महाभारत 3.219 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 219→

[mh-3-219] • 58 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। श्रिया जुष्टं महासेनं देवसेनापतिं कृतम्। सप्तर्षिपत्न्यः षड् देव्यस् तत्सकाशम् अथागमन्।

mārkaṇḍeya uvāca. śriyā juṣṭaṃ mahāsenaṃ devasenāpatiṃ kṛtam. saptarṣipatnyaḥ ṣaḍ devyas tatsakāśam athāgaman.

ऋषिभिः संपरित्यक्ता धर्मयुक्ता महाव्रताः। द्रुतम् आगम्य चोचुस् ता देवसेनापतिं प्रभुम्।

ṛṣibhiḥ saṃparityaktā dharmayuktā mahāvratāḥ. drutam āgamya cocus tā devasenāpatiṃ prabhum.

वयं पुत्र परित्यक्ता भर्तृभिर् देवसंमितैः। धर्मयुक्ता महाव्रताः। भवदीयैकशरणाः। अकारणाद् रुषा तात पुण्यस्थानात् परिच्युताः।

vayaṃ putra parityaktā bhartṛbhir devasaṃmitaiḥ. dharmayuktā mahāvratāḥ. bhavadīyaikaśaraṇāḥ. akāraṇād ruṣā tāta puṇyasthānāt paricyutāḥ.

अस्माभिः किल जातस् त्वम् इति केनाप्य् उदाहृतम्। असत्यम् एतत् संश्रुत्य तस्मान् नस् त्रातुम् अर्हसि।

asmābhiḥ kila jātas tvam iti kenāpy udāhṛtam. asatyam etat saṃśrutya tasmān nas trātum arhasi.

अक्षयश् च भवेत् स्वर्गस् त्वत्प्रसादाद् धि नः प्रभो। त्वां पुत्रं चाप्य् अभीप्सामः कृत्वैतद् अनृणो भव।

akṣayaś ca bhavet svargas tvatprasādād dhi naḥ prabho. tvāṃ putraṃ cāpy abhīpsāmaḥ kṛtvaitad anṛṇo bhava.

स्कन्द उवाच। मातरो हि भवत्यो मे सुतो वो ऽहम् अनिन्दिताः। यच् चाभीप्सथ तत् सर्वं संभविष्यति वस् तथा।

skanda uvāca. mātaro hi bhavatyo me suto vo 'ham aninditāḥ. yac cābhīpsatha tat sarvaṃ saṃbhaviṣyati vas tathā.

मार्कण्डेय उवाच। एवम् उक्ते ततः शक्रं किं कार्यम् इति सो ऽब्रवीत्। उक्तः स्कन्देन ब्रूहीति सो ऽब्रवीद् वासवस् ततः।

mārkaṇḍeya uvāca. evam ukte tataḥ śakraṃ kiṃ kāryam iti so 'bravīt. uktaḥ skandena brūhīti so 'bravīd vāsavas tataḥ.

अभिजित् स्पर्धमाना तु रोहिण्या कन्यसी स्वसा। इच्छन्ती ज्येष्ठतां देवी तपस् तप्तुं वनं गता।

abhijit spardhamānā tu rohiṇyā kanyasī svasā. icchantī jyeṣṭhatāṃ devī tapas taptuṃ vanaṃ gatā.

तत्र मूढो ऽस्मि भद्रं ते नक्षत्रं गगनाच् च्युतम्। कालं त्व् इमं परं स्कन्द ब्रह्मणा सह चिन्तय।

tatra mūḍho 'smi bhadraṃ te nakṣatraṃ gaganāc cyutam. kālaṃ tv imaṃ paraṃ skanda brahmaṇā saha cintaya.

धनिष्ठादिस् तदा कालो ब्रह्मणा परिनिर्मितः। रोहिण्याद्यो ऽभवत् पूर्वम् एवं संख्या समाभवत्।

dhaniṣṭhādis tadā kālo brahmaṇā parinirmitaḥ. rohiṇyādyo 'bhavat pūrvam evaṃ saṃkhyā samābhavat.

एवम् उक्ते तु शक्रेण त्रिदिवं कृत्तिका गताः। नक्षत्रं शकटाकारं भाति तद् वह्निदैवतम्।

evam ukte tu śakreṇa tridivaṃ kṛttikā gatāḥ. nakṣatraṃ śakaṭākāraṃ bhāti tad vahnidaivatam.

विनता चाब्रवीत् स्कन्दं मम त्वं पिण्डदः सुतः। इच्छामि नित्यम् एवाहं त्वया पुत्र सहासितुम्।

vinatā cābravīt skandaṃ mama tvaṃ piṇḍadaḥ sutaḥ. icchāmi nityam evāhaṃ tvayā putra sahāsitum.

स्कन्द उवाच। एवम् अस्तु नमस् ते ऽस्तु पुत्रस्नेहात् प्रशाधि माम्। स्नुषया पूज्यमाना वै देवि वत्स्यसि नित्यदा।

skanda uvāca. evam astu namas te 'stu putrasnehāt praśādhi mām. snuṣayā pūjyamānā vai devi vatsyasi nityadā.

मार्कण्डेय उवाच। अथ मातृगणः सर्वः स्कन्दं वचनम् अब्रवीत्। वयं सर्वस्य लोकस्य मातरः कविभिः स्तुताः। इच्छामो मातरस् तुभ्यं भवितुं पूजयस्व नः। स तासां वचनं श्रुत्वा स्कन्दो वचनम् अब्रवीत्।

mārkaṇḍeya uvāca. atha mātṛgaṇaḥ sarvaḥ skandaṃ vacanam abravīt. vayaṃ sarvasya lokasya mātaraḥ kavibhiḥ stutāḥ. icchāmo mātaras tubhyaṃ bhavituṃ pūjayasva naḥ. sa tāsāṃ vacanaṃ śrutvā skando vacanam abravīt.

स्कन्द उवाच। मातरस् तु भवत्यो मे भवतीनाम् अहं सुतः। उच्यतां यन् मया कार्यं भवतीनाम् अथेप्सितम्।

skanda uvāca. mātaras tu bhavatyo me bhavatīnām ahaṃ sutaḥ. ucyatāṃ yan mayā kāryaṃ bhavatīnām athepsitam.

मातर ऊचुः। यास् तु ता मातरः पूर्वं लोकस्यास्य प्रकल्पिताः। अस्माकं तद् भवेत् स्थानं तासां चैव न तद् भवेत्।

mātara ūcuḥ. yās tu tā mātaraḥ pūrvaṃ lokasyāsya prakalpitāḥ. asmākaṃ tad bhavet sthānaṃ tāsāṃ caiva na tad bhavet.

भवेम पूज्या लोकस्य न ताः पूज्याः सुरर्षभ। प्रजास्माकं हृतास् ताभिस् त्वत्कृते ताः प्रयच्छ नः।

bhavema pūjyā lokasya na tāḥ pūjyāḥ surarṣabha. prajāsmākaṃ hṛtās tābhis tvatkṛte tāḥ prayaccha naḥ.

स्कन्द उवाच। दत्ताः प्रजा न ताः शक्या भवतीभिर् निषेवितुम्। अन्यां वः कां प्रयच्छामि प्रजां यां मनसेच्छथ।

skanda uvāca. dattāḥ prajā na tāḥ śakyā bhavatībhir niṣevitum. anyāṃ vaḥ kāṃ prayacchāmi prajāṃ yāṃ manasecchatha.

मातर ऊचुः। इच्छाम तासां मातॄणां प्रजा भोक्तुं प्रयच्छ नः। त्वया सह पृथग्भूता ये च तासाम् अथेश्वराः।

mātara ūcuḥ. icchāma tāsāṃ mātṝṇāṃ prajā bhoktuṃ prayaccha naḥ. tvayā saha pṛthagbhūtā ye ca tāsām atheśvarāḥ.

स्कन्द उवाच। प्रजा वो दद्मि कष्टं तु भवतीभिर् उदाहृतम्। परिरक्षत भद्रं वः प्रजाः साधु नमस्कृताः।

skanda uvāca. prajā vo dadmi kaṣṭaṃ tu bhavatībhir udāhṛtam. parirakṣata bhadraṃ vaḥ prajāḥ sādhu namaskṛtāḥ.

मातर ऊचुः। परिरक्षाम भद्रं ते प्रजाः स्कन्द यथेच्छसि। त्वया नो रोचते स्कन्द सहवासश् चिरं प्रभो।

mātara ūcuḥ. parirakṣāma bhadraṃ te prajāḥ skanda yathecchasi. tvayā no rocate skanda sahavāsaś ciraṃ prabho.

