महाभारत 3.282 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 282→

[mh-3-282] • 44 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। एतस्मिन्न् एव काले तु द्युमत्सेनो महावने। लब्धचक्षुः प्रसन्नात्मा दृष्ट्या सर्वं ददर्श ह।

mārkaṇḍeya uvāca. etasminn eva kāle tu dyumatseno mahāvane. labdhacakṣuḥ prasannātmā dṛṣṭyā sarvaṃ dadarśa ha.

स सर्वान् आश्रमान् गत्वा शैब्यया सह भार्यया। पुत्रहेतोः पराम् आर्तिं जगाम मनुजर्षभ।

sa sarvān āśramān gatvā śaibyayā saha bhāryayā. putrahetoḥ parām ārtiṃ jagāma manujarṣabha.

ताव् आश्रमान् नदीश् चैव वनानि च सरांसि च। तांस् तान् देशान् विचिन्वन्तौ दम्पती परिजग्मतुः।

tāv āśramān nadīś caiva vanāni ca sarāṃsi ca. tāṃs tān deśān vicinvantau dampatī parijagmatuḥ.

श्रुत्वा शब्दं तु यत् किं चिद् उन्मुखौ सुतशङ्कया। सावित्रीसहितो ऽभ्येति सत्यवान् इत्य् अधावताम्।

śrutvā śabdaṃ tu yat kiṃ cid unmukhau sutaśaṅkayā. sāvitrīsahito 'bhyeti satyavān ity adhāvatām.

भिन्नैश् च परुषैः पादैः सव्रणैः शोणितोक्षितैः। कुशकण्टकविद्धाङ्गाव् उन्मत्ताव् इव धावतः।

bhinnaiś ca paruṣaiḥ pādaiḥ savraṇaiḥ śoṇitokṣitaiḥ. kuśakaṇṭakaviddhāṅgāv unmattāv iva dhāvataḥ.

ततो ऽभिसृत्य तैर् विप्रैः सर्वैर् आश्रमवासिभिः। परिवार्य समाश्वास्य समानीतौ स्वम् आश्रमम्।

tato 'bhisṛtya tair vipraiḥ sarvair āśramavāsibhiḥ. parivārya samāśvāsya samānītau svam āśramam.

तत्र भार्यासहायः स वृतो वृद्धैस् तपोधनैः। आश्वासितो विचित्रार्थैः पूर्वराज्ञां कथाश्रयैः।

tatra bhāryāsahāyaḥ sa vṛto vṛddhais tapodhanaiḥ. āśvāsito vicitrārthaiḥ pūrvarājñāṃ kathāśrayaiḥ.

ततस् तौ पुनर् आश्वस्तौ वृद्धौ पुत्रदिदृक्षया। बाल्ये वृत्तानि पुत्रस्य स्मरन्तौ भृशदुःखितौ। सावित्र्या दर्शनानि च। शोकं जग्मतुर् अन्योन्यं।

tatas tau punar āśvastau vṛddhau putradidṛkṣayā. bālye vṛttāni putrasya smarantau bhṛśaduḥkhitau. sāvitryā darśanāni ca. śokaṃ jagmatur anyonyaṃ.

पुनर् उक्त्वा च करुणां वाचं तौ शोककर्शितौ। हा पुत्र हा साध्वि वधूः क्वासि क्वासीत्य् अरोदताम्। ब्राह्मणः सत्यवाक् तेषाम् उवाचेदं तयोर् वचः।

punar uktvā ca karuṇāṃ vācaṃ tau śokakarśitau. hā putra hā sādhvi vadhūḥ kvāsi kvāsīty arodatām. brāhmaṇaḥ satyavāk teṣām uvācedaṃ tayor vacaḥ.

सुवर्चा उवाच। यथास्य भार्या सावित्री तपसा च दमेन च। आचारेण च संयुक्ता तथा जीवति सत्यवान्।

suvarcā uvāca. yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca. ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān.

गौतम उवाच। वेदाः साङ्गा मयाधीतास् तपो मे संचितं महत्। कौमारं ब्रह्मचर्यं मे गुरवो ऽग्निश् च तोषिताः।

gautama uvāca. vedāḥ sāṅgā mayādhītās tapo me saṃcitaṃ mahat. kaumāraṃ brahmacaryaṃ me guravo 'gniś ca toṣitāḥ.

समाहितेन चीर्णानि सर्वाण्य् एव व्रतानि मे। वायुभक्षोपवासश् च कुशलानि च यानि मे।

samāhitena cīrṇāni sarvāṇy eva vratāni me. vāyubhakṣopavāsaś ca kuśalāni ca yāni me.

अनेन तपसा वेद्मि सर्वं परिचिकीर्षितम्। सत्यम् एतन् निबोध त्वं ध्रियते सत्यवान् इति।

anena tapasā vedmi sarvaṃ paricikīrṣitam. satyam etan nibodha tvaṃ dhriyate satyavān iti.

शिष्य उवाच। उपाध्यायस्य मे वक्त्राद् यथा वाक्यं विनिःसृतम्। नैतज् जातु भवेन् मिथ्या तथा जीवति सत्यवान्।

śiṣya uvāca. upādhyāyasya me vaktrād yathā vākyaṃ viniḥsṛtam. naitaj jātu bhaven mithyā tathā jīvati satyavān.

ऋषय ऊचुः। यथास्य भार्या सावित्री सर्वैर् एव सुलक्षणैः। अवैधव्यकरैर् युक्ता तथा जीवति सत्यवान्।

ṛṣaya ūcuḥ. yathāsya bhāryā sāvitrī sarvair eva sulakṣaṇaiḥ. avaidhavyakarair yuktā tathā jīvati satyavān.

भारद्वाज उवाच। यथास्य भार्या सावित्री तपसा च दमेन च। आचारेण च संयुक्ता तथा जीवति सत्यवान्।

bhāradvāja uvāca. yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca. ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān.

दाल्भ्य उवाच। यथा दृष्टिः प्रवृत्ता ते सावित्र्याश् च यथा व्रतम्। गताहारम् अकृत्वा च तथा जीवति सत्यवान्।

dālbhya uvāca. yathā dṛṣṭiḥ pravṛttā te sāvitryāś ca yathā vratam. gatāhāram akṛtvā ca tathā jīvati satyavān.

माण्डव्य उवाच। यथा वदन्ति शान्तायां दिशि वै मृगपक्षिणः। पार्थिवी च प्रवृत्तिस् ते तथा जीवति सत्यवान्।

māṇḍavya uvāca. yathā vadanti śāntāyāṃ diśi vai mṛgapakṣiṇaḥ. pārthivī ca pravṛttis te tathā jīvati satyavān.

धौम्य उवाच। सर्वैर् गुणैर् उपेतस् ते यथा पुत्रो जनप्रियः। दीर्घायुर् लक्षणोपेतस् तथा जीवति सत्यवान्।

dhaumya uvāca. sarvair guṇair upetas te yathā putro janapriyaḥ. dīrghāyur lakṣaṇopetas tathā jīvati satyavān.

मार्कण्डेय उवाच। एवम् आश्वासितस् तैस् तु सत्यवाग्भिस् तपस्विभिः। तांस् तान् विगणयन्न् अर्थान् अवस्थित इवाभवत्।

mārkaṇḍeya uvāca. evam āśvāsitas tais tu satyavāgbhis tapasvibhiḥ. tāṃs tān vigaṇayann arthān avasthita ivābhavat.

ततो मुहूर्तात् सावित्री भर्त्रा सत्यवता सह। आजगामाश्रमं रात्रौ प्रहृष्टा प्रविवेश ह। दृष्ट्वा चोत्पतिताः सर्वे हर्षं जग्मुश् च ते द्विजाः। कण्ठं माता पिता चास्य समालिङ्ग्याभ्यरोदताम्।

tato muhūrtāt sāvitrī bhartrā satyavatā saha. ājagāmāśramaṃ rātrau prahṛṣṭā praviveśa ha. dṛṣṭvā cotpatitāḥ sarve harṣaṃ jagmuś ca te dvijāḥ. kaṇṭhaṃ mātā pitā cāsya samāliṅgyābhyarodatām.

ब्राह्मणा ऊचुः। पुत्रेण संगतं त्वाद्य चक्षुष्मन्तं निरीक्ष्य च। सर्वे वयं वै पृच्छामो वृद्धिं ते पृथिवीपते।

brāhmaṇā ūcuḥ. putreṇa saṃgataṃ tvādya cakṣuṣmantaṃ nirīkṣya ca. sarve vayaṃ vai pṛcchāmo vṛddhiṃ te pṛthivīpate.

समागमेन पुत्रस्य सावित्र्या दर्शनेन च। चक्षुषश् चात्मनो लाभात् त्रिभिर् दिष्ट्या विवर्धसे।

samāgamena putrasya sāvitryā darśanena ca. cakṣuṣaś cātmano lābhāt tribhir diṣṭyā vivardhase.

सर्वैर् अस्माभिर् उक्तं यत् तथा तन् नात्र संशयः। भूयो भूयश् च वृद्धिस् ते क्षिप्रम् एव भविष्यति।

sarvair asmābhir uktaṃ yat tathā tan nātra saṃśayaḥ. bhūyo bhūyaś ca vṛddhis te kṣipram eva bhaviṣyati.

मार्कण्डेय उवाच। ततो ऽग्निं तत्र संज्वाल्य द्विजास् ते सर्व एव हि। उपासां चक्रिरे पार्थ द्युमत्सेनं महीपतिम्।

mārkaṇḍeya uvāca. tato 'gniṃ tatra saṃjvālya dvijās te sarva eva hi. upāsāṃ cakrire pārtha dyumatsenaṃ mahīpatim.

शैब्या च सत्यवांश् चैव सावित्री चैकतः स्थिताः। सर्वैस् तैर् अभ्यनुज्ञाता विशोकाः समुपाविशन्।

śaibyā ca satyavāṃś caiva sāvitrī caikataḥ sthitāḥ. sarvais tair abhyanujñātā viśokāḥ samupāviśan.

ततो राज्ञा सहासीनाः सर्वे ते वनवासिनः। जातकौतूहलाः पार्थ पप्रच्छुर् नृपतेः सुतम्।

tato rājñā sahāsīnāḥ sarve te vanavāsinaḥ. jātakautūhalāḥ pārtha papracchur nṛpateḥ sutam.

प्राग् एव नागतं कस्मात् सभार्येण त्वया विभो। विरात्रे चागतं कस्मात् को ऽनुबन्धश् च ते ऽभवत्।

prāg eva nāgataṃ kasmāt sabhāryeṇa tvayā vibho. virātre cāgataṃ kasmāt ko 'nubandhaś ca te 'bhavat.

संतापितः पिता माता वयं चैव नृपात्मज। नाकस्माद् इति जानीमस् तत् सर्वं वक्तुम् अर्हसि।

saṃtāpitaḥ pitā mātā vayaṃ caiva nṛpātmaja. nākasmād iti jānīmas tat sarvaṃ vaktum arhasi.

सत्यवान् उवाच। पित्राहम् अभ्यनुज्ञातः सावित्रीसहितो गतः। अथ मे ऽभूच् छिरोदुःखं वने काष्ठानि भिन्दतः।

satyavān uvāca. pitrāham abhyanujñātaḥ sāvitrīsahito gataḥ. atha me 'bhūc chiroduḥkhaṃ vane kāṣṭhāni bhindataḥ.

सुप्तश् चाहं वेदनया चिरम् इत्य् उपलक्षये। तावत् कालं च न मया सुप्तपूर्वं कदा चन।

suptaś cāhaṃ vedanayā ciram ity upalakṣaye. tāvat kālaṃ ca na mayā suptapūrvaṃ kadā cana.

सर्वेषाम् एव भवतां संतापो मा भवेद् इति। अतो विरात्रागमनं नान्यद् अस्तीह कारणम्।

sarveṣām eva bhavatāṃ saṃtāpo mā bhaved iti. ato virātrāgamanaṃ nānyad astīha kāraṇam.

गौतम उवाच। अकस्माच् चक्षुषः प्राप्तिर् द्युमत्सेनस्य ते पितुः। नास्य त्वं कारणं वेत्थ सावित्री वक्तुम् अर्हति।

gautama uvāca. akasmāc cakṣuṣaḥ prāptir dyumatsenasya te pituḥ. nāsya tvaṃ kāraṇaṃ vettha sāvitrī vaktum arhati.

श्रोतुम् इच्छामि सावित्रि त्वं हि वेत्थ परावरम्। त्वां हि जानामि सावित्रि सावित्रीम् इव तेजसा।

śrotum icchāmi sāvitri tvaṃ hi vettha parāvaram. tvāṃ hi jānāmi sāvitri sāvitrīm iva tejasā.

त्वम् अत्र हेतुं जानीषे तस्मात् सत्यं निरुच्यताम्। रहस्यं यदि ते नास्ति किं चिद् अत्र वदस्व नः।

tvam atra hetuṃ jānīṣe tasmāt satyaṃ nirucyatām. rahasyaṃ yadi te nāsti kiṃ cid atra vadasva naḥ.

सावित्र्य् उवाच। एवम् एतद् यथा वेत्थ संकल्पो नान्यथा हि वः। न च किं चिद् रहस्यं मे श्रूयतां तथ्यम् अत्र यत्।

sāvitry uvāca. evam etad yathā vettha saṃkalpo nānyathā hi vaḥ. na ca kiṃ cid rahasyaṃ me śrūyatāṃ tathyam atra yat.

मृत्युर् मे भर्तुर् आख्यातो नारदेन महात्मना। स चाद्य दिवसः प्राप्तस् ततो नैनं जहाम्य् अहम्।

mṛtyur me bhartur ākhyāto nāradena mahātmanā. sa cādya divasaḥ prāptas tato nainaṃ jahāmy aham.

सुप्तं चैनं यमः साक्षाद् उपागच्छत् सकिंकरः। स एनम् अनयद् बद्ध्वा दिशं पितृनिषेविताम्।

suptaṃ cainaṃ yamaḥ sākṣād upāgacchat sakiṃkaraḥ. sa enam anayad baddhvā diśaṃ pitṛniṣevitām.

अस्तौषं तम् अहं देवं सत्येन वचसा विभुम्। पञ्च वै तेन मे दत्ता वराः शृणुत तान् मम।

astauṣaṃ tam ahaṃ devaṃ satyena vacasā vibhum. pañca vai tena me dattā varāḥ śṛṇuta tān mama.

चक्षुषी च स्वराज्यं च द्वौ वरौ श्वशुरस्य मे। लब्धं पितुः पुत्रशतं पुत्राणाम् आत्मनः शतम्।

cakṣuṣī ca svarājyaṃ ca dvau varau śvaśurasya me. labdhaṃ pituḥ putraśataṃ putrāṇām ātmanaḥ śatam.

चतुर्वर्षशतायुर् मे भर्ता लब्धश् च सत्यवान्। भर्तुर् हि जीवितार्थं तु मया चीर्णं स्थिरं व्रतम्।

caturvarṣaśatāyur me bhartā labdhaś ca satyavān. bhartur hi jīvitārthaṃ tu mayā cīrṇaṃ sthiraṃ vratam.

एतत् सत्यं मयाख्यातं कारणं विस्तरेण वः। यथा वृत्तं सुखोदर्कम् इदं दुःखं महन् मम।

etat satyaṃ mayākhyātaṃ kāraṇaṃ vistareṇa vaḥ. yathā vṛttaṃ sukhodarkam idaṃ duḥkhaṃ mahan mama.

ऋषय ऊचुः। निमज्जमानं व्यसनैर् अभिद्रुतं; कुलं नरेन्द्रस्य तमोमये ह्रदे। त्वया सुशीले धृतधर्मपुण्यया; समुद्धृतं साध्वि पुनः कुलीनया।

ṛṣaya ūcuḥ. nimajjamānaṃ vyasanair abhidrutaṃ; kulaṃ narendrasya tamomaye hrade. tvayā suśīle dhṛtadharmapuṇyayā; samuddhṛtaṃ sādhvi punaḥ kulīnayā.

मार्कण्डेय उवाच। तथा प्रशस्य ह्य् अभिपूज्य चैव ते; वरस्त्रियं ताम् ऋषयः समागताः। नरेन्द्रम् आमन्त्र्य सपुत्रम् अञ्जसा; शिवेन जग्मुर् मुदिताः स्वम् आलयम्।

mārkaṇḍeya uvāca. tathā praśasya hy abhipūjya caiva te; varastriyaṃ tām ṛṣayaḥ samāgatāḥ. narendram āmantrya saputram añjasā; śivena jagmur muditāḥ svam ālayam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...