महाभारत 3.240 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 240→

[mh-3-240] • 47 श्लोकाः

दानवा ऊचुः। भोः सुयोधन राजेन्द्र भरतानां कुलोद्वह। शूरैः परिवृतो नित्यं तथैव च महात्मभिः।

dānavā ūcuḥ. bhoḥ suyodhana rājendra bharatānāṃ kulodvaha. śūraiḥ parivṛto nityaṃ tathaiva ca mahātmabhiḥ.

अकार्षीः साहसम् इदं कस्मात् प्रायोपवेशनम्। आत्मत्यागी ह्य् अवाग् याति वाच्यतां चायशस्करीम्।

akārṣīḥ sāhasam idaṃ kasmāt prāyopaveśanam. ātmatyāgī hy avāg yāti vācyatāṃ cāyaśaskarīm.

न हि कार्यविरुद्धेषु बह्व् अपायेषु कर्मसु। मूलघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः।

na hi kāryaviruddheṣu bahv apāyeṣu karmasu. mūlaghātiṣu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ.

नियच्छैतां मतिं राजन् धर्मार्थसुखनाशिनीम्। यशःप्रतापधैर्यघ्नीं शत्रूणां हर्षवर्धनीम्।

niyacchaitāṃ matiṃ rājan dharmārthasukhanāśinīm. yaśaḥpratāpadhairyaghnīṃ śatrūṇāṃ harṣavardhanīm.

श्रूयतां च प्रभो तत्त्वं दिव्यतां चात्मनो नृप। निर्माणं च शरीरस्य ततो धैर्यम् अवाप्नुहि।

śrūyatāṃ ca prabho tattvaṃ divyatāṃ cātmano nṛpa. nirmāṇaṃ ca śarīrasya tato dhairyam avāpnuhi.

पुरा त्वं तपसास्माभिर् लब्धो देवान् महेश्वरात्। पूर्वकायश् च सर्वस् ते निर्मितो वज्रसंचयैः।

purā tvaṃ tapasāsmābhir labdho devān maheśvarāt. pūrvakāyaś ca sarvas te nirmito vajrasaṃcayaiḥ.

अस्त्रैर् अभेद्यः शस्त्रैश् चाप्य् अधःकायश् च ते ऽनघ। कृतः पुष्पमयो देव्या रूपतः स्त्रीमनोहरः।

astrair abhedyaḥ śastraiś cāpy adhaḥkāyaś ca te 'nagha. kṛtaḥ puṣpamayo devyā rūpataḥ strīmanoharaḥ.

एवम् ईश्वरसंयुक्तस् तव देहो नृपोत्तम। देव्या च राजशार्दूल दिव्यस् त्वं हि न मानुषः।

evam īśvarasaṃyuktas tava deho nṛpottama. devyā ca rājaśārdūla divyas tvaṃ hi na mānuṣaḥ.

क्षत्रियाश् च महावीर्या भगदत्तपुरोगमाः। यैः सुरापि घृणां त्यक्त्वा योत्स्यन्ते सह वैरिभिः। दिव्यास्त्रविदुषः शूराः क्षपयिष्यन्ति ते रिपून्।

kṣatriyāś ca mahāvīryā bhagadattapurogamāḥ. yaiḥ surāpi ghṛṇāṃ tyaktvā yotsyante saha vairibhiḥ. divyāstraviduṣaḥ śūrāḥ kṣapayiṣyanti te ripūn.

तद् अलं ते विषादेन भयं तव न विद्यते। साह्यार्थं च हि ते वीराः संभूता भुवि दानवाः।

tad alaṃ te viṣādena bhayaṃ tava na vidyate. sāhyārthaṃ ca hi te vīrāḥ saṃbhūtā bhuvi dānavāḥ.

भीष्मद्रोणकृपादींश् च प्रवेक्ष्यन्त्य् अपरे ऽसुराः। यैर् आविष्टा घृणां त्यक्त्वा योत्स्यन्ते तव वैरिभिः।

bhīṣmadroṇakṛpādīṃś ca pravekṣyanty apare 'surāḥ. yair āviṣṭā ghṛṇāṃ tyaktvā yotsyante tava vairibhiḥ.

नैव पुत्रान् न च भ्रातॄन् न पितॄन् न च बान्धवान्। नैव शिष्यान् न च ज्ञातीन् न बालान् स्थविरान् न च।

naiva putrān na ca bhrātṝn na pitṝn na ca bāndhavān. naiva śiṣyān na ca jñātīn na bālān sthavirān na ca.

युधि संप्रहरिष्यन्तो मोक्ष्यन्ति कुरुसत्तम। निःस्नेहा दानवाविष्टाः समाक्रान्ते ऽन्तरात्मनि।

yudhi saṃprahariṣyanto mokṣyanti kurusattama. niḥsnehā dānavāviṣṭāḥ samākrānte 'ntarātmani.

प्रहरिष्यन्ति बन्धुभ्यः स्नेहम् उत्सृज्य दूरतः। हृष्टाः पुरुषशार्दूलाः कलुषीकृतमानसाः। अविज्ञानविमूढाश् च दैवाच् च विधिनिर्मितात्।

prahariṣyanti bandhubhyaḥ sneham utsṛjya dūrataḥ. hṛṣṭāḥ puruṣaśārdūlāḥ kaluṣīkṛtamānasāḥ. avijñānavimūḍhāś ca daivāc ca vidhinirmitāt.

व्याभाषमाणाश् चान्योन्यं न मे जीवन् विमोक्ष्यसे। सर्वशस्त्रास्त्रमोक्षेण पौरुषे समवस्थिताः। श्लाघमानाः कुरुश्रेष्ठ करिष्यन्ति जनक्षयम्।

vyābhāṣamāṇāś cānyonyaṃ na me jīvan vimokṣyase. sarvaśastrāstramokṣeṇa pauruṣe samavasthitāḥ. ślāghamānāḥ kuruśreṣṭha kariṣyanti janakṣayam.

ते ऽपि शक्त्या महात्मानः प्रतियोत्स्यन्ति पाण्डवाः। वधं चैषां करिष्यन्ति दैवयुक्ता महाबलाः।

te 'pi śaktyā mahātmānaḥ pratiyotsyanti pāṇḍavāḥ. vadhaṃ caiṣāṃ kariṣyanti daivayuktā mahābalāḥ.

दैत्यरक्षोगणाश् चापि संभूताः क्षत्रयोनिषु। योत्स्यन्ति युधि विक्रम्य शत्रुभिस् तव पार्थिव। गदाभिर् मुसलैः खड्गैः शस्त्रैर् उच्चावचैस् तथा। प्रहरिष्यन्ति ते वीरास् तवारिषु महाबलाः।

daityarakṣogaṇāś cāpi saṃbhūtāḥ kṣatrayoniṣu. yotsyanti yudhi vikramya śatrubhis tava pārthiva. gadābhir musalaiḥ khaḍgaiḥ śastrair uccāvacais tathā. prahariṣyanti te vīrās tavāriṣu mahābalāḥ.

यच् च ते ऽन्तर्गतं वीर भयम् अर्जुनसंभवम्। तत्रापि विहितो ऽस्माभिर् वधोपायो ऽर्जुनस्य वै।

yac ca te 'ntargataṃ vīra bhayam arjunasaṃbhavam. tatrāpi vihito 'smābhir vadhopāyo 'rjunasya vai.

हतस्य नरकस्यात्मा कर्णमूर्तिम् उपाश्रितः। तद् वैरं संस्मरन् वीर योत्स्यते केशवार्जुनौ।

hatasya narakasyātmā karṇamūrtim upāśritaḥ. tad vairaṃ saṃsmaran vīra yotsyate keśavārjunau.

स ते विक्रमशौण्डीरो रणे पार्थं विजेष्यति। कर्णः प्रहरतां श्रेष्ठः सर्वांश् चारीन् महारथः।

sa te vikramaśauṇḍīro raṇe pārthaṃ vijeṣyati. karṇaḥ praharatāṃ śreṣṭhaḥ sarvāṃś cārīn mahārathaḥ.

ज्ञात्वैतच् छद्मना वज्री रक्षार्थं सव्यसाचिनः। कुण्डले कवचं चैव कर्णस्यापहरिष्यति।

jñātvaitac chadmanā vajrī rakṣārthaṃ savyasācinaḥ. kuṇḍale kavacaṃ caiva karṇasyāpahariṣyati.

तस्माद् अस्माभिर् अप्य् अत्र दैत्याः शतसहस्रशः। नियुक्ता राक्षसाश् चैव ये ते संशप्तका इति। प्रख्यातास् ते ऽर्जुनं वीरं निहनिष्यन्ति मा शुचः।

tasmād asmābhir apy atra daityāḥ śatasahasraśaḥ. niyuktā rākṣasāś caiva ye te saṃśaptakā iti. prakhyātās te 'rjunaṃ vīraṃ nihaniṣyanti mā śucaḥ.

असपत्ना त्वया हीयं भोक्तव्या वसुधा नृप। मा विषादं नयस्वास्मान् नैतत् त्वय्य् उपपद्यते। विनष्टे त्वयि चास्माकं पक्षो हीयेत कौरव।

asapatnā tvayā hīyaṃ bhoktavyā vasudhā nṛpa. mā viṣādaṃ nayasvāsmān naitat tvayy upapadyate. vinaṣṭe tvayi cāsmākaṃ pakṣo hīyeta kaurava.

गच्छ वीर न ते बुद्धिर् अन्या कार्या कथं चन। त्वम् अस्माकं गतिर् नित्यं देवतानां च पाण्डवाः।

gaccha vīra na te buddhir anyā kāryā kathaṃ cana. tvam asmākaṃ gatir nityaṃ devatānāṃ ca pāṇḍavāḥ.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा परिष्वज्य दैत्यास् तं राजकुञ्जरम्। समाश्वास्य च दुर्धर्षं पुत्रवद् दानवर्षभाः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā pariṣvajya daityās taṃ rājakuñjaram. samāśvāsya ca durdharṣaṃ putravad dānavarṣabhāḥ.

स्थिरां कृत्वा बुद्धिम् अस्य प्रियाण्य् उक्त्वा च भारत। गम्यताम् इत्य् अनुज्ञाय जयम् आप्नुहि चेत्य् अथ।

sthirāṃ kṛtvā buddhim asya priyāṇy uktvā ca bhārata. gamyatām ity anujñāya jayam āpnuhi cety atha.

तैर् विसृष्टं महाबाहुं कृत्या सैवानयत् पुनः। तम् एव देशं यत्रासौ तदा प्रायम् उपाविशत्।

tair visṛṣṭaṃ mahābāhuṃ kṛtyā saivānayat punaḥ. tam eva deśaṃ yatrāsau tadā prāyam upāviśat.

प्रतिनिक्षिप्य तं वीरं कृत्या समभिपूज्य च। अनुज्ञाता च राज्ञा सा तत्रैवान्तरधीयत।

pratinikṣipya taṃ vīraṃ kṛtyā samabhipūjya ca. anujñātā ca rājñā sā tatraivāntaradhīyata.

गतायाम् अथ तस्यां तु राजा दुर्योधनस् तदा। स्वप्नभूतम् इदं सर्वम् अचिन्तयत भारत। संस्मृत्य तानि वाक्यानि दानवोक्तानि दुर्मतिः। विजेष्यामि रणे पाण्डून् इति तस्याभवन् मतिः।

gatāyām atha tasyāṃ tu rājā duryodhanas tadā. svapnabhūtam idaṃ sarvam acintayata bhārata. saṃsmṛtya tāni vākyāni dānavoktāni durmatiḥ. vijeṣyāmi raṇe pāṇḍūn iti tasyābhavan matiḥ.

कर्णं संशप्तकांश् चैव पार्थस्यामित्रघातिनः। अमन्यत वधे युक्तान् समर्थांश् च सुयोधनः।

karṇaṃ saṃśaptakāṃś caiva pārthasyāmitraghātinaḥ. amanyata vadhe yuktān samarthāṃś ca suyodhanaḥ.

एवम् आशा दृढा तस्य धार्तराष्ट्रस्य दुर्मतेः। विनिर्जये पाण्डवानाम् अभवद् भरतर्षभ।

evam āśā dṛḍhā tasya dhārtarāṣṭrasya durmateḥ. vinirjaye pāṇḍavānām abhavad bharatarṣabha.

कर्णो ऽप्य् आविष्टचित्तात्मा नरकस्यान्तरात्मना। अर्जुनस्य वधे क्रूराम् अकरोत् स मतिं तदा।

karṇo 'py āviṣṭacittātmā narakasyāntarātmanā. arjunasya vadhe krūrām akarot sa matiṃ tadā.

संशप्तकाश् च ते वीरा राक्षसाविष्टचेतसः। रजस्तमोभ्याम् आक्रान्ताः फल्गुनस्य वधैषिणः।

saṃśaptakāś ca te vīrā rākṣasāviṣṭacetasaḥ. rajastamobhyām ākrāntāḥ phalgunasya vadhaiṣiṇaḥ.

भीष्मद्रोणकृपाद्याश् च दानवाक्रान्तचेतसः। न तथा पाण्डुपुत्राणां स्नेहवन्तो विशां पते। न चाचचक्षे कस्मै चिद् एतद् राजा सुयोधनः। कृत्ययानार्यकथितं यद् अस्य निशि दानवैः।

bhīṣmadroṇakṛpādyāś ca dānavākrāntacetasaḥ. na tathā pāṇḍuputrāṇāṃ snehavanto viśāṃ pate. na cācacakṣe kasmai cid etad rājā suyodhanaḥ. kṛtyayānāryakathitaṃ yad asya niśi dānavaiḥ.

दुर्योधनं निशान्ते च कर्णो वैकर्तनो ऽब्रवीत्। स्मयन्न् इवाञ्जलिं कृत्वा पार्थिवं हेतुमद् वचः।

duryodhanaṃ niśānte ca karṇo vaikartano 'bravīt. smayann ivāñjaliṃ kṛtvā pārthivaṃ hetumad vacaḥ.

न मृतो जयते शत्रूञ् जीवन् भद्राणि पश्यति। मृतस्य भद्राणि कुतः कौरवेय कुतो जयः। न कालो ऽद्य विषादस्य भयस्य मरणस्य वा।

na mṛto jayate śatrūñ jīvan bhadrāṇi paśyati. mṛtasya bhadrāṇi kutaḥ kauraveya kuto jayaḥ. na kālo 'dya viṣādasya bhayasya maraṇasya vā.

परिष्वज्याब्रवीच् चैनं भुजाभ्यां स महाभुजः। उत्तिष्ठ राजन् किं शेषे कस्माच् छोचसि शत्रुहन्। शत्रून् प्रताप्य वीर्येण स कथं मर्तुम् इच्छसि।

pariṣvajyābravīc cainaṃ bhujābhyāṃ sa mahābhujaḥ. uttiṣṭha rājan kiṃ śeṣe kasmāc chocasi śatruhan. śatrūn pratāpya vīryeṇa sa kathaṃ martum icchasi.

अथ वा ते भयं जातं दृष्ट्वार्जुनपराक्रमम्। सत्यं ते प्रतिजानामि वधिष्यामि रणे ऽर्जुनम्।

atha vā te bhayaṃ jātaṃ dṛṣṭvārjunaparākramam. satyaṃ te pratijānāmi vadhiṣyāmi raṇe 'rjunam.

गते त्रयोदशे वर्षे सत्येनायुधम् आलभे। आनयिष्याम्य् अहं पार्थान् वशं तव जनाधिप।

gate trayodaśe varṣe satyenāyudham ālabhe. ānayiṣyāmy ahaṃ pārthān vaśaṃ tava janādhipa.

एवम् उक्तस् तु कर्णेन दैत्यानां वचनात् तथा। प्रणिपातेन चान्येषाम् उदतिष्ठत् सुयोधनः। दैत्यानां तद् वचः श्रुत्वा हृदि कृत्वा स्थिरां मतिम्।

evam uktas tu karṇena daityānāṃ vacanāt tathā. praṇipātena cānyeṣām udatiṣṭhat suyodhanaḥ. daityānāṃ tad vacaḥ śrutvā hṛdi kṛtvā sthirāṃ matim.

ततो मनुजशार्दूलो योजयाम् आस वाहिनीम्। रथनागाश्वकलिलां पदातिजनसंकुलाम्।

tato manujaśārdūlo yojayām āsa vāhinīm. rathanāgāśvakalilāṃ padātijanasaṃkulām.

गङ्गौघप्रतिमा राजन् प्रयाता सा महाचमूः। श्वेतच्छत्रैः पताकाभिश् चामरैश् च सुपाण्डुरैः।

gaṅgaughapratimā rājan prayātā sā mahācamūḥ. śvetacchatraiḥ patākābhiś cāmaraiś ca supāṇḍuraiḥ.

रथैर् नागैः पदातैश् च शुशुभे ऽतीव संकुला। व्यपेताभ्रघने काले द्यौर् इवाव्यक्तशारदी। हंसपङ्क्तिसमाकीर्णा भ्रमत्सारसशोभिता।

rathair nāgaiḥ padātaiś ca śuśubhe 'tīva saṃkulā. vyapetābhraghane kāle dyaur ivāvyaktaśāradī. haṃsapaṅktisamākīrṇā bhramatsārasaśobhitā.

जयाशीर्भिर् द्विजेन्द्रैस् तु स्तूयमानो ऽधिराजवत्। गृह्णन्न् अञ्जलिमालाश् च धार्तराष्ट्रो जनाधिपः।

jayāśīrbhir dvijendrais tu stūyamāno 'dhirājavat. gṛhṇann añjalimālāś ca dhārtarāṣṭro janādhipaḥ.

सुयोधनो ययाव् अग्रे श्रिया परमया ज्वलन्। कर्णेन सार्धं राजेन्द्र सौबलेन च देविना।

suyodhano yayāv agre śriyā paramayā jvalan. karṇena sārdhaṃ rājendra saubalena ca devinā.

दुःशासनादयश् चास्य भ्रातरः सर्व एव ते। प्रत्युद्गताश् च कुरुभिर् नागरैर् ब्राह्मणैर् अपि। भूरिश्रवाः सोमदत्तो महाराजश् च बाह्लिकः।

duḥśāsanādayaś cāsya bhrātaraḥ sarva eva te. pratyudgatāś ca kurubhir nāgarair brāhmaṇair api. bhūriśravāḥ somadatto mahārājaś ca bāhlikaḥ.

रथैर् नानाविधाकारैर् हयैर् गजवरैस् तथा। प्रयान्तं नृपसिंहं तम् अनुजग्मुः कुरूद्वहाः। कालेनाल्पेन राजंस् ते विविशुः स्वपुरं तदा। प्रहृष्टमनसः सर्वे दुर्योधनपुरोगमाः।

rathair nānāvidhākārair hayair gajavarais tathā. prayāntaṃ nṛpasiṃhaṃ tam anujagmuḥ kurūdvahāḥ. kālenālpena rājaṃs te viviśuḥ svapuraṃ tadā. prahṛṣṭamanasaḥ sarve duryodhanapurogamāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...