स्कन्द उवाच। यावत् षोडश वर्षाणि भवन्ति तरुणाः प्रजाः। प्रबाधत मनुष्याणां तावद् रूपैः पृथग्विधैः।

skanda uvāca. yāvat ṣoḍaśa varṣāṇi bhavanti taruṇāḥ prajāḥ. prabādhata manuṣyāṇāṃ tāvad rūpaiḥ pṛthagvidhaiḥ.

अहं च वः प्रदास्यामि रौद्रम् आत्मानम् अव्ययम्। परमं तेन सहिता सुखं वत्स्यथ पूजिताः।

ahaṃ ca vaḥ pradāsyāmi raudram ātmānam avyayam. paramaṃ tena sahitā sukhaṃ vatsyatha pūjitāḥ.

मार्कण्डेय उवाच। ततः शरीरात् स्कन्दस्य पुरुषः काञ्चनप्रभः। भोक्तुं प्रजाः स मर्त्यानां निष्पपात महाबलः।

mārkaṇḍeya uvāca. tataḥ śarīrāt skandasya puruṣaḥ kāñcanaprabhaḥ. bhoktuṃ prajāḥ sa martyānāṃ niṣpapāta mahābalaḥ.

अपतत् स तदा भूमौ विसंज्ञो ऽथ क्षुधान्वितः। स्कन्देन सो ऽभ्यनुज्ञातो रौद्ररूपो ऽभवद् ग्रहः। स्कन्दापस्मारम् इत्य् आहुर् ग्रहं तं द्विजसत्तमाः।

apatat sa tadā bhūmau visaṃjño 'tha kṣudhānvitaḥ. skandena so 'bhyanujñāto raudrarūpo 'bhavad grahaḥ. skandāpasmāram ity āhur grahaṃ taṃ dvijasattamāḥ.

विनता तु महारौद्रा कथ्यते शकुनिग्रहः। पूतनां राक्षसीं प्राहुस् तं विद्यात् पूतनाग्रहम्।

vinatā tu mahāraudrā kathyate śakunigrahaḥ. pūtanāṃ rākṣasīṃ prāhus taṃ vidyāt pūtanāgraham.

कष्टा दारुणरूपेण घोररूपा निशाचरी। पिशाची दारुणाकारा कथ्यते शीतपूतना। गर्भान् सा मानुषीणां तु हरते घोरदर्शना।

kaṣṭā dāruṇarūpeṇa ghorarūpā niśācarī. piśācī dāruṇākārā kathyate śītapūtanā. garbhān sā mānuṣīṇāṃ tu harate ghoradarśanā.

अदितिं रेवतीं प्राहुर् ग्रहस् तस्यास् तु रैवतः। सो ऽपि बालाञ् शिशून् घोरो बाधते वै महाग्रहः।

aditiṃ revatīṃ prāhur grahas tasyās tu raivataḥ. so 'pi bālāñ śiśūn ghoro bādhate vai mahāgrahaḥ.

दैत्यानां या दितिर् माता ताम् आहुर् मुखमण्डिकाम्। अत्यर्थं शिशुमांसेन संप्रहृष्टा दुरासदा।

daityānāṃ yā ditir mātā tām āhur mukhamaṇḍikām. atyarthaṃ śiśumāṃsena saṃprahṛṣṭā durāsadā.

कुमाराश् च कुमार्यश् च ये प्रोक्ताः स्कन्दसंभवाः। ते ऽपि गर्भभुजः सर्वे कौरव्य सुमहाग्रहाः।

kumārāś ca kumāryaś ca ye proktāḥ skandasaṃbhavāḥ. te 'pi garbhabhujaḥ sarve kauravya sumahāgrahāḥ.

तासाम् एव कुमारीणां पतयस् ते प्रकीर्तिताः। अज्ञायमाना गृह्णन्ति बालकान् रौद्रकर्मिणः।

tāsām eva kumārīṇāṃ patayas te prakīrtitāḥ. ajñāyamānā gṛhṇanti bālakān raudrakarmiṇaḥ.

गवां माता तु या प्राज्ञैः कथ्यते सुरभिर् नृप। शकुनिस् ताम् अथारुह्य सह भुङ्क्ते शिशून् भुवि।

gavāṃ mātā tu yā prājñaiḥ kathyate surabhir nṛpa. śakunis tām athāruhya saha bhuṅkte śiśūn bhuvi.

सरमा नाम या माता शुनां देवी जनाधिप। सापि गर्भान् समादत्ते मानुषीणां सदैव हि।

saramā nāma yā mātā śunāṃ devī janādhipa. sāpi garbhān samādatte mānuṣīṇāṃ sadaiva hi.

पादपानां च या माता करञ्जनिलया हि सा। वरदा सा हि सौम्या च नित्यं भूतानुकम्पिनी। करञ्जे तां नमस्यन्ति तस्मात् पुत्रार्थिनो नराः।

pādapānāṃ ca yā mātā karañjanilayā hi sā. varadā sā hi saumyā ca nityaṃ bhūtānukampinī. karañje tāṃ namasyanti tasmāt putrārthino narāḥ.

इमे त्व् अष्टादशान्ये वै ग्रहा मांसमधुप्रियाः। द्विपञ्चरात्रं तिष्ठन्ति सततं सूतिकागृहे।

ime tv aṣṭādaśānye vai grahā māṃsamadhupriyāḥ. dvipañcarātraṃ tiṣṭhanti satataṃ sūtikāgṛhe.

कद्रूः सूक्ष्मवपुर् भूत्वा गर्भिणीं प्रविशेद् यदा। भुङ्क्ते सा तत्र तं गर्भं सा तु नागं प्रसूयते।

kadrūḥ sūkṣmavapur bhūtvā garbhiṇīṃ praviśed yadā. bhuṅkte sā tatra taṃ garbhaṃ sā tu nāgaṃ prasūyate.

गन्धर्वाणां तु या माता सा गर्भं गृह्य गच्छति। ततो विलीनगर्भा सा मानुषी भुवि दृश्यते।

gandharvāṇāṃ tu yā mātā sā garbhaṃ gṛhya gacchati. tato vilīnagarbhā sā mānuṣī bhuvi dṛśyate.

या जनित्री त्व् अप्सरसां गर्भम् आस्ते प्रगृह्य सा। उपविष्टं ततो गर्भं कथयन्ति मनीषिणः।

yā janitrī tv apsarasāṃ garbham āste pragṛhya sā. upaviṣṭaṃ tato garbhaṃ kathayanti manīṣiṇaḥ.

लोहितस्योदधेः कन्या धात्री स्कन्दस्य सा स्मृता। लोहितायनिर् इत्य् एवं कदम्बे सा हि पूज्यते।

lohitasyodadheḥ kanyā dhātrī skandasya sā smṛtā. lohitāyanir ity evaṃ kadambe sā hi pūjyate.

पुरुषेषु यथा रुद्रस् तथार्या प्रमदास्व् अपि। आर्या माता कुमारस्य पृथक्कामार्थम् इज्यते।

puruṣeṣu yathā rudras tathāryā pramadāsv api. āryā mātā kumārasya pṛthakkāmārtham ijyate.

एवम् एते कुमाराणां मया प्रोक्ता महाग्रहाः। यावत् षोडश वर्षाणि अशिवास् ते शिवास् ततः।

evam ete kumārāṇāṃ mayā proktā mahāgrahāḥ. yāvat ṣoḍaśa varṣāṇi aśivās te śivās tataḥ.

ये च मातृगणाः प्रोक्ताः पुरुषाश् चैव ये ग्रहाः। सर्वे स्कन्दग्रहा नाम ज्ञेया नित्यं शरीरिभिः।

ye ca mātṛgaṇāḥ proktāḥ puruṣāś caiva ye grahāḥ. sarve skandagrahā nāma jñeyā nityaṃ śarīribhiḥ.

तेषां प्रशमनं कार्यं स्नानं धूपम् अथाञ्जनम्। बलिकर्मोपहारश् च स्कन्दस्येज्या विशेषतः।

teṣāṃ praśamanaṃ kāryaṃ snānaṃ dhūpam athāñjanam. balikarmopahāraś ca skandasyejyā viśeṣataḥ.

एवम् एते ऽर्चिताः सर्वे प्रयच्छन्ति शुभं नृणाम्। आयुर् वीर्यं च राजेन्द्र सम्यक् पूजानमस्कृताः।

evam ete 'rcitāḥ sarve prayacchanti śubhaṃ nṛṇām. āyur vīryaṃ ca rājendra samyak pūjānamaskṛtāḥ.

ऊर्ध्वं तु षोडशाद् वर्षाद् ये भवन्ति ग्रहा नृणाम्। तान् अहं संप्रवक्ष्यामि नमस्कृत्य महेश्वरम्।

ūrdhvaṃ tu ṣoḍaśād varṣād ye bhavanti grahā nṛṇām. tān ahaṃ saṃpravakṣyāmi namaskṛtya maheśvaram.

यः पश्यति नरो देवाञ् जाग्रद् वा शयितो ऽपि वा। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं तं तु देवग्रहं विदुः।

yaḥ paśyati naro devāñ jāgrad vā śayito 'pi vā. unmādyati sa tu kṣipraṃ taṃ tu devagrahaṃ viduḥ.

आसीनश् च शयानश् च यः पश्यति नरः पितॄन्। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं स ज्ञेयस् तु पितृग्रहः।

āsīnaś ca śayānaś ca yaḥ paśyati naraḥ pitṝn. unmādyati sa tu kṣipraṃ sa jñeyas tu pitṛgrahaḥ.

अवमन्यति यः सिद्धान् क्रुद्धाश् चापि शपन्ति यम्। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं ज्ञेयः सिद्धग्रहस् तु सः।

avamanyati yaḥ siddhān kruddhāś cāpi śapanti yam. unmādyati sa tu kṣipraṃ jñeyaḥ siddhagrahas tu saḥ.

उपाघ्राति च यो गन्धान् रसांश् चापि पृथग्विधान्। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं स ज्ञेयो राक्षसो ग्रहः।

upāghrāti ca yo gandhān rasāṃś cāpi pṛthagvidhān. unmādyati sa tu kṣipraṃ sa jñeyo rākṣaso grahaḥ.

गन्धर्वाश् चापि यं दिव्याः संस्पृशन्ति नरं भुवि। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं ग्रहो गान्धर्व एव सः।

gandharvāś cāpi yaṃ divyāḥ saṃspṛśanti naraṃ bhuvi. unmādyati sa tu kṣipraṃ graho gāndharva eva saḥ.

आविशन्ति च यं यक्षाः पुरुषं कालपर्यये। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं ज्ञेयो यक्षग्रहस् तु सः।

āviśanti ca yaṃ yakṣāḥ puruṣaṃ kālaparyaye. unmādyati sa tu kṣipraṃ jñeyo yakṣagrahas tu saḥ.

अधिरोहन्ति यं नित्यं पिशाचाः पुरुषं क्व चित्। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं पैशाचं तं ग्रहं विदुः।

adhirohanti yaṃ nityaṃ piśācāḥ puruṣaṃ kva cit. unmādyati sa tu kṣipraṃ paiśācaṃ taṃ grahaṃ viduḥ.

यस्य दोषैः प्रकुपितं चित्तं मुह्यति देहिनः। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं साधनं तस्य शास्त्रतः।

yasya doṣaiḥ prakupitaṃ cittaṃ muhyati dehinaḥ. unmādyati sa tu kṣipraṃ sādhanaṃ tasya śāstrataḥ.

वैक्लव्याच् च भयाच् चैव घोराणां चापि दर्शनात्। उन्माद्यति स तु क्षिप्रं सत्त्वं तस्य तु साधनम्।

vaiklavyāc ca bhayāc caiva ghorāṇāṃ cāpi darśanāt. unmādyati sa tu kṣipraṃ sattvaṃ tasya tu sādhanam.

कश् चित् क्रीडितुकामो वै भोक्तुकामस् तथापरः। अभिकामस् तथैवान्य इत्य् एष त्रिविधो ग्रहः।

kaś cit krīḍitukāmo vai bhoktukāmas tathāparaḥ. abhikāmas tathaivānya ity eṣa trividho grahaḥ.

यावत् सप्ततिवर्षाणि भवन्त्य् एते ग्रहा नृणाम्। अतः परं देहिनां तु ग्रहतुल्यो भवेज् ज्वरः।

yāvat saptativarṣāṇi bhavanty ete grahā nṛṇām. ataḥ paraṃ dehināṃ tu grahatulyo bhavej jvaraḥ.

अप्रकीर्णेन्द्रियं दान्तं शुचिं नित्यम् अतन्द्रितम्। आस्तिकं श्रद्दधानं च वर्जयन्ति सदा ग्रहाः।

aprakīrṇendriyaṃ dāntaṃ śuciṃ nityam atandritam. āstikaṃ śraddadhānaṃ ca varjayanti sadā grahāḥ.

इत्य् एष ते ग्रहोद्देशो मानुषाणां प्रकीर्तितः। न स्पृशन्ति ग्रहा भक्तान् नरान् देवं महेश्वरम्।

ity eṣa te grahoddeśo mānuṣāṇāṃ prakīrtitaḥ. na spṛśanti grahā bhaktān narān devaṃ maheśvaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...