महाभारत 3.246 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 246→

[mh-3-246] • 36 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। व्रीहिद्रोणः परित्यक्तः कथं तेन महात्मना। कस्मै दत्तश् च भगवन् विधिना केन चात्थ मे।

yudhiṣṭhira uvāca. vrīhidroṇaḥ parityaktaḥ kathaṃ tena mahātmanā. kasmai dattaś ca bhagavan vidhinā kena cāttha me.

प्रत्यक्षधर्मा भगवान् यस्य तुष्टो हि कर्मभिः। सफलं तस्य जन्माहं मन्ये सद्धर्मचारिणः।

pratyakṣadharmā bhagavān yasya tuṣṭo hi karmabhiḥ. saphalaṃ tasya janmāhaṃ manye saddharmacāriṇaḥ.

व्यास उवाच। शिलोञ्छवृत्तिर् धर्मात्मा मुद्गलः संशितव्रतः। आसीद् राजन् कुरुक्षेत्रे सत्यवाग् अनसूयकः।

vyāsa uvāca. śiloñchavṛttir dharmātmā mudgalaḥ saṃśitavrataḥ. āsīd rājan kurukṣetre satyavāg anasūyakaḥ.

अतिथिव्रती क्रियावांश् च कापोतीं वृत्तिम् आस्थितः। सत्रम् इष्टीकृतं नाम समुपास्ते महातपाः।

atithivratī kriyāvāṃś ca kāpotīṃ vṛttim āsthitaḥ. satram iṣṭīkṛtaṃ nāma samupāste mahātapāḥ.

सपुत्रदारो हि मुनिः पक्षाहारो बभूव सः। मुनिः स तु महाराज महात्मा नियतव्रतः। कपोतवृत्त्या पक्षेण व्रीहिद्रोणम् उपार्जयत्।

saputradāro hi muniḥ pakṣāhāro babhūva saḥ. muniḥ sa tu mahārāja mahātmā niyatavrataḥ. kapotavṛttyā pakṣeṇa vrīhidroṇam upārjayat.

दर्शं च पौर्णमासं च कुर्वन् विगतमत्सरः। देवतातिथिशेषेण कुरुते देहयापनम्।

darśaṃ ca paurṇamāsaṃ ca kurvan vigatamatsaraḥ. devatātithiśeṣeṇa kurute dehayāpanam.

तस्येन्द्रः सहितो देवैः साक्षात् त्रिभुवनेश्वरः। प्रत्यगृह्णान् महाराज भागं पर्वणि पर्वणि।

tasyendraḥ sahito devaiḥ sākṣāt tribhuvaneśvaraḥ. pratyagṛhṇān mahārāja bhāgaṃ parvaṇi parvaṇi.

स पर्वकालं कृत्वा तु मुनिवृत्त्या समन्वितः। अतिथिभ्यो ददाव् अन्नं प्रहृष्टेनान्तरात्मना।

sa parvakālaṃ kṛtvā tu munivṛttyā samanvitaḥ. atithibhyo dadāv annaṃ prahṛṣṭenāntarātmanā.

व्रीहिद्रोणस्य तदहो ददतो ऽन्नं महात्मनः। शिष्टं मात्सर्यहीनस्य वर्धत्य् अतिथिदर्शनात्।

vrīhidroṇasya tadaho dadato 'nnaṃ mahātmanaḥ. śiṣṭaṃ mātsaryahīnasya vardhaty atithidarśanāt.

तच् छतान्य् अपि भुञ्जन्ति ब्राह्मणानां मनीषिणाम्। मुनेस् त्यागविशुद्ध्या तु तदन्नं वृद्धिम् ऋच्छति।

tac chatāny api bhuñjanti brāhmaṇānāṃ manīṣiṇām. munes tyāgaviśuddhyā tu tadannaṃ vṛddhim ṛcchati.

तं तु शुश्राव धर्मिष्ठं मुद्गलं संशितव्रतम्। दुर्वासा नृप दिग्वासास् तम् अथाभ्याजगाम ह।

taṃ tu śuśrāva dharmiṣṭhaṃ mudgalaṃ saṃśitavratam. durvāsā nṛpa digvāsās tam athābhyājagāma ha.

बिभ्रच् चानियतं वेषम् उन्मत्त इव पाण्डव। विकचः परुषा वाचो व्याहरन् विविधा मुनिः।

bibhrac cāniyataṃ veṣam unmatta iva pāṇḍava. vikacaḥ paruṣā vāco vyāharan vividhā muniḥ.

अभिगम्याथ तं विप्रम् उवाच मुनिसत्तमः। अन्नार्थिनम् अनुप्राप्तं विद्धि मां मुनिसत्तम।

abhigamyātha taṃ vipram uvāca munisattamaḥ. annārthinam anuprāptaṃ viddhi māṃ munisattama.

स्वागतं ते ऽस्त्व् इति मुनिं मुद्गलः प्रत्यभाषत। पाद्यम् आचमनीयं च प्रतिवेद्यान्नम् उत्तमम्।

svāgataṃ te 'stv iti muniṃ mudgalaḥ pratyabhāṣata. pādyam ācamanīyaṃ ca prativedyānnam uttamam.

प्रादात् स तपसोपात्तं क्षुधितायातिथिव्रती। उन्मत्ताय परां श्रद्धाम् आस्थाय स धृतव्रतः।

prādāt sa tapasopāttaṃ kṣudhitāyātithivratī. unmattāya parāṃ śraddhām āsthāya sa dhṛtavrataḥ.

ततस् तदन्नं रसवत् स एव क्षुधयान्वितः। बुभुजे कृत्स्नम् उन्मत्तः प्रादात् तस्मै च मुद्गलः।

tatas tadannaṃ rasavat sa eva kṣudhayānvitaḥ. bubhuje kṛtsnam unmattaḥ prādāt tasmai ca mudgalaḥ.

भुक्त्वा चान्नं ततः सर्वम् उच्छिष्टेनात्मनस् ततः। शेषे लिप्य हसन् गायन् प्रधावति। नृत्यते धावते चैव बुद्ध्या तत् क्रोशते यथा। अथानुलिलिपे ऽङ्गानि जगाम च यथागतम्।

bhuktvā cānnaṃ tataḥ sarvam ucchiṣṭenātmanas tataḥ. śeṣe lipya hasan gāyan pradhāvati. nṛtyate dhāvate caiva buddhyā tat krośate yathā. athānulilipe 'ṅgāni jagāma ca yathāgatam.

एवं द्वितीये संप्राप्ते पर्वकाले मनीषिणः। आगम्य बुभुजे सर्वम् अन्नम् उञ्छोपजीविनः।

evaṃ dvitīye saṃprāpte parvakāle manīṣiṇaḥ. āgamya bubhuje sarvam annam uñchopajīvinaḥ.

निराहारस् तु स मुनिर् उञ्छम् आर्जयते पुनः। न चैनं विक्रियां नेतुम् अशकन् मुद्गलं क्षुधा।

nirāhāras tu sa munir uñcham ārjayate punaḥ. na cainaṃ vikriyāṃ netum aśakan mudgalaṃ kṣudhā.

न क्रोधो न च मात्सर्यं नावमानो न संभ्रमः। सपुत्रदारम् उञ्छन्तम् आविवेश द्विजोत्तमम्।

na krodho na ca mātsaryaṃ nāvamāno na saṃbhramaḥ. saputradāram uñchantam āviveśa dvijottamam.

तथा तम् उञ्छधर्माणं दुर्वासा मुनिसत्तमम्। उपतस्थे यथाकालं षट्कृत्वः कृतनिश्चयः।

tathā tam uñchadharmāṇaṃ durvāsā munisattamam. upatasthe yathākālaṃ ṣaṭkṛtvaḥ kṛtaniścayaḥ.

न चास्य मानसं किं चिद् विकारं ददृशे मुनिः। शुद्धसत्त्वस्य शुद्धं स ददृशे निर्मलं मनः।

na cāsya mānasaṃ kiṃ cid vikāraṃ dadṛśe muniḥ. śuddhasattvasya śuddhaṃ sa dadṛśe nirmalaṃ manaḥ.

तम् उवाच ततः प्रीतः स मुनिर् मुद्गलं तदा। त्वत्समो नास्ति लोके ऽस्मिन् दाता मात्सर्यवर्जितः।

tam uvāca tataḥ prītaḥ sa munir mudgalaṃ tadā. tvatsamo nāsti loke 'smin dātā mātsaryavarjitaḥ.

क्षुद् धर्मसंज्ञां प्रणुदत्य् आदत्ते धैर्यम् एव च। विषयानुसारिणी जिह्वा कर्षत्य् एव रसान् प्रति।

kṣud dharmasaṃjñāṃ praṇudaty ādatte dhairyam eva ca. viṣayānusāriṇī jihvā karṣaty eva rasān prati.

आहारप्रभवाः प्राणा मनो दुर्निग्रहं चलम्। मनसश् चेन्द्रियाणां चाप्य् ऐकाग्र्यं निश्चितं तपः।

āhāraprabhavāḥ prāṇā mano durnigrahaṃ calam. manasaś cendriyāṇāṃ cāpy aikāgryaṃ niścitaṃ tapaḥ.

श्रमेणोपार्जितं त्यक्तुं दुःखं शुद्धेन चेतसा। तत् सर्वं भवता साधो यथावद् उपपादितम्।

śrameṇopārjitaṃ tyaktuṃ duḥkhaṃ śuddhena cetasā. tat sarvaṃ bhavatā sādho yathāvad upapāditam.

प्रीताः स्मो ऽनुगृहीताश् च समेत्य भवता सह। सद्भिः समागमो नित्यं सर्वपापहरः स्मृतः। पावनं परमं मन्ये दर्शनं ते महामुने। इन्द्रियाभिजयो धैर्यं संविभागो दमः शमः।

prītāḥ smo 'nugṛhītāś ca sametya bhavatā saha. sadbhiḥ samāgamo nityaṃ sarvapāpaharaḥ smṛtaḥ. pāvanaṃ paramaṃ manye darśanaṃ te mahāmune. indriyābhijayo dhairyaṃ saṃvibhāgo damaḥ śamaḥ.

दया सत्यं च धर्मश् च त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम्। लोकाः समस्ता धर्मेण धार्यन्ते सचराचराः। धर्मो ऽपि धार्यते ब्रह्मन् धृतियुक्तात्मना त्वया। विशुद्धसत्त्वसंपन्नो न त्वद् अन्यो ऽस्ति कश् चन। जितास् ते कर्मभिर् लोकाः प्राप्तो ऽसि परमां गतिम्।

dayā satyaṃ ca dharmaś ca tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam. lokāḥ samastā dharmeṇa dhāryante sacarācarāḥ. dharmo 'pi dhāryate brahman dhṛtiyuktātmanā tvayā. viśuddhasattvasaṃpanno na tvad anyo 'sti kaś cana. jitās te karmabhir lokāḥ prāpto 'si paramāṃ gatim.

अहो दानं विघुष्टं ते सुमहत् स्वर्गवासिभिः। सशरीरो भवान् गन्ता स्वर्गं सुचरितव्रत।

aho dānaṃ vighuṣṭaṃ te sumahat svargavāsibhiḥ. saśarīro bhavān gantā svargaṃ sucaritavrata.

इत्य् एवं वदतस् तस्य तदा दुर्वाससो मुनेः। देवदूतो विमानेन मुद्गलं प्रत्युपस्थितः।

ity evaṃ vadatas tasya tadā durvāsaso muneḥ. devadūto vimānena mudgalaṃ pratyupasthitaḥ.

हंससारसयुक्तेन किङ्किणीजालमालिना। कामगेन विचित्रेण दिव्यगन्धवता तथा।

haṃsasārasayuktena kiṅkiṇījālamālinā. kāmagena vicitreṇa divyagandhavatā tathā.

उवाच चैनं विप्रर्षिं विमानं कर्मभिर् जितम्। समुपारोह संसिद्धिं प्राप्तो ऽसि परमां मुने।

uvāca cainaṃ viprarṣiṃ vimānaṃ karmabhir jitam. samupāroha saṃsiddhiṃ prāpto 'si paramāṃ mune.

तम् एवंवादिनम् ऋषिर् देवदूतम् उवाच ह। इच्छामि भवता प्रोक्तान् गुणान् स्वर्गनिवासिनाम्।

tam evaṃvādinam ṛṣir devadūtam uvāca ha. icchāmi bhavatā proktān guṇān svarganivāsinām.

के गुणास् तत्र वसतां किं तपः कश् च निश्चयः। स्वर्गे स्वर्गसुखं किं च दोषो वा देवदूतक।

ke guṇās tatra vasatāṃ kiṃ tapaḥ kaś ca niścayaḥ. svarge svargasukhaṃ kiṃ ca doṣo vā devadūtaka.

सतां सप्तपदं मित्रम् आहुः सन्तः कुलोचिताः। मित्रतां च पुरस्कृत्य पृच्छामि त्वाम् अहं विभो।

satāṃ saptapadaṃ mitram āhuḥ santaḥ kulocitāḥ. mitratāṃ ca puraskṛtya pṛcchāmi tvām ahaṃ vibho.

यद् अत्र तथ्यं पथ्यं च तद् ब्रवीह्य् अविचारयन्। श्रुत्वा तथा करिष्यामि व्यवसायं गिरा तव।

yad atra tathyaṃ pathyaṃ ca tad bravīhy avicārayan. śrutvā tathā kariṣyāmi vyavasāyaṃ girā tava.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...