महाभारत 3.271 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 271→

[mh-3-271] • 27 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। ततो विनिर्याय पुरात् कुम्भकर्णः सहानुगः। अपश्यत् कपिसैन्यं तज् जितकाश्य् अग्रतः स्थितम्। स वीक्षमाणस् तत् सैन्यं रामदर्शनकाङ्क्षया। अपश्यच् चापि सौमित्रिं धनुष्पाणिं व्यवस्थितम्।

mārkaṇḍeya uvāca. tato viniryāya purāt kumbhakarṇaḥ sahānugaḥ. apaśyat kapisainyaṃ taj jitakāśy agrataḥ sthitam. sa vīkṣamāṇas tat sainyaṃ rāmadarśanakāṅkṣayā. apaśyac cāpi saumitriṃ dhanuṣpāṇiṃ vyavasthitam.

तम् अभ्येत्याशु हरयः परिवार्य समन्ततः। शैलवृक्षायुधा नादान् अमुञ्चन् भीषणास् ततः। अभ्यघ्नंश् च महाकायैर् बहुभिर् जगतीरुहैः। करजैर् अतुदंश् चान्ये विहाय भयम् उत्तमम्।

tam abhyetyāśu harayaḥ parivārya samantataḥ. śailavṛkṣāyudhā nādān amuñcan bhīṣaṇās tataḥ. abhyaghnaṃś ca mahākāyair bahubhir jagatīruhaiḥ. karajair atudaṃś cānye vihāya bhayam uttamam.

बहुधा युध्यमानास् ते युद्धमार्गैः प्लवंगमाः। नानाप्रहरणैर् भीमं राक्षसेन्द्रम् अताडयन्।

bahudhā yudhyamānās te yuddhamārgaiḥ plavaṃgamāḥ. nānāpraharaṇair bhīmaṃ rākṣasendram atāḍayan.

स ताड्यमानः प्रहसन् भक्षयाम् आस वानरान्। पनसं च गवाक्षं च वज्रबाहुं च वानरम्।

sa tāḍyamānaḥ prahasan bhakṣayām āsa vānarān. panasaṃ ca gavākṣaṃ ca vajrabāhuṃ ca vānaram.

तद् दृष्ट्वा व्यथनं कर्म कुम्भकर्णस्य रक्षसः। उदक्रोशन् परित्रस्तास् तारप्रभृतयस् तदा।

tad dṛṣṭvā vyathanaṃ karma kumbhakarṇasya rakṣasaḥ. udakrośan paritrastās tāraprabhṛtayas tadā.

तं तारम् उच्चैः क्रोशन्तम् अन्यांश् च हरियूथपान्। अभिदुद्राव सुग्रीवः कुम्भकर्णम् अपेतभीः।

taṃ tāram uccaiḥ krośantam anyāṃś ca hariyūthapān. abhidudrāva sugrīvaḥ kumbhakarṇam apetabhīḥ.

ततो ऽभिपत्य वेगेन कुम्भकर्णं महामनाः। शालेन जघ्निवान् मूर्ध्नि बलेन कपिकुञ्जरः।

tato 'bhipatya vegena kumbhakarṇaṃ mahāmanāḥ. śālena jaghnivān mūrdhni balena kapikuñjaraḥ.

स महात्मा महावेगः कुम्भकर्णस्य मूर्धनि। बिभेद शालं सुग्रीवो न चैवाव्यथयत् कपिः।

sa mahātmā mahāvegaḥ kumbhakarṇasya mūrdhani. bibheda śālaṃ sugrīvo na caivāvyathayat kapiḥ.

ततो विनद्य प्रहसञ् शालस्पर्शविबोधितः। दोर्भ्याम् आदाय सुग्रीवं कुम्भकर्णो ऽहरद् बलात्।

tato vinadya prahasañ śālasparśavibodhitaḥ. dorbhyām ādāya sugrīvaṃ kumbhakarṇo 'harad balāt.

ह्रियमाणं तु सुग्रीवं कुम्भकर्णेन रक्षसा। गच्छन् संबोधयाम् आस प्रहारेणाल्पचेतसम्। ततः संलब्धसंज्ञस् तु हृत्वा कर्णोष्टनासिकाम्। सुग्रीवः कुम्भकर्णस्य जगाम हरिवाहिनीम्। अथ क्रुद्धः कुम्भकर्णो मिश्रितान् हरिराक्षसान्। भक्षयाम् आस बलवान् ममर्द पदयोर् अपि। भक्ष्यमाणान् हरीन् सर्वान् कुम्भकर्णेन रक्षसा। अवेक्ष्याभ्यद्रवद् वीरः सौमित्रिर् मित्रनन्दनः।

hriyamāṇaṃ tu sugrīvaṃ kumbhakarṇena rakṣasā. gacchan saṃbodhayām āsa prahāreṇālpacetasam. tataḥ saṃlabdhasaṃjñas tu hṛtvā karṇoṣṭanāsikām. sugrīvaḥ kumbhakarṇasya jagāma harivāhinīm. atha kruddhaḥ kumbhakarṇo miśritān harirākṣasān. bhakṣayām āsa balavān mamarda padayor api. bhakṣyamāṇān harīn sarvān kumbhakarṇena rakṣasā. avekṣyābhyadravad vīraḥ saumitrir mitranandanaḥ.

सो ऽभिपत्य महावेगं रुक्मपुङ्खं महाशरम्। प्राहिणोत् कुम्भकर्णाय लक्ष्मणः परवीरहा।

so 'bhipatya mahāvegaṃ rukmapuṅkhaṃ mahāśaram. prāhiṇot kumbhakarṇāya lakṣmaṇaḥ paravīrahā.

स तस्य देहावरणं भित्त्वा देहं च सायकः। जगाम दारयन् भूमिं रुधिरेण समुक्षितः।

sa tasya dehāvaraṇaṃ bhittvā dehaṃ ca sāyakaḥ. jagāma dārayan bhūmiṃ rudhireṇa samukṣitaḥ.

तथा स भिन्नहृदयः समुत्सृज्य कपीश्वरम्। वेगेन महताविष्टस् तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्। कुम्भकर्णो महेष्वासः प्रगृहीतशिलायुधः। अभिदुद्राव सौमित्रिम् उद्यम्य महतीं शिलाम्।

tathā sa bhinnahṛdayaḥ samutsṛjya kapīśvaram. vegena mahatāviṣṭas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt. kumbhakarṇo maheṣvāsaḥ pragṛhītaśilāyudhaḥ. abhidudrāva saumitrim udyamya mahatīṃ śilām.

तस्याभिद्रवतस् तूर्णं क्षुराभ्याम् उच्छ्रितौ करौ। चिच्छेद निशिताग्राभ्यां स बभूव चतुर्भुजः।

tasyābhidravatas tūrṇaṃ kṣurābhyām ucchritau karau. ciccheda niśitāgrābhyāṃ sa babhūva caturbhujaḥ.

तान् अप्य् अस्य भुजान् सर्वान् प्रगृहीतशिलायुधान्। क्षुरैश् चिच्छेद लघ्व् अस्त्रं सौमित्रिः प्रतिदर्शयन्।

tān apy asya bhujān sarvān pragṛhītaśilāyudhān. kṣuraiś ciccheda laghv astraṃ saumitriḥ pratidarśayan.

स बभूवातिकायश् च बहुपादशिरोभुजः। सौमित्रिर् अद्भुतं दृष्ट्वा क्रूरः समरकोविदः। तं ब्रह्मास्त्रेण सौमित्रिर् ददाहाद्रिचयोपमम्।

sa babhūvātikāyaś ca bahupādaśirobhujaḥ. saumitrir adbhutaṃ dṛṣṭvā krūraḥ samarakovidaḥ. taṃ brahmāstreṇa saumitrir dadāhādricayopamam.

स पपात महावीर्यो दिव्यास्त्राभिहतो रणे। महाशनिविनिर्दग्धः पादपो ऽङ्कुरवान् इव।

sa papāta mahāvīryo divyāstrābhihato raṇe. mahāśanivinirdagdhaḥ pādapo 'ṅkuravān iva.

तं दृष्ट्वा वृत्रसंकाशं कुम्भकर्णं तरस्विनम्। गतासुं पतितं भूमौ राक्षसाः प्राद्रवन् भयात्।

taṃ dṛṣṭvā vṛtrasaṃkāśaṃ kumbhakarṇaṃ tarasvinam. gatāsuṃ patitaṃ bhūmau rākṣasāḥ prādravan bhayāt.

तथा तान् द्रवतो योधान् दृष्ट्वा तौ दूषणानुजौ। अवस्थाप्याथ सौमित्रिं संक्रुद्धाव् अभ्यधावताम्।

tathā tān dravato yodhān dṛṣṭvā tau dūṣaṇānujau. avasthāpyātha saumitriṃ saṃkruddhāv abhyadhāvatām.

ताव् आद्रवन्तौ संक्रुद्धौ वज्रवेगप्रमाथिनौ। प्रतिजग्राह सौमित्रिर् विनद्योभौ पतत्रिभिः।

tāv ādravantau saṃkruddhau vajravegapramāthinau. pratijagrāha saumitrir vinadyobhau patatribhiḥ.

ततः सुतुमुलं युद्धम् अभवल् लोमहर्षणम्। दूषणानुजयोः पार्थ लक्ष्मणस्य च धीमतः।

tataḥ sutumulaṃ yuddham abhaval lomaharṣaṇam. dūṣaṇānujayoḥ pārtha lakṣmaṇasya ca dhīmataḥ.

महता शरवर्षेण राक्षसौ सो ऽभ्यवर्षत। तौ चापि वीरौ संक्रुद्धाव् उभौ तौ समवर्षताम्।

mahatā śaravarṣeṇa rākṣasau so 'bhyavarṣata. tau cāpi vīrau saṃkruddhāv ubhau tau samavarṣatām.

मुहूर्तम् एवम् अभवद् वज्रवेगप्रमाथिनोः। सौमित्रेश् च महाबाहोः संप्रहारः सुदारुणः।

muhūrtam evam abhavad vajravegapramāthinoḥ. saumitreś ca mahābāhoḥ saṃprahāraḥ sudāruṇaḥ.

अथाद्रिशृङ्गम् आदाय हनूमान् मारुतात्मजः। अभिद्रुत्याददे प्राणान् वज्रवेगस्य रक्षसः।

athādriśṛṅgam ādāya hanūmān mārutātmajaḥ. abhidrutyādade prāṇān vajravegasya rakṣasaḥ.

नीलश् च महता ग्राव्णा दूषणावरजं हरिः। प्रमाथिनम् अभिद्रुत्य प्रममाथ महाबलः।

nīlaś ca mahatā grāvṇā dūṣaṇāvarajaṃ hariḥ. pramāthinam abhidrutya pramamātha mahābalaḥ.

ततः प्रावर्तत पुनः संग्रामः कटुकोदयः। रामरावणसैन्यानाम् अन्योन्यम् अभिधावताम्।

tataḥ prāvartata punaḥ saṃgrāmaḥ kaṭukodayaḥ. rāmarāvaṇasainyānām anyonyam abhidhāvatām.

शतशो नैरृतान् वन्या जघ्नुर् वन्यांश् च नैरृताः। नैरृतास् तत्र वध्यन्ते प्रायशो न तु वानराः।

śataśo nairṛtān vanyā jaghnur vanyāṃś ca nairṛtāḥ. nairṛtās tatra vadhyante prāyaśo na tu vānarāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents