महाभारत 3.225 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 225→

[mh-3-225] • 31 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। एवं वने वर्तमाना नराग्र्याः; शीतोष्णवातातपकर्शिताङ्गाः। सरस् तद् आसाद्य वनं च पुण्यं; ततः परं किम् अकुर्वन्त पार्थाः।

janamejaya uvāca. evaṃ vane vartamānā narāgryāḥ; śītoṣṇavātātapakarśitāṅgāḥ. saras tad āsādya vanaṃ ca puṇyaṃ; tataḥ paraṃ kim akurvanta pārthāḥ.

वैशंपायन उवाच। सरस् तद् आसाद्य तु पाण्डुपुत्रा; जनं समुत्सृज्य विधाय चैषाम्। वनानि रम्याण्य् अथ पर्वतांश् च; नदीप्रदेशांश् च तदा विचेरुः।

vaiśaṃpāyana uvāca. saras tad āsādya tu pāṇḍuputrā; janaṃ samutsṛjya vidhāya caiṣām. vanāni ramyāṇy atha parvatāṃś ca; nadīpradeśāṃś ca tadā viceruḥ.

तथा वने तान् वसतः प्रवीरान्; स्वाध्यायवन्तश् च तपोधनाश् च। अभ्याययुर् वेदविदः पुराणास्; तान् पूजयाम् आसुर् अथो नराग्र्याः।

tathā vane tān vasataḥ pravīrān; svādhyāyavantaś ca tapodhanāś ca. abhyāyayur vedavidaḥ purāṇās; tān pūjayām āsur atho narāgryāḥ.

ततः कदा चित् कुशलः कथासु; विप्रो ऽभ्यगच्छद् भुवि कौरवेयान्। स तैः समेत्याथ यदृच्छयैव; वैचित्रवीर्यं नृपम् अभ्यगच्छत्।

tataḥ kadā cit kuśalaḥ kathāsu; vipro 'bhyagacchad bhuvi kauraveyān. sa taiḥ sametyātha yadṛcchayaiva; vaicitravīryaṃ nṛpam abhyagacchat.

अथोपविष्टः प्रतिसत्कृतश् च; वृद्धेन राज्ञा कुरुसत्तमेन। प्रचोदितः सन् कथयां बभूव; धर्मानिलेन्द्रप्रभवान् यमौ च।

athopaviṣṭaḥ pratisatkṛtaś ca; vṛddhena rājñā kurusattamena. pracoditaḥ san kathayāṃ babhūva; dharmānilendraprabhavān yamau ca.

कृशांश् च वातातपकर्शिताङ्गान्; दुःखस्य चोग्रस्य मुखे प्रपन्नान्। तां चाप्य् अनाथाम् इव वीरनाथां; कृष्णां परिक्लेशगुणेन युक्ताम्।

kṛśāṃś ca vātātapakarśitāṅgān; duḥkhasya cograsya mukhe prapannān. tāṃ cāpy anāthām iva vīranāthāṃ; kṛṣṇāṃ parikleśaguṇena yuktām.

ततः कथां तस्य निशम्य राजा; वैचित्रवीर्यः कृपयाभितप्तः। वने स्थितान् पार्थिवपुत्रपौत्राञ्; श्रुत्वा तदा दुःखनदीं प्रपन्नान्।

tataḥ kathāṃ tasya niśamya rājā; vaicitravīryaḥ kṛpayābhitaptaḥ. vane sthitān pārthivaputrapautrāñ; śrutvā tadā duḥkhanadīṃ prapannān.

प्रोवाच दैन्याभिहतान्तरात्मा; निःश्वासबाष्पोपहतः स पार्थान्। वाचं कथं चित् स्थिरताम् उपेत्य; तत् सर्वम् आत्मप्रभवं विचिन्त्य।

provāca dainyābhihatāntarātmā; niḥśvāsabāṣpopahataḥ sa pārthān. vācaṃ kathaṃ cit sthiratām upetya; tat sarvam ātmaprabhavaṃ vicintya.

कथं नु सत्यः शुचिर् आर्यवृत्तो; ज्येष्ठः सुतानां मम धर्मराजः। अजातशत्रुः पृथिवीतलस्थः; शेते पुरा राङ्कवकूटशायी।

kathaṃ nu satyaḥ śucir āryavṛtto; jyeṣṭhaḥ sutānāṃ mama dharmarājaḥ. ajātaśatruḥ pṛthivītalasthaḥ; śete purā rāṅkavakūṭaśāyī.

प्रबोध्यते मागधसूतपूगैर्; नित्यं स्तुवद्भिः स्वयम् इन्द्रकल्पः। पतत्रिसंघैः स जघन्यरात्रे; प्रबोध्यते नूनम् इडातलस्थः।

prabodhyate māgadhasūtapūgair; nityaṃ stuvadbhiḥ svayam indrakalpaḥ. patatrisaṃghaiḥ sa jaghanyarātre; prabodhyate nūnam iḍātalasthaḥ.

कथं नु वातातपकर्शिताङ्गो; वृकोदरः कोपपरिप्लुताङ्गः। शेते पृथिव्याम् अतथोचिताङ्गः; कृष्णासमक्षं वसुधातलस्थः।

kathaṃ nu vātātapakarśitāṅgo; vṛkodaraḥ kopapariplutāṅgaḥ. śete pṛthivyām atathocitāṅgaḥ; kṛṣṇāsamakṣaṃ vasudhātalasthaḥ.

तथार्जुनः सुकुमारो मनस्वी; वशे स्थितो धर्मसुतस्य राज्ञः। विदूयमानैर् इव सर्वगात्रैर्; ध्रुवं न शेते वसतीर् अमर्षात्।

tathārjunaḥ sukumāro manasvī; vaśe sthito dharmasutasya rājñaḥ. vidūyamānair iva sarvagātrair; dhruvaṃ na śete vasatīr amarṣāt.

यमौ च कृष्णां च युधिष्ठिरं च; भीमं च दृष्ट्वा सुखविप्रयुक्तान्। विनिःश्वसन् सर्प इवोग्रतेजा; ध्रुवं न शेते वसतीर् अमर्षात्।

yamau ca kṛṣṇāṃ ca yudhiṣṭhiraṃ ca; bhīmaṃ ca dṛṣṭvā sukhaviprayuktān. viniḥśvasan sarpa ivogratejā; dhruvaṃ na śete vasatīr amarṣāt.

तथा यमौ चाप्य् असुखौ सुखार्हौ; समृद्धरूपाव् अमरौ दिवीव। प्रजागरस्थौ ध्रुवम् अप्रशान्तौ; धर्मेण सत्येन च वार्यमाणौ।

tathā yamau cāpy asukhau sukhārhau; samṛddharūpāv amarau divīva. prajāgarasthau dhruvam apraśāntau; dharmeṇa satyena ca vāryamāṇau.

समीरणेनापि समो बलेन; समीरणस्यैव सुतो बलीयान्। स धर्मपाशेन सितोग्रतेजा; ध्रुवं विनिःश्वस्य सहत्य् अमर्षम्।

samīraṇenāpi samo balena; samīraṇasyaiva suto balīyān. sa dharmapāśena sitogratejā; dhruvaṃ viniḥśvasya sahaty amarṣam.

स चापि भूमौ परिवर्तमानो; वधं सुतानां मम काङ्क्षमाणः। सत्येन धर्मेण च वार्यमाणः; कालं प्रतीक्षत्य् अधिको रणे ऽन्यैः।

sa cāpi bhūmau parivartamāno; vadhaṃ sutānāṃ mama kāṅkṣamāṇaḥ. satyena dharmeṇa ca vāryamāṇaḥ; kālaṃ pratīkṣaty adhiko raṇe 'nyaiḥ.

अजातशत्रौ तु जिते निकृत्या; दुःशासनो यत् परुषाण्य् अवोचत्। तानि प्रविष्टानि वृकोदराङ्गं; दहन्ति मर्माग्निर् इवेन्धनानि।

ajātaśatrau tu jite nikṛtyā; duḥśāsano yat paruṣāṇy avocat. tāni praviṣṭāni vṛkodarāṅgaṃ; dahanti marmāgnir ivendhanāni.

न पापकं ध्यास्यति धर्मपुत्रो; धनंजयश् चाप्य् अनुवर्तते तम्। अरण्यवासेन विवर्धते तु; भीमस्य कोपो ऽग्निर् इवानिलेन।

na pāpakaṃ dhyāsyati dharmaputro; dhanaṃjayaś cāpy anuvartate tam. araṇyavāsena vivardhate tu; bhīmasya kopo 'gnir ivānilena.

स तेन कोपेन विदीर्यमाणः; करं करेणाभिनिपीड्य वीरः। विनिःश्वसत्य् उष्णम् अतीव घोरं; दहन्न् इवेमान् मम पुत्रपौत्रान्।

sa tena kopena vidīryamāṇaḥ; karaṃ kareṇābhinipīḍya vīraḥ. viniḥśvasaty uṣṇam atīva ghoraṃ; dahann ivemān mama putrapautrān.

गाण्डीवधन्वा च वृकोदरश् च; संरम्भिणाव् अन्तककालकल्पौ। न शेषयेतां युधि शत्रुसेनां; शरान् किरन्ताव् अशनिप्रकाशान्।

gāṇḍīvadhanvā ca vṛkodaraś ca; saṃrambhiṇāv antakakālakalpau. na śeṣayetāṃ yudhi śatrusenāṃ; śarān kirantāv aśaniprakāśān.

दुर्योधनः शकुनिः सूतपुत्रो; दुःशासनश् चापि सुमन्दचेताः। मधु प्रपश्यन्ति न तु प्रपातं; वृकोदरं चैव धनंजयं च।

duryodhanaḥ śakuniḥ sūtaputro; duḥśāsanaś cāpi sumandacetāḥ. madhu prapaśyanti na tu prapātaṃ; vṛkodaraṃ caiva dhanaṃjayaṃ ca.

शुभाशुभं पुरुषः कर्म कृत्वा; प्रतीक्षते तस्य फलं स्म कर्ता। स तेन युज्यत्य् अवशः फलेन; मोक्षः कथं स्यात् पुरुषस्य तस्मात्।

śubhāśubhaṃ puruṣaḥ karma kṛtvā; pratīkṣate tasya phalaṃ sma kartā. sa tena yujyaty avaśaḥ phalena; mokṣaḥ kathaṃ syāt puruṣasya tasmāt.

क्षेत्रे सुकृष्टे ह्य् उपिते च बीजे; देवे च वर्षत्य् ऋतुकालयुक्तम्। न स्यात् फलं तस्य कुतः प्रसिद्धिर्; अन्यत्र दैवाद् इति चिन्तयामि।

kṣetre sukṛṣṭe hy upite ca bīje; deve ca varṣaty ṛtukālayuktam. na syāt phalaṃ tasya kutaḥ prasiddhir; anyatra daivād iti cintayāmi.

कृतं मताक्षेण यथा न साधु; साधुप्रवृत्तेन च पाण्डवेन। मया च दुष्पुत्रवशानुगेन; यथा कुरूणाम् अयम् अन्तकालः।

kṛtaṃ matākṣeṇa yathā na sādhu; sādhupravṛttena ca pāṇḍavena. mayā ca duṣputravaśānugena; yathā kurūṇām ayam antakālaḥ.

ध्रुवं प्रवास्यत्य् असमीरितो ऽपि; ध्रुवं प्रजास्यत्य् उत गर्भिणी या। ध्रुवं दिनादौ रजनीप्रणाशस्; तथा क्षपादौ च दिनप्रणाशः।

dhruvaṃ pravāsyaty asamīrito 'pi; dhruvaṃ prajāsyaty uta garbhiṇī yā. dhruvaṃ dinādau rajanīpraṇāśas; tathā kṣapādau ca dinapraṇāśaḥ.

क्रियेत कस्मान् न परे च कुर्युर्; वित्तं न दद्युः पुरुषाः कथं चित्। प्राप्यार्थकालं च भवेद् अनर्थः; कथं नु तत् स्याद् इति तत् कुतः स्यात्।

kriyeta kasmān na pare ca kuryur; vittaṃ na dadyuḥ puruṣāḥ kathaṃ cit. prāpyārthakālaṃ ca bhaved anarthaḥ; kathaṃ nu tat syād iti tat kutaḥ syāt.

कथं न भिद्येत न च स्रवेत; न च प्रसिच्येद् इति रक्षितव्यम्। अरक्ष्यमाणः शतधा विशीर्येद्; ध्रुवं न नाशो ऽस्ति कृतस्य लोके।

kathaṃ na bhidyeta na ca sraveta; na ca prasicyed iti rakṣitavyam. arakṣyamāṇaḥ śatadhā viśīryed; dhruvaṃ na nāśo 'sti kṛtasya loke.

गतो ह्य् अरण्याद् अपि शक्रलोकं; धनंजयः पश्यत वीर्यम् अस्य। अस्त्राणि दिव्यानि चतुर्विधानि; ज्ञात्वा पुनर् लोकम् इमं प्रपन्नः।

gato hy araṇyād api śakralokaṃ; dhanaṃjayaḥ paśyata vīryam asya. astrāṇi divyāni caturvidhāni; jñātvā punar lokam imaṃ prapannaḥ.

स्वर्गं हि गत्वा सशरीर एव; को मानुषः पुनर् आगन्तुम् इच्छेत्। अन्यत्र कालोपहतान् अनेकान्; समीक्षमाणस् तु कुरून् मुमूर्षून्।

svargaṃ hi gatvā saśarīra eva; ko mānuṣaḥ punar āgantum icchet. anyatra kālopahatān anekān; samīkṣamāṇas tu kurūn mumūrṣūn.

धनुर्ग्राहश् चार्जुनः सव्यसाची; धनुश् च तद् गाण्डिवं लोकसारम्। अस्त्राणि दिव्यानि च तानि तस्य; त्रयस्य तेजः प्रसहेत को नु।

dhanurgrāhaś cārjunaḥ savyasācī; dhanuś ca tad gāṇḍivaṃ lokasāram. astrāṇi divyāni ca tāni tasya; trayasya tejaḥ prasaheta ko nu.

निशम्य तद् वचनं पार्थिवस्य; दुर्योधनो रहिते सौबलश् च। अबोधयत् कर्णम् उपेत्य सर्वं; स चाप्य् अहृष्टो ऽभवद् अल्पचेताः।

niśamya tad vacanaṃ pārthivasya; duryodhano rahite saubalaś ca. abodhayat karṇam upetya sarvaṃ; sa cāpy ahṛṣṭo 'bhavad alpacetāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents