महाभारत 3.262 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 262→

[mh-3-262] • 41 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। मारीचस् त्व् अथ संभ्रान्तो दृष्ट्वा रावणम् आगतम्। पूजयाम् आस सत्कारैः फलमूलादिभिस् तथा।

mārkaṇḍeya uvāca. mārīcas tv atha saṃbhrānto dṛṣṭvā rāvaṇam āgatam. pūjayām āsa satkāraiḥ phalamūlādibhis tathā.

विश्रान्तं चैनम् आसीनम् अन्वासीनः स राक्षसः। उवाच प्रश्रितं वाक्यं वाक्यज्ञो वाक्यकोविदम्।

viśrāntaṃ cainam āsīnam anvāsīnaḥ sa rākṣasaḥ. uvāca praśritaṃ vākyaṃ vākyajño vākyakovidam.

न ते प्रकृतिमान् वर्णः कच्चित् क्षेमं पुरे तव। कच्चित् प्रकृतयः सर्वा भजन्ते त्वां यथा पुरा।

na te prakṛtimān varṇaḥ kaccit kṣemaṃ pure tava. kaccit prakṛtayaḥ sarvā bhajante tvāṃ yathā purā.

किम् इहागमने चापि कार्यं ते राक्षसेश्वर। कृतम् इत्य् एव तद् विद्धि यद्य् अपि स्यात् सुदुष्करम्।

kim ihāgamane cāpi kāryaṃ te rākṣaseśvara. kṛtam ity eva tad viddhi yady api syāt suduṣkaram.

शशंस रावणस् तस्मै तत् सर्वं रामचेष्टितम्। समासेनैव कार्याणि क्रोधमर्षसमन्वितः। मारीचस् त्व् अब्रवीच् छ्रुत्वा समासेनैव रावणम्।

śaśaṃsa rāvaṇas tasmai tat sarvaṃ rāmaceṣṭitam. samāsenaiva kāryāṇi krodhamarṣasamanvitaḥ. mārīcas tv abravīc chrutvā samāsenaiva rāvaṇam.

अलं ते रामम् आसाद्य वीर्यज्ञो ह्य् अस्मि तस्य वै। बाणवेगं हि कस् तस्य शक्तः सोढुं महात्मनः।

alaṃ te rāmam āsādya vīryajño hy asmi tasya vai. bāṇavegaṃ hi kas tasya śaktaḥ soḍhuṃ mahātmanaḥ.

प्रव्रज्यायां हि मे हेतुः स एव पुरुषर्षभः। विनाशमुखम् एतत् ते केनाख्यातं दुरात्मना।

pravrajyāyāṃ hi me hetuḥ sa eva puruṣarṣabhaḥ. vināśamukham etat te kenākhyātaṃ durātmanā.

तम् उवाचाथ सक्रोधो रावणः परिभर्त्सयन्। अकुर्वतो ऽस्मद्वचनं स्यान् मृत्युर् अपि ते ध्रुवम्।

tam uvācātha sakrodho rāvaṇaḥ paribhartsayan. akurvato 'smadvacanaṃ syān mṛtyur api te dhruvam.

मारीचश् चिन्तयाम् आस विशिष्टान् मरणं वरम्। अवश्यं मरणे प्राप्ते करिष्याम्य् अस्य यन् मतम्।

mārīcaś cintayām āsa viśiṣṭān maraṇaṃ varam. avaśyaṃ maraṇe prāpte kariṣyāmy asya yan matam.

ततस् तं प्रत्युवाचाथ मारीचो राक्षसेश्वरम्। किं ते साह्यं मया कार्यं करिष्याम्य् अवशो ऽपि तत्।

tatas taṃ pratyuvācātha mārīco rākṣaseśvaram. kiṃ te sāhyaṃ mayā kāryaṃ kariṣyāmy avaśo 'pi tat.

तम् अब्रवीद् दशग्रीवो गच्छ सीतां प्रलोभय। रत्नशृङ्गो मृगो भूत्वा रत्नचित्रतनूरुहः।

tam abravīd daśagrīvo gaccha sītāṃ pralobhaya. ratnaśṛṅgo mṛgo bhūtvā ratnacitratanūruhaḥ.

ध्रुवं सीता समालक्ष्य त्वां रामं चोदयिष्यति। अपक्रान्ते च काकुत्स्थे सीता वश्या भविष्यति।

dhruvaṃ sītā samālakṣya tvāṃ rāmaṃ codayiṣyati. apakrānte ca kākutsthe sītā vaśyā bhaviṣyati.

ताम् आदायापनेष्यामि ततः स न भविष्यति। भार्यावियोगाद् दुर्बुद्धिर् एतत् साह्यं कुरुष्व मे।

tām ādāyāpaneṣyāmi tataḥ sa na bhaviṣyati. bhāryāviyogād durbuddhir etat sāhyaṃ kuruṣva me.

इत्य् एवम् उक्तो मारीचः कृत्वोदकम् अथात्मनः। रावणं पुरतो यान्तम् अन्वगच्छत् सुदुःखितः।

ity evam ukto mārīcaḥ kṛtvodakam athātmanaḥ. rāvaṇaṃ purato yāntam anvagacchat suduḥkhitaḥ.

ततस् तस्याश्रमं गत्वा रामस्याक्लिष्टकर्मणः। चक्रतुस् तत् तथा सर्वम् उभौ यत् पूर्वमन्त्रितम्।

tatas tasyāśramaṃ gatvā rāmasyākliṣṭakarmaṇaḥ. cakratus tat tathā sarvam ubhau yat pūrvamantritam.

रावणस् तु यतिर् भूत्वा मुण्डः कुण्डी त्रिदण्डधृक्। मृगश् च भूत्वा मारीचस् तं देशम् उपजग्मतुः।

rāvaṇas tu yatir bhūtvā muṇḍaḥ kuṇḍī tridaṇḍadhṛk. mṛgaś ca bhūtvā mārīcas taṃ deśam upajagmatuḥ.

दर्शयाम् आस वैदेहीं मारीचो मृगरूपधृक्। चोदयाम् आस तस्यार्थे सा रामं विधिचोदिता।

darśayām āsa vaidehīṃ mārīco mṛgarūpadhṛk. codayām āsa tasyārthe sā rāmaṃ vidhicoditā.

रामस् तस्याः प्रियं कुर्वन् धनुर् आदाय सत्वरः। रक्षार्थे लक्ष्मणं न्यस्य प्रययौ मृगलिप्सया।

rāmas tasyāḥ priyaṃ kurvan dhanur ādāya satvaraḥ. rakṣārthe lakṣmaṇaṃ nyasya prayayau mṛgalipsayā.

स धन्वी बद्धतूणीरः खड्गगोधाङ्गुलित्रवान्। अन्वधावन् मृगं रामो रुद्रस् तारामृगं यथा।

sa dhanvī baddhatūṇīraḥ khaḍgagodhāṅgulitravān. anvadhāvan mṛgaṃ rāmo rudras tārāmṛgaṃ yathā.

सो ऽन्तर्हितः पुनस् तस्य दर्शनं राक्षसो व्रजन्। चकर्ष महद् अध्वानं रामस् तं बुबुधे ततः।

so 'ntarhitaḥ punas tasya darśanaṃ rākṣaso vrajan. cakarṣa mahad adhvānaṃ rāmas taṃ bubudhe tataḥ.

निशाचरं विदित्वा तं राघवः प्रतिभानवान्। अमोघं शरम् आदाय जघान मृगरूपिणम्।

niśācaraṃ viditvā taṃ rāghavaḥ pratibhānavān. amoghaṃ śaram ādāya jaghāna mṛgarūpiṇam.

स रामबाणाभिहतः कृत्वा रामस्वरं तदा। हा सीते लक्ष्मणेत्य् एवं चुक्रोशार्तस्वरेण ह।

sa rāmabāṇābhihataḥ kṛtvā rāmasvaraṃ tadā. hā sīte lakṣmaṇety evaṃ cukrośārtasvareṇa ha.

