महाभारत 3.23 (श्लोक 50)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 23→

[mh-3-23] • 51 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। ततो ऽहं भरतश्रेष्ठ प्रगृह्य रुचिरं धनुः। शरैर् अपातयं सौभाच् छिरांसि विबुधद्विषाम्।

vāsudeva uvāca. tato 'haṃ bharataśreṣṭha pragṛhya ruciraṃ dhanuḥ. śarair apātayaṃ saubhāc chirāṃsi vibudhadviṣām.

शरांश् चाशीविषाकारान् ऊर्ध्वगांस् तिग्मतेजसः। अप्रैषं शाल्वराजाय शार्ङ्गमुक्तान् सुवाससः।

śarāṃś cāśīviṣākārān ūrdhvagāṃs tigmatejasaḥ. apraiṣaṃ śālvarājāya śārṅgamuktān suvāsasaḥ.

ततो नादृश्यत तदा सौभं कुरुकुलोद्वह। अन्तर्हितं माययाभूत् ततो ऽहं विस्मितो ऽभवम्।

tato nādṛśyata tadā saubhaṃ kurukulodvaha. antarhitaṃ māyayābhūt tato 'haṃ vismito 'bhavam.

अथ दानवसंघास् ते विकृताननमूर्धजाः। उदक्रोशन् महाराज विष्ठिते मयि भारत।

atha dānavasaṃghās te vikṛtānanamūrdhajāḥ. udakrośan mahārāja viṣṭhite mayi bhārata.

ततो ऽस्त्रं शब्दसाहं वै त्वरमाणो महाहवे। अयोजयं तद्वधाय ततः शब्द उपारमत्।

tato 'straṃ śabdasāhaṃ vai tvaramāṇo mahāhave. ayojayaṃ tadvadhāya tataḥ śabda upāramat.

हतास् ते दानवाः सर्वे यैः स शब्द उदीरितः। शरैर् आदित्यसंकाशैर् ज्वलितैः शब्दसाधनैः।

hatās te dānavāḥ sarve yaiḥ sa śabda udīritaḥ. śarair ādityasaṃkāśair jvalitaiḥ śabdasādhanaiḥ.

तस्मिन्न् उपरते शब्दे पुनर् एवान्यतो ऽभवत्। शब्दो ऽपरो महाराज तत्रापि प्राहरं शरान्।

tasminn uparate śabde punar evānyato 'bhavat. śabdo 'paro mahārāja tatrāpi prāharaṃ śarān.

एवं दश दिशः सर्वास् तिर्यग् ऊर्ध्वं च भारत। नादयाम् आसुर् असुरास् ते चापि निहता मया।

evaṃ daśa diśaḥ sarvās tiryag ūrdhvaṃ ca bhārata. nādayām āsur asurās te cāpi nihatā mayā.

ततः प्राग्ज्योतिषं गत्वा पुनर् एव व्यदृश्यत। सौभं कामगमं वीर मोहयन् मम चक्षुषी।

tataḥ prāgjyotiṣaṃ gatvā punar eva vyadṛśyata. saubhaṃ kāmagamaṃ vīra mohayan mama cakṣuṣī.

ततो लोकान्तकरणो दानवो वानराकृतिः। शिलावर्षेण सहसा महता मां समावृणोत्।

tato lokāntakaraṇo dānavo vānarākṛtiḥ. śilāvarṣeṇa sahasā mahatā māṃ samāvṛṇot.

सो ऽहं पर्वतवर्षेण वध्यमानः समन्ततः। वल्मीक इव राजेन्द्र पर्वतोपचितो ऽभवम्।

so 'haṃ parvatavarṣeṇa vadhyamānaḥ samantataḥ. valmīka iva rājendra parvatopacito 'bhavam.

ततो ऽहं पर्वतचितः सहयः सहसारथिः। अप्रख्यातिम् इयां राजन् सध्वजः पर्वतैश् चितः।

tato 'haṃ parvatacitaḥ sahayaḥ sahasārathiḥ. aprakhyātim iyāṃ rājan sadhvajaḥ parvataiś citaḥ.

ततो वृष्णिप्रवीरा ये ममासन् सैनिकास् तदा। ते भयार्ता दिशः सर्वाः सहसा विप्रदुद्रुवुः।

tato vṛṣṇipravīrā ye mamāsan sainikās tadā. te bhayārtā diśaḥ sarvāḥ sahasā vipradudruvuḥ.

ततो हाहाकृतं सर्वम् अभूत् किल विशां पते। द्यौश् च भूमिश् च खं चैवादृश्यमाने तथा मयि।

tato hāhākṛtaṃ sarvam abhūt kila viśāṃ pate. dyauś ca bhūmiś ca khaṃ caivādṛśyamāne tathā mayi.

ततो विषण्णमनसो मम राजन् सुहृज्जनाः। रुरुदुश् चुक्रुशुश् चैव दुःखशोकसमन्विताः।

tato viṣaṇṇamanaso mama rājan suhṛjjanāḥ. ruruduś cukruśuś caiva duḥkhaśokasamanvitāḥ.

द्विषतां च प्रहर्षो ऽभूद् आर्तिश् चाद्विषताम् अपि। एवं विजितवान् वीर पश्चाद् अश्रौषम् अच्युत।

dviṣatāṃ ca praharṣo 'bhūd ārtiś cādviṣatām api. evaṃ vijitavān vīra paścād aśrauṣam acyuta.

ततो ऽहम् अस्त्रं दयितं सर्वपाषाणभेदनम्। वज्रम् उद्यम्य तान् सर्वान् पर्वतान् समशातयम्।

tato 'ham astraṃ dayitaṃ sarvapāṣāṇabhedanam. vajram udyamya tān sarvān parvatān samaśātayam.

ततः पर्वतभारार्ता मन्दप्राणविचेष्टिताः। हया मम महाराज वेपमाना इवाभवन्।

tataḥ parvatabhārārtā mandaprāṇaviceṣṭitāḥ. hayā mama mahārāja vepamānā ivābhavan.

मेघजालम् इवाकाशे विदार्याभ्युदितं रविम्। दृष्ट्वा मां बान्धवाः सर्वे हर्षम् आहारयन् पुनः।

meghajālam ivākāśe vidāryābhyuditaṃ ravim. dṛṣṭvā māṃ bāndhavāḥ sarve harṣam āhārayan punaḥ.

ततो माम् अब्रवीत् सूतः प्राञ्जलिः प्रणतो नृप। साधु संपश्य वार्ष्णेय शाल्वं सौभपतिं स्थितम्।

tato mām abravīt sūtaḥ prāñjaliḥ praṇato nṛpa. sādhu saṃpaśya vārṣṇeya śālvaṃ saubhapatiṃ sthitam.

अलं कृष्णावमन्यैनं साधु यत्नं समाचर। मार्दवं सखितां चैव शाल्वाद् अद्य व्यपाहर।

alaṃ kṛṣṇāvamanyainaṃ sādhu yatnaṃ samācara. mārdavaṃ sakhitāṃ caiva śālvād adya vyapāhara.

जहि शाल्वं महाबाहो मैनं जीवय केशव। सर्वैः पराक्रमैर् वीर वध्यः शत्रुर् अमित्रहन्।

jahi śālvaṃ mahābāho mainaṃ jīvaya keśava. sarvaiḥ parākramair vīra vadhyaḥ śatrur amitrahan.

न शत्रुर् अवमन्तव्यो दुर्बलो ऽपि बलीयसा। यो ऽपि स्यात् पीठगः कश् चित् किं पुनः समरे स्थितः।

na śatrur avamantavyo durbalo 'pi balīyasā. yo 'pi syāt pīṭhagaḥ kaś cit kiṃ punaḥ samare sthitaḥ.

स त्वं पुरुषशार्दूल सर्वयत्नैर् इमं प्रभो। जहि वृष्णिकुलश्रेष्ठ मा त्वां कालो ऽत्यगात् पुनः। जितवाञ् जामदग्न्यं यः कोटिवर्षगणान् बहून्। स एष नान्यैर् वध्यो हि त्वाम् ऋते नैव कैश् चन।

sa tvaṃ puruṣaśārdūla sarvayatnair imaṃ prabho. jahi vṛṣṇikulaśreṣṭha mā tvāṃ kālo 'tyagāt punaḥ. jitavāñ jāmadagnyaṃ yaḥ koṭivarṣagaṇān bahūn. sa eṣa nānyair vadhyo hi tvām ṛte naiva kaiś cana.

नैष मार्दवसाध्यो वै मतो नापि सखा तव। येन त्वं योधितो वीर द्वारका चावमर्दिता।

naiṣa mārdavasādhyo vai mato nāpi sakhā tava. yena tvaṃ yodhito vīra dvārakā cāvamarditā.

एवमादि तु कौन्तेय श्रुत्वाहं सारथेर् वचः। तत्त्वम् एतद् इति ज्ञात्वा युद्धे मतिम् अधारयम्।

evamādi tu kaunteya śrutvāhaṃ sārather vacaḥ. tattvam etad iti jñātvā yuddhe matim adhārayam.

वधाय शाल्वराजस्य सौभस्य च निपातने। दारुकं चाब्रुवं वीर मुहूर्तं स्थीयताम् इति।

vadhāya śālvarājasya saubhasya ca nipātane. dārukaṃ cābruvaṃ vīra muhūrtaṃ sthīyatām iti.

ततो ऽप्रतिहतं दिव्यम् अभेद्यम् अतिवीर्यवत्। आग्नेयम् अस्त्रं दयितं सर्वसाहं महाप्रभम्। योजयं तत्र धनुषा दानवान्तकरं रणे।

tato 'pratihataṃ divyam abhedyam ativīryavat. āgneyam astraṃ dayitaṃ sarvasāhaṃ mahāprabham. yojayaṃ tatra dhanuṣā dānavāntakaraṃ raṇe.

यक्षाणां राक्षसानां च दानवानां च संयुगे। राज्ञां च प्रतिलोमानां भस्मान्तकरणं महत्।

yakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ ca dānavānāṃ ca saṃyuge. rājñāṃ ca pratilomānāṃ bhasmāntakaraṇaṃ mahat.

क्षुरान्तम् अमलं चक्रं कालान्तकयमोपमम्। अभिमन्त्र्याहम् अतुलं द्विषतां च निबर्हणम्।

kṣurāntam amalaṃ cakraṃ kālāntakayamopamam. abhimantryāham atulaṃ dviṣatāṃ ca nibarhaṇam.

जहि सौभं स्ववीर्येण ये चात्र रिपवो मम। इत्य् उक्त्वा भुजवीर्येण तस्मै प्राहिणवं रुषा।

jahi saubhaṃ svavīryeṇa ye cātra ripavo mama. ity uktvā bhujavīryeṇa tasmai prāhiṇavaṃ ruṣā.

रूपं सुदर्शनस्यासीद् आकाशे पततस् तदा। द्वितीयस्येव सूर्यस्य युगान्ते परिविष्यतः।

rūpaṃ sudarśanasyāsīd ākāśe patatas tadā. dvitīyasyeva sūryasya yugānte pariviṣyataḥ.

तत् समासाद्य नगरं सौभं व्यपगतत्विषम्। मध्येन पाटयाम् आस क्रकचो दार्व् इवोच्छ्रितम्।

tat samāsādya nagaraṃ saubhaṃ vyapagatatviṣam. madhyena pāṭayām āsa krakaco dārv ivocchritam.

द्विधा कृतं ततः सौभं सुदर्शनबलाद् धतम्। महेश्वरशरोद्धूतं पपात त्रिपुरं यथा।

dvidhā kṛtaṃ tataḥ saubhaṃ sudarśanabalād dhatam. maheśvaraśaroddhūtaṃ papāta tripuraṃ yathā.

तस्मिन् निपतिते सौभे चक्रम् आगात् करं मम। पुनश् चोद्धूय वेगेन शाल्वायेत्य् अहम् अब्रुवम्।

tasmin nipatite saubhe cakram āgāt karaṃ mama. punaś coddhūya vegena śālvāyety aham abruvam.

ततः शाल्वं गदां गुर्वीम् आविध्यन्तं महाहवे। द्विधा चकार सहसा प्रजज्वाल च तेजसा।

tataḥ śālvaṃ gadāṃ gurvīm āvidhyantaṃ mahāhave. dvidhā cakāra sahasā prajajvāla ca tejasā.

तस्मिन् निपतिते वीरे दानवास् त्रस्तचेतसः। हाहाभूता दिशो जग्मुर् अर्दिता मम सायकैः।

tasmin nipatite vīre dānavās trastacetasaḥ. hāhābhūtā diśo jagmur arditā mama sāyakaiḥ.

ततो ऽहं समवस्थाप्य रथं सौभसमीपतः। शङ्खं प्रध्माप्य हर्षेण सुहृदः पर्यहर्षयम्।

tato 'haṃ samavasthāpya rathaṃ saubhasamīpataḥ. śaṅkhaṃ pradhmāpya harṣeṇa suhṛdaḥ paryaharṣayam.

तन् मेरुशिखराकारं विध्वस्ताट्टालगोपुरम्। दह्यमानम् अभिप्रेक्ष्य स्त्रियस् ताः संप्रदुद्रुवुः।

tan meruśikharākāraṃ vidhvastāṭṭālagopuram. dahyamānam abhiprekṣya striyas tāḥ saṃpradudruvuḥ.

एवं निहत्य समरे शाल्वं सौभं निपात्य च। आनर्तान् पुनर् आगम्य सुहृदां प्रीतिम् आवहम्।

evaṃ nihatya samare śālvaṃ saubhaṃ nipātya ca. ānartān punar āgamya suhṛdāṃ prītim āvaham.

एतस्मात् कारणाद् राजन् नागमं नागसाह्वयम्। यद्य् अगां परवीरघ्न न हि जीवेत् सुयोधनः। मय्य् आगते ऽथवा वीर द्यूतं न भविता तथा। अद्याहं किं करिष्यामि भिन्नसेतुर् इवोदकम्।

etasmāt kāraṇād rājan nāgamaṃ nāgasāhvayam. yady agāṃ paravīraghna na hi jīvet suyodhanaḥ. mayy āgate 'thavā vīra dyūtaṃ na bhavitā tathā. adyāhaṃ kiṃ kariṣyāmi bhinnasetur ivodakam.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा महाबाहुः कौरवं पुरुषोत्तमः। आमन्त्र्य प्रययौ धीमान् पाण्डवान् मधुसूदनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā mahābāhuḥ kauravaṃ puruṣottamaḥ. āmantrya prayayau dhīmān pāṇḍavān madhusūdanaḥ.

अभिवाद्य महाबाहुर् धर्मराजं युधिष्ठिरम्। राज्ञा मूर्धन्य् उपाघ्रातो भीमेन च महाभुजः। परिष्वक्तश् चार्जुनेन यमाभ्यां चाभिवादितः। संमानितश् च धौम्येन द्रौपद्या चार्चितो ऽश्रुभिः।

abhivādya mahābāhur dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram. rājñā mūrdhany upāghrāto bhīmena ca mahābhujaḥ. pariṣvaktaś cārjunena yamābhyāṃ cābhivāditaḥ. saṃmānitaś ca dhaumyena draupadyā cārcito 'śrubhiḥ.

सुभद्राम् अभिमन्युं च रथम् आरोप्य काञ्चनम्। आरुरोह रथं कृष्णः पाण्डवैर् अभिपूजितः।

subhadrām abhimanyuṃ ca ratham āropya kāñcanam. āruroha rathaṃ kṛṣṇaḥ pāṇḍavair abhipūjitaḥ.

सैन्यसुग्रीवयुक्तेन रथेनादित्यवर्चसा। द्वारकां प्रययौ कृष्णः समाश्वास्य युधिष्ठिरम्।

sainyasugrīvayuktena rathenādityavarcasā. dvārakāṃ prayayau kṛṣṇaḥ samāśvāsya yudhiṣṭhiram.

ततः प्रयाते दाशार्हे धृष्टद्युम्नो ऽपि पार्षतः। द्रौपदेयान् उपादाय प्रययौ स्वपुरं तदा।

tataḥ prayāte dāśārhe dhṛṣṭadyumno 'pi pārṣataḥ. draupadeyān upādāya prayayau svapuraṃ tadā.

धृष्टकेतुः स्वसारं च समादायाथ चेदिराट्। जगाम पाण्डवान् दृष्ट्वा रम्यां शुक्तिमतीं पुरीम्।

dhṛṣṭaketuḥ svasāraṃ ca samādāyātha cedirāṭ. jagāma pāṇḍavān dṛṣṭvā ramyāṃ śuktimatīṃ purīm.

केकयाश् चाप्य् अनुज्ञाताः कौन्तेयेनामितौजसा। आमन्त्र्य पाण्डवान् सर्वान् प्रययुस् ते ऽपि भारत।

kekayāś cāpy anujñātāḥ kaunteyenāmitaujasā. āmantrya pāṇḍavān sarvān prayayus te 'pi bhārata.

ब्राह्मणाश् च विशश् चैव तथा विषयवासिनः। विसृज्यमानाः सुभृशं न त्यजन्ति स्म पाण्डवान्।

brāhmaṇāś ca viśaś caiva tathā viṣayavāsinaḥ. visṛjyamānāḥ subhṛśaṃ na tyajanti sma pāṇḍavān.

समवायः स राजेन्द्र सुमहाद्भुतदर्शनः। आसीन् महात्मनां तेषां काम्यके भरतर्षभ।

samavāyaḥ sa rājendra sumahādbhutadarśanaḥ. āsīn mahātmanāṃ teṣāṃ kāmyake bharatarṣabha.

युधिष्ठिरस् तु विप्रांस् तान् अनुमान्य महामनाः। शशास पुरुषान् काले रथान् योजयतेति ह।

yudhiṣṭhiras tu viprāṃs tān anumānya mahāmanāḥ. śaśāsa puruṣān kāle rathān yojayateti ha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...