महाभारत 3.221 (श्लोक 3)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 221→

[mh-3-221] • 80 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। यदाभिषिक्तो भगवान् सेनापत्येन पावकिः। तदा संप्रस्थितः श्रीमान् हृष्टो भद्रवटं हरः। रथेनादित्यवर्णेन पार्वत्या सहितः प्रभुः। अनुयातः सुरैः सर्वैः सहस्राक्षपुरोगमैः।

mārkaṇḍeya uvāca. yadābhiṣikto bhagavān senāpatyena pāvakiḥ. tadā saṃprasthitaḥ śrīmān hṛṣṭo bhadravaṭaṃ haraḥ. rathenādityavarṇena pārvatyā sahitaḥ prabhuḥ. anuyātaḥ suraiḥ sarvaiḥ sahasrākṣapurogamaiḥ.

सहस्रं तस्य सिंहानां तस्मिन् युक्तं रथोत्तमे। उत्पपात दिवं शुभ्रं कालेनाभिप्रचोदितः।

sahasraṃ tasya siṃhānāṃ tasmin yuktaṃ rathottame. utpapāta divaṃ śubhraṃ kālenābhipracoditaḥ.

ते पिबन्त इवाकाशं त्रासयन्तश् चराचरान्। सिंहा नभस्य् अगच्छन्त नदन्तश् चारुकेसराः।

te pibanta ivākāśaṃ trāsayantaś carācarān. siṃhā nabhasy agacchanta nadantaś cārukesarāḥ.

तस्मिन् रथे पशुपतिः स्थितो भात्य् उमया सह। विद्युता सहितः सूर्यः सेन्द्रचापे घने यथा।

tasmin rathe paśupatiḥ sthito bhāty umayā saha. vidyutā sahitaḥ sūryaḥ sendracāpe ghane yathā.

अग्रतस् तस्य भगवान् धनेशो गुह्यकैः सह। आस्थाय रुचिरं याति पुष्पकं नरवाहनः।

agratas tasya bhagavān dhaneśo guhyakaiḥ saha. āsthāya ruciraṃ yāti puṣpakaṃ naravāhanaḥ.

ऐरावतं समास्थाय शक्रश् चापि सुरैः सह। पृष्ठतो ऽनुययौ यान्तं वरदं वृषभध्वजम्।

airāvataṃ samāsthāya śakraś cāpi suraiḥ saha. pṛṣṭhato 'nuyayau yāntaṃ varadaṃ vṛṣabhadhvajam.

जम्भकैर् यक्षरक्षोभिः स्रग्विभिः समलंकृतः। यात्य् अमोघो महायक्षो दक्षिणं पक्षम् आस्थितः।

jambhakair yakṣarakṣobhiḥ sragvibhiḥ samalaṃkṛtaḥ. yāty amogho mahāyakṣo dakṣiṇaṃ pakṣam āsthitaḥ.

तस्य दक्षिणतो देवा मरुतश् चित्रयोधिनः। गच्छन्ति वसुभिः सार्धं रुद्रैश् च सह संगताः।

tasya dakṣiṇato devā marutaś citrayodhinaḥ. gacchanti vasubhiḥ sārdhaṃ rudraiś ca saha saṃgatāḥ.

यमश् च मृत्युना सार्धं सर्वतः परिवारितः। घोरैर् व्याधिशतैर् याति घोररूपवपुस् तथा।

yamaś ca mṛtyunā sārdhaṃ sarvataḥ parivāritaḥ. ghorair vyādhiśatair yāti ghorarūpavapus tathā.

यमस्य पृष्ठतश् चैव घोरस् त्रिशिखरः शितः। विजयो नाम रुद्रस्य याति शूलः स्वलंकृतः।

yamasya pṛṣṭhataś caiva ghoras triśikharaḥ śitaḥ. vijayo nāma rudrasya yāti śūlaḥ svalaṃkṛtaḥ.

तम् उग्रपाशो वरुणो भगवान् सलिलेश्वरः। परिवार्य शनैर् याति यादोभिर् विविधैर् वृतः।

tam ugrapāśo varuṇo bhagavān salileśvaraḥ. parivārya śanair yāti yādobhir vividhair vṛtaḥ.

पृष्ठतो विजयस्यापि याति रुद्रस्य पट्टिशः। गदामुसलशक्त्याद्यैर् वृतः प्रहरणोत्तमैः।

pṛṣṭhato vijayasyāpi yāti rudrasya paṭṭiśaḥ. gadāmusalaśaktyādyair vṛtaḥ praharaṇottamaiḥ.

पट्टिशं त्व् अन्वगाद् राजंश् छत्रं रौद्रं महाप्रभम्। कमण्डलुश् चाप्य् अनु तं महर्षिगणसंवृतः।

paṭṭiśaṃ tv anvagād rājaṃś chatraṃ raudraṃ mahāprabham. kamaṇḍaluś cāpy anu taṃ maharṣigaṇasaṃvṛtaḥ.

तस्य दक्षिणतो भाति दण्डो गच्छञ् श्रिया वृतः। भृग्वङ्गिरोभिः सहितो देवैश् चाप्य् अभिपूजितः।

tasya dakṣiṇato bhāti daṇḍo gacchañ śriyā vṛtaḥ. bhṛgvaṅgirobhiḥ sahito devaiś cāpy abhipūjitaḥ.

एषां तु पृष्ठतो रुद्रो विमले स्यन्दने स्थितः। याति संहर्षयन् सर्वांस् तेजसा त्रिदिवौकसः।

eṣāṃ tu pṛṣṭhato rudro vimale syandane sthitaḥ. yāti saṃharṣayan sarvāṃs tejasā tridivaukasaḥ.

ऋषयश् चैव देवाश् च गन्धर्वा भुजगास् तथा। नद्यो नदा द्रुमाश् चैव तथैवाप्सरसां गणाः।

ṛṣayaś caiva devāś ca gandharvā bhujagās tathā. nadyo nadā drumāś caiva tathaivāpsarasāṃ gaṇāḥ.

नक्षत्राणि ग्रहाश् चैव देवानां शिशवश् च ये। स्त्रियश् च विविधाकारा यान्ति रुद्रस्य पृष्ठतः। सृजन्त्यः पुष्पवर्षाणि चारुरूपा वराङ्गनाः।

nakṣatrāṇi grahāś caiva devānāṃ śiśavaś ca ye. striyaś ca vividhākārā yānti rudrasya pṛṣṭhataḥ. sṛjantyaḥ puṣpavarṣāṇi cārurūpā varāṅganāḥ.

पर्जन्यश् चाप्य् अनुययौ नमस्कृत्य पिनाकिनम्। छत्रं तु पाण्डुरं सोमस् तस्य मूर्धन्य् अधारयत्। चामरे चापि वायुश् च गृहीत्वाग्निश् च विष्ठितौ।

parjanyaś cāpy anuyayau namaskṛtya pinākinam. chatraṃ tu pāṇḍuraṃ somas tasya mūrdhany adhārayat. cāmare cāpi vāyuś ca gṛhītvāgniś ca viṣṭhitau.

शक्रश् च पृष्ठतस् तस्य याति राजञ् श्रिया वृतः। सह राजर्षिभिः सर्वैः स्तुवानो वृषकेतनम्।

śakraś ca pṛṣṭhatas tasya yāti rājañ śriyā vṛtaḥ. saha rājarṣibhiḥ sarvaiḥ stuvāno vṛṣaketanam.

गौरी विद्याथ गान्धारी केशिनी मित्रसाह्वया। सावित्र्या सह सर्वास् ताः पार्वत्या यान्ति पृष्ठतः।

gaurī vidyātha gāndhārī keśinī mitrasāhvayā. sāvitryā saha sarvās tāḥ pārvatyā yānti pṛṣṭhataḥ.

तत्र विद्यागणाः सर्वे ये के चित् कविभिः कृताः। स्वेन स्वेनानुयोगेन सर्वे ते ऽनुययुर् हरम्। यस्य कुर्वन्ति वचनं सेन्द्रा देवाश् चमूमुखे।

tatra vidyāgaṇāḥ sarve ye ke cit kavibhiḥ kṛtāḥ. svena svenānuyogena sarve te 'nuyayur haram. yasya kurvanti vacanaṃ sendrā devāś camūmukhe.

स गृहीत्वा पताकां तु यात्य् अग्रे राक्षसो ग्रहः। व्यापृतस् तु श्मशाने यो नित्यं रुद्रस्य वै सखा। पिङ्गलो नाम यक्षेन्द्रो लोकस्यानन्ददायकः।

sa gṛhītvā patākāṃ tu yāty agre rākṣaso grahaḥ. vyāpṛtas tu śmaśāne yo nityaṃ rudrasya vai sakhā. piṅgalo nāma yakṣendro lokasyānandadāyakaḥ.

एभिः स सहितस् तत्र ययौ देवो यथासुखम्। अग्रतः पृष्ठतश् चैव न हि तस्य गतिर् ध्रुवा।

ebhiḥ sa sahitas tatra yayau devo yathāsukham. agrataḥ pṛṣṭhataś caiva na hi tasya gatir dhruvā.

रुद्रं सत्कर्मभिर् मर्त्याः पूजयन्तीह दैवतम्। शिवम् इत्य् एव यं प्राहुर् ईशं रुद्रं पिनाकिनम्। एवं सर्वे सुरगणास् तदा वै प्रीतमानसाः। भावैस् तु विविधाकारैः पूजयन्ति महेश्वरम्।

rudraṃ satkarmabhir martyāḥ pūjayantīha daivatam. śivam ity eva yaṃ prāhur īśaṃ rudraṃ pinākinam. evaṃ sarve suragaṇās tadā vai prītamānasāḥ. bhāvais tu vividhākāraiḥ pūjayanti maheśvaram.

देवसेनापतिस् त्व् एवं देवसेनाभिर् आवृतः। अनुगच्छति देवेशं ब्रह्मण्यः कृत्तिकासुतः।

devasenāpatis tv evaṃ devasenābhir āvṛtaḥ. anugacchati deveśaṃ brahmaṇyaḥ kṛttikāsutaḥ.

अथाब्रवीन् महासेनं महादेवो बृहद्वचः। सप्तमं मारुतस्कन्धं रक्ष नित्यम् अतन्द्रितः।

athābravīn mahāsenaṃ mahādevo bṛhadvacaḥ. saptamaṃ mārutaskandhaṃ rakṣa nityam atandritaḥ.

स्कन्द उवाच। सप्तमं मारुतस्कन्धं पालयिष्याम्य् अहं प्रभो। यद् अन्यद् अपि मे कार्यं देव तद् वद माचिरम्।

skanda uvāca. saptamaṃ mārutaskandhaṃ pālayiṣyāmy ahaṃ prabho. yad anyad api me kāryaṃ deva tad vada māciram.

रुद्र उवाच। कार्येष्व् अहं त्वया पुत्र संद्रष्टव्यः सदैव हि। दर्शनान् मम भक्त्या च श्रेयः परम् अवाप्स्यसि।

rudra uvāca. kāryeṣv ahaṃ tvayā putra saṃdraṣṭavyaḥ sadaiva hi. darśanān mama bhaktyā ca śreyaḥ param avāpsyasi.

मार्कण्डेय उवाच। इत्य् उक्त्वा विससर्जैनं परिष्वज्य महेष्वरः। स्कन्दं सहोमया प्रीतो ज्वलन्तम् इव तेजसा। विसर्जिते ततः स्कन्दे बभूवौत्पातिकं महत्। सहसैव महाराज देवान् सर्वान् प्रमोहयत्।

mārkaṇḍeya uvāca. ity uktvā visasarjainaṃ pariṣvajya maheṣvaraḥ. skandaṃ sahomayā prīto jvalantam iva tejasā. visarjite tataḥ skande babhūvautpātikaṃ mahat. sahasaiva mahārāja devān sarvān pramohayat.

जज्वाल खं सनक्षत्रं प्रमूढं भुवनं भृशम्। चचाल व्यनदच् चोर्वी तमोभूतं जगत् प्रभो।

jajvāla khaṃ sanakṣatraṃ pramūḍhaṃ bhuvanaṃ bhṛśam. cacāla vyanadac corvī tamobhūtaṃ jagat prabho.

ततस् तद् दारुणं दृष्ट्वा क्षुभितः शंकरस् तदा। उमा चैव महाभागा देवाश् च समहर्षयः।

tatas tad dāruṇaṃ dṛṣṭvā kṣubhitaḥ śaṃkaras tadā. umā caiva mahābhāgā devāś ca samaharṣayaḥ.

ततस् तेषु प्रमूढेषु पर्वताम्बुदसंनिभम्। नानाप्रहरणं घोरम् अदृश्यत महद् बलम्।

tatas teṣu pramūḍheṣu parvatāmbudasaṃnibham. nānāpraharaṇaṃ ghoram adṛśyata mahad balam.

तद् धि घोरम् असंख्येयं गर्जच् च विविधा गिरः। अभ्यद्रवद् रणे देवान् भगवन्तं च शंकरम्।

tad dhi ghoram asaṃkhyeyaṃ garjac ca vividhā giraḥ. abhyadravad raṇe devān bhagavantaṃ ca śaṃkaram.

तैर् विसृष्टान्य् अनीकेषु बाणजालान्य् अनेकशः। पर्वताश् च शतघ्न्यश् च प्रासाश् च परिघा गदाः।

tair visṛṣṭāny anīkeṣu bāṇajālāny anekaśaḥ. parvatāś ca śataghnyaś ca prāsāś ca parighā gadāḥ.

निपतद्भिश् च तैर् घोरैर् देवानीकं महायुधैः। क्षणेन व्यद्रवत् सर्वं विमुखं चाप्य् अदृश्यत।

nipatadbhiś ca tair ghorair devānīkaṃ mahāyudhaiḥ. kṣaṇena vyadravat sarvaṃ vimukhaṃ cāpy adṛśyata.

निकृत्तयोधनागाश्वं कृत्तायुधमहारथम्। दानवैर् अर्दितं सैन्यं देवानां विमुखं बभौ।

nikṛttayodhanāgāśvaṃ kṛttāyudhamahāratham. dānavair arditaṃ sainyaṃ devānāṃ vimukhaṃ babhau.

असुरैर् वध्यमानं तत् पावकैर् इव काननम्। अपतद् दग्धभूयिष्ठं महाद्रुमवनं यथा।

asurair vadhyamānaṃ tat pāvakair iva kānanam. apatad dagdhabhūyiṣṭhaṃ mahādrumavanaṃ yathā.

ते विभिन्नशिरोदेहाः प्रच्यवन्ते दिवौकसः। न नाथम् अध्यगच्छन्त वध्यमाना महारणे।

te vibhinnaśirodehāḥ pracyavante divaukasaḥ. na nātham adhyagacchanta vadhyamānā mahāraṇe.

अथ तद् विद्रुतं सैन्यं दृष्ट्वा देवः पुरंदरः। आश्वासयन्न् उवाचेदं बलवद् दानवार्दितम्।

atha tad vidrutaṃ sainyaṃ dṛṣṭvā devaḥ puraṃdaraḥ. āśvāsayann uvācedaṃ balavad dānavārditam.

भयं त्यजत भद्रं वः शूराः शस्त्राणि गृह्णत। कुरुध्वं विक्रमे बुद्धिं मा वः का चिद् व्यथा भवेत्।

bhayaṃ tyajata bhadraṃ vaḥ śūrāḥ śastrāṇi gṛhṇata. kurudhvaṃ vikrame buddhiṃ mā vaḥ kā cid vyathā bhavet.

जयतैनान् सुदुर्वृत्तान् दानवान् घोरदर्शनान्। अभिद्रवत भद्रं वो मया सह महासुरान्।

jayatainān sudurvṛttān dānavān ghoradarśanān. abhidravata bhadraṃ vo mayā saha mahāsurān.

शक्रस्य वचनं श्रुत्वा समाश्वस्ता दिवौकसः। दानवान् प्रत्ययुध्यन्त शक्रं कृत्वा व्यपाश्रयम्।

śakrasya vacanaṃ śrutvā samāśvastā divaukasaḥ. dānavān pratyayudhyanta śakraṃ kṛtvā vyapāśrayam.

ततस् ते त्रिदशाः सर्वे मरुतश् च महाबलाः। प्रत्युद्ययुर् महावेगाः साध्याश् च वसुभिः सह।

tatas te tridaśāḥ sarve marutaś ca mahābalāḥ. pratyudyayur mahāvegāḥ sādhyāś ca vasubhiḥ saha.

तैर् विसृष्टान्य् अनीकेषु क्रुद्धैः शस्त्राणि संयुगे। शराश् च दैत्यकायेषु पिबन्ति स्मासृगुल्बणम्।

tair visṛṣṭāny anīkeṣu kruddhaiḥ śastrāṇi saṃyuge. śarāś ca daityakāyeṣu pibanti smāsṛgulbaṇam.

तेषां देहान् विनिर्भिद्य शरास् ते निशितास् तदा। निष्पतन्तो अदृश्यन्त नगेभ्य इव पन्नगाः।

teṣāṃ dehān vinirbhidya śarās te niśitās tadā. niṣpatanto adṛśyanta nagebhya iva pannagāḥ.

तानि दैत्यशरीराणि निर्भिन्नानि स्म सायकैः। अपतन् भूतले राजंश् छिन्नाभ्राणीव सर्वशः।

tāni daityaśarīrāṇi nirbhinnāni sma sāyakaiḥ. apatan bhūtale rājaṃś chinnābhrāṇīva sarvaśaḥ.

ततस् तद् दानवं सैन्यं सर्वैर् देवगणैर् युधि। त्रासितं विविधैर् बाणैः कृतं चैव पराङ्मुखम्।

tatas tad dānavaṃ sainyaṃ sarvair devagaṇair yudhi. trāsitaṃ vividhair bāṇaiḥ kṛtaṃ caiva parāṅmukham.

अथोत्क्रुष्टं तदा हृष्टैः सर्वैर् देवैर् उदायुधैः। संहतानि च तूर्याणि तदा सर्वाण्य् अनेकशः।

athotkruṣṭaṃ tadā hṛṣṭaiḥ sarvair devair udāyudhaiḥ. saṃhatāni ca tūryāṇi tadā sarvāṇy anekaśaḥ.

एवम् अन्योन्यसंयुक्तं युद्धम् आसीत् सुदारुणम्। देवानां दानवानां च मांसशोणितकर्दमम्।

evam anyonyasaṃyuktaṃ yuddham āsīt sudāruṇam. devānāṃ dānavānāṃ ca māṃsaśoṇitakardamam.

अनयो देवलोकस्य सहसैव व्यदृश्यत। तथा हि दानवा घोरा विनिघ्नन्ति दिवौकसः।

anayo devalokasya sahasaiva vyadṛśyata. tathā hi dānavā ghorā vinighnanti divaukasaḥ.

ततस् तूर्यप्रणादाश् च भेरीणां च महास्वनाः। बभूवुर् दानवेन्द्राणां सिंहनादाश् च दारुणाः।

tatas tūryapraṇādāś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanāḥ. babhūvur dānavendrāṇāṃ siṃhanādāś ca dāruṇāḥ.

अथ दैत्यबलाद् घोरान् निष्पपात महाबलः। दानवो महिषो नाम प्रगृह्य विपुलं गिरिम्।

atha daityabalād ghorān niṣpapāta mahābalaḥ. dānavo mahiṣo nāma pragṛhya vipulaṃ girim.

ते तं घनैर् इवादित्यं दृष्ट्वा संपरिवारितम्। समुद्यतगिरिं राजन् व्यद्रवन्त दिवौकसः।

te taṃ ghanair ivādityaṃ dṛṣṭvā saṃparivāritam. samudyatagiriṃ rājan vyadravanta divaukasaḥ.

अथाभिद्रुत्य महिषो देवांश् चिक्षेप तं गिरिम्। महाकायं महाराज सतोयम् इव तोयदम्। पतता तेन गिरिणा देवसैन्यस्य पार्थिव। भीमरूपेण निहतम् अयुतं प्रापतद् भुवि।

athābhidrutya mahiṣo devāṃś cikṣepa taṃ girim. mahākāyaṃ mahārāja satoyam iva toyadam. patatā tena giriṇā devasainyasya pārthiva. bhīmarūpeṇa nihatam ayutaṃ prāpatad bhuvi.

अथ तैर् दानवैः सार्धं महिषस् त्रासयन् सुरान्। अभ्यद्रवद् रणे तूर्णं सिंहः क्षुद्रमृगान् इव।

atha tair dānavaiḥ sārdhaṃ mahiṣas trāsayan surān. abhyadravad raṇe tūrṇaṃ siṃhaḥ kṣudramṛgān iva.

तम् आपतन्तं महिषं दृष्ट्वा सेन्द्रा दिवौकसः। व्यद्रवन्त रणे भीता विशीर्णायुधकेतनाः।

tam āpatantaṃ mahiṣaṃ dṛṣṭvā sendrā divaukasaḥ. vyadravanta raṇe bhītā viśīrṇāyudhaketanāḥ.

ततः स महिषः क्रुद्धस् तूर्णं रुद्ररथं ययौ। अभिद्रुत्य च जग्राह रुद्रस्य रथकूबरम्।

tataḥ sa mahiṣaḥ kruddhas tūrṇaṃ rudrarathaṃ yayau. abhidrutya ca jagrāha rudrasya rathakūbaram.

यदा रुद्ररथं क्रुद्धो महिषः सहसा गतः। रेसतू रोदसी गाढं मुमुहुश् च महर्षयः।

yadā rudrarathaṃ kruddho mahiṣaḥ sahasā gataḥ. resatū rodasī gāḍhaṃ mumuhuś ca maharṣayaḥ.

व्यनदंश् च महाकाया दैत्या जलधरोपमाः। आसीच् च निश्चितं तेषां जितम् अस्माभिर् इत्य् उत।

vyanadaṃś ca mahākāyā daityā jaladharopamāḥ. āsīc ca niścitaṃ teṣāṃ jitam asmābhir ity uta.

तथाभूते तु भगवान् नावधीन् महिषं रणे। आहूय गुहम् आत्मजम्। उवाच सस्मितं देवो विवित्सुः पुत्रविक्रमम्। दौरात्म्यं पश्य पुत्र त्वं दानवस्य दुरात्मनः। जहि शीघ्रं दुराचारं द्रष्टुम् इच्छामि ते बलम्। इत्य् उक्त्वा भगवान् स्कन्दं परिष्वज्य महेश्वरः। अयोजयन् निग्रहार्थं महिषस्य गतायुषः। तथाभूते तु भगवान्। सस्मार च तदा स्कन्दं मृत्युं तस्य दुरात्मनः।

tathābhūte tu bhagavān nāvadhīn mahiṣaṃ raṇe. āhūya guham ātmajam. uvāca sasmitaṃ devo vivitsuḥ putravikramam. daurātmyaṃ paśya putra tvaṃ dānavasya durātmanaḥ. jahi śīghraṃ durācāraṃ draṣṭum icchāmi te balam. ity uktvā bhagavān skandaṃ pariṣvajya maheśvaraḥ. ayojayan nigrahārthaṃ mahiṣasya gatāyuṣaḥ. tathābhūte tu bhagavān. sasmāra ca tadā skandaṃ mṛtyuṃ tasya durātmanaḥ.

महिषो ऽपि रथं दृष्ट्वा रौद्रं रुद्रस्य नानदत्। देवान् संत्रासयंश् चापि दैत्यांश् चापि प्रहर्षयन्।

mahiṣo 'pi rathaṃ dṛṣṭvā raudraṃ rudrasya nānadat. devān saṃtrāsayaṃś cāpi daityāṃś cāpi praharṣayan.

ततस् तस्मिन् भये घोरे देवानां समुपस्थिते। आजगाम महासेनः क्रोधात् सूर्य इव ज्वलन्।

tatas tasmin bhaye ghore devānāṃ samupasthite. ājagāma mahāsenaḥ krodhāt sūrya iva jvalan.

लोहिताम्बरसंवीतो लोहितस्रग्विभूषणः। लोहितास्यो महाबाहुर् हिरण्यकवचः प्रभुः।

lohitāmbarasaṃvīto lohitasragvibhūṣaṇaḥ. lohitāsyo mahābāhur hiraṇyakavacaḥ prabhuḥ.

रथम् आदित्यसंकाशम् आस्थितः कनकप्रभम्। तं दृष्ट्वा दैत्यसेना सा व्यद्रवत् सहसा रणे।

ratham ādityasaṃkāśam āsthitaḥ kanakaprabham. taṃ dṛṣṭvā daityasenā sā vyadravat sahasā raṇe.

स चापि तां प्रज्वलितां महिषस्य विदारिणीम्। मुमोच शक्तिं राजेन्द्र महासेनो महाबलः।

sa cāpi tāṃ prajvalitāṃ mahiṣasya vidāriṇīm. mumoca śaktiṃ rājendra mahāseno mahābalaḥ.

सा मुक्ताभ्यहनच् छक्तिर् महिषस्य शिरो महत्। पपात भिन्ने शिरसि महिषस् त्यक्तजीवितः। पतता शिरसा तेन द्वारं षोडशयोजनम्। पर्वताभेन पिहितं तद् अगम्यं ततो ऽभवत्। उत्तराः कुरवस् तेन गच्छन्त्य् अद्य यथासुखम्।

sā muktābhyahanac chaktir mahiṣasya śiro mahat. papāta bhinne śirasi mahiṣas tyaktajīvitaḥ. patatā śirasā tena dvāraṃ ṣoḍaśayojanam. parvatābhena pihitaṃ tad agamyaṃ tato 'bhavat. uttarāḥ kuravas tena gacchanty adya yathāsukham.

क्षिप्ताक्षिप्ता तु सा शक्तिर् हत्वा शत्रून् सहस्रशः। स्कन्दहस्तम् अनुप्राप्ता दृश्यते देवदानवैः।

kṣiptākṣiptā tu sā śaktir hatvā śatrūn sahasraśaḥ. skandahastam anuprāptā dṛśyate devadānavaiḥ.

प्रायः शरैर् विनिहता महासेनेन धीमता। दानवेषु महाराज तस्मिन् देवासुरे युधि। शेषा दैत्यगणा घोरा भीतास् त्रस्ता दुरासदैः। स्कन्दस्य पार्षदैर् हत्वा भक्षिताः शतसंघशः।

prāyaḥ śarair vinihatā mahāsenena dhīmatā. dānaveṣu mahārāja tasmin devāsure yudhi. śeṣā daityagaṇā ghorā bhītās trastā durāsadaiḥ. skandasya pārṣadair hatvā bhakṣitāḥ śatasaṃghaśaḥ.

दानवान् भक्षयन्तस् ते प्रपिबन्तश् च शोणितम्। क्षणान् निर्दानवं सर्वम् अकार्षुर् भृशहर्षिताः।

dānavān bhakṣayantas te prapibantaś ca śoṇitam. kṣaṇān nirdānavaṃ sarvam akārṣur bhṛśaharṣitāḥ.

तमांसीव यथा सूर्यो वृक्षान् अग्निर् घनान् खगः। तथा स्कन्दो ऽजयच् छत्रून् स्वेन वीर्येण कीर्तिमान्।

tamāṃsīva yathā sūryo vṛkṣān agnir ghanān khagaḥ. tathā skando 'jayac chatrūn svena vīryeṇa kīrtimān.

संपूज्यमानस् त्रिदशैर् अभिवाद्य महेश्वरम्। शुशुभे कृत्तिकापुत्रः प्रकीर्णांशुर् इवांशुमान्।

saṃpūjyamānas tridaśair abhivādya maheśvaram. śuśubhe kṛttikāputraḥ prakīrṇāṃśur ivāṃśumān.

नष्टशत्रुर् यदा स्कन्दः प्रयातश् च महेश्वरम्। अथाब्रवीन् महासेनं परिष्वज्य पुरंदरः।

naṣṭaśatrur yadā skandaḥ prayātaś ca maheśvaram. athābravīn mahāsenaṃ pariṣvajya puraṃdaraḥ.

ब्रह्मदत्तवरः स्कन्द त्वयायं महिषो हतः। अजय्यो युधि देवानां दानवः सुमहाबलः। देवास् तृणमया यस्य बभूवुर् जयतां वर। सो ऽयं त्वया महाबाहो शमितो देवकण्टकः।

brahmadattavaraḥ skanda tvayāyaṃ mahiṣo hataḥ. ajayyo yudhi devānāṃ dānavaḥ sumahābalaḥ. devās tṛṇamayā yasya babhūvur jayatāṃ vara. so 'yaṃ tvayā mahābāho śamito devakaṇṭakaḥ.

शतं महिषतुल्यानां दानवानां त्वया रणे। निहतं देवशत्रूणां यैर् वयं पूर्वतापिताः।

śataṃ mahiṣatulyānāṃ dānavānāṃ tvayā raṇe. nihataṃ devaśatrūṇāṃ yair vayaṃ pūrvatāpitāḥ.

तावकैर् भक्षिताश् चान्ये दानवाः शतसंघशः। भवतो ऽनुचरैर् वीर गणैः परमभीषणैः। अजेयस् त्वं रणे ऽरीणाम् उमापतिर् इव प्रभुः।

tāvakair bhakṣitāś cānye dānavāḥ śatasaṃghaśaḥ. bhavato 'nucarair vīra gaṇaiḥ paramabhīṣaṇaiḥ. ajeyas tvaṃ raṇe 'rīṇām umāpatir iva prabhuḥ.

एतत् ते प्रथमं देव ख्यातं कर्म भविष्यति। त्रिषु लोकेषु कीर्तिश् च तवाक्षय्या भविष्यति। वशगाश् च भविष्यन्ति सुरास् तव सुरात्मज।

etat te prathamaṃ deva khyātaṃ karma bhaviṣyati. triṣu lokeṣu kīrtiś ca tavākṣayyā bhaviṣyati. vaśagāś ca bhaviṣyanti surās tava surātmaja.

महासेनेत्य् एवम् उक्त्वा निवृत्तः सह दैवतैः। अनुज्ञातो भगवता त्र्यम्बकेन शचीपतिः।

mahāsenety evam uktvā nivṛttaḥ saha daivataiḥ. anujñāto bhagavatā tryambakena śacīpatiḥ.

गतो भद्रवटं रुद्रो निवृत्ताश् च दिवौकसः। उक्ताश् च देवा रुद्रेण स्कन्दं पश्यत माम् इव।

gato bhadravaṭaṃ rudro nivṛttāś ca divaukasaḥ. uktāś ca devā rudreṇa skandaṃ paśyata mām iva.

स हत्वा दानवगणान् पूज्यमानो महर्षिभिः। एकाह्नैवाजयत् सर्वं त्रैलोक्यं वह्निनन्दनः।

sa hatvā dānavagaṇān pūjyamāno maharṣibhiḥ. ekāhnaivājayat sarvaṃ trailokyaṃ vahninandanaḥ.

स्कन्दस्य य इदं जन्म पठते सुसमाहितः। स पुष्टिम् इह संप्राप्य स्कन्दसालोक्यताम् इयात्। युधिष्ठिर उवाच। भगवञ् श्रोतुम् इच्छामि नामान्य् अस्य महात्मनः। वैशंपायन उवाच। त्रिषु लोकेषु यान्य् अस्य विख्यातानि द्विजोत्तम। इत्य् उक्तः पाण्डवेयेन महात्मा ऋषिसंनिधौ। मार्कण्डेय उवाच। उवाच भगवांस् तत्र मार्कण्डेयो महातपाः। आग्नेयश् चैव स्कन्दश् च दीप्तकीर्तिर् अनामयः। मयूरकेतुर् धर्मात्मा भूतेशो महिषार्दनः। कामजित् कामदः कान्तः सत्यवाग् भुवनेश्वरः। शिशुः शीघ्रः शुचिश् चण्डो दीप्तवर्णः शुभाननः। अमोघस् त्व् अनघो रौद्रः प्रियश् चन्द्राननस् तथा। दीप्तशक्तिः प्रशान्तात्मा भद्रकृत् कूटमोहनः। षष्ठीप्रियश् च धर्मात्मा पवित्रो मातृवत्सलः। कन्याभर्ता विभक्तश् च स्वाहेयो रेवतीसुतः। प्रभुर् नेता विशाखश् च नैगमेयः सुदुश्चरः। सुव्रतो ललितश् चैव बालक्रीडनकप्रियः। खचारी ब्रह्मचारी च शूरः शरवणोद्भवः। विश्वामित्रप्रियश् चैव देवसेनाप्रियस् तथा। वासुदेवप्रियश् चैव प्रियः प्रियकृद् एव तु। नामान्य् एतानि दिव्यानि कार्त्तिकेयस्य यः पठेत्। स्वर्गं कीर्तिं धनं चैव स लभेन् नात्र संशयः। मार्कण्डेय उवाच। स्तोष्यामि देवैर् ऋषिभिश् च जुष्टं। शक्त्या गुहं नामभिर् अप्रमेयम्। षडाननं शक्तिधरं सुवीरं। निबोध चैतानि कुरुप्रवीर। ब्रह्मण्यो वै ब्रह्मजो ब्रह्मविच् च। ब्रह्मेशयो ब्रह्मवतां वरिष्ठः। ब्रह्मप्रियो ब्राह्मणसव्रती त्वं। ब्रह्मज्ञो वै ब्राह्मणानां च नेता। स्वाहा स्वधा त्वं परमं पवित्रं। मन्त्रस्तुतस् त्वं प्रथितः षडर्चिः। संवत्सरस् त्वम् ऋतवश् च षड् वै। मासार्धमासाव् अयनं दिशश् च। त्वं पुष्कराक्षस् त्व् अरविन्द्वक्त्रः। सहस्रवक्त्रो ऽसि सहस्रबाहुः। त्वं लोकपालः परमं हविश् च। त्वं भावनः सर्वसुरासुराणाम्। त्वम् एव सेनाधिपतिः प्रचण्डः। प्रभुर् विभुश् चाप्य् अथ शत्रुजेता। सहस्रभूस् त्वं धरणी त्वम् एव। सहस्रतुष्टिश् च सहस्रभुक् च। सहस्रशीर्षस् त्वम् अनन्तरूपः। सहस्रपात् त्वं गुह शक्तिधारी। गङ्गासुतस् त्वं स्वमतेन देव। स्वाहामहीकृत्तिकानां तथैव। त्वं क्रीडसे षण्मुख कुक्कुटेन। यथेष्टनानाविधकामरूपी। दीक्षासि सोमो मरुतः सदैव। धर्मो ऽसि वायुर् अचलेन्द्र इन्द्रः। सनातनानाम् अपि शाश्वतस् त्वं। प्रभुः प्रभूणाम् अपि चोग्रधन्वा। ऋतस्य कर्ता दितिजान्तकस् त्वं। जेता रिपूणां प्रवरः सुराणाम्। सूक्ष्मं तपस् तत् परमं त्वम् एव। परावरज्ञो ऽसि परावरस् त्वम्। धर्मस्य कामस्य परस्य चैव। त्वत्तेजसा कृत्स्नम् इदं महात्मन्। व्याप्तं जगत् सर्वसुरप्रवीर। शक्त्या मया संस्तुत लोकनाथ। नमो ऽस्तु ते द्वादशनेत्रबाहो। अतः परं वेद्मि गतिं न ते ऽहम्। स्कन्दस्य य इदं विप्रः पठेज् जन्म समाहितः। श्रावयेद् ब्राह्मणेभ्यो यः शृणुयाद् वा द्विजेरितम्। धनम् आयुर् यशो दीप्तं पुत्राञ् शत्रुजयं तथा। स पुष्टितुष्टी संप्राप्य स्कन्दसालोक्यम् आप्नुयात्।

skandasya ya idaṃ janma paṭhate susamāhitaḥ. sa puṣṭim iha saṃprāpya skandasālokyatām iyāt. yudhiṣṭhira uvāca. bhagavañ śrotum icchāmi nāmāny asya mahātmanaḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. triṣu lokeṣu yāny asya vikhyātāni dvijottama. ity uktaḥ pāṇḍaveyena mahātmā ṛṣisaṃnidhau. mārkaṇḍeya uvāca. uvāca bhagavāṃs tatra mārkaṇḍeyo mahātapāḥ. āgneyaś caiva skandaś ca dīptakīrtir anāmayaḥ. mayūraketur dharmātmā bhūteśo mahiṣārdanaḥ. kāmajit kāmadaḥ kāntaḥ satyavāg bhuvaneśvaraḥ. śiśuḥ śīghraḥ śuciś caṇḍo dīptavarṇaḥ śubhānanaḥ. amoghas tv anagho raudraḥ priyaś candrānanas tathā. dīptaśaktiḥ praśāntātmā bhadrakṛt kūṭamohanaḥ. ṣaṣṭhīpriyaś ca dharmātmā pavitro mātṛvatsalaḥ. kanyābhartā vibhaktaś ca svāheyo revatīsutaḥ. prabhur netā viśākhaś ca naigameyaḥ suduścaraḥ. suvrato lalitaś caiva bālakrīḍanakapriyaḥ. khacārī brahmacārī ca śūraḥ śaravaṇodbhavaḥ. viśvāmitrapriyaś caiva devasenāpriyas tathā. vāsudevapriyaś caiva priyaḥ priyakṛd eva tu. nāmāny etāni divyāni kārttikeyasya yaḥ paṭhet. svargaṃ kīrtiṃ dhanaṃ caiva sa labhen nātra saṃśayaḥ. mārkaṇḍeya uvāca. stoṣyāmi devair ṛṣibhiś ca juṣṭaṃ. śaktyā guhaṃ nāmabhir aprameyam. ṣaḍānanaṃ śaktidharaṃ suvīraṃ. nibodha caitāni kurupravīra. brahmaṇyo vai brahmajo brahmavic ca. brahmeśayo brahmavatāṃ variṣṭhaḥ. brahmapriyo brāhmaṇasavratī tvaṃ. brahmajño vai brāhmaṇānāṃ ca netā. svāhā svadhā tvaṃ paramaṃ pavitraṃ. mantrastutas tvaṃ prathitaḥ ṣaḍarciḥ. saṃvatsaras tvam ṛtavaś ca ṣaḍ vai. māsārdhamāsāv ayanaṃ diśaś ca. tvaṃ puṣkarākṣas tv aravindvaktraḥ. sahasravaktro 'si sahasrabāhuḥ. tvaṃ lokapālaḥ paramaṃ haviś ca. tvaṃ bhāvanaḥ sarvasurāsurāṇām. tvam eva senādhipatiḥ pracaṇḍaḥ. prabhur vibhuś cāpy atha śatrujetā. sahasrabhūs tvaṃ dharaṇī tvam eva. sahasratuṣṭiś ca sahasrabhuk ca. sahasraśīrṣas tvam anantarūpaḥ. sahasrapāt tvaṃ guha śaktidhārī. gaṅgāsutas tvaṃ svamatena deva. svāhāmahīkṛttikānāṃ tathaiva. tvaṃ krīḍase ṣaṇmukha kukkuṭena. yatheṣṭanānāvidhakāmarūpī. dīkṣāsi somo marutaḥ sadaiva. dharmo 'si vāyur acalendra indraḥ. sanātanānām api śāśvatas tvaṃ. prabhuḥ prabhūṇām api cogradhanvā. ṛtasya kartā ditijāntakas tvaṃ. jetā ripūṇāṃ pravaraḥ surāṇām. sūkṣmaṃ tapas tat paramaṃ tvam eva. parāvarajño 'si parāvaras tvam. dharmasya kāmasya parasya caiva. tvattejasā kṛtsnam idaṃ mahātman. vyāptaṃ jagat sarvasurapravīra. śaktyā mayā saṃstuta lokanātha. namo 'stu te dvādaśanetrabāho. ataḥ paraṃ vedmi gatiṃ na te 'ham. skandasya ya idaṃ vipraḥ paṭhej janma samāhitaḥ. śrāvayed brāhmaṇebhyo yaḥ śṛṇuyād vā dvijeritam. dhanam āyur yaśo dīptaṃ putrāñ śatrujayaṃ tathā. sa puṣṭituṣṭī saṃprāpya skandasālokyam āpnuyāt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents