महाभारत 3.296 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 296→

[mh-3-296] • 43 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। नापदाम् अस्ति मर्यादा न निमित्तं न कारणम्। धर्मस् तु विभजत्य् अत्र उभयोः पुण्यपापयोः।

yudhiṣṭhira uvāca. nāpadām asti maryādā na nimittaṃ na kāraṇam. dharmas tu vibhajaty atra ubhayoḥ puṇyapāpayoḥ.

भीम उवाच। प्रातिकाम्य् अनयत् कृष्णां सभायां प्रेष्यवत् तदा। न मया निहतस् तत्र तेन प्राप्ताः स्म संशयम्।

bhīma uvāca. prātikāmy anayat kṛṣṇāṃ sabhāyāṃ preṣyavat tadā. na mayā nihatas tatra tena prāptāḥ sma saṃśayam.

अर्जुन उवाच। वाचस् तीक्ष्णास्थिभेदिन्यः सूतपुत्रेण भाषिताः। अतितीक्ष्णा मया क्षान्तास् तेन प्राप्ताः स्म संशयम्। नकुल उवाच। धार्तराष्ट्राः कुत्सयन्तो यन् मे न निहतास् तदा। द्यूतकाले महाराज तेनेमाम् आपदं गताः।

arjuna uvāca. vācas tīkṣṇāsthibhedinyaḥ sūtaputreṇa bhāṣitāḥ. atitīkṣṇā mayā kṣāntās tena prāptāḥ sma saṃśayam. nakula uvāca. dhārtarāṣṭrāḥ kutsayanto yan me na nihatās tadā. dyūtakāle mahārāja tenemām āpadaṃ gatāḥ.

सहदेव उवाच। शकुनिस् त्वां यदाजैषीद् अक्षद्यूतेन भारत। स मया न हतस् तत्र तेन प्राप्ताः स्म संशयम्।

sahadeva uvāca. śakunis tvāṃ yadājaiṣīd akṣadyūtena bhārata. sa mayā na hatas tatra tena prāptāḥ sma saṃśayam.

वैशंपायन उवाच। ततो युधिष्ठिरो राजा नकुलं वाक्यम् अब्रवीत्। आरुह्य वृक्षं माद्रेय निरीक्षस्व दिशो दश।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato yudhiṣṭhiro rājā nakulaṃ vākyam abravīt. āruhya vṛkṣaṃ mādreya nirīkṣasva diśo daśa.

पानीयम् अन्तिके पश्य वृक्षान् वाप्य् उदकाश्रयान्। इमे हि भ्रातरः श्रान्तास् तव तात पिपासिताः।

pānīyam antike paśya vṛkṣān vāpy udakāśrayān. ime hi bhrātaraḥ śrāntās tava tāta pipāsitāḥ.

नकुलस् तु तथेत्य् उक्त्वा शीघ्रम् आरुह्य पादपम्। भ्रातुर् ज्येष्ठस्य शासनात्। तत उत्थाय मतिमान्। अब्रवीद् भ्रातरं ज्येष्ठम् अभिवीक्ष्य समन्ततः।

nakulas tu tathety uktvā śīghram āruhya pādapam. bhrātur jyeṣṭhasya śāsanāt. tata utthāya matimān. abravīd bhrātaraṃ jyeṣṭham abhivīkṣya samantataḥ.

पश्यामि बहुलान् राजन् वृक्षान् उदकसंश्रयान्। सारसानां च निर्ह्रादम् अत्रोदकम् असंशयम्।

paśyāmi bahulān rājan vṛkṣān udakasaṃśrayān. sārasānāṃ ca nirhrādam atrodakam asaṃśayam.

ततो ऽब्रवीत् सत्यधृतिः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। गच्छ सौम्य ततः शीघ्रं तूर्णं पानीयम् आनय।

tato 'bravīt satyadhṛtiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. gaccha saumya tataḥ śīghraṃ tūrṇaṃ pānīyam ānaya.

नकुलस् तु तथेत्य् उक्त्वा भ्रातुर् ज्येष्ठस्य शासनात्। प्राद्रवद् यत्र पानीयं शीघ्रं चैवान्वपद्यत।

nakulas tu tathety uktvā bhrātur jyeṣṭhasya śāsanāt. prādravad yatra pānīyaṃ śīghraṃ caivānvapadyata.

स दृष्ट्वा विमलं तोयं सारसैः परिवारितम्। पातुकामस् ततो वाचम् अन्तरिक्षात् स शुश्रुवे।

sa dṛṣṭvā vimalaṃ toyaṃ sārasaiḥ parivāritam. pātukāmas tato vācam antarikṣāt sa śuśruve.

मा तात साहसं कार्षीर् मम पूर्वपरिग्रहः। प्रश्नान् उक्त्वा तु माद्रेय ततः पिब हरस्व च।

mā tāta sāhasaṃ kārṣīr mama pūrvaparigrahaḥ. praśnān uktvā tu mādreya tataḥ piba harasva ca.

अनादृत्य तु तद् वाक्यं नकुलः सुपिपासितः। अपिबच् छीतलं तोयं पीत्वा च निपपात ह।

anādṛtya tu tad vākyaṃ nakulaḥ supipāsitaḥ. apibac chītalaṃ toyaṃ pītvā ca nipapāta ha.

चिरायमाणे नकुले कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। अब्रवीद् भ्रातरं वीरं सहदेवम् अरिंदमम्।

cirāyamāṇe nakule kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. abravīd bhrātaraṃ vīraṃ sahadevam ariṃdamam.

भ्राता चिरायते तात सहदेव तवाग्रजः। तं चैवानय सोदर्यं पानीयं च त्वम् आनय।

bhrātā cirāyate tāta sahadeva tavāgrajaḥ. taṃ caivānaya sodaryaṃ pānīyaṃ ca tvam ānaya.

सहदेवस् तथेत्य् उक्त्वा तां दिशं प्रत्यपद्यत। ददर्श च हतं भूमौ भ्रातरं नकुलं तदा।

sahadevas tathety uktvā tāṃ diśaṃ pratyapadyata. dadarśa ca hataṃ bhūmau bhrātaraṃ nakulaṃ tadā.

भ्रातृशोकाभिसंतप्तस् तृषया च प्रपीडितः। अभिदुद्राव पानीयं ततो वाग् अभ्यभाषत।

bhrātṛśokābhisaṃtaptas tṛṣayā ca prapīḍitaḥ. abhidudrāva pānīyaṃ tato vāg abhyabhāṣata.

मा तात साहसं कार्षीर् मम पूर्वपरिग्रहः। प्रश्नान् उक्त्वा यथाकामं ततः पिब हरस्व च।

mā tāta sāhasaṃ kārṣīr mama pūrvaparigrahaḥ. praśnān uktvā yathākāmaṃ tataḥ piba harasva ca.

अनादृत्य तु तद् वाक्यं सहदेवः पिपासितः। अपिबच् छीतलं तोयं पीत्वा च निपपात ह।

anādṛtya tu tad vākyaṃ sahadevaḥ pipāsitaḥ. apibac chītalaṃ toyaṃ pītvā ca nipapāta ha.

अथाब्रवीत् स विजयं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। भ्रातरौ ते चिरगतौ बीभत्सो शत्रुकर्शन। तौ चैवानय भद्रं ते पानीयं च त्वम् आनय। त्वं हि नस् तात सर्वेषां दुःखितानाम् अपाश्रयः।

athābravīt sa vijayaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. bhrātarau te ciragatau bībhatso śatrukarśana. tau caivānaya bhadraṃ te pānīyaṃ ca tvam ānaya. tvaṃ hi nas tāta sarveṣāṃ duḥkhitānām apāśrayaḥ.

एवम् उक्तो गुडाकेशः प्रगृह्य सशरं धनुः। आमुक्तखड्गो मेधावी तत् सरः प्रत्यपद्यत।

evam ukto guḍākeśaḥ pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ. āmuktakhaḍgo medhāvī tat saraḥ pratyapadyata.

यतः पुरुषशार्दूलौ पानीयहरणे गतौ। तौ ददर्श हतौ तत्र भ्रातरौ श्वेतवाहनः। विगतासू नरव्याघ्रौ शयानौ वसुधातले।

yataḥ puruṣaśārdūlau pānīyaharaṇe gatau. tau dadarśa hatau tatra bhrātarau śvetavāhanaḥ. vigatāsū naravyāghrau śayānau vasudhātale.

प्रसुप्ताव् इव तौ दृष्ट्वा नरसिंहः सुदुःखितः। धनुर् उद्यम्य कौन्तेयो व्यलोकयत तद् वनम्।

prasuptāv iva tau dṛṣṭvā narasiṃhaḥ suduḥkhitaḥ. dhanur udyamya kaunteyo vyalokayata tad vanam.

नापश्यत् तत्र किं चित् स भूतं तस्मिन् महावने। सव्यसाची ततः श्रान्तः पानीयं सो ऽभ्यधावत।

nāpaśyat tatra kiṃ cit sa bhūtaṃ tasmin mahāvane. savyasācī tataḥ śrāntaḥ pānīyaṃ so 'bhyadhāvata.

अभिधावंस् ततो वाचम् अन्तरिक्षात् स शुश्रुवे। किम् आसीद् असि पानीयं नैतच् छक्यं बलात् त्वया।

abhidhāvaṃs tato vācam antarikṣāt sa śuśruve. kim āsīd asi pānīyaṃ naitac chakyaṃ balāt tvayā.

कौन्तेय यदि वै प्रश्नान् मयोक्तान् प्रतिपत्स्यसे। ततः पास्यसि पानीयं हरिष्यसि च भारत।

kaunteya yadi vai praśnān mayoktān pratipatsyase. tataḥ pāsyasi pānīyaṃ hariṣyasi ca bhārata.

वारितस् त्व् अब्रवीत् पार्थो दृश्यमानो निवारय। यावद् बाणैर् विनिर्भिन्नः पुनर् नैवं वदिष्यसि।

vāritas tv abravīt pārtho dṛśyamāno nivāraya. yāvad bāṇair vinirbhinnaḥ punar naivaṃ vadiṣyasi.

एवम् उक्त्वा ततः पार्थः शरैर् अस्त्रानुमन्त्रितैः। ववर्ष तां दिशं कृत्स्नां शब्दवेधं च दर्शयन्।

evam uktvā tataḥ pārthaḥ śarair astrānumantritaiḥ. vavarṣa tāṃ diśaṃ kṛtsnāṃ śabdavedhaṃ ca darśayan.

कर्णिनालीकनाराचान् उत्सृजन् भरतर्षभ। अनेकैर् इषुसंघातैर् अन्तरिक्षं ववर्ष ह। सो ऽप्य् अदृश्याय भूताय नभस्य् आमिततेजसे। उत्ससर्ज महाबाहुर् बाणजालं धनंजयः। ततस् तान् इषुसंघातान् गाण्डीवधनुषश् च्युतान्। मेघान् कृत्वा जहासोच्चैस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

karṇinālīkanārācān utsṛjan bharatarṣabha. anekair iṣusaṃghātair antarikṣaṃ vavarṣa ha. so 'py adṛśyāya bhūtāya nabhasy āmitatejase. utsasarja mahābāhur bāṇajālaṃ dhanaṃjayaḥ. tatas tān iṣusaṃghātān gāṇḍīvadhanuṣaś cyutān. meghān kṛtvā jahāsoccais tad adbhutam ivābhavat.

यक्ष उवाच। किं विघातेन ते पार्थ प्रश्नान् उक्त्वा ततः पिब। अनुक्त्वा तु ततः प्रश्नान् पीत्वैव न भविष्यसि। एवम् उक्तस् ततः पार्थः सव्यसाची धनंजयः।

yakṣa uvāca. kiṃ vighātena te pārtha praśnān uktvā tataḥ piba. anuktvā tu tataḥ praśnān pītvaiva na bhaviṣyasi. evam uktas tataḥ pārthaḥ savyasācī dhanaṃjayaḥ.

वैशंपायन उवाच। स त्व् अमोघान् इषून् मुक्त्वा तृष्णयाभिप्रपीडितः। अविज्ञायैव तान् प्रश्नान् पीत्वैव निपपात ह।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa tv amoghān iṣūn muktvā tṛṣṇayābhiprapīḍitaḥ. avijñāyaiva tān praśnān pītvaiva nipapāta ha.

अथाब्रवीद् भीमसेनं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। नकुलः सहदेवश् च बीभत्सुश् चापराजितः।

athābravīd bhīmasenaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. nakulaḥ sahadevaś ca bībhatsuś cāparājitaḥ.

चिरं गतास् तोयहेतोर् न चागच्छन्ति भारत। तांश् चैवानय भद्रं ते पानीयं च त्वम् आनय।

ciraṃ gatās toyahetor na cāgacchanti bhārata. tāṃś caivānaya bhadraṃ te pānīyaṃ ca tvam ānaya.

भीमसेनस् तथेत्य् उक्त्वा तां दिशं प्रत्यपद्यत। यत्र ते पुरुषव्याघ्रा भ्रातरो ऽस्य निपातिताः।

bhīmasenas tathety uktvā tāṃ diśaṃ pratyapadyata. yatra te puruṣavyāghrā bhrātaro 'sya nipātitāḥ.

तान् दृष्ट्वा दुःखितो भीमस् तृषया च प्रपीडितः। अमन्यत महाबाहुः कर्म तद् यक्षरक्षसाम्। स चिन्तयाम् आस तदा योद्धव्यं ध्रुवम् अद्य मे।

tān dṛṣṭvā duḥkhito bhīmas tṛṣayā ca prapīḍitaḥ. amanyata mahābāhuḥ karma tad yakṣarakṣasām. sa cintayām āsa tadā yoddhavyaṃ dhruvam adya me.

पास्यामि तावत् पानीयम् इति पार्थो वृकोदरः। ततो ऽभ्यधावत् पानीयं पिपासुः पुरुषर्षभः। वाग् उवाचाथ सुस्पष्टम् अदृश्या पाण्डुनन्दनम्।

pāsyāmi tāvat pānīyam iti pārtho vṛkodaraḥ. tato 'bhyadhāvat pānīyaṃ pipāsuḥ puruṣarṣabhaḥ. vāg uvācātha suspaṣṭam adṛśyā pāṇḍunandanam.

यक्ष उवाच। मा तात साहसं कार्षीर् मम पूर्वपरिग्रहः। प्रश्नान् उक्त्वा तु कौन्तेय ततः पिब हरस्व च।

yakṣa uvāca. mā tāta sāhasaṃ kārṣīr mama pūrvaparigrahaḥ. praśnān uktvā tu kaunteya tataḥ piba harasva ca.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तस् ततो भीमो यक्षेणामिततेजसा। अविज्ञायैव तान् प्रश्नान् पीत्वैव निपपात ह। ततः कुन्तीसुतो राजा धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। ततश् चिरगतान् भ्रातॄन् अथ ज्ञातुं युधिष्ठिरः। चिरायमानान् बहुशः पुनः पुनर् उवाच ह। माद्रेयौ किं चिरायेते गाण्डीवी किं चिरायते। महाबलधरस् तत्र किं नु भीमश् चिरायते। गच्छाम्य् एषां पदं द्रष्टुम् इति कृत्वा युधिष्ठिरः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktas tato bhīmo yakṣeṇāmitatejasā. avijñāyaiva tān praśnān pītvaiva nipapāta ha. tataḥ kuntīsuto rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. tataś ciragatān bhrātṝn atha jñātuṃ yudhiṣṭhiraḥ. cirāyamānān bahuśaḥ punaḥ punar uvāca ha. mādreyau kiṃ cirāyete gāṇḍīvī kiṃ cirāyate. mahābaladharas tatra kiṃ nu bhīmaś cirāyate. gacchāmy eṣāṃ padaṃ draṣṭum iti kṛtvā yudhiṣṭhiraḥ.

ततः कुन्तीसुतो राजा विचिन्त्य पुरुषर्षभः। वैशंपायन उवाच। आत्मनात्मानम् एतच् च चिन्तयन्न् इदम् अब्रवीत्। ततश् चिरगतान् भ्रातॄन् अथ राजा युधिष्ठिरः। चिरायमाणान् बहुशः पुनः पुनर् उवाच ह। किं स्विद् वनम् इदं द्रष्टुं किं स्विद् दृष्टो मृगो भवेत्। प्राहसन् वा महाभूतं शप्तास् तेनाथ ते ऽपतन्। न पश्यन्त्य् अथ वा वीराः पानीयं यत्र ते गताः। अन्विषद्भिर् वने तोयं कालो ऽयम् इति पातितः। किं नु तत् कारणं येन नायान्ति पुरुषर्षभाः। गच्छाम्य् एषां पदं द्रष्टुम् इति कृत्वा युधिष्ठिरः। वैशंपायन उवाच। एवमादीनि वाक्यानि विमृषन् नृपसत्तमः। समुत्थाय महाबाहुर् दह्यमानेन चेतसा।

tataḥ kuntīsuto rājā vicintya puruṣarṣabhaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. ātmanātmānam etac ca cintayann idam abravīt. tataś ciragatān bhrātṝn atha rājā yudhiṣṭhiraḥ. cirāyamāṇān bahuśaḥ punaḥ punar uvāca ha. kiṃ svid vanam idaṃ draṣṭuṃ kiṃ svid dṛṣṭo mṛgo bhavet. prāhasan vā mahābhūtaṃ śaptās tenātha te 'patan. na paśyanty atha vā vīrāḥ pānīyaṃ yatra te gatāḥ. anviṣadbhir vane toyaṃ kālo 'yam iti pātitaḥ. kiṃ nu tat kāraṇaṃ yena nāyānti puruṣarṣabhāḥ. gacchāmy eṣāṃ padaṃ draṣṭum iti kṛtvā yudhiṣṭhiraḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. evamādīni vākyāni vimṛṣan nṛpasattamaḥ. samutthāya mahābāhur dahyamānena cetasā.

अपेतजननिर्घोषं प्रविवेश महावनम्। रुरुभिश् च वराहैश् च पक्षिभिश् च निषेवितम्।

apetajananirghoṣaṃ praviveśa mahāvanam. rurubhiś ca varāhaiś ca pakṣibhiś ca niṣevitam.

नीलभास्वरवर्णैश् च पादपैर् उपशोभितम्। भ्रमरैर् उपगीतं च पक्षिभिश् च महायशाः। मृदुशाड्वलसंकीर्णं भूमिभागं मनोहरम्।

nīlabhāsvaravarṇaiś ca pādapair upaśobhitam. bhramarair upagītaṃ ca pakṣibhiś ca mahāyaśāḥ. mṛduśāḍvalasaṃkīrṇaṃ bhūmibhāgaṃ manoharam.

स गच्छन् कानने तस्मिन् हेमजालपरिष्कृतम्। ददर्श तत् सरः श्रीमान् विश्वकर्मकृतं यथा।

sa gacchan kānane tasmin hemajālapariṣkṛtam. dadarśa tat saraḥ śrīmān viśvakarmakṛtaṃ yathā.

उपेतं नलिनीजालैः सिन्धुवारैश् च वेतसैः। केतकैः करवीरैश् च पिप्पलैश् चैव संवृतम्। ततो धर्मसुतः श्रीमान् भ्रातृदर्शनलालसः। श्रमार्तस् तद् उपागम्य सरो दृष्ट्वाथ विस्मितः।

upetaṃ nalinījālaiḥ sindhuvāraiś ca vetasaiḥ. ketakaiḥ karavīraiś ca pippalaiś caiva saṃvṛtam. tato dharmasutaḥ śrīmān bhrātṛdarśanalālasaḥ. śramārtas tad upāgamya saro dṛṣṭvātha vismitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...