महाभारत 3.222 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 222→

[mh-3-222] • 59 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। उपासीनेषु विप्रेषु पाण्डवेषु महात्मसु। द्रौपदी सत्यभामा च विविशाते तदा समम्। प्रविश्य चाश्रमं पुण्यम् उभे ते परमस्त्रियौ। जाहस्यमाने सुप्रीते सुखं तत्र निषीदतुः।

vaiśaṃpāyana uvāca. upāsīneṣu vipreṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu. draupadī satyabhāmā ca viviśāte tadā samam. praviśya cāśramaṃ puṇyam ubhe te paramastriyau. jāhasyamāne suprīte sukhaṃ tatra niṣīdatuḥ.

चिरस्य दृष्ट्वा राजेन्द्र ते ऽन्योन्यस्य प्रियंवदे। कथयाम् आसतुश् चित्राः कथाः कुरुयदुक्षिताम्।

cirasya dṛṣṭvā rājendra te 'nyonyasya priyaṃvade. kathayām āsatuś citrāḥ kathāḥ kuruyadukṣitām.

अथाब्रवीत् सत्यभामा कृष्णस्य महिषी प्रिया। सात्राजिती याज्ञसेनीं रहसीदं सुमध्यमा।

athābravīt satyabhāmā kṛṣṇasya mahiṣī priyā. sātrājitī yājñasenīṃ rahasīdaṃ sumadhyamā.

केन द्रौपदि वृत्तेन पाण्डवान् उपतिष्ठसि। लोकपालोपमान् वीरान् यूनः परमसंमतान्। कथं च वशगास् तुभ्यं न कुप्यन्ति च ते शुभे।

kena draupadi vṛttena pāṇḍavān upatiṣṭhasi. lokapālopamān vīrān yūnaḥ paramasaṃmatān. kathaṃ ca vaśagās tubhyaṃ na kupyanti ca te śubhe.

तव वश्या हि सततं पाण्डवाः प्रियदर्शने। न चान्योन्यम् असूयन्ते कथं वा ते सुमध्यमे। मुखप्रेक्षाश् च ते सर्वे तत्त्वम् एतद् ब्रवीहि मे।

tava vaśyā hi satataṃ pāṇḍavāḥ priyadarśane. na cānyonyam asūyante kathaṃ vā te sumadhyame. mukhaprekṣāś ca te sarve tattvam etad bravīhi me.

व्रतचर्या तपो वापि स्नानमन्त्रौषधानि वा। विद्यावीर्यं मूलवीर्यं जपहोमस् तथागदाः।

vratacaryā tapo vāpi snānamantrauṣadhāni vā. vidyāvīryaṃ mūlavīryaṃ japahomas tathāgadāḥ.

मम आचक्ष्व पाञ्चालि यशस्यं भगवेदनम्। येन कृष्णे भवेन् नित्यं मम कृष्णो वशानुगः।

mama ācakṣva pāñcāli yaśasyaṃ bhagavedanam. yena kṛṣṇe bhaven nityaṃ mama kṛṣṇo vaśānugaḥ.

एवम् उक्त्वा सत्यभामा विरराम यशस्विनी। पतिव्रता महाभागा द्रौपदी प्रत्युवाच ताम्।

evam uktvā satyabhāmā virarāma yaśasvinī. pativratā mahābhāgā draupadī pratyuvāca tām.

असत्स्त्रीणां समाचारं सत्ये माम् अनुपृच्छसि। असदाचरिते मार्गे कथं स्याद् अनुकीर्तनम्।

asatstrīṇāṃ samācāraṃ satye mām anupṛcchasi. asadācarite mārge kathaṃ syād anukīrtanam.

अनुप्रश्नः संशयो वा नैतत् त्वय्य् उपपद्यते। तथा ह्य् उपेता बुद्ध्या त्वं कृष्णस्य महिषी प्रिया।

anupraśnaḥ saṃśayo vā naitat tvayy upapadyate. tathā hy upetā buddhyā tvaṃ kṛṣṇasya mahiṣī priyā.

यदैव भर्ता जानीयान् मन्त्रमूलपरां स्त्रियम्। उद्विजेत तदैवास्याः सर्पाद् वेश्मगताद् इव।

yadaiva bhartā jānīyān mantramūlaparāṃ striyam. udvijeta tadaivāsyāḥ sarpād veśmagatād iva.

उद्विग्नस्य कुतः शान्तिर् अशान्तस्य कुतः सुखम्। न जातु वशगो भर्ता स्त्रियाः स्यान् मन्त्रकारणात्।

udvignasya kutaḥ śāntir aśāntasya kutaḥ sukham. na jātu vaśago bhartā striyāḥ syān mantrakāraṇāt.

अमित्रप्रहितांश् चापि गदान् परमदारुणान्। मूलप्रवादैर् हि विषं प्रयच्छन्ति जिघांसवः।

amitraprahitāṃś cāpi gadān paramadāruṇān. mūlapravādair hi viṣaṃ prayacchanti jighāṃsavaḥ.

जिह्वया यानि पुरुषस् त्वचा वाप्य् उपसेवते। तत्र चूर्णानि दत्तानि हन्युः क्षिप्रम् असंशयम्।

jihvayā yāni puruṣas tvacā vāpy upasevate. tatra cūrṇāni dattāni hanyuḥ kṣipram asaṃśayam.

जलोदरसमायुक्ताः श्वित्रिणः पलितास् तथा। अपुमांसः कृताः स्त्रीभिर् जडान्धबधिरास् तथा।

jalodarasamāyuktāḥ śvitriṇaḥ palitās tathā. apumāṃsaḥ kṛtāḥ strībhir jaḍāndhabadhirās tathā.

पापानुगास् तु पापास् ताः पतीन् उपसृजन्त्य् उत। न जातु विप्रियं भर्तुः स्त्रिया कार्यं कथं चन।

pāpānugās tu pāpās tāḥ patīn upasṛjanty uta. na jātu vipriyaṃ bhartuḥ striyā kāryaṃ kathaṃ cana.

वर्ताम्य् अहं तु यां वृत्तिं पाण्डवेषु महात्मसु। तां सर्वां शृणु मे सत्यां सत्यभामे यशस्विनि।

vartāmy ahaṃ tu yāṃ vṛttiṃ pāṇḍaveṣu mahātmasu. tāṃ sarvāṃ śṛṇu me satyāṃ satyabhāme yaśasvini.

अहंकारं विहायाहं कामक्रोधौ च सर्वदा। सदारान् पाण्डवान् नित्यं प्रयतोपचराम्य् अहम्।

ahaṃkāraṃ vihāyāhaṃ kāmakrodhau ca sarvadā. sadārān pāṇḍavān nityaṃ prayatopacarāmy aham.

प्रणयं प्रतिसंगृह्य निधायात्मानम् आत्मनि। शुश्रूषुर् निरभीमाना पतीनां चित्तरक्षिणी।

praṇayaṃ pratisaṃgṛhya nidhāyātmānam ātmani. śuśrūṣur nirabhīmānā patīnāṃ cittarakṣiṇī.

दुर्व्याहृताच् छङ्कमाना दुःस्थिताद् दुरवेक्षितात्। दुरासिताद् दुर्व्रजिताद् इङ्गिताध्यासिताद् अपि।

durvyāhṛtāc chaṅkamānā duḥsthitād duravekṣitāt. durāsitād durvrajitād iṅgitādhyāsitād api.

सूर्यवैश्वानरनिभान् सोमकल्पान् महारथान्। सेवे चक्षुर्हणः पार्थान् उग्रतेजःप्रतापिनः।

sūryavaiśvānaranibhān somakalpān mahārathān. seve cakṣurhaṇaḥ pārthān ugratejaḥpratāpinaḥ.

देवो मनुष्यो गन्धर्वो युवा चापि स्वलंकृतः। द्रव्यवान् अभिरूपो वा न मे ऽन्यः पुरुषो मतः।

devo manuṣyo gandharvo yuvā cāpi svalaṃkṛtaḥ. dravyavān abhirūpo vā na me 'nyaḥ puruṣo mataḥ.

नाभुक्तवति नास्नाते नासंविष्टे च भर्तरि। न संविशामि नाश्नामि सदा कर्मकरेष्व् अपि।

nābhuktavati nāsnāte nāsaṃviṣṭe ca bhartari. na saṃviśāmi nāśnāmi sadā karmakareṣv api.

क्षेत्राद् वनाद् वा ग्रामाद् वा भर्तारं गृहम् आगतम्। प्रत्युत्थायाभिनन्दामि आसनेनोदकेन च।

kṣetrād vanād vā grāmād vā bhartāraṃ gṛham āgatam. pratyutthāyābhinandāmi āsanenodakena ca.

प्रमृष्टभाण्डा मृष्टान्ना काले भोजनदायिनी। संयता गुप्तधान्या च सुसंमृष्टनिवेशना।

pramṛṣṭabhāṇḍā mṛṣṭānnā kāle bhojanadāyinī. saṃyatā guptadhānyā ca susaṃmṛṣṭaniveśanā.

अतिरस्कृतसंभाषा दुःस्त्रियो नानुसेवती। अनुकूलवती नित्यं भवाम्य् अनलसा सदा।

atiraskṛtasaṃbhāṣā duḥstriyo nānusevatī. anukūlavatī nityaṃ bhavāmy analasā sadā.

अनर्मे चापि हसनं द्वारि स्थानम् अभीक्ष्णशः। अवस्करे चिरस्थानं निष्कुटेषु च वर्जये। निरताहं सदा सत्ये पापानां च विसर्जने। अत्यालापम् असंतोषं परव्यापारसंकथाः।

anarme cāpi hasanaṃ dvāri sthānam abhīkṣṇaśaḥ. avaskare cirasthānaṃ niṣkuṭeṣu ca varjaye. niratāhaṃ sadā satye pāpānāṃ ca visarjane. atyālāpam asaṃtoṣaṃ paravyāpārasaṃkathāḥ.

अतिहासातिरोषौ च क्रोधस्थानं च वर्जये। निरताहं सदा सत्ये भर्तॄणाम् उपसेवने। सर्वथा भर्तृरहितं न ममेष्टं कथं चन।

atihāsātiroṣau ca krodhasthānaṃ ca varjaye. niratāhaṃ sadā satye bhartṝṇām upasevane. sarvathā bhartṛrahitaṃ na mameṣṭaṃ kathaṃ cana.

यदा प्रवसते भर्ता कुटुम्बार्थेन केन चित्। सुमनोवर्णकापेता भवामि व्रतचारिणी।

yadā pravasate bhartā kuṭumbārthena kena cit. sumanovarṇakāpetā bhavāmi vratacāriṇī.

यच् च भर्ता न पिबति यच् च भर्ता न खादति। यच् च नाश्नाति मे भर्ता सर्वं तद् वर्जयाम्य् अहम्।

yac ca bhartā na pibati yac ca bhartā na khādati. yac ca nāśnāti me bhartā sarvaṃ tad varjayāmy aham.

यथोपदेशं नियता वर्तमाना वराङ्गने। स्वलंकृता सुप्रयता भर्तुः प्रियहिते रता।

yathopadeśaṃ niyatā vartamānā varāṅgane. svalaṃkṛtā suprayatā bhartuḥ priyahite ratā.

ये च धर्माः कुटुम्बेषु श्वश्र्वा मे कथिताः पुरा। अनुतिष्ठामि तं सत्ये नित्यकालम् अतन्द्रिता। भिक्षाबलिश्राद्धम् इति स्थालीपाकाश् च पर्वसु। मान्यानां मानसत्कारा ये चान्ये विदिता मया।

ye ca dharmāḥ kuṭumbeṣu śvaśrvā me kathitāḥ purā. anutiṣṭhāmi taṃ satye nityakālam atandritā. bhikṣābaliśrāddham iti sthālīpākāś ca parvasu. mānyānāṃ mānasatkārā ye cānye viditā mayā.

तान् सर्वान् अनुवर्तामि दिवारात्रम् अतन्द्रिता। विनयान् नियमांश् चापि सदा सर्वात्मना श्रिता।

tān sarvān anuvartāmi divārātram atandritā. vinayān niyamāṃś cāpi sadā sarvātmanā śritā.

मृदून् सतः सत्यशीलान् सत्यधर्मानुपालिनः। आशीविषान् इव क्रुद्धान् पतीन् परिचराम्य् अहम्।

mṛdūn sataḥ satyaśīlān satyadharmānupālinaḥ. āśīviṣān iva kruddhān patīn paricarāmy aham.

पत्याश्रयो हि मे धर्मो मतः स्त्रीणां सनातनः। स देवः सा गतिर् नान्या तस्य का विप्रियं चरेत्।

patyāśrayo hi me dharmo mataḥ strīṇāṃ sanātanaḥ. sa devaḥ sā gatir nānyā tasya kā vipriyaṃ caret.

अहं पतीन् नातिशये नात्यश्ने नातिभूषये। नापि परिवदे श्वश्रूं सर्वदा परियन्त्रिता।

ahaṃ patīn nātiśaye nātyaśne nātibhūṣaye. nāpi parivade śvaśrūṃ sarvadā pariyantritā.

अवधानेन सुभगे नित्योत्थानतयैव च। भर्तारो वशगा मह्यं गुरुशुश्रूषणेन च।

avadhānena subhage nityotthānatayaiva ca. bhartāro vaśagā mahyaṃ guruśuśrūṣaṇena ca.

नित्यम् आर्याम् अहं कुन्तीं वीरसूं सत्यवादिनीम्। स्वयं परिचराम्य् एका स्नानाच्छादनभोजनैः।

nityam āryām ahaṃ kuntīṃ vīrasūṃ satyavādinīm. svayaṃ paricarāmy ekā snānācchādanabhojanaiḥ.

नैताम् अतिशये जातु वस्त्रभूषणभोजनैः। नापि परिवदे चाहं तां पृथां पृथिवीसमाम्।

naitām atiśaye jātu vastrabhūṣaṇabhojanaiḥ. nāpi parivade cāhaṃ tāṃ pṛthāṃ pṛthivīsamām.

अष्टाव् अग्रे ब्राह्मणानां सहस्राणि स्म नित्यदा। भुञ्जते रुक्मपात्रीषु युधिष्ठिरनिवेशने।

aṣṭāv agre brāhmaṇānāṃ sahasrāṇi sma nityadā. bhuñjate rukmapātrīṣu yudhiṣṭhiraniveśane.

अष्टाशीतिसहस्राणि स्नातका गृहमेधिनः। त्रिंशद्दासीक एकैको यान् बिभर्ति युधिष्ठिरः।

aṣṭāśītisahasrāṇi snātakā gṛhamedhinaḥ. triṃśaddāsīka ekaiko yān bibharti yudhiṣṭhiraḥ.

दशान्यानि सहस्राणि येषाम् अन्नं सुसंस्कृतम्। ह्रियते रुक्मपात्रीभिर् यतीनाम् ऊर्ध्वरेतसाम्।

daśānyāni sahasrāṇi yeṣām annaṃ susaṃskṛtam. hriyate rukmapātrībhir yatīnām ūrdhvaretasām.

तान् सर्वान् अग्रहारेण ब्राह्मणान् ब्रह्मवादिनः। यथार्हं पूजयामि स्म पानाच्छादनभोजनैः।

tān sarvān agrahāreṇa brāhmaṇān brahmavādinaḥ. yathārhaṃ pūjayāmi sma pānācchādanabhojanaiḥ.

शतं दासीसहस्राणि कौन्तेयस्य महात्मनः। कम्बुकेयूरधारिण्यो निष्ककण्ठ्यः स्वलंकृताः।

śataṃ dāsīsahasrāṇi kaunteyasya mahātmanaḥ. kambukeyūradhāriṇyo niṣkakaṇṭhyaḥ svalaṃkṛtāḥ.

महार्हमाल्याभरणाः सुवर्णाश् चन्दनोक्षिताः। मणीन् हेम च बिभ्रत्यो नृत्यगीतविशारदाः।

mahārhamālyābharaṇāḥ suvarṇāś candanokṣitāḥ. maṇīn hema ca bibhratyo nṛtyagītaviśāradāḥ.

तासां नाम च रूपं च भोजनाच्छादनानि च। सर्वासाम् एव वेदाहं कर्म चैव कृताकृतम्।

tāsāṃ nāma ca rūpaṃ ca bhojanācchādanāni ca. sarvāsām eva vedāhaṃ karma caiva kṛtākṛtam.

शतं दासीसहस्राणि कुन्तीपुत्रस्य धीमतः। पात्रीहस्ता दिवारात्रम् अतिथीन् भोजयन्त्य् उत।

śataṃ dāsīsahasrāṇi kuntīputrasya dhīmataḥ. pātrīhastā divārātram atithīn bhojayanty uta.

शतम् अश्वसहस्राणि दश नागायुतानि च। युधिष्ठिरस्यानुयात्रम् इन्द्रप्रस्थनिवासिनः।

śatam aśvasahasrāṇi daśa nāgāyutāni ca. yudhiṣṭhirasyānuyātram indraprasthanivāsinaḥ.

एतद् आसीत् तदा राज्ञो यन् महीं पर्यपालयत्। येषां संख्याविधिं चैव प्रदिशामि शृणोमि च।

etad āsīt tadā rājño yan mahīṃ paryapālayat. yeṣāṃ saṃkhyāvidhiṃ caiva pradiśāmi śṛṇomi ca.

अन्तःपुराणां सर्वेषां भृत्यानां चैव सर्वशः। आ गोपालाविपालेभ्यः सर्वं वेद कृताकृतम्।

antaḥpurāṇāṃ sarveṣāṃ bhṛtyānāṃ caiva sarvaśaḥ. ā gopālāvipālebhyaḥ sarvaṃ veda kṛtākṛtam.

सर्वं राज्ञः समुदयम् आयं च व्ययम् एव च। एकाहं वेद्मि कल्याणि पाण्डवानां यशस्विनाम्।

sarvaṃ rājñaḥ samudayam āyaṃ ca vyayam eva ca. ekāhaṃ vedmi kalyāṇi pāṇḍavānāṃ yaśasvinām.

मयि सर्वं समासज्य कुटुम्बं भरतर्षभाः। उपासनरताः सर्वे घटन्ते स्म शुभानने।

mayi sarvaṃ samāsajya kuṭumbaṃ bharatarṣabhāḥ. upāsanaratāḥ sarve ghaṭante sma śubhānane.

तम् अहं भारम् आसक्तम् अनाधृष्यं दुरात्मभिः। सुखं सर्वं परित्यज्य रात्र्यहानि घटामि वै।

tam ahaṃ bhāram āsaktam anādhṛṣyaṃ durātmabhiḥ. sukhaṃ sarvaṃ parityajya rātryahāni ghaṭāmi vai.

अधृष्यं वरुणस्येव निधिपूर्णम् इवोदधिम्। एकाहं वेद्मि कोशं वै पतीनां धर्मचारिणाम्।

adhṛṣyaṃ varuṇasyeva nidhipūrṇam ivodadhim. ekāhaṃ vedmi kośaṃ vai patīnāṃ dharmacāriṇām.

अनिशायां निशायां च सहायाः क्षुत्पिपासयोः। आराधयन्त्याः कौरव्यांस् तुल्या रात्रिर् अहश् च मे।

aniśāyāṃ niśāyāṃ ca sahāyāḥ kṣutpipāsayoḥ. ārādhayantyāḥ kauravyāṃs tulyā rātrir ahaś ca me.

प्रथमं प्रतिबुध्यामि चरमं संविशामि च। नित्यकालम् अहं सत्ये एतत् संवननं मम।

prathamaṃ pratibudhyāmi caramaṃ saṃviśāmi ca. nityakālam ahaṃ satye etat saṃvananaṃ mama.

एतज् जानाम्य् अहं कर्तुं भर्तृसंवननं महत्। असत्स्त्रीणां समाचारं नाहं कुर्यां न कामये।

etaj jānāmy ahaṃ kartuṃ bhartṛsaṃvananaṃ mahat. asatstrīṇāṃ samācāraṃ nāhaṃ kuryāṃ na kāmaye.

तच् छ्रुत्वा धर्मसहितं व्याहृतं कृष्णया तदा। उवाच सत्या सत्कृत्य पाञ्चालीं धर्मचारिणीम्।

tac chrutvā dharmasahitaṃ vyāhṛtaṃ kṛṣṇayā tadā. uvāca satyā satkṛtya pāñcālīṃ dharmacāriṇīm.

अभिपन्नास्मि पाञ्चालि याज्ञसेनि क्षमस्व मे। कामकारः सखीनां हि सोपहासं प्रभाषितुम्।

abhipannāsmi pāñcāli yājñaseni kṣamasva me. kāmakāraḥ sakhīnāṃ hi sopahāsaṃ prabhāṣitum.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents