahany ahani bhūtāni gacchantīha yamālayam. śeṣāḥ sthāvaram icchanti kim āścaryam ataḥ param. tarko 'pratiṣṭhaḥ śrutayo vibhinnā. naiko ṛṣir yasya mataṃ pramāṇam. dharmasya tattvaṃ nihitaṃ guhāyāṃ. mahājano yena gataḥ sa panthāḥ. asmin mahāmohamaye kaṭāhe. sūryāgninā rātridivendhanena. māsartudarvīparighaṭṭanena. bhūtāni kālaḥ pacatīti vārtā.

यक्ष उवाच। व्याख्याता मे त्वया प्रश्ना याथातथ्यं परंतप। पुरुषं त्व् इदानीम् आख्याहि यश् च सर्वधनी नरः।

yakṣa uvāca. vyākhyātā me tvayā praśnā yāthātathyaṃ paraṃtapa. puruṣaṃ tv idānīm ākhyāhi yaś ca sarvadhanī naraḥ.

युधिष्ठिर उवाच। दिवं स्पृशति भूमिं च शब्दः पुण्यस्य कर्मणः। यावत् स शब्दो भवति तावत् पुरुष उच्यते।

yudhiṣṭhira uvāca. divaṃ spṛśati bhūmiṃ ca śabdaḥ puṇyasya karmaṇaḥ. yāvat sa śabdo bhavati tāvat puruṣa ucyate.

तुल्ये प्रियाप्रिये यस्य सुखदुःखे तथैव च। समत्वं यस्य सर्वेषु स वै पुरुष उच्यते। भूतभव्यभविष्येषु निःस्पृहः शान्तमानसः। अतीतानागते चोभे स वै सर्वधनी नरः।

tulye priyāpriye yasya sukhaduḥkhe tathaiva ca. samatvaṃ yasya sarveṣu sa vai puruṣa ucyate. bhūtabhavyabhaviṣyeṣu niḥspṛhaḥ śāntamānasaḥ. atītānāgate cobhe sa vai sarvadhanī naraḥ.

यक्ष उवाच। व्याख्यातः पुरुषो राजन् यश् च सर्वधनी नरः। तस्मात् तवैको भ्रातॄणां यम् इच्छसि स जीवतु।

yakṣa uvāca. vyākhyātaḥ puruṣo rājan yaś ca sarvadhanī naraḥ. tasmāt tavaiko bhrātṝṇāṃ yam icchasi sa jīvatu.

युधिष्ठिर उवाच। श्यामो य एष रक्ताक्षो बृहच्छाल इवोद्गतः। व्यूढोरस्को महाबाहुर् नकुलो यक्ष जीवतु।

yudhiṣṭhira uvāca. śyāmo ya eṣa raktākṣo bṛhacchāla ivodgataḥ. vyūḍhorasko mahābāhur nakulo yakṣa jīvatu.

यक्ष उवाच। प्रियस् ते भीमसेनो ऽयम् अर्जुनो वः परायणम्। स कस्मान् नकुलं राजन् सापत्नं जीवम् इच्छसि।

yakṣa uvāca. priyas te bhīmaseno 'yam arjuno vaḥ parāyaṇam. sa kasmān nakulaṃ rājan sāpatnaṃ jīvam icchasi.

यस्य नागसहस्रेण दशसंख्येन वै बलम्। तुल्यं तं भीमम् उत्सृज्य नकुलं जीवम् इच्छसि।

yasya nāgasahasreṇa daśasaṃkhyena vai balam. tulyaṃ taṃ bhīmam utsṛjya nakulaṃ jīvam icchasi.

तथैनं मनुजाः प्राहुर् भीमसेनं प्रियं तव। अथ केनानुभावेन सापत्नं जीवम् इच्छसि।

tathainaṃ manujāḥ prāhur bhīmasenaṃ priyaṃ tava. atha kenānubhāvena sāpatnaṃ jīvam icchasi.

यस्य बाहुबलं सर्वे पाण्डवाः समुपाश्रिताः। अर्जुनं तम् अपाहाय नकुलं जीवम् इच्छसि।

yasya bāhubalaṃ sarve pāṇḍavāḥ samupāśritāḥ. arjunaṃ tam apāhāya nakulaṃ jīvam icchasi.

युधिष्ठिर उवाच। धर्म एव हतो हन्ति धर्मो रक्षति रक्षितः। तस्माद् धर्मं न त्यजामि मा नो धर्मो हतो वधीत्। आनृशंस्यं परो धर्मः परमार्थाच् च मे मतम्। आनृशंस्यं चिकीर्षामि नकुलो यक्ष जीवतु।

yudhiṣṭhira uvāca. dharma eva hato hanti dharmo rakṣati rakṣitaḥ. tasmād dharmaṃ na tyajāmi mā no dharmo hato vadhīt. ānṛśaṃsyaṃ paro dharmaḥ paramārthāc ca me matam. ānṛśaṃsyaṃ cikīrṣāmi nakulo yakṣa jīvatu.

धर्मशीलः सदा राजा इति मां मानवा विदुः। स्वधर्मान् न चलिष्यामि नकुलो यक्ष जीवतु। कुन्ती चैव तु माद्री च द्वे भार्ये तु पितुर् मम। उभे सपुत्रे स्यातां वै इति मे धीयते मतिः।

dharmaśīlaḥ sadā rājā iti māṃ mānavā viduḥ. svadharmān na caliṣyāmi nakulo yakṣa jīvatu. kuntī caiva tu mādrī ca dve bhārye tu pitur mama. ubhe saputre syātāṃ vai iti me dhīyate matiḥ.

यथा कुन्ती तथा माद्री विशेषो नास्ति मे तयोः। मातृभ्यां समम् इच्छामि नकुलो यक्ष जीवतु।

yathā kuntī tathā mādrī viśeṣo nāsti me tayoḥ. mātṛbhyāṃ samam icchāmi nakulo yakṣa jīvatu.

यक्ष उवाच। यस्य ते ऽर्थाच् च कामाच् च आनृशंस्यं परं मतम्। तस्मात् ते भ्रातरः सर्वे जीवन्तु भरतर्षभ।

yakṣa uvāca. yasya te 'rthāc ca kāmāc ca ānṛśaṃsyaṃ paraṃ matam. tasmāt te bhrātaraḥ sarve jīvantu bharatarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...