महाभारत 3.280 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 280→

[mh-3-280] • 33 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। ततः काले बहुतिथे व्यतिक्रान्ते कदा चन। प्राप्तः स कालो मर्तव्यं यत्र सत्यवता नृप।

mārkaṇḍeya uvāca. tataḥ kāle bahutithe vyatikrānte kadā cana. prāptaḥ sa kālo martavyaṃ yatra satyavatā nṛpa.

गणयन्त्याश् च सावित्र्या दिवसे दिवसे गते। तद् वाक्यं नारदेनोक्तं वर्तते हृदि नित्यशः।

gaṇayantyāś ca sāvitryā divase divase gate. tad vākyaṃ nāradenoktaṃ vartate hṛdi nityaśaḥ.

चतुर्थे ऽहनि मर्तव्यम् इति संचिन्त्य भामिनी। व्रतं त्रिरात्रम् उद्दिश्य दिवारात्रं स्थिताभवत्।

caturthe 'hani martavyam iti saṃcintya bhāminī. vrataṃ trirātram uddiśya divārātraṃ sthitābhavat.

तं श्रुत्वा नियमं दुःखं वध्वा दुःखान्वितो नृपः। उत्थाय वाक्यं सावित्रीम् अब्रवीत् परिसान्त्वयन्।

taṃ śrutvā niyamaṃ duḥkhaṃ vadhvā duḥkhānvito nṛpaḥ. utthāya vākyaṃ sāvitrīm abravīt parisāntvayan.

अतितीव्रो ऽयम् आरम्भस् त्वयारब्धो नृपात्मजे। तिसृणां वसतीनां हि स्थानं परमदुष्करम्।

atitīvro 'yam ārambhas tvayārabdho nṛpātmaje. tisṛṇāṃ vasatīnāṃ hi sthānaṃ paramaduṣkaram.

सावित्र्य् उवाच। न कार्यस् तात संतापः पारयिष्याम्य् अहं व्रतम्। व्यवसायकृतं हीदं व्यवसायश् च कारणम्।

sāvitry uvāca. na kāryas tāta saṃtāpaḥ pārayiṣyāmy ahaṃ vratam. vyavasāyakṛtaṃ hīdaṃ vyavasāyaś ca kāraṇam.

द्युमत्सेन उवाच। व्रतं भिन्धीति वक्तुं त्वां नास्मि शक्तः कथं चन। पारयस्वेति वचनं युक्तम् अस्मद्विधो वदेत्।

dyumatsena uvāca. vrataṃ bhindhīti vaktuṃ tvāṃ nāsmi śaktaḥ kathaṃ cana. pārayasveti vacanaṃ yuktam asmadvidho vadet.

मार्कण्डेय उवाच। एवम् उक्त्वा द्युमत्सेनो विरराम महामनाः। तिष्ठन्ती चापि सावित्री काष्ठभूतेव लक्ष्यते।

mārkaṇḍeya uvāca. evam uktvā dyumatseno virarāma mahāmanāḥ. tiṣṭhantī cāpi sāvitrī kāṣṭhabhūteva lakṣyate.

श्वोभूते भर्तृमरणे सावित्र्या भरतर्षभ। दुःखान्वितायास् तिष्ठन्त्याः सा रात्रिर् व्यत्यवर्तत।

śvobhūte bhartṛmaraṇe sāvitryā bharatarṣabha. duḥkhānvitāyās tiṣṭhantyāḥ sā rātrir vyatyavartata.

अद्य तद् दिवसं चेति हुत्वा दीप्तं हुताशनम्। युगमात्रोदिते सूर्ये कृत्वा पौर्वाह्णिकीः क्रियाः। व्रतं समाप्य सावित्री स्नात्वा शुद्धा यशस्विनी।

adya tad divasaṃ ceti hutvā dīptaṃ hutāśanam. yugamātrodite sūrye kṛtvā paurvāhṇikīḥ kriyāḥ. vrataṃ samāpya sāvitrī snātvā śuddhā yaśasvinī.

ततः सर्वान् द्विजान् वृद्धाञ् श्वश्रूं श्वशुरम् एव च। अभिवाद्यानुपूर्व्येण प्राञ्जलिर् नियता स्थिता।

tataḥ sarvān dvijān vṛddhāñ śvaśrūṃ śvaśuram eva ca. abhivādyānupūrvyeṇa prāñjalir niyatā sthitā.

अवैधव्याशिषस् ते तु सावित्र्यर्थं हिताः शुभाः। ऊचुस् तपस्विनः सर्वे तपोवननिवासिनः।

avaidhavyāśiṣas te tu sāvitryarthaṃ hitāḥ śubhāḥ. ūcus tapasvinaḥ sarve tapovananivāsinaḥ.

एवम् अस्त्व् इति सावित्री ध्यानयोगपरायणा। मनसा ता गिरः सर्वाः प्रत्यगृह्णात् तपस्विनाम्।

evam astv iti sāvitrī dhyānayogaparāyaṇā. manasā tā giraḥ sarvāḥ pratyagṛhṇāt tapasvinām.

तं कालं च मुहूर्तं च प्रतीक्षन्ती नृपात्मजा। यथोक्तं नारदवचश् चिन्तयन्ती सुदुःखिता।

taṃ kālaṃ ca muhūrtaṃ ca pratīkṣantī nṛpātmajā. yathoktaṃ nāradavacaś cintayantī suduḥkhitā.

ततस् तु श्वश्रूश्वशुराव् ऊचतुस् तां नृपात्मजाम्। एकान्तस्थम् इदं वाक्यं प्रीत्या भरतसत्तम।

tatas tu śvaśrūśvaśurāv ūcatus tāṃ nṛpātmajām. ekāntastham idaṃ vākyaṃ prītyā bharatasattama.

श्वशुराव् ऊचतुः। व्रतो यथोपदिष्टो ऽयं यथावत् पारितस् त्वया। आहारकालः संप्राप्तः क्रियतां यद् अनन्तरम्।

śvaśurāv ūcatuḥ. vrato yathopadiṣṭo 'yaṃ yathāvat pāritas tvayā. āhārakālaḥ saṃprāptaḥ kriyatāṃ yad anantaram.

सावित्र्य् उवाच। अस्तं गते मयादित्ये भोक्तव्यं कृतकामया। एष मे हृदि संकल्पः समयश् च कृतो मया।

sāvitry uvāca. astaṃ gate mayāditye bhoktavyaṃ kṛtakāmayā. eṣa me hṛdi saṃkalpaḥ samayaś ca kṛto mayā.

मार्कण्डेय उवाच। एवं संभाषमाणायाः सावित्र्या भोजनं प्रति। स्कन्धे परशुम् आदाय सत्यवान् प्रस्थितो वनम्। कठिनं च तथा करे। खनित्रं सत्यवान् गृह्य प्रस्थितश् च वनं प्रति। तं प्रणम्याब्रवीत् साध्वी नारदोक्तं वशानुगा।

mārkaṇḍeya uvāca. evaṃ saṃbhāṣamāṇāyāḥ sāvitryā bhojanaṃ prati. skandhe paraśum ādāya satyavān prasthito vanam. kaṭhinaṃ ca tathā kare. khanitraṃ satyavān gṛhya prasthitaś ca vanaṃ prati. taṃ praṇamyābravīt sādhvī nāradoktaṃ vaśānugā.

सावित्री त्व् आह भर्तारं नैकस् त्वं गन्तुम् अर्हसि। सह त्वयागमिष्यामि न हि त्वां हातुम् उत्सहे।

sāvitrī tv āha bhartāraṃ naikas tvaṃ gantum arhasi. saha tvayāgamiṣyāmi na hi tvāṃ hātum utsahe.

सत्यवान् उवाच। वनं न गतपूर्वं ते दुःखः पन्थाश् च भामिनि। व्रतोपवासक्षामा च कथं पद्भ्यां गमिष्यसि।

satyavān uvāca. vanaṃ na gatapūrvaṃ te duḥkhaḥ panthāś ca bhāmini. vratopavāsakṣāmā ca kathaṃ padbhyāṃ gamiṣyasi.

सावित्र्य् उवाच। उपवासान् न मे ग्लानिर् नास्ति चापि परिश्रमः। गमने च कृतोत्साहां प्रतिषेद्धुं न मार्हसि।

sāvitry uvāca. upavāsān na me glānir nāsti cāpi pariśramaḥ. gamane ca kṛtotsāhāṃ pratiṣeddhuṃ na mārhasi.

सत्यवान् उवाच। यदि ते गमनोत्साहः करिष्यामि तव प्रियम्। मम त्व् आमन्त्रय गुरून् न मां दोषः स्पृशेद् अयम्।

satyavān uvāca. yadi te gamanotsāhaḥ kariṣyāmi tava priyam. mama tv āmantraya gurūn na māṃ doṣaḥ spṛśed ayam.

मार्कण्डेय उवाच। साभिगम्याब्रवीच् छ्वश्रूं श्वशुरं च महाव्रता। अयं गच्छति मे भर्ता फलाहारो महावनम्।

mārkaṇḍeya uvāca. sābhigamyābravīc chvaśrūṃ śvaśuraṃ ca mahāvratā. ayaṃ gacchati me bhartā phalāhāro mahāvanam.

इच्छेयम् अभ्यनुज्ञातुम् आर्यया श्वशुरेण च। अनेन सह निर्गन्तुं न हि मे विरहः क्षमः।

iccheyam abhyanujñātum āryayā śvaśureṇa ca. anena saha nirgantuṃ na hi me virahaḥ kṣamaḥ.

गुर्वग्निहोत्रार्थकृते प्रस्थितश् च सुतस् तव। न निवार्यो निवार्यः स्याद् अन्यथा प्रस्थितो वनम्।

gurvagnihotrārthakṛte prasthitaś ca sutas tava. na nivāryo nivāryaḥ syād anyathā prasthito vanam.

संवत्सरः किं चिद् ऊनो न निष्क्रान्ताहम् आश्रमात्। वनं कुसुमितं द्रष्टुं परं कौतूहलं हि मे।

saṃvatsaraḥ kiṃ cid ūno na niṣkrāntāham āśramāt. vanaṃ kusumitaṃ draṣṭuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me.

द्युमत्सेन उवाच। यतः प्रभृति सावित्री पित्रा दत्ता स्नुषा मम। नानयाभ्यर्थनायुक्तम् उक्तपूर्वं स्मराम्य् अहम्।

dyumatsena uvāca. yataḥ prabhṛti sāvitrī pitrā dattā snuṣā mama. nānayābhyarthanāyuktam uktapūrvaṃ smarāmy aham.

तद् एषा लभतां कामं यथाभिलषितं वधूः। अप्रमादश् च कर्तव्यः पुत्रि सत्यवतः पथि।

tad eṣā labhatāṃ kāmaṃ yathābhilaṣitaṃ vadhūḥ. apramādaś ca kartavyaḥ putri satyavataḥ pathi.

मार्कण्डेय उवाच। उभाभ्याम् अभ्यनुज्ञाता सा जगाम यशस्विनी। सह भर्त्रा हसन्तीव हृदयेन विदूयता।

mārkaṇḍeya uvāca. ubhābhyām abhyanujñātā sā jagāma yaśasvinī. saha bhartrā hasantīva hṛdayena vidūyatā.

सा वनानि विचित्राणि रमणीयानि सर्वशः। मयूररवघुष्टानि ददर्श विपुलेक्षणा।

sā vanāni vicitrāṇi ramaṇīyāni sarvaśaḥ. mayūraravaghuṣṭāni dadarśa vipulekṣaṇā.

नदीः पुण्यवहाश् चैव पुष्पितांश् च नगोत्तमान्। सत्यवान् आह पश्येति सावित्रीं मधुराक्षरम्।

nadīḥ puṇyavahāś caiva puṣpitāṃś ca nagottamān. satyavān āha paśyeti sāvitrīṃ madhurākṣaram.

निरीक्षमाणा भर्तारं सर्वावस्थम् अनिन्दिता। मृतम् एव हि तं मेने काले मुनिवचः स्मरन्।

nirīkṣamāṇā bhartāraṃ sarvāvastham aninditā. mṛtam eva hi taṃ mene kāle munivacaḥ smaran.

अनुवर्तती तु भर्तारं जगाम मृदुगामिनी। द्विधेव हृदयं कृत्वा तं च कालम् अवेक्षती।

anuvartatī tu bhartāraṃ jagāma mṛdugāminī. dvidheva hṛdayaṃ kṛtvā taṃ ca kālam avekṣatī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...