महाभारत 3.239 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 239→

[mh-3-239] • 26 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। प्रायोपविष्टं राजानं दुर्योधनम् अमर्षणम्। उवाच सान्त्वयन् राजञ् शकुनिः सौबलस् तदा।

vaiśaṃpāyana uvāca. prāyopaviṣṭaṃ rājānaṃ duryodhanam amarṣaṇam. uvāca sāntvayan rājañ śakuniḥ saubalas tadā.

सम्यग् उक्तं हि कर्णेन तच् छ्रुतं कौरव त्वया। मयाहृतां श्रियं स्फीतां मोहात् समपहाय किम्। त्वम् अबुद्ध्या नृपवर प्राणान् उत्स्रष्टुम् इच्छसि।

samyag uktaṃ hi karṇena tac chrutaṃ kaurava tvayā. mayāhṛtāṃ śriyaṃ sphītāṃ mohāt samapahāya kim. tvam abuddhyā nṛpavara prāṇān utsraṣṭum icchasi.

अद्य चाप्य् अवगच्छामि न वृद्धाः सेवितास् त्वया। यः समुत्पतितं हर्षं दैन्यं वा न नियच्छति। स नश्यति श्रियं प्राप्य पात्रम् आमम् इवाम्भसि। यः शोकं समनुप्राप्तं न नियच्छति भारत। तम् ईदृशं नरं न श्रीः कदा चिद् अपि सेवते।

adya cāpy avagacchāmi na vṛddhāḥ sevitās tvayā. yaḥ samutpatitaṃ harṣaṃ dainyaṃ vā na niyacchati. sa naśyati śriyaṃ prāpya pātram āmam ivāmbhasi. yaḥ śokaṃ samanuprāptaṃ na niyacchati bhārata. tam īdṛśaṃ naraṃ na śrīḥ kadā cid api sevate.

अतिभीरुम् अतिक्लीबं दीर्घसूत्रं प्रमादिनम्। व्यसनाद् विषयाक्रान्तं न भजन्ति नृपं श्रियः।

atibhīrum atiklībaṃ dīrghasūtraṃ pramādinam. vyasanād viṣayākrāntaṃ na bhajanti nṛpaṃ śriyaḥ.

सत्कृतस्य हि ते शोको विपरीते कथं भवेत्। मा कृतं शोभनं पार्थैः शोकम् आलम्ब्य नाशय।

satkṛtasya hi te śoko viparīte kathaṃ bhavet. mā kṛtaṃ śobhanaṃ pārthaiḥ śokam ālambya nāśaya.

यत्र हर्षस् त्वया कार्यः सत्कर्तव्याश् च पाण्डवाः। तत्र शोचसि राजेन्द्र विपरीतम् इदं तव।

yatra harṣas tvayā kāryaḥ satkartavyāś ca pāṇḍavāḥ. tatra śocasi rājendra viparītam idaṃ tava.

प्रसीद मा त्यजात्मानं तुष्टश् च सुकृतं स्मर। प्रयच्छ राज्यं पार्थानां यशो धर्मम् अवाप्नुहि।

prasīda mā tyajātmānaṃ tuṣṭaś ca sukṛtaṃ smara. prayaccha rājyaṃ pārthānāṃ yaśo dharmam avāpnuhi.

क्रियाम् एतां समाज्ञाय कृतघ्नो न भविष्यसि। सौभ्रात्रं पाण्डवैः कृत्वा समवस्थाप्य चैव तान्। पित्र्यं राज्यं प्रयच्छैषां ततः सुखम् अवाप्नुहि।

kriyām etāṃ samājñāya kṛtaghno na bhaviṣyasi. saubhrātraṃ pāṇḍavaiḥ kṛtvā samavasthāpya caiva tān. pitryaṃ rājyaṃ prayacchaiṣāṃ tataḥ sukham avāpnuhi.

शकुनेस् तु वचः श्रुत्वा दुःशासनम् अवेक्ष्य च। पादयोः पतितं वीरं विक्लवं भ्रातृसौहृदात्।

śakunes tu vacaḥ śrutvā duḥśāsanam avekṣya ca. pādayoḥ patitaṃ vīraṃ viklavaṃ bhrātṛsauhṛdāt.

बाहुभ्यां साधुजाताभ्यां दुःशासनम् अरिंदमम्। उत्थाप्य संपरिष्वज्य प्रीत्याजिघ्रत मूर्धनि।

bāhubhyāṃ sādhujātābhyāṃ duḥśāsanam ariṃdamam. utthāpya saṃpariṣvajya prītyājighrata mūrdhani.

कर्णसौबलयोश् चापि संस्मृत्य वचनान्य् असौ। निर्वेदं परमं गत्वा राजा दुर्योधनस् तदा। व्रीडयाभिपरीतात्मा नैराश्यम् अगमत् परम्।

karṇasaubalayoś cāpi saṃsmṛtya vacanāny asau. nirvedaṃ paramaṃ gatvā rājā duryodhanas tadā. vrīḍayābhiparītātmā nairāśyam agamat param.

सुहृदां चैव तच् छ्रुत्वा समन्युर् इदम् अब्रवीत्। न धर्मधनसौख्येन नैश्वर्येण न चाज्ञया। नैव भोगैश् च मे कार्यं मा विहन्यत गच्छत।

suhṛdāṃ caiva tac chrutvā samanyur idam abravīt. na dharmadhanasaukhyena naiśvaryeṇa na cājñayā. naiva bhogaiś ca me kāryaṃ mā vihanyata gacchata.

निश्चितेयं मम मतिः स्थिता प्रायोपवेशने। गच्छध्वं नगरं सर्वे पूज्याश् च गुरवो मम।

niściteyaṃ mama matiḥ sthitā prāyopaveśane. gacchadhvaṃ nagaraṃ sarve pūjyāś ca guravo mama.

त एवम् उक्ताः प्रत्यूचू राजानम् अरिमर्दनम्। या गतिस् तव राजेन्द्र सास्माकम् अपि भारत। कथं वा संप्रवेक्ष्यामस् त्वद्विहीनाः पुरं वयम्।

ta evam uktāḥ pratyūcū rājānam arimardanam. yā gatis tava rājendra sāsmākam api bhārata. kathaṃ vā saṃpravekṣyāmas tvadvihīnāḥ puraṃ vayam.

स सुहृद्भिर् अमात्यैश् च भ्रातृभिः स्वजनेन च। बहुप्रकारम् अप्य् उक्तो निश्चयान् न व्यचाल्यत।

sa suhṛdbhir amātyaiś ca bhrātṛbhiḥ svajanena ca. bahuprakāram apy ukto niścayān na vyacālyata.

दर्भप्रस्तरम् आस्तीर्य निश्चयाद् धृतराष्ट्रजः। संस्पृश्यापः शुचिर् भूत्वा भूतलं समुपाश्रितः।

darbhaprastaram āstīrya niścayād dhṛtarāṣṭrajaḥ. saṃspṛśyāpaḥ śucir bhūtvā bhūtalaṃ samupāśritaḥ.

कुशचीराम्बरधरः परं नियमम् आस्थितः। वाग्यतो राजशार्दूलः स स्वर्गगतिकाङ्क्षया। मनसोपचितिं कृत्वा निरस्य च बहिष्क्रियाः। तस्थौ प्रायोपवेशे ऽथ मतिं कृत्वा सुनिश्चयाम्।

kuśacīrāmbaradharaḥ paraṃ niyamam āsthitaḥ. vāgyato rājaśārdūlaḥ sa svargagatikāṅkṣayā. manasopacitiṃ kṛtvā nirasya ca bahiṣkriyāḥ. tasthau prāyopaveśe 'tha matiṃ kṛtvā suniścayām.

अथ तं निश्चयं तस्य बुद्ध्वा दैतेयदानवाः। पातालवासिनो रौद्राः पूर्वं देवैर् विनिर्जिताः।

atha taṃ niścayaṃ tasya buddhvā daiteyadānavāḥ. pātālavāsino raudrāḥ pūrvaṃ devair vinirjitāḥ.

ते स्वपक्षक्षयं तं तु ज्ञात्वा दुर्योधनस्य वै। आह्वानाय तदा चक्रुः कर्म वैतानसंभवम्।

te svapakṣakṣayaṃ taṃ tu jñātvā duryodhanasya vai. āhvānāya tadā cakruḥ karma vaitānasaṃbhavam.

बृहस्पत्युशनोक्तैश् च मन्त्रैर् मन्त्रविशारदाः। अथर्ववेदप्रोक्तैश् च याश् चोपनिषदि क्रियाः। मन्त्रजप्यसमायुक्तास् तास् तदा समवर्तयन्।

bṛhaspatyuśanoktaiś ca mantrair mantraviśāradāḥ. atharvavedaproktaiś ca yāś copaniṣadi kriyāḥ. mantrajapyasamāyuktās tās tadā samavartayan.

जुह्वत्य् अग्नौ हविः क्षीरं मन्त्रवत् सुसमाहिताः। ब्राह्मणा वेदवेदाङ्गपारगाः सुदृढव्रताः। अध्वर्यवो दानवानां कर्म प्रावर्तयंस् ततः।

juhvaty agnau haviḥ kṣīraṃ mantravat susamāhitāḥ. brāhmaṇā vedavedāṅgapāragāḥ sudṛḍhavratāḥ. adhvaryavo dānavānāṃ karma prāvartayaṃs tataḥ.

कर्मसिद्धौ तदा तत्र जृम्भमाणा महाद्भुता। तस्मिन् यज्ञे दानवानां वर्तमाने नराधिप। कृत्या समुत्थिता राजन् किं करोमीति चाब्रवीत्।

karmasiddhau tadā tatra jṛmbhamāṇā mahādbhutā. tasmin yajñe dānavānāṃ vartamāne narādhipa. kṛtyā samutthitā rājan kiṃ karomīti cābravīt.

आहुर् दैत्याश् च तां तत्र सुप्रीतेनान्तरात्मना। कृत्यां सुतीक्ष्णदन्ताग्रां दीप्तां [शि]रोरुहाम्। प्रायोपविष्टं राजानं धार्तराष्ट्रम् इहानय।

āhur daityāś ca tāṃ tatra suprītenāntarātmanā. kṛtyāṃ sutīkṣṇadantāgrāṃ dīptāṃ [śi]roruhām. prāyopaviṣṭaṃ rājānaṃ dhārtarāṣṭram ihānaya.

तथेति च प्रतिश्रुत्य सा कृत्या प्रययौ तदा। निमेषाद् अगमच् चापि यत्र राजा सुयोधनः।

tatheti ca pratiśrutya sā kṛtyā prayayau tadā. nimeṣād agamac cāpi yatra rājā suyodhanaḥ.

समादाय च राजानं प्रविवेश रसातलम्। दानवानां मुहूर्ताच् च तम् आनीतं न्यवेदयत्।

samādāya ca rājānaṃ praviveśa rasātalam. dānavānāṃ muhūrtāc ca tam ānītaṃ nyavedayat.

तम् आनीतं नृपं दृष्ट्वा रात्रौ संहत्य दानवाः। प्रहृष्टमनसः सर्वे किं चिद् उत्फुल्ललोचनाः। दृढम् एनं परिष्वज्य पृष्ट्वा च कुशलं तदा। साभिमानम् इदं वाक्यं दुर्योधनम् अथाब्रुवन्।

tam ānītaṃ nṛpaṃ dṛṣṭvā rātrau saṃhatya dānavāḥ. prahṛṣṭamanasaḥ sarve kiṃ cid utphullalocanāḥ. dṛḍham enaṃ pariṣvajya pṛṣṭvā ca kuśalaṃ tadā. sābhimānam idaṃ vākyaṃ duryodhanam athābruvan.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents