महाभारत 3.277 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 277→

[mh-3-277] • 41 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। नात्मानम् अनुशोचामि नेमान् भ्रातॄन् महामुने। हरणं चापि राज्यस्य यथेमां द्रुपदात्मजाम्।

yudhiṣṭhira uvāca. nātmānam anuśocāmi nemān bhrātṝn mahāmune. haraṇaṃ cāpi rājyasya yathemāṃ drupadātmajām.

द्यूते दुरात्मभिः क्लिष्टाः कृष्णया तारिता वयम्। जयद्रथेन च पुनर् वनाद् अपहृता बलात्।

dyūte durātmabhiḥ kliṣṭāḥ kṛṣṇayā tāritā vayam. jayadrathena ca punar vanād apahṛtā balāt.

अस्ति सीमन्तिनी का चिद् दृष्टपूर्वाथ वा श्रुता। पतिव्रता महाभागा यथेयं द्रुपदात्मजा।

asti sīmantinī kā cid dṛṣṭapūrvātha vā śrutā. pativratā mahābhāgā yatheyaṃ drupadātmajā.

मार्कण्डेय उवाच। शृणु राजन् कुलस्त्रीणां महाभाग्यं युधिष्ठिर। सर्वम् एतद् यथा प्राप्तं सावित्र्या राजकन्यया।

mārkaṇḍeya uvāca. śṛṇu rājan kulastrīṇāṃ mahābhāgyaṃ yudhiṣṭhira. sarvam etad yathā prāptaṃ sāvitryā rājakanyayā.

आसीन् मद्रेषु धर्मात्मा राजा परमधार्मिकः। ब्रह्मण्यश् च शरण्यश् च सत्यसंधो जितेन्द्रियः।

āsīn madreṣu dharmātmā rājā paramadhārmikaḥ. brahmaṇyaś ca śaraṇyaś ca satyasaṃdho jitendriyaḥ.

यज्वा दानपतिर् दक्षः पौरजानपदप्रियः। पार्थिवो ऽश्वपतिर् नाम सर्वभूतहिते रतः।

yajvā dānapatir dakṣaḥ paurajānapadapriyaḥ. pārthivo 'śvapatir nāma sarvabhūtahite rataḥ.

क्षमावान् अनपत्यश् च सत्यवाग् विजितेन्द्रियः। अतिक्रान्तेन वयसा संतापम् उपजग्मिवान्।

kṣamāvān anapatyaś ca satyavāg vijitendriyaḥ. atikrāntena vayasā saṃtāpam upajagmivān.

अपत्योत्पादनार्थं स तीव्रं नियमम् आस्थितः। काले परिमिताहारो ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः।

apatyotpādanārthaṃ sa tīvraṃ niyamam āsthitaḥ. kāle parimitāhāro brahmacārī jitendriyaḥ.

हुत्वा शतसहस्रं स सावित्र्या राजसत्तम। षष्ठे षष्ठे तदा काले बभूव मितभोजनः।

hutvā śatasahasraṃ sa sāvitryā rājasattama. ṣaṣṭhe ṣaṣṭhe tadā kāle babhūva mitabhojanaḥ.

एतेन नियमेनासीद् वर्षाण्य् अष्टादशैव तु। पूर्णे त्व् अष्टादशे वर्षे सावित्री तुष्टिम् अभ्यगात्। स्वरूपिणी तदा राजन् दर्शयाम् आस तं नृपम्।

etena niyamenāsīd varṣāṇy aṣṭādaśaiva tu. pūrṇe tv aṣṭādaśe varṣe sāvitrī tuṣṭim abhyagāt. svarūpiṇī tadā rājan darśayām āsa taṃ nṛpam.

अग्निहोत्रात् समुत्थाय हर्षेण महतान्विता। उवाच चैनं वरदा वचनं पार्थिवं तदा। सा तम् अश्वपतिं राजन् सावित्री नियमस्थितम्।

agnihotrāt samutthāya harṣeṇa mahatānvitā. uvāca cainaṃ varadā vacanaṃ pārthivaṃ tadā. sā tam aśvapatiṃ rājan sāvitrī niyamasthitam.

ब्रह्मचर्येण शुद्धेन दमेन नियमेन च। सर्वात्मना च मद्भक्त्या तुष्टास्मि तव पार्थिव।

brahmacaryeṇa śuddhena damena niyamena ca. sarvātmanā ca madbhaktyā tuṣṭāsmi tava pārthiva.

वरं वृणीष्वाश्वपते मद्रराज यथेप्सितम्। न प्रमादश् च धर्मेषु कर्तव्यस् ते कथं चन।

varaṃ vṛṇīṣvāśvapate madrarāja yathepsitam. na pramādaś ca dharmeṣu kartavyas te kathaṃ cana.

अश्वपतिर् उवाच। अपत्यार्थः समारम्भः कृतो धर्मेप्सया मया। पुत्रा मे बहवो देवि भवेयुः कुलभावनाः।

aśvapatir uvāca. apatyārthaḥ samārambhaḥ kṛto dharmepsayā mayā. putrā me bahavo devi bhaveyuḥ kulabhāvanāḥ.

तुष्टासि यदि मे देवि कामम् एतं वृणोम्य् अहम्। संतानं हि परो धर्म इत्य् आहुर् मां द्विजातयः। एवम् उक्त्वा तु सावित्री प्रत्युवाच च तं नृपम्।

tuṣṭāsi yadi me devi kāmam etaṃ vṛṇomy aham. saṃtānaṃ hi paro dharma ity āhur māṃ dvijātayaḥ. evam uktvā tu sāvitrī pratyuvāca ca taṃ nṛpam.

सावित्र्य् उवाच। पूर्वम् एव मया राजन्न् अभिप्रायम् इमं तव। ज्ञात्वा पुत्रार्थम् उक्तो वै तव हेतोः पितामहः।

sāvitry uvāca. pūrvam eva mayā rājann abhiprāyam imaṃ tava. jñātvā putrārtham ukto vai tava hetoḥ pitāmahaḥ.

प्रसादाच् चैव तस्मात् ते स्वयंभुविहिताद् भुवि। कन्या तेजस्विनी सौम्य क्षिप्रम् एव भविष्यति।

prasādāc caiva tasmāt te svayaṃbhuvihitād bhuvi. kanyā tejasvinī saumya kṣipram eva bhaviṣyati.

उत्तरं च न ते किं चिद् व्याहर्तव्यं कथं चन। पितामहनिसर्गेण तुष्टा ह्य् एतद् ब्रवीमि ते।

uttaraṃ ca na te kiṃ cid vyāhartavyaṃ kathaṃ cana. pitāmahanisargeṇa tuṣṭā hy etad bravīmi te.

मार्कण्डेय उवाच। स तथेति प्रतिज्ञाय सावित्र्या वचनं नृपः। प्रसादयाम् आस पुनः क्षिप्रम् एवं भवेद् इति।

mārkaṇḍeya uvāca. sa tatheti pratijñāya sāvitryā vacanaṃ nṛpaḥ. prasādayām āsa punaḥ kṣipram evaṃ bhaved iti.

अन्तर्हितायां सावित्र्यां जगाम स्वगृहं नृपः। स्वराज्ये चावसत् प्रीतः प्रजा धर्मेण पालयन्।

antarhitāyāṃ sāvitryāṃ jagāma svagṛhaṃ nṛpaḥ. svarājye cāvasat prītaḥ prajā dharmeṇa pālayan.

कस्मिंश् चित् तु गते काले स राजा नियतव्रतः। ज्येष्ठायां धर्मचारिण्यां महिष्यां गर्भम् आदधे।

kasmiṃś cit tu gate kāle sa rājā niyatavrataḥ. jyeṣṭhāyāṃ dharmacāriṇyāṃ mahiṣyāṃ garbham ādadhe.

राजपुत्र्यां तु गर्भः स मालव्यां भरतर्षभ। व्यवर्धत यथा शुक्ले तारापतिर् इवाम्बरे।

rājaputryāṃ tu garbhaḥ sa mālavyāṃ bharatarṣabha. vyavardhata yathā śukle tārāpatir ivāmbare.

प्राप्ते काले तु सुषुवे कन्यां राजीवलोचनाम्। क्रियाश् च तस्या मुदितश् चक्रे स नृपतिस् तदा।

prāpte kāle tu suṣuve kanyāṃ rājīvalocanām. kriyāś ca tasyā muditaś cakre sa nṛpatis tadā.

सावित्र्या प्रीतया दत्ता सावित्र्या हुतया ह्य् अपि। सावित्रीत्य् एव नामास्याश् चक्रुर् विप्रास् तथा पिता।

sāvitryā prītayā dattā sāvitryā hutayā hy api. sāvitrīty eva nāmāsyāś cakrur viprās tathā pitā.

सा विग्रहवतीव श्रीर् व्यवर्धत नृपात्मजा। कालेन चापि सा कन्या यौवनस्था बभूव ह।

sā vigrahavatīva śrīr vyavardhata nṛpātmajā. kālena cāpi sā kanyā yauvanasthā babhūva ha.

तां सुमध्यां पृथुश्रोणीं प्रतिमां काञ्चनीम् इव। प्राप्तेयं देवकन्येति दृष्ट्वा संमेनिरे जनाः।

tāṃ sumadhyāṃ pṛthuśroṇīṃ pratimāṃ kāñcanīm iva. prāpteyaṃ devakanyeti dṛṣṭvā saṃmenire janāḥ.

तां तु पद्मपलाशाक्षीं ज्वलन्तीम् इव तेजसा। न कश् चिद् वरयाम् आस तेजसा प्रतिवारितः।

tāṃ tu padmapalāśākṣīṃ jvalantīm iva tejasā. na kaś cid varayām āsa tejasā prativāritaḥ.

अथोपोष्य शिरःस्नाता दैवतान्य् अभिगम्य सा। हुत्वाग्निं विधिवद् विप्रान् वाचयाम् आस पर्वणि।

athopoṣya śiraḥsnātā daivatāny abhigamya sā. hutvāgniṃ vidhivad viprān vācayām āsa parvaṇi.

ततः सुमनसः शेषाः प्रतिगृह्य महात्मनः। पितुः सकाशम् अगमद् देवी श्रीर् इव रूपिणी।

tataḥ sumanasaḥ śeṣāḥ pratigṛhya mahātmanaḥ. pituḥ sakāśam agamad devī śrīr iva rūpiṇī.

साभिवाद्य पितुः पादौ शेषाः पूर्वं निवेद्य च। कृताञ्जलिर् वरारोहा नृपतेः पार्श्वतः स्थिता।

sābhivādya pituḥ pādau śeṣāḥ pūrvaṃ nivedya ca. kṛtāñjalir varārohā nṛpateḥ pārśvataḥ sthitā.

यौवनस्थां तु तां दृष्ट्वा स्वां सुतां देवरूपिणीम्। अयाच्यमानां च वरैर् नृपतिर् दुःखितो ऽभवत्।

yauvanasthāṃ tu tāṃ dṛṣṭvā svāṃ sutāṃ devarūpiṇīm. ayācyamānāṃ ca varair nṛpatir duḥkhito 'bhavat.

राजोवाच। पुत्रि प्रदानकालस् ते न च कश् चिद् वृणोति माम्। स्वयम् अन्विच्छ भर्तारं गुणैः सदृशम् आत्मनः।

rājovāca. putri pradānakālas te na ca kaś cid vṛṇoti mām. svayam anviccha bhartāraṃ guṇaiḥ sadṛśam ātmanaḥ.

प्रार्थितः पुरुषो यश् च स निवेद्यस् त्वया मम। विमृश्याहं प्रदास्यामि वरय त्वं यथेप्सितम्।

prārthitaḥ puruṣo yaś ca sa nivedyas tvayā mama. vimṛśyāhaṃ pradāsyāmi varaya tvaṃ yathepsitam.

श्रुतं हि धर्मशास्त्रे मे पठ्यमानं द्विजातिभिः। तथा त्वम् अपि कल्याणि गदतो मे वचः शृणु।

śrutaṃ hi dharmaśāstre me paṭhyamānaṃ dvijātibhiḥ. tathā tvam api kalyāṇi gadato me vacaḥ śṛṇu.

अप्रदाता पिता वाच्यो वाच्यश् चानुपयन् पतिः। मृते भर्तरि पुत्रश् च वाच्यो मातुर् अरक्षिता।

apradātā pitā vācyo vācyaś cānupayan patiḥ. mṛte bhartari putraś ca vācyo mātur arakṣitā.

इदं मे वचनं श्रुत्वा भर्तुर् अन्वेषणे त्वर। देवतानां यथा वाच्यो न भवेयं तथा कुरु।

idaṃ me vacanaṃ śrutvā bhartur anveṣaṇe tvara. devatānāṃ yathā vācyo na bhaveyaṃ tathā kuru.

मार्कण्डेय उवाच। एवम् उक्त्वा दुहितरं तथा वृद्धांश् च मन्त्रिणः। व्यादिदेशानुयात्रं च गम्यताम् इत्य् अचोदयत्।

mārkaṇḍeya uvāca. evam uktvā duhitaraṃ tathā vṛddhāṃś ca mantriṇaḥ. vyādideśānuyātraṃ ca gamyatām ity acodayat.

साभिवाद्य पितुः पादौ व्रीडितेव मनस्विनी। पितुर् वचनम् आज्ञाय निर्जगामाविचारितम्।

sābhivādya pituḥ pādau vrīḍiteva manasvinī. pitur vacanam ājñāya nirjagāmāvicāritam.

सा हैमं रथम् आस्थाय स्थविरैः सचिवैर् वृता। तपोवनानि रम्याणि राजर्षीणां जगाम् अह।

sā haimaṃ ratham āsthāya sthaviraiḥ sacivair vṛtā. tapovanāni ramyāṇi rājarṣīṇāṃ jagām aha.

मान्यानां तत्र वृद्धानां कृत्वा पादाभिवन्दनम्। वनानि क्रमशस् तात सर्वाण्य् एवाभ्यगच्छत।

mānyānāṃ tatra vṛddhānāṃ kṛtvā pādābhivandanam. vanāni kramaśas tāta sarvāṇy evābhyagacchata.

एवं सर्वेषु तीर्थेषु धनोत्सर्गं नृपात्मजा। कुर्वती द्विजमुख्यानां तं तं देशं जगाम ह।

evaṃ sarveṣu tīrtheṣu dhanotsargaṃ nṛpātmajā. kurvatī dvijamukhyānāṃ taṃ taṃ deśaṃ jagāma ha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...