शुश्राव तस्य वैदेही ततस् तां करुणां गिरम्। सा प्राद्रवद् यतः शब्दस् ताम् उवाचाथ लक्ष्मणः।

śuśrāva tasya vaidehī tatas tāṃ karuṇāṃ giram. sā prādravad yataḥ śabdas tām uvācātha lakṣmaṇaḥ.

अलं ते शङ्कया भीरु को रामं विषहिष्यति। मुहूर्ताद् द्रक्ष्यसे रामम् आगतं तं शुचिस्मिते।

alaṃ te śaṅkayā bhīru ko rāmaṃ viṣahiṣyati. muhūrtād drakṣyase rāmam āgataṃ taṃ śucismite.

इत्य् उक्त्वा सा प्ररुदती पर्यशङ्कत देवरम्। हता वै स्त्रीस्वभावेन शुद्धचारित्रभूषणम्।

ity uktvā sā prarudatī paryaśaṅkata devaram. hatā vai strīsvabhāvena śuddhacāritrabhūṣaṇam.

सा तं परुषम् आरब्धा वक्तुं साध्वी पतिव्रता। नैष कालो भवेन् मूढ यं त्वं प्रार्थयसे हृदा।

sā taṃ paruṣam ārabdhā vaktuṃ sādhvī pativratā. naiṣa kālo bhaven mūḍha yaṃ tvaṃ prārthayase hṛdā.

अप्य् अहं शस्त्रम् आदाय हन्याम् आत्मानम् आत्मना। पतेयं गिरिशृङ्गाद् वा विशेयं वा हुताशनम्। पिबेयं वा विषं घोरं त्यजाम्य् आत्मानम् अद्य वै।

apy ahaṃ śastram ādāya hanyām ātmānam ātmanā. pateyaṃ giriśṛṅgād vā viśeyaṃ vā hutāśanam. pibeyaṃ vā viṣaṃ ghoraṃ tyajāmy ātmānam adya vai.

रामं भर्तारम् उत्सृज्य न त्व् अहं त्वां कथं चन। निहीनम् उपतिष्ठेयं शार्दूली क्रोष्टुकं यथा।

rāmaṃ bhartāram utsṛjya na tv ahaṃ tvāṃ kathaṃ cana. nihīnam upatiṣṭheyaṃ śārdūlī kroṣṭukaṃ yathā.

एतादृशं वचः श्रुत्वा लक्ष्मणः प्रियराघवः। पिधाय कर्णौ सद्वृत्तः प्रस्थितो येन राघवः। स रामस्य पदं गृह्य प्रससार धनुर्धरः। अवेक्षमाणो वैदेहीं प्रययौ लक्ष्मणस् तदा।

etādṛśaṃ vacaḥ śrutvā lakṣmaṇaḥ priyarāghavaḥ. pidhāya karṇau sadvṛttaḥ prasthito yena rāghavaḥ. sa rāmasya padaṃ gṛhya prasasāra dhanurdharaḥ. avekṣamāṇo vaidehīṃ prayayau lakṣmaṇas tadā.

एतस्मिन्न् अन्तरे रक्षो रावणः प्रत्यदृश्यत। अभव्यो भव्यरूपेण भस्मच्छन्न इवानलः। यतिवेषप्रतिच्छन्नो जिहीर्षुस् ताम् अनिन्दिताम्। उपागच्छत् स वैदेहीं रावणः पापनिश्चयः।

etasminn antare rakṣo rāvaṇaḥ pratyadṛśyata. abhavyo bhavyarūpeṇa bhasmacchanna ivānalaḥ. yativeṣapraticchanno jihīrṣus tām aninditām. upāgacchat sa vaidehīṃ rāvaṇaḥ pāpaniścayaḥ.

सा तम् आलक्ष्य संप्राप्तं धर्मज्ञा जनकात्मजा। निमन्त्रयाम् आस तदा फलमूलाशनादिभिः।

sā tam ālakṣya saṃprāptaṃ dharmajñā janakātmajā. nimantrayām āsa tadā phalamūlāśanādibhiḥ.

अवमन्य स तत् सर्वं स्वरूपं प्रतिपद्य च। सान्त्वयाम् आस वैदेहीम् इति राक्षसपुंगवः।

avamanya sa tat sarvaṃ svarūpaṃ pratipadya ca. sāntvayām āsa vaidehīm iti rākṣasapuṃgavaḥ.

सीते राक्षसराजो ऽहं रावणो नाम विश्रुतः। मम लङ्का पुरी नाम्ना रम्या पारे महोदधेः।

sīte rākṣasarājo 'haṃ rāvaṇo nāma viśrutaḥ. mama laṅkā purī nāmnā ramyā pāre mahodadheḥ.

तत्र त्वं वरनारीषु शोभिष्यसि मया सह। भार्या मे भव सुश्रोणि तापसं त्यज राघवम्।

tatra tvaṃ varanārīṣu śobhiṣyasi mayā saha. bhāryā me bhava suśroṇi tāpasaṃ tyaja rāghavam.

एवमादीनि वाक्यानि श्रुत्वा सीताथ जानकी। पिधाय कर्णौ सुश्रोणी मैवम् इत्य् अब्रवीद् वचः।

evamādīni vākyāni śrutvā sītātha jānakī. pidhāya karṇau suśroṇī maivam ity abravīd vacaḥ.

प्रपतेद् द्यौः सनक्षत्रा पृथिवी शकलीभवेत्। शुष्येत् तोयनिधौ तोयं चन्द्रः शीतांशुतां त्यजेत्। उष्णांशुत्वम् अथो जह्याद् आदित्यो वह्निर् उष्णताम्। शैत्यम् अग्निर् इयान् नाहं त्यजेयं रघुनन्दनम्।

prapated dyauḥ sanakṣatrā pṛthivī śakalībhavet. śuṣyet toyanidhau toyaṃ candraḥ śītāṃśutāṃ tyajet. uṣṇāṃśutvam atho jahyād ādityo vahnir uṣṇatām. śaityam agnir iyān nāhaṃ tyajeyaṃ raghunandanam.

कथं हि भिन्नकरटं पद्मिनं वनगोचरम्। उपस्थाय महानागं करेणुः सूकरं स्पृशेत्।

kathaṃ hi bhinnakaraṭaṃ padminaṃ vanagocaram. upasthāya mahānāgaṃ kareṇuḥ sūkaraṃ spṛśet.

कथं हि पीत्वा माध्वीकं पीत्वा च मधुमाधवीम्। लोभं सौवीरके कुर्यान् नारी का चिद् इति स्मरे।

kathaṃ hi pītvā mādhvīkaṃ pītvā ca madhumādhavīm. lobhaṃ sauvīrake kuryān nārī kā cid iti smare.

इति सा तं समाभाष्य प्रविवेशाश्रमं पुनः। क्रोधात् प्रस्फुरमाणौष्ठी विधुन्वाना करौ मुहुः। ताम् अनुद्रुत्य सुश्रोणीं रावणः प्रत्यषेधयत्।

iti sā taṃ samābhāṣya praviveśāśramaṃ punaḥ. krodhāt prasphuramāṇauṣṭhī vidhunvānā karau muhuḥ. tām anudrutya suśroṇīṃ rāvaṇaḥ pratyaṣedhayat.

भर्त्सयित्वा तु रूक्षेण स्वरेण गतचेतनाम्। मूर्धजेषु निजग्राह खम् उपाचक्रमे ततः।

bhartsayitvā tu rūkṣeṇa svareṇa gatacetanām. mūrdhajeṣu nijagrāha kham upācakrame tataḥ.

तां ददर्श तदा गृध्रो जटायुर् गिरिगोचरः। रुदतीं राम रामेति ह्रियमाणां तपस्विनीम्।

tāṃ dadarśa tadā gṛdhro jaṭāyur girigocaraḥ. rudatīṃ rāma rāmeti hriyamāṇāṃ tapasvinīm.